CC BY
135>q )> d )> :>
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
TASVIRIY SAN'AT FANIDA DIDAKTIK O'YINLARDAN
lW
>
FOYDALANISHNI AHAMIYATI
l )>*
Ochilova Dilrabo Karomatovna
J > | > ;
Toshkent viloyati Nurafshon shahar 10-umumiy o'rta ta'lim maktabining tasviriy san'at va chizmachilik fani o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.6696470
# ; J> j
Annotatsiya: ushbu maqola tasviriy san'at fanida didaktik o'yinlardan foydalanishni ahamiyati haqida yozilgan bo'lib, unda darsda qo'llanadigan didaktik o'yilar va ularni qo'llash usullari yozilgan. O'yinlar orqali darslarni bolaga tez va oson yrtkazish usullari yoritilgan.
Kalit so'zlar: didaktik o'yilar, bolalar, Domino o'yini, Tasviriy faoliyat, texnika, yo'l.
« : 1 -
Ma'lumki, bolalar jim o'tirolmaydilar, ular doimo harakatda bo'ladilar, ya'ni o'ynaydilar. O'yin bolalarning tabiiy hamrohi bo'lib, ularga olam-olam hayojonli quvonch keltiradi. Bolalar o'yinlar orqali dunyoni, ya'ni tevarak - atrofni o'rganadi,
»
shu bilan bir qatorda ma'lum darajadagi tarbiyani ham oladi. O'yin orqali mehnat qilishga o'rganadi. O'yin davomida o'zining sevgan qahramoni obraziga kirib, o'zida haqqoniylik, yolg'on gapirmaslik, zehn o'tkirlik, chaqqonlik, kuchli bo'lishlik, bardosh berishlik, tez topqirlik, g'alaba qilishga intilish kabi fazilatlarni tarbiyalaydi.
O'yin qoidalari asrlar davomida xalq tomonidan qonunlashtirilib ularning tarbiyaviy ahamiyatiga ko'p e'tibor berilgan. Shuning uchun maroq bilan ko
'p
o'ynaydigan bolalar zehni o'tkirligi bilan boshqalardan ajralib turadi.
Umuman olganda, o'yinni go'dak boladan tortib mo'ysafitgacha o'ynashi mumkin. O'yinlarni odamlar o'z yoshiga qarab tanlashadi. Yosh bolalar ko'proq harakat bilan bog'liq o'yinlarni tanlashadi. Chunki, ularning o'sishi, ulg'ayishi buni talab qiladi. Yoshi ulg'aygan sari odamlar asta-sekin ko'proq fikr yuritadigan o'yinlarni tanlashadi.
Har xil o'yinlarning kelib chiqishi xalq pedagogikasining maxsuli bo'lib, J-jt
/1 n»»n KAt*inUl 1 n -vr~> T 11 1 n n I 1 r» 'T 7111 l n -r*11 1 n rr l>r> ' r71 1 m 11 n 1-1 /-J n
o'qituvchilar dars berishi jarayonida shu o'yinlarning ba'zi elementlaridan
foydalanishlari zarur.
O'quvchilarning yuqoridagi fazilatlarini o'rganib, chizmachilik darslariga o'yin elementlarini kiritish lozim. An'anaviy dars jarayonida o'quvchilarning zerikishlarini,
charchashini sezish bilan o'qituvchi 5-6 minutlik mavzuga bag'ishlangan o'yin o'tkazishi lozim. Chizmachilikdan o'tkaziladigan har bir o'yin o'ziga hos ijodiy
yondoshishni talab qiladi. Bu yerda o'qituvchi sinfdagi barcha o'quvchilarning
diqqatini o'tkaziladigan qisqa muddatli o'yinga jalb qila bilishi katta ahamiyatga ega.
43 | ' L
is* » J
>q )> d )> :>
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
O'yinda o'quvchi faol ishtirok etishga, fikr yuritishga, mulohaza qilishga qilgan
#
harakatlari ularning butun his tuyg'ularini ishga soladi. O'yinli qiziqarli va jonli o'tishga ko'p jihatdan o'qituvchining mahoratiga bog'liq hisoblanadi.
Didaktik о'yinlar oddiydan asta - sekin murakkablashtirib tuzilgan bo'lishi, o'quvchilarning aqliy faoliyatini faollashtirishga mo'ljallangan bo'lishi lozim. Didaktik o'yinlar orqali o'quvchilarda quyidagi faoliyatlarni rivojlantirishga e'tibor qaratiladi:
J»
! \m-
i ><4
-sekin-asta turli didaktik masalalarni kiritish yo'li bilan aqliy faoliyatidagi ijobiy o'zgarishlarni shakllantiradi;
-aqliy faoliyatida o'yinga bo'lgan qiziqishni rivojlantiradi;
-bitta o'yin chegarasida qator aqliy masalalar majmuasini o'stiradi;
-barcha o'ynayotganlarning hissiy va intelektual tuyg'ularini bitta maqsadga yo'naltiradi;
-o'quvchilarda tartiblilik, tashkilotchilik, maqsad sari intiluvchanlik hislarini tarbiyalaydi.
Bunday muammolarni yangi darajada qabul qilish o'quvchilar ongida ko'plab kelayotgan turli axborotlarni singdira olishga olib keladi.
Ba'zi o'yinlarni sinfdan tashqarida o'tkazish mumkin. Tasviriy san'atdan
»
m?
o'tkaziladigan viktorina, olimpiyada kabi tanlovlarda ham o'tkazish yaxshi natija beradi.
Domino o'yini.
O'yinning sharti. Rasmlarning ko'rinishlarini ularning yaqqol tasvirlari bilan
cr»1icVi+inV\ r>'mcii
solishtirib o'qish.
Maqsad. O'quvchilarning chizmalarni o'qish bo'yicha olgan malakalarini,
J>
idrokini takomillashtirish.
Jihozlar. Domino toshlari o'rniga eni 60 mm, uzunligi eniga nisbatan ikki marta katta, ya'ni 120 mm li karton qog'ozlarda rasmning yaqqol tasvirlari va ko'rinishlari.
Ana shu karton qog'ozlarni teng ikkiga chiziq bilan bo'lib, ularning bir tomoniga rasmlarning yaqqol tasvirlari ikkinchi tomoniga o'sha rasmlarning ko'rinishlari chiziladi. Natijada domino "toshlari" hosil bo'ladi. Buning uchun oldin quyidagi jadval tuziladi: J-jt
' n 1 T> lrI DT r rrn 11 •% r n nT rl 11 1 n flrn m 1 1Hri/M1
O'sib kelayotgan yosh avlodni barkamol inson qilib tarbiyalash borasidagi
mavjud muammolani hal etish ta'lim va tarbiya samaradorligini zamon talablari asosida ta'minlash, uni dunyo talablari darajasiga olib chiqishga erishish, yosh
4 ^^ \ 1>
avlodga ta'lim - tarbiya berishda milliy va umuminsoniy qadriyatlarga tayanish orqali
iw-
>*
ta'lim tarbiyaning mohiyati, mazmunini shakllantirish va takomillashtirish, maxsus maktab va maktabgacha tarbiya tizimini xalqimizning boy tajribalari asosida boyitib borish va uning yangi qirralarini izlash bugungi kunning dolzarb muammolaridir.
¡m/K
>q ] q )> >
U>,* ^ «KQS
WiW к/
>q )> q )> :>
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
Tasviriy san'at maxsus metodikasining asosiy vazifalaridan biri rivojlanishida
#
nuqsoni bo'lgan bolalarni bilish faoliyatini rivojlantirishdir. O'qituvchi bolalarga atrof - olamni, predmetni, uning mohiyatini idrok qilishga o'rgatadi. Ko'ruv analizatori orqali eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalar bilish jarayonlarini rivojlantirib, bunda boshqa sog'lom analizatorlar ham ishtirok etadi va rivojlanadi: ten sezgi harakat analizatoriari, mayda qoi motorikasi orqali ham o'quvchi!ar idrok qiladilar.
Tasviriy faoliyatda idrok qilingan materials oldin og'zaki nutq orqali bayon etishlari so'raladi, so'ngra chizish orqali qanchalik to'g'ri idrok qilganliklarini bilish mumkin. Bolalaming rivojlanishida tafakkuming faol ishtirokisiz, idroki, tasavvuri va boshqa bilish jarayonlari rivojlanmaydi. O'quvchi tasviriy faoliyatda bir qator intellektual operatsiyalarni bajarishga majbur. Idrok etiigan obyektni fikrlash, chizmani ketma-ketlik bilan bajarish, obyekt bilan chizmani (rasmni) taqqoslash, rasm qismlarini solishtirish. Vazifani to'g'ri bajarish uchun bir qator aqliy harakatlar bajariladi: analiz, sintez, rejalashtirish, solishtirish va boshqalar. O'quvchilar taqq^ash ^rnck «ayyOT boMgai. obyek«ning —y hajmiga va „
ahamiyat berishadi.
Tasviriy faoliyat jarayonida rivojlanishida nuqsoni bo'lgan bolalar diqqatini to'plash, tarbiyalashda turli tuman ko'rgazmali qurollardan keng foydalanish ijobiy
»
natijalami beradi. Nuqsonli bolalar asosiy bilimlarini aynan sezgilar orqali oladilar. Eshitish qobiliyati buzilgan bolalar, asosan ko'ruv analizatoriari orqali bilimlarga ega bo'ladilar. Ko'rish sezgisi bu toifa bolalarda bilim egallashning shaxs sifatida shakllanishlarida muhim o'rin egallaydi. Tasviriy faoliyat jarayonida teri-taktil, tuyush sezgilar kar va ko'r bolalar uchun bilim olishlarida alohida ahamiyat kasb etadi. E.P.Neymanning e'tirof etishicha, karlik bilan tebranish sezgilari orasida uzviy bog'liqlik mavjud ekan. Maxsus korreksion, kompensator imkoniyatlardan to'la foydalanilmasa, kar va eshitish qobiliyati pasaygan shaxslar sezgilarini, ular asosida idroklarini bir muncha rivojlantirish mumkin emas.
Predmetning kattaligini aniqlashga qaratilgan o'yin va vazifalar; o'quvchistolida turli xil kattalikdagi o'yinchoqlar, kubiklar, sharlar, matreshkalar, aylanalar. Vazifa -eng katta kubikni ko'rsat; Vazifa - eng kichik shami ko'rsat; Matreshkalami kattasidan boshlab ketma - ket taxla.
J-jt
1 éw TT Г) f/Л /Т ПЛ П+ п1лл17"1ил1 П-1Л1 /ч! ПП ИГГП /^nvn-fll ГгГ>Г> /Л 'т Г11Л ТТЛ Trnrj1-Pn1 n-r1 л'лпт!
II. Predmet shaklini aniqlashga qaratilgan o'yin va vazifalar; o'quvchistolida
ш
kubik va sharlar bor.
-o'quvchilarga kubiklar o'ng tomondagi qutiga, pufaklar chap tomondagi qutiga
J "1 > ' ^^ \ "1 >
joylashtirish topshiriladi.
-o'quvchilarga har xil formadagi figuralar solingan konvert beriladi. Ularni shakllarini ajratib bir xil qilib joylashtirish talab etiladi.
o'quvchilarga olma, uzum, qovun, sabzi, olxo'ri rasmlari bor kartochkalar beriladi. Sabzavot va mevalami ajratish o'quvchilardan talab etiladi.
Ы> 3 ]> <}>
а j
ы> >>
* : >
PV
>>
#<b>
Ы J> 1
>3»
Ы >
ЩУ
>j*
>> -
! >i>
J >:
)W J>
• >4>
+И >
ш j
>
эй* *ф>
Ы p ] >i> Ы > i >j>
Ы >
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
III. Ranglami ajratishga qaratilgan o'yin va vazifalar: Har bir o'quvchida har xil rangdagi geometrik figuralar yoki mayda predmetlar bo'ladi. Bu figura va predmetlami rang^ boyicha gгuppalashtiгish talab etiladi. Avval 2 ta Tangdan iboгat bo'lgan predmetlar olinadi, so'ngra ranglaming soni ko'paytirib boriladi. O'quvchilarda qizil, sariq, ko'k, qora, oq rangli kartochkalar bo'ladi. o'quvchiqaysi rangni talaffuz qilsa o'quvchilar shu rangdagi kartochkalami ko'tarishlari kerak.
IV. Predmetning fazoviy joylashishini aniqlashga qaratilgan o'yin va vazifalar Doskaga katta ko'rgazma yoki qog'oz osib qo'yiladi va o'qituvchi topshiriq beradi;
-qog'ozning yuqori qismini ko'rsating;
-qog'ozning pastki qismini ko'rsating;
-qog'ozning past, o'ng tomonini ko'rsating;
-qog'ozning o'rtasini ko'rsating;
Foydalangan adabiyotlar:
1. Sayidaxmedov N.S. Pedagogik texnologiya: taxlil, tarif, mulohaza. Marifat, 1998.
2. Sayidaxmedov N.S., Ochilov A. Yangi pedagogik texnologiya mohiyati va zamonaviy loyixasi -Toshkent: RTM, 1999.
3. Hasanov R. Umumiy o'rta talim maktablarida darajali tabaqalashtirib o'qitish kontseptsiyasi. - Marifat, 2005. 26 yanvar
4. Xalimov M. Chizmachilik darelarida yangi innovatsion texnologiyalami qo'llash. - Xalq talimi jumali. 2006. 3-son.
5. Hasanov R. Tabaqalashtirilgan talim muammolaгi. Uzluksiz talim jumali. -2003. 2-son.
6. Hasanov R. Maktabda tasviriy sanatni o'qitish metodikasi. Darslik. -Toshkent: Fan. 2004.
q >3*
!>3*:
Ш
»
m>
Ш*
Qj^f^S). .—
46
I J>
ю>м m >
q И>
ti >é *ф>
а Ж4&
q
q ] >Ъ
3*1 >
ы >
*ф>
]>Ж
*4>
ж**
q >fi
|:Н>
q > >
Ы >
q
q <;>
