CC BY
3
ТДУ 811.222.8,22
DOI:10.51844-2077-4990-2023-3-97-102
Цодирова Му^айё Абдуцабборовна,
сармуаллимаи кафедраи назария ва методикам таълими забони модарии МДТ "ДДХ ба номи акад.Б.Гафуров (Тоцикистон, Хуцанд)
Кодирова Мухайё Абдуджабборовна, старший преподаватель кафедры теории и методики преподавания родного языка ГОУ "ХГУ имени акад. Б. Гафурова (Таджикистан, Худжанд) Kodirova Mukhayo Abdujabbarovna, lecturer at of theory and methods of teaching native language department of SEI "KSU named after acad.B. Gafurov (Tajikistan, Khujand), E-mail: [email protected] Вожщои калидц: тамаддун, гуногунфарцангй, муцити таълимии бисёрфарцангй, арзишцои умумибашарй, малакаи забономузй, падидаи бисёрфарцангй
Мацола оид ба роццои асосии рушди таълими забони модарй дар зинаи тацсилоти умумии муосир, ба инсонгароии мундарщаи таълим дар асоси гощои худшиносии шахсияти хонанда, цуцуци у ба худмуайянкунй, татбици пурраи цобилият ва цонеъ гардондани талаботи омузиш бахшида шудааст. Шинохти инсон цамчун арзиши оли, дарки афзалияти цацони ботинии у, кашф ва таъмини фаъолияти асосиву эцодкори, фароцам овардани шароити муносиби ошкор кардани цобилият, талабот ва имконият, таъмини цамоцанги бо худ ва цомеа, аз синни хурди мактабй дарки маънои инсонгароии фаъолияти омузгори ва гайра мавриди таццици муаллиф царор гирифтааст.
Ключевые слова: цивилизация, мультикультурализм, поликультурная образовательная среда, общечеловеческие ценности, языковые навыки, поликультурный феномен
Статья посвящена основным направлениям развития преподавания родного языка в современном общем образовании, гуманизации содержания образования на основе идей самопознания личности учащегося, его права на самоопределение, полное применение своих способностей и удовлетворение образовательных требований Автором исследуются вопросы признания человека высшей ценностью, понимания приоритета его внутреннего мира, раскрытия и обеспечения основной и творческой активности, создания подходящих условий для раскрытия способностей, потребностей и возможностей, обеспечения гармонии с собой и обществом, понимания смысла гуманизации педагогической деятельности с младшего школьного возраста.
Key words: civilization, multiculturalism, multicultural educational environment, universal values, language skills, multicultural phenomenon
This article is devoted to the main directions of the development of teaching the native language in modern general education, the humanization of the content of education based on the ideas of self-knowledge of the student's personality, his right to self-determination, the full use of his abilities and the satisfaction of educational requirements. Recognition of a person as the highest value, understanding the priority of his inner world, disclosure and provision of basic and creative activity, creation of suitable conditions for the disclosure of abilities, needs and opportunities, ensuring harmony with oneself and society, understanding the meaning of the humanization of pedagogical activity from primary school age, which is investigated by the author.
Дар шароити хдмзистии навъх,ои гуногуни тамаддунх,о ба чих,атх,ои педагогии масъалаи забономузй эътибори бештар зохир намудан лозим астДангоми арзёбии вазъи маорифи бисёрфарцангй бояд эътироф кард, ки он масъалаи асосии маориф ва илми педагогика нест. Дар изх,ороти сиёсй ва асарх,ои педагогй дар рухияи гуногунфарцангй тарбия намудани насли наврас таблиг карда мешаванд, вале онх,о на хдмеша ва на дар хдма чо амалан татби;и худро меёбанд.Олимон — педагогон, навоварону мухд;;ик;он ва омузгорони мактабцо оид ба «саволх,ои ногувор» ба монанди низоъх,ои байни миллатх,о, хурофоти диниву мазхдбй, миллатчигиву махдлгарой аксар ва;т хомуш мемонанд. Баробари ин, чоизи ;айд аст, ки бисёрфархднгии инсон ба х,еч вачх, падидаи ирсй набуда, он аз чихдти ичтимой муайян ва бояд
ТАШАККУЛИ МАЛАКАИ ЗАБОНОМУЗИИ МАКТАББАЧАГОНИ ХУРДСОЛ ДАР мухити ГУНОГУНФАРХАНГИ
РАЗВИТИЕ НАВЫКОВ ИЗУЧЕНИЯ ЯЗЫКА У МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ В ПОЛИКУЛЬТУРНОЙ СРЕДЕ
DEVELOPMENT OF LANGUAGE LEARNING SKILLS AMONG PYIMAHY SCHOOLCHILLREN IN A MULTICULTUTURAL ENVIRONMENT
тарбия карда шавад. Дар чунин шароит омузиш ва истифодаи эчодкоронаи тачрибаи чахонии таълими гуногунфархангй барои педагогика ва маорифи муосир ахамияти хоса пайдо мекунад.
Мухити омузиши бисёрфархангй хамчун раванди максадноки таъсироти махсус ташкилшудаи педагогй ба хонандаи хурдсол баррасй мешавад, ки дар он муаллим намаълумоти тайёрро, балки дар зехни онхо доир ба чахони бисёрфархангй тавассути тачриба ва хамкории фаъол хонандагони хурдсолро хамрохй мекунад. Субъектхои мухити таълимии бисёрфархангй худи мактаббачагони хурдсол мебошанд, ки ин дар саъю кушиши онхо ба худшиносии гуногунфархангй, баркарор намудани муносибатхои хамоханг бо чахони беруна, азхудкунии бошууронаи арзишхои умумибашарй зохир мегардад.
Дар чараёни таълим баркарор намудани робитахои гумшудаи инсони муосир бо забону фарханги худ, омузиши фарханги халкхои дигар (минтакахо, давлатхои дигар), муайян намудани роххои шиносой бо онхо равона шуда, зиддиятхои зерин мукаррар карда мешаванд:
а) тамоюли тахсилоти гуногунфархангй, ки дар назария ва амалияи татбики чузъи миллй -минтакавй дар муассисахои таълимии шароити нави ичтимоию фархангии рушди чомеа мавчуд аст;
б) дарки зарурати кор карда баромадани роххои таълими бисёрфархднгй дар мактаби миллй ва тахияи усулхои нави татбики онхо.
Таълими гуногунфархангй сохаи нисбатан наву чавони илми педагогика мебошад. Падидаи бисёрфархангй аз солхои 60-уми асри ХХ инчониб мавзуи тадцицоти махсуси педагогикаи чахонй гардида, илми педагогии чахонй оид ба ин масъала захираи бузургу мустахками илмиро гирд овардааст. Олимони рус ба тадкику тахкик ва чустучуи рушди таълими гуногунфархангй ба наздикй - дар солхои 90-уми карни ХХ шуруъ намуданд. Пас, метавон гуфт, ки таълими бисёрфархангй дар мархилаи ташаккул царор дорад. Маколаву маводи илмие нашр шудаанд, ки дар онхо масъалахои алохида доир ба предмет, вазифа, мазмун ва максадхои таълими гуногунфархангй мавриди тадкику омузиш карор дода шудаанд. Fайр аз мафхуми «тарбияи гуногунфархангй» мафхумхои дигар низ истифода мешаванд: тарбияи байнифархангй, тарбияи бурриши фархангй, тарбияи бисёрфархангй, тарбияи дуфархангй ва гайра.
Яке аз аввалин таърифхои меъёрии мафхуми «тарбияи гуногунфархангй» -ро соли 1977 чунин шарх дода буданд: раванди педагогие, ки дар он ду ё зиёда фархангхо аз руи хусусиятхои забонй, этникй, миллй ё нажодй фарц мекунанд.Бархе аз олимон - педагогон, аз кабили профессор Ле Тхан Кхой бар ин назаранд, ки дар истилохи илмй ва амалй истифода бурдан мафхуми «тарбияи байнифархангй» дурусттар аст, зеро ин мафхум дар педагогика ахамияти муколамаи байни миллатхоро таъкид мекунад [1, с. 87].
Муаммои ташкилу рохандозй намудани таълими гуногунфархангй хеле мухим ва асосй махсуб меёбад. Яке аз роххои асосии ташкили таълими гуногунфархангй дуруст ба рох мондани омузиши ин ё он фанхои таълимй мебошад. Таргибгарони таълими гуногунфархангй чунин мешуморанд, ки мавчудияти чузъи бисёрфархангй дар чараёни омузиши фанхои таълимй имкон медихад, ки ду вазифаи таълим хал карда шавад: таваччухи кудакон барои сохиб шудан ба донишхои нав ва хамзамон пешниходи нуцтаи назари гуногун дар бораи мухити ихотакарда.
Дар баробари ин, тахсилоти дузабона ва бисёрзабона (забони модарй, забони миллатхои бартаридошта, забонхои хоричй) пешсаф боцй мемонад ва афзалияти бештарро касб мекунад. Бинобар ин, ба ба таълими фанхои филологй диккати махсус дода мешавад. Олимон дуруст кайд мекунанд, ки омузиши забонхои хоричй на танхо барои муошират хидмат мекунад, балки имкон медихад, ки ба тарзхои гуногуни тафаккур, эхсос, рафтор ва дигар арзишхои инсонй ташаккул ёбад. Тарбияи бисёрфархангй гуногунсоха буда, дар рафти татбики он гайр аз омузиши забонхо доираи васеи фанхои гуманитарй, эстетикй ва табиатшиносй омухта мешаванд. Соня Нието (ИМА), Ле Тхан Тхой (Фаронса) дар ин маврид бар он андешаанд, ки таълими бисёрфархангй бояд тамоми фанхои барномаи таълимиро фаро гирад [1, с.64].
Х,амин тариц, олимон пешниход менамоянд, ки фанхои адабиёт, таърих ва чомеашиносй бидуни гараз таълим дода шуда, аз чараёни евросентристиву шарцгарой канорачуй карда шавад. Масалан, дар омузиши илми чомеашиносй бояд дуруст фахмонида шавад, ки чаро бунёдгароии исломй давлатдории дунявии гарбро кабул намекунад. Фанни адабиёт бояд омузиши шохасархои тамаддунхои гуногуни чахониро дар бар гирад ва омузонад. Таълими адабиёт, ки дар асоси принсипхои мукоисавй сохта шудааст, бо таваччух ба бехтарин намунахои адабиёти чахонй, мохияти умумибашарй ва боигарии тобишхои табиати инсониро равшан мекунад. Омузиши таърих бошад, робитаи байни халцхо ва фархангхо, ахамияти
робитахои фархангиро бо чахони атроф дар бушд ва ганй гардонидани тамаддунхои бyзyргтарин нишон дихад (масалан, нацши буддизмро, ки аз Хиндустон ба Чину Ч,опон интикол шуда, дар xаëти маънавии онхо накши мухим гузошт). Вале набояд фикр кард, ки таълими гуногунфархангй шаклу усулхои xоси педагогиро сохиб аст. Дар таълими мазкур усулхои фаъолеро истифода мебаранд, ки аллакай самаранокии xyдро собит кардаанд ва дар педагогика эътирофи xyдро пайдо кардаанд: муколама, мубохиса, моделсозй, бозихои дидактикй, нацшофаринй, усулхои рефлексионй ва гайра. Истифодаи чунин усулро бо назардошти хадафхо, вазифахо ва мазмуни таълими гуногунфархангй мавриди истифода карор медиханд. Аз чумла, барои ташаккули ичтимоию фархангии шаxс киссаву афсонахои таъриxй, омузиши расму оинхои махал, одобу аеток xеле муассир аст; xангоми азxyд кардани мафхумхои гуногунфархангй — лекцияхо, сухбатхои эвристикй, кор бо манбаъхо; хангоми ташаккули малакахои муоширати байни фархангй - диалог, мубохиса, муколама ва гайраро истифода намудан мувофики максад мебошад.
Тарбияи гуногунфархангй дар доираи тахсилоти институтсионалй ва муттасил сурат мегирад. Аз ин ру, он бояд на факат муассисахои таълимй, балки марказхои маданию маърифатй, оилахо, ташкилоти чамъиятй, воситахои аxбори омма низ фаъолият баранд [б, с. 90].
Тарбияи шаxсияти бофарханг мисли дигар сифатхои инсонй раванди тулонй мебошад. Муаллим ва кудакон дар чараëни рушди фархангии xyд аз якчанд мархила ва сатххо мегузаранд:
• Тахаммулпазирй;
• Фахмидан ва цабули забону фарханги дигар;
• Эхтироми фарханг ва тасдици тафовути фархангй.
Барxе аз пажухишгарон бар ин назаранд, ки забон ва фарханг хамчун як чузъи том иртибот дорад, барxе аз онхо бар он акидаанд, ки забон танхо як шакли баëни фарханг аст ва барxеи дигар бар ин назаранд, ки забон на шакл аст ва на унсури фарханг. Ба гуфтаи Эю Сепира, "фархангро метавон хамчунон муайян кард, ки чомеа чй кор мекунад ва чй фикр мекунад, дар холе ки забон инъикоси тафаккури инсон аст". «Муносибати байни маданият ва забонро, — менависад Н. И. Толстой метавон хамчун чузъи фарханг ва олоти фарханг (ки як чиз нест) дарк кард, маxсyсан вацте с^ан дар бораи забони адабй ë забони фолклор меравад. Аммо, забон дар баробари фарханг дар мачмуъ мустакил аст ва онро метавон чудо аз фарханг (ки хамеша анчом дода мешавад) ва ë дар мукоиса бо фарханг хамчун падидаи гуногунмаъно ва баробарарзиш баррасй кард» [14, с. 42].
«Забон, ба кавли В. Гумболдт, симои xалк буда, манзараи оламро, ки xоси як чомеаи фархангй мебошад («гурухи хамзабонон») инъикос ва нигох медорад». Дар сурати мавчудияти чузъхои умумии мундарича, "майдонхои консептуалии хацицат" забонхо ва фархангхо ангорахои гуногун доранд, ки пахлухо ва чанбахои гуногуни чахони бенихоят рангин ва объективиро инъикос мекунанд. Аз ин ру, инсон тавассути донистани забонхои мардумй ва забонхои xоричй мансубияти xyдро ба таъртаи чахонй мустакиман эхсос карда, дар айни замон xyсyсияти фархангию таъриxии миллии xyдро амиктар дарк мекунад [11, с. 74].
Ба акидаи Д. С. Лиxачëв «забон хамчун як навъ тамизгари (консентратсия) фарханги миллат амал мекунад, ки дар гуруххои гуногуни чомеаи фархангй ва забоншиносй тачассум ëфтааст» [12, с.27].Он дар робита ба интернационализатсияи фархангхо, чахонишавии муоширати байнифархангй, муколамаи фархангхо дар асоси тарчумаи мутацобилаи лексикй-семантикй нацши халкунанда мебозад. Алокаи фархангхои гуногун дар забон дар шакли вожахои лугавй ифода меëбад. Ба кавли С.Г. Тер - Минасова «...забон оинаи маданият буда, вай на танхо олами вокеии атрофи одам, на татао шароити вокеии хаëт, балки xyдшиносии миллй, xислат, тарзи зиндагй, урфу одат, расму оин, аxлок, системаи арзишхо, муносибат, чахонбинй, яъне менталитети миллии инсонро инъикос мекунад» [13, с.14].
Хамин тариц, забон чунин баррасй мешавад:
• хамчун омили фархангй, зеро он чузъи чудонашавандаи он аст ва ба мо аз ндагон мерос мондааст;
• олоти асосие, ки тавассути он мо фархангро меомузем;
• мухимтарин падидахои фархангй. Вай чузъи таркибии фарханг ва олоти он буда, дар шакли урён хусусиятхои хоси тафаккури миллиро ифода ва механизмхои майдони шуурро ошкор мекунад.
• хамчунин, робитаи забон ва фархангро метавон хамчун робитаи кисману том номидан мумкин аст. Азбаски забони модарй хамчун ифодакунандаи фарханг аст, аломатхои забонй кобилияти ичрои вазифаи аломатхои фархангро пайдо намуда, бо хамин васила хамчун ифодакунандаи асосии фаъолияти нутк хизмат мекунанд.
Забон, пеш аз хама, воситаест, ки ба ёрии он шахс дар бораи маданияти моддй ва маънавии чамъият маълумот мегирад, яъне дар хастии инсон аз фарханг чй аст? Дарачаи инкишофи забон, накш ва макоми он дар хаёти мамлакат, дуньёи одамоне, ки сохиби забонанд доираи вусъат ва хачму андозаи вазифахои онро муайян мекунад.
Хднуз дар синни хеле барвакт, кудак унсурхои аввалини забонхои дигарро аз худ мекунад. Вай ба фаъолияти забонй машгул шуда, махорат пайдо мекунад, меъёрхои баходихиро азхуд мекунад, аз афсонахои аввалин акидахои гуногунфархангиро меомузад, дар накшофарй вазифахои забонро азхуд мекунад ва андешахои у тадричан ташаккул меёбанд, як манзараи ибтидоии кудаконаро оид ба хаёти гуногунфархангй месозад. Дар ин давра метавон супоришхои амалй пешниход намуда, фаъолияти забонии кудаконро инкишоф дод.
Вазифаи мухими АФТ (асосхои фаъолияти таълимй) ташкили хамкории байни омузгору кудакон ва кудакон бо хамдигар мебошад. Дар айни замон мафхуми «технологияи педагогй» ба зтаркиби лугавии педагогй сахт ворид шудааст. Лугати тафсирй ин мафхумро чунин шарх медихад: «Технология мачмуи техникаест, ки дар хама гуна тичорат, махорат... истифода мешавад». Технологияи педагогй усули мунтазами эчод, татбик ва муайян кардани тамоми раванди таълим ва шароити дониш мебошад.
Яке аз технологияхои асосй ин технологияхои ба рушди талаба нигаронидашуда мебошад, ки шахсияти кудакро дар маркази тамоми системаи таълим гузошта, шароити барохат, бидуни низоъ ва бехатари рушди он, татби;и имкониятхои табии уро фарохам меорад. Дар доираи технологияхои ба рущди шахсият нигаронидашуда боз чанде дигар технологияхои мустакилро чудо мекунанд, ки дар байни онхо технологияхои хамкорй низ мебошад.
Технологияи хамкорй шарикиро дар муносибати байни муаллим ва кудак татбик мекунад. Муаллим ва кудакон якчоя дар холати хамкорй хадафхо, мундаричаи корро тахия мекунанд, бахо медиханд, якчоя эчод мекунанд. Технологияи муаммогузорй ва чустучуй - имруз, омузиши мушкилот хамчун як усули АФТ фахмида мешавад, ки бо рохбарии муаллим эчод кардани вазъиятхои мушкилот ва фаъолияти мустакили кудаконро барои халли муаммо дар бар мегирад ва дар натичаи он эчодкорона азхуд намудани дониш, махорат, малака ва инкишофи кобилиятхои зехнй ба назар гирифта мешавад.
Кор бо кудакон хамчун шарикони баробархукук, шахсияти алохида, ё гурухи шахсият метавонад дониши амалии гуногунфархангиро таъмин намуда бошад, гарчанде доираи махдуд дошта бошанд. Бояд гуфт, ки яке аз мархилахои хама гуна технология ин эчоди ангеза ё мархилаи тавлиди таваччух аст, ки имконияти шавкмандии кудаконро ба вучуд меорад. Холатхое ба вучуд меоянд, ки кудак "тачассумгар"-и образи асосй мешавад. Сухан дар бораи усулхое , ки холатхои муоширати вокеии нуткро "нумуъ" мекунанд, яъне технологияи бозй меравад.
Максади истифодаи технологияи мазкур:
- дидактикй - васеъ кардани чахонбинй, ташаккули ДММ (дониш, махорат, малака) дар фаъолияти амалй;
тарбиявй - тарбияи мустакилиятнокй, хамкорй, коллективизм, муоширатпазирй;
-инкишофдиханда-инкишофи диккат, хотир, нутк, тафаккур, мукоиса, малакаи мувофиковарй;
- ичтимой - мутобикшавй ба шароити мухити зист, омухтани муошират.
-технологияи омузиши компютерй, ки бо ёрии он расмхои нусхабардоришуда, наворхои видеой, презентатсияхо, сабтхои овозй намоиш дода мешаванд.
Тибки Стандарти тахсилоти давлатй хадафи асосии таълими ибтидой ошкор намудани шахсияти хонанда ва рушди фаъолияти таълимии у мебошад. Муносибати кудакони синни хурди мактабй ба фаъолияти таълимй хассос буда, фаъолияти равонии онхо ба такрор, кабули ботинй, таклид, омухтани амалхо ва баёни муаллим нигаронида шудааст. Дар баробари ин, кудакони синни хурди мактабй тафаккури абстрактй доранд, онхо ба визуализатсия ниёз
доранд. Компютер цамчун асбоб амал мекунад, зеро ворид намудани унсурхои мушаххаси визуалй ба раванди таълим барои бартараф кардани мушкилот мусоидат мекунад. Вацте ки, кудакон дар экрани компютер расмхои рангоранг, диаграммахо, тасвирхои мутахаррикро мебинанд, онхо маводи нави мураккабро бехтар дарк мекунанд ва аз худ менамоянд.
Компютеркунонии раванди АФТ ва истифодаи самараноки воситацои техникии таълим рохи нави чолиби омузишро пешниход мекунад, ки барои кудакон чолиб буда, вацти муаллимро сарфа мекунад. Сабабхои муваффацияти раванди азхудкунии таълими гуногунфархангй аз чониби кудакони хурдсол:
• ба шахсияти кудак таъсир расонида, эцсосот, эциссиёт ва шавк;и уро ба АФТ чалб менамояд, к;обилияти нущронй, маърифатй, эчодии уро ташаккул медицад;
• муците муцайё месозад, ки дар он кудак худро барохат ва озод хис кунад; майлу хохиши худро дар амалан истифода бурдани фаъолияти гуногунфархангй инкишоф дихад;
• кудакро фаъол карда, уро цахрамони асосии АФТ мегардонад, бо дигар иштирокчиёни ин раванд фаъолона хамкорй мекунад;
• вазъиятеро ба вучуд меоварад, ки муаллим симои марказй намебошад;
Хдмаи ин барои ташкили пурмахсули фаъолияти кудакон дар шароити истифодаи технологияхои инноватсионии таълим шароити мусоид фарохам меорад. Хднгоми таълими забонхои хорич,й дар муассисаи таълимй, бештар истифодаи усулхое тавсия дода мешавад, ки хусусиятхои психофизиологии тафаккури кудакони синни хурди мактабиро ба назар гирифта, ба рушди тафаккури мантицй ва шифохии кудакон мусоидат мекунанд. Омузиши забонхои хорич,й дар мархилаи ибтидой ба омузиши босифати якчанд забонхо мусоидат мекунад, ки ба кудакон имкон медихад тахсили худро дар кишвархои хоричй идома диханд ва ба фазои Чахонии тахсилот ворид шаванд.
Шахсияти кудаки синфцои ибтидой хеле нозук буда, дар раванди рушди доимй ва муттасил царор дорад. Он на танцо дар чараёни таълиму тарбия, балки дар раванди цаёт бо таъсири муцити атроф, чомеа ва муцити зист ташаккул меёбад. Кудак аз лахзаи таваллуд дар мухитхои гуногун зиндагй мекунад, ки хар кадоми онхо бо мурури замон ба у таъсири худро мерасонанд. Инцо мухити ичтимой, мухити этникй, мансубияти динй ва бисёр чизхои дигар мебошанд. Барои раванди таълими бисёрфарцангй дуруст истифода бурдани муцити табии кудак хеле муфид аст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Артюхова, И.С. Формирование толерантности в ходе проведения внеклассной работы / И.С. Артюхова // Начальная школа. - 2008. - №9. - С. 41-44
2.Асмолов, А.Г. О смыслах понятия «толерантность» / А.Г. Асмолов, Г.У. Солдатова, Л.А. Шайгерова// Век толерантности: Научно-публицистический вестник, 2001, № 1. - С. 8 -18.
3.Байбородова,Л.В.Воспитание толерантности в процессе организации деятельности и общения школьников/Л.В.Байбородова//Ярославский педагогический вестник.-2003.-№1-89 с.
4. Беловолов, В.А. Введение в методологию педагогического исследования: учеб. Пособие/В.А.Беловолов, С.П. Беловолова. -Новосибирск: Изд-во НГПУ, 2002. - 117с.
5. Бобинов, С. Приёмы восприятия толерантности / С. Бобинов// Педагогическая техника. -2008. - №5. - С. 39-49.
6. Болотина, Т.В. Культура мира, права человека, толерантность и миролюбие / Т.В. Болотина, Т.Г. Новикова, Н.К. Смирнов. - М.: АПК и ПРО, 2002 - С. 4.
7. Белогуров, А.Ю. Идеи поликультурности в образовательном процессе / А.Ю. Белогуров // Высшее образование в России.- 2005. -№3.-С. 109-112.
8. Берулава, М.Н.Состояние и перспективы гуманизации образования/М.Н.Берулава// Педагогика.1996.- №1. - С. 9-11.
9. Бодалев,А.А. Восприятие и понимание человека человеком / А. А. Бодалев. - М., 1982.- 199 с.
10.Большая российская энциклопедия / Гл. ред. В.А. Тишков. - М., 1994.-456 с.
11.Гумболдт, В. О мышлении и речи. Архивная копия.
12.Лихачёв, Д. С. Русская культура». — М.: Искусство.-440 с.
13.Тер-Минасова С. Г. Английский без учителя: Пособие для самостоятельного изучения английского языка. М.: Центручебфильм, 2010.-240 с.
14.Толстой, Н.И.Язык и народная культура. Очерки по славянской мифологии и этнолингвистике. М., 1995-С.15-26
REFERENCES :
1. Artyukhova, I.S. Formation of tolerance during the external class work / I.S. Artyukhova // Primary school. - 2008. - No.- 9. P. 41-44
2. Asmolov, A.G. On the meanings of the concept of "tolerance" / A.G. Asmolov, G.U. Soldatova, L.A. Shaigerova // Age of Tolerance: Scientific and Journalistic Bulletin, 2001, No. 1. - P. 8-18.
3. Baiborodova, L.V. Education of tolerance in the process of organization of activities and communication of schoolchildren / L.V. Baiborodova // Yaroslavl Pedagogical Bulletin. - 2003. -No 1. - 89 p.
4. Belovolov, V.A. Introduction to the methodology of pedagogical research: textbook. Allowance / V.A. Belovolov, S.P. Belovolov. -Novosibirsk: Publishing House of NSPU, 2002. - 117 p.
5. Bobinov, S. Techniques for the perception of tolerance / S. Bobinov / / Pedagogic technique. - 2008. -No. 5. - p. 39-49.
6. Bolotina, T.V. Culture of Peace, Human Rights, Tolerance and Peace love / T.V. Bolotina, T.G. Novikova, N.K. Smirnov. - M.: APK and PRO, 2002 - P. 4.
7. Belogurov, A.Yu. Ideas of multiculturalism in the educational process / A.Yu. Belogurov // Higher education in Russia. 2005. -№3. - S. 109-112.
8. Berulava, M.N. State and prospects of humanization of education / M.N. Berulava // Pedagogy. 1996. - No. 1. - S. 9-11.
9. Bodalev, A. A. Perception and understanding of man by man / A. A. Bofar - M., 1982.- 199 p.
10.Great Russian Encyclopedia / Ch. ed. V.A. Tishkov. - M., 1994.
11.W. Humboldt. About thinking and speech. Archived copy.
12.Likhachev, D. S. Russian culture.-M.: Art. 2000. - 440 p.
13.Ter-Minasova S. G. English without a teacher: A manual for self-study of the English language. M.: Tsentruchebfilm, 2010.-240 p.
14.Tolstoy, N.I. Language and folk culture: essays on Slavic mythology and ethnolinguistics. M., 1995.-P.15-26
