Научная статья на тему 'ТАРБИЯДА ИНСОНИЙ ФАЗИЛАТЛАРНИНГ НАМОЁН БЎЛИШИ'

ТАРБИЯДА ИНСОНИЙ ФАЗИЛАТЛАРНИНГ НАМОЁН БЎЛИШИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

189
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
соғлом авлод / маънавий баркамол инсон / комил инсон / фалсафий / ахлоқий / маънавият / маърифат / ҳалоллик / поклик / мардлик .

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Машҳура Каримовна Рашидова

Мазкур мақолада бугунги кун ѐшларининг онг-шуурини, тафаккурини тўғри шакллантириш, жисмонан ва руҳан соғлом тарбиялаш ҳар қачонгидан ҳам долзарблиги, инсоний фазилатларни барча сифатлардан юқори қўйишлари таъкидлаб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАРБИЯДА ИНСОНИЙ ФАЗИЛАТЛАРНИНГ НАМОЁН БЎЛИШИ»

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

ТАРБИЯДА ИНСОНИЙ ФАЗИЛАТЛАРНИНГ НАМОЁН БУЛИШИ

Мазкур маколада бугунги кун ёшларининг онг-шуурини, тафаккурини тугри шакллантириш, жисмонан ва рухан соглом тарбиялаш хар качонгидан хам долзарблиги, инсоний фазилатларни барча сифатлардан юкори куйишлари таъкидлаб утилган.

Калит сузлар: соглом авлод, маънавий баркамол инсон, комил инсон, фалсафий, ахлокий, маънавият, маърифат, халоллик, поклик, мардлик .

Мустакилликнинг тараккиёт йули мамлакатимизда фан ривожи учун кенг имкониятлар яратди. Фаннинг барча сохаларидаги каби этикада хам туб узгаришлар содир булди. Зеро, энг кадимий ривожланиш тарихига эга булган этика узида турли даврларнинг ижтимоий-сиёсий, ахлокий, маънавий карашларини мужассамлаштириб, вокеа ва ходисаларнинг мохиятини англашни, нафакат англаш, балки уларга муносабат билдиришни шакллантиради. Модомики шундай экан, бугунги кунда этикани янада ривожлантириш, ёш авлодни ахлокий онг ва хиссиётлар, замонавий фан ютукларига асосланган ахлокий билимлар билан куроллантириш мухим ахамият касб этади.

Бугунги кунда дунёнинг айрим худудларида ахлокка зид булган харакатлар натижасида катта маънавий йукотишлар юз бераётгани, миллатнинг асрий кадриятлари, миллий тафаккури ва турмуш тарзи издан чикаётгани, ахлок-одоб, оила ва жамият хаёти, онгли яшаш тарзи жиддий хавф остида колаётганини кузатиш мумкин.

Бугунги глобаллашган XXI асрда ёшларни ахлокимизга зид булган иллатлардан химоя килиш долзарб вазифадир. Гузал ахлок ва одоб билан белгиланган маънавий фазилатлар инсонлар уртасидаги барча муносабатларга сингиб кетганидан кейингина чинакам ахлокий ахамият касб этади. Шу сабабли хам ахлокий кадриятлар барча даврларда инсоннинг маънавий камолоти, жамият тараккиётининг асосий омилларидан бири

Маш^ура Каримовна Рашидова

Фалсафа фанлар номзоди, доцент, ТАКИ

АННОТАЦИЯ

КИРИШ

сифатида эътироф этилган. Барча ижтимоий, иктисодий,

December, 2022

сиёсий муаммоларни хал этиш имконияти инсон шахсини тарбиялаш оркали яратилган.

Мамлакатимизда олиб борилаётган ислохотларнинг бош мезони, маънавий-маърифий сохадаги янгиланишларнинг асосий йуналишлари, замонавий дунёккарашни шакллантираётган мухим омиллар бевосита ахлоккнинг маънавият тизимида мухим урин тутганлигидан далолат беради.

Ахлок нормалари бир халкдан бошка халкларга, авлоддан авлодга утиб, бойиб, такомиллашиб боради. Мукаммал ахлок ва комил инсон хакидаги тушунчалар хар бир даврнинг имкониятлари ва мезонлари асосида белгиланади. Узбекистон Республикаси биринчи Президенти Ислом Каримов таъкидлаганидек: "Инсон маънавий оламининг юксалиши билан боглик турли холатлар хакида куп гапириш мумкин. Лекин, мухтасар килиб айтганда, Оллохнинг узи бизга буюрган комил инсон булиш, халоллик ва адолат билан хаёт кечириш каби олижаноб фазилатларнинг маъно-мазмунини нафакат чукур англаш, балки ана шундай хусусиятларга эга булиш, уларга амал килиб яшаш -одамзотнинг маънавий бойлигини белгилаб берадиган асосий мезон десак, хеч кандай хато булмайди. Уйлайманки, бундай хулосани инсоният уз онгли хаёти давомида доимо орзу килиб, интилиб келган юксак маънавий идеалнинг фалсафий ифодаси, мантикий натижаси сифатида кабул килиш уринлидир."

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Илм дунёсидаги, хар кандай илмнинг тарихисиз назарияси булмайди, деган хикмат, айникса, этикака тааллукли. Зеро, этика тарихи ахлокий тафаккурнинг вужудга келиши хамда унинг тараккиёти конунларини урганади, маънавий мероснинг улкан кисми булмиш ахлокий таълимотлар, хикматлар, панд-угитларни замонавий жамият хаётига татбик этиш ва таргиб килиш йулларини тахлил этади.

Маколада диёнат, шараф, хаё, виждон, Ватанни суймак сингари фазилатлар шархига алохида тухталади, шунингдек республикамиз олимлари тадкикотларидан фойдаланилган.

НАТИЖАЛАР

Инсоннинг аклий ва ахлокий камолотида оиланинг урни, ота-она ва якин кишиларнинг йуналтирувчи ва тарбияловчи вазифаларига алохида эътибор беришган. Аждодларимиз факат оиладагина шаклланиши мумкин булган сифатлар - халоллик, поклик, мардлик, мехрибонлик, ростгуйлик каби бир катор инсоний

December, 2022

277

Academic Research in Educational Sciences Volume 3 | Issue 12 | 2022

ISSN: 2181-1385_Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

$a3HnarnapHH Sapna cu^araapgaH MKopu KyHHmnapu SunaH SupranHKga hhcohhh MyHocaSarnapga HaMoeH SynaguraH MKcaK cu^araap, aBBano, oTa-oHagaH Sonara yrarnH Ba ynapHHHr ^aMHaT TapaKKueTHra h^oShh Tatcupu KaSu KHMMarnu ^HKpnap Ba Sy Sopagaru aManun KypcamanapHH y3 ^anca^HH-axnoKUH, SagHHH-hhmhh, metpun Ba HacpuH Kapamnapuga H^oganaS SepraHnap.

eh3 MycTaKunnuKKa эpнmгaннмнзgaн KeHHH y3 gaBnaTHMH3HH KaguMHH gaBnaTHHnurHMH3HHHr энг axmu aHtaHanapu SunaH Supra 3aMoHaBHH geMoKpaTHK TaMoñunnap acocuga Kypumra KupumgHK. EyryHru KyHga emnapHHHr oHr-myypuHH, Ta^aKKypHHH Tyrpu maKnnaHTHpum, ^HCMOHaH Ba py^aH cornoM TapSuanam x,ap KanoHrugaH x,aM gon3apS. ffly MyHOcaSaT SunaH gaBnaTHMH3 TOMOHHgaH x,aM MatHaBHH-axnoKHH, x,aM ^hcmohhh TapSuara KaTTa axaMHaT SepuS, WKcaK umnap aManra omupunuS KenHHMoKga. ^yMnagaH, PecnySnuKaMH3 npe3HgeHTH ffl.MHp3ueeB TOMOHHgaH unrapu cypunraH MyxuM 5 TamaSSyc emnapHHHr HHTenneKTyan canoxuaTHHH, ^hcmohhh Ba pyxuñ HMKoHuaTnapuHH aHHKnam Ba yHH MaKcag capH caMapanH HyHanrnpHm, x,ap SHp em ycMupra x,aeTHH пoзнцнacннн SenrHnam mapoHTHHH apamoKga.

Y3SeKHcTOH PecnySnHKacHHHHr "Emnapra oug gaBnar cuecara TyrpHcHga"rH KoHyHH Ba Y3SeKHcTOH PecnySnHKacH npe3ugeHTH ffl.M.MHp3HeeBHHHr 2017 HHn 5 urongaru "Emnapra oug gaBnar cHecaTH caMapagopnuruHH omHpHm Ba Y3SeKHcTOH emnap htth^okh ^aonuaTHHH KynnaS-KyBBaTnam Tyrpucuga^rH OapMOHH 3aMupuga emnapHHHr h^thmohh maKnnaHHmu Ba KaMon Tonumu, HKTHgopuHH Tyna-TyKHc pyeSra HHKumu ynyH h^thmhoh-HKTucogHH, xyKyKHH, TamKHnHH ^H^argaH mapT-mapoHT aparum x,aMga ynapHH Ka^onarnam, wpTHMH3 Kena^aru, эpтaмнз эгaпapн SynMHm emnapra SungupunraH KaTTa umoHH eTagu

EyryHru KyHga Su3HHHr KunaeTraH Sapna umnapuMH3 $ap3aHgnapuMH3HHHr SaxTy caogaTH, ynapHHHr epyr Kena^aru ynyH aManra omupunMoKga. .HeKHH SaxTy caogaT $aKar SoñnuK, Mony MynK SunaH SenrunaHMangu. OgoSnu, SunuMgoH Ba aKnnu, Me^HaTceBap hhmoh эtтнкognн $ap3aHg Ha^aKar oTa-oHaHHHr, SanKH SyTyH ^aMHaTHHHr энг KaTTa SoHnHrugup.

MYXOKAMA

AxnoKHH TapSua hhcoh ynyH, xanKoHa KunuS aHTraHga, SemHKgaH to KaSprana acKoTagu. TapSua rygaKgaru axnoKHH MoxuaTHHH W3ara HHKapumu ynyH, yHga axnoKHH ñyHanManapHHHr, xynK Ba ogarnapHHHr maKnnaHHmura xH3Mar Kunagu, axnoKHH TaKHKnapuHHHr MoxuaTHHH Sona oHrura cuHrgupagu. Kairanapga эca y3-y3HHH

December, 2022

278

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

TapSuanam xucnaraHu nafigo Kunagu Ba pHBO^naHTHpagn, ynapHu oHrau axnoKufi TaHHoB SunaH Hm Kypumra ypraTagu. Axhokhuot TapSuaBufi Ba3H^acHHH aManra omupumga Typnu xuh BocuTanap Ba oMunnap umTupoK этagн. ^yMnagaH naHg-yrHT, agaSueT, caHtaT, oMMaBufi axSopoT BocuTanapu B.x.

hhcohhh KagpuaTHapra fiyHanTupum xaM axno^HHHr MyxuM Basu^anapugaH xucoSnaHagu. ^yHKu axnoKufi KagpuaTHap maxcHHHr KaMon Tonumuga KaTTa pon yfiHafigu, HHCOHra эзгyпнккa KapaS Sopum Ba eBysnuKgaH Konum fiynuHu Kypcaragu. Ma3Kyp Ba3u$a KagpuaTHapra acocnaHraH xonga ogaMHap axnoKufi xaTTu-xapaKaTnapuHu Saxonam umkohuhu xaM Sepagu; ynapHuHr yMyM Ka6yn KunuHraH TaMofiunnap Ba Metepnapra moc eKu moc эмacпнгннн Senrunamga oSteKTuBnuKHu TatMuHHafigu. fflyHuHrgeK, y энг axmu aHtaHaBufi Ba 3aMoHaBufi KagpuaTHap xaMga yMyMÖamapufi Ba Munnufi ^asunaraap yfiFyHHuruHu TatMuHnamra xu3MaT Kunagu.

MatHaBufi SapKaMon aBHogHu TapSuanam op3ycura TapuxuMrogaH KynnaS Muconnap Kemupum MyMKuH. OopoSufiHuHr "Oo3un ogaMHap maxpu" , Xoc

Xp^uSHuHr "KyTagry SunuK", KafiKoBycHuHr "KoSycHoMa" acapu, AxMag MraaKufiHuHr "XuSaTyn xaKofiuK", CatgufiHuHr 'TynucToH", ^oMufiHuHr "BaxopucToH", Änumep HaBoufiHuHr "Max6y6-yn-Kyny6", ^aBoHufiHuHr "Axhoku ^anonufi " KaSu acapnapuga cofhom Ba SapKaMon uhcohhu maKttnaHTupum Ma3MyHu, fiynnapu, maKnnapu xaMga ycynnapu epuTunagu. fflyHgafi acapnapgaH Supu KafiKoBycHuHr "KoSycHoMa" acapugup. MuHr fiunra aKuH gaBpnapgaH Sepu xa^KHu afiHuKca emnapHu xaeTra, aManufi ^aonuaTra Tafiepnamga KynnaHMa SynuS KenaeTraH "KpSycHoMa" acapu xo3upru ysrapumnap gaBpuga uhcohhu MatHaBufi KoMonoTra eTKa3umga MyxuM ypuH KacS этмoкga.

BywK a^gognapuMroHuHr unM-^aHra, TapSuara oug Kapamnapu xo3upru KyHga MunnaraMro ynyH ^yga MyxuM Ba gon3ap6gup.

PecnySnuKaMroga aBBano ^ucMoHaH cofhom, aKHaH eTyK, MatHaH Sofi, yMyMMunnufi Ba yMyMÖamapufi Foanapra эгa SynraH emnapHu TapSuanam, TatnuM-TapSua coxacuHuHr axnur, y3HyKcu3 tusumuhu maKHHaHTupum Ba MycTaxKaMHam y3 caMapacuHu SepuS KeHMoKga. Em aBHogHu xap KaHgafi yMyMMuHHufi Ba yMyMÖamapufi FoaHapuMu3ra eT SyHraH Tatcupnap Ba Ma^KypanapgaH acpam Ba xuMoa KuHumga TatHuM SunaH Sup KaTopga TapSuaHuHr ypHu xaM SeKuecgup. ^yHKu, TatHuM uHcoHga WKcaK komuhhukhu maKHHaHTupca, TapSua эca uHcoHufi ^asunaTHapHu HaMoeH этнmгa epgaM Sepagu.

By Sopaga SupuHnu npesugeHTuus TatKugnaraHugeK,

...TatHuM Ba TapSua umuHu yfiFyH xonga ohuö SupumHu TanaS

December, 2022

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

этади. Таълимни тарбиядан, тарбияни эса таълимдан ажратиб булмайди - бу шаркона караш, шаркона хаёт фалсафаси"

Бугунги кунда бизнинг килаётган барча ишларимиз фарзандларимизнинг бахту саодати, уларнинг ёруг келажаги учун амалга оширилмокда. Лекин бахту саодат факат бойлик, молу мулк билан белгиланмайди. Одобли, билимдон ва аклли, мехнатсевар иймон эътикодли фарзанд нафакат ота-онанинг, балки бутун жамиятнинг энг катта бойлигидир.

ХУЛОСА

Инсон борликдаги энг буюк зотдир. Инсоннинг ахлокий хаёти эса унинг ахлокий тарбияси билан богликдир. Зеро ахлокий тарбия инсоннинг шахс булиб етишувини таъминлайдиган узлуксиз жараёнларидан бири.

Комилликнинг хар бир даврга хос ижтимоий мезонлари хам булган. Бунинг боиси шуки, одамзод аклий, рухий ва жисмоний иктидори, истеъдоди, салохияти жихатидан бир - биридан фаркланади. Дархакикат бир - биридан фаркланувчи инсонларни ахлокий тарбия оркали комилликка етказиш мумкин. Азизиддин Насафий камолотнинг белгиси сифатида икки нарсани асос килиб олган. Бунинг бири - ахлок булса, иккинчиси - уз - узини таниш.

Шу тарика, комил инсоннинг узига хос ахлок коидаси ишлаб чикилган булиб, бу сифатларга эга булиш хар бир одамнинг орзу - армони деб каралган.

Бугунги кунда одамларнинг хатти-харакати, вокеликка ва хар кандай янгиликка муносабати, энг аввало юксак ахлок-одоб, шаркона вазминлик, энг кийин ва мураккаб шароитларда хам турли шахсий манфаатларни умумдавлат ва умумхалк манфаатларини устун куйиш, жамоа булиб яшаш каби инсоний фазилатларга каратилган.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида»ги Фармони. Ушбу Фармон «Халк сузи» газетасининг 2017 йил 8 февралдаги 28 (6722)-сонида эълон килинган.

2. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. 2-нашр -Т.:Маънавият,

2016.

3. Абдулла Шер. Ахлокшунослик. Дарслик. -Т.: Узбекистон файласуфлари миллий жамияти нашриёти, 2010.

4. Кайковус "Кобуснома". - Т., "Укитувчи" НМИУ.2011

5. https://lex.uz/ru/docs/4381463

6. www. Ziyo net.uz

7. www.faylasuf.uz

December, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.