ТАЪМИНИ АМНИЯТИ ОЗУ^АВОРИ - ОМИЛИ МУХ.ИМИ рушди ЩТИСОДИ
МИЛЛИ
НАИМОВ БД.
н.и.и, дотсент мудири кафедраи назарияи ицтисодии Донишгох,и давлатии Бохтар ба
номи Носири Хусрав
НУРАЛИЗОДА Н.
н.и.и., дотсент мудири кафедраи молия Донишгох,и давлатии Бохтар ба номи Носири
Хусрав
Дар мацолаи мазкур муаллиф роххо ва имкониящоирасидан ба таъмини амнияти озуцавориро дар мамлакат мавриди тахлил царор до да, чунин такид намудаанд, ки потентат мавцуда дар сохаикишварз дар мамлакат ба мо имкониятмедщад, ки барои расидан ба ин хадафи олй аз хамаи имкониятхои мавцуда самаранок истифода намуда, хосилнокии махсулощоро баланд бардошта, талаботи истеъмолкунандагони дохилй таъмин карда шуда, заминаи содироти мацсулощои ин соха ба хориц мухайё карда шавад.
Калидвожах;о: амнияти озуцаворй, рушди сох,аи кишоварзй, х,адафх,ои стратегй, дасттирих,ои давлатй, комплекси агросаноатй, диверсификатсияи истех,солот.
ОБЕСПЕЧЕНИЕ ПРОДОВОЛЬСТВЕННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ - ВАЖНЫЙ ФАКТОР РАЗВИТИЯ НАЦИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ
В данной статье автор проанализировал пути и возможности достижения продовольственной безопасности в стране и подчеркнул, что имеющийся потенциал в области сельского хозяйства в стране позволяет эффективно использовать все имеющиеся возможности для достижения поставленной цели. будут увеличены, обеспечены потребности внутренних потребителей, создана база для экспорта продукции этой отрасли.
Ключевые слова: продовольственная безопасность, развитие сельского хозяйства, стратегические цели, государственная поддержка, агропромышленный комплекс, диверсификация производства.
ENSURING FOOD SECURITY - AN IMPORTANT FACTOR OF THE DEVELOPMENT
OF THE NATIONAL ECONOMY
In this article, the author analyzed the ways and opportunities to achieve food security in the country and emphasized that the existing potential in the field of agriculture in the country allows you to effectively use all available opportunities to achieve your goal. will be increased, the needs of domestic consumers will be met, and a base will be createdfor the export ofproducts of this industry.
Keywords: ensuring food security, development of the agricultural sector, strategic goals, state support, agro-industrial complex, diversification of production
Асосгузори сулху вахдати миллй — Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон таъкид намуданд: «Хар як вачаб замини корам бояд омили мухими таъмини амнияти озу;авории кишвар дониста шавад». Кишвари мо камзамин аст. Бинобар ин, интихоби дурусти зироат ва гузаштан ба технологияхои навини муосири сарфакоронаи коркарду парвариши онхо ба манфиати кор аст. Пеш аз хама, ба истехсоли зироати сергизою витаминдор ахамияти хоса зохир намудан зарур аст. Тад;и;оти бисёрсолаи илмй исбот намудааст, ки инсоният 40 дарсади талаботи
организми худро аз хисоби сафедахо ва 50 дарсади онро аз карбогидратхо ба воситаи махсулоти галлагй таъмин карда метавонад.
Амнияти озуцаворй яке аз хадафхои афзалиятноки стратегй ба шумор рафта, бевосита дар партави сиёсати Хукумати мамлакат хамчун сохаи хаётан мухим ва мубрам царор дорад. Бахри таъмини ахолй бо озуцаи хушсифату аз ч,их,ати экологй тоза тадбирхои зарурй андешида мешаванд. Бо ин мацсад «Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030», Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи амнияти озуцаворй» ва «Барномаи таъмини амнияти озуцаворй дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2019-2024» цабул гардидаанд. Ин ицдом барои амалй ва муайян кардани самти афзалиятноки сиёсати давлатй, ки вобаста ба таъмини амнияти ицтисодй, ки чузъи чудонашавандаи амнияти миллй ба хисоб меравад, бо меъёрхои байналмилалй ва дохилй равона гардидааст
Асосгузори сулху вахдати миллй, Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон дар Паёми харсолаашон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон ва зимни сафархои корй ба шахру навохии чумхурй ба масъулини сохахои кишоварзй доир ба зиёд кардани истехсоли махсулот, васеъ намудани майдони киштзор ва богу токзор супориш ва дастурхои мушаххас медиханд. Дар ин росто барои таъмин намудани амнияти озуцаворй дар мамлакат, ба чойи кор таъмин намудани шахрвандон ва барои бехтару хубтар намудани сатху сифати зиндагии ахолй аз хар як оила, тамоми кишоварзон, хочагихои дехцонй ва раисони шахру нохияхои кишвар вобастагии зиёд дошта, барои истифодаи самараноки заминхои наздихавлигиву президентй ва бо хамин рох гирифтани то се-чор хосил аз мацсад дур нест [1.18,20].
Хамин аст, ки баъд аз ба даст овардани истиклолияти давлатй дар чумхурй давраи ислохоти иктисодй огоз гардид. Аз соли 1992 инчониб мархилаи ба дехконон кисман чудо намудани заминхои минтакаи кухистон ва наздикухй сар шуд. Бо фармонхои Президенти Чумхурии Точикистон аз 9 октябри соли 1995, №342 ва аз 1 декабри соли 1997, №874 75 хазор гектар замин барои истифода ба хочагидорон чудо карда шуд, ки ин амал ба таъминоти ахолй бо озука мусоидати хуб кард. Мавриди кайд аст, ки пас аз кабул гардидани ин асноди мазкур як кисми бекори ахолй ба кор чалб гардид, ки он барои халли масъалахои шугли ахолй ва таъмини амнияти озуцаворй ахамияти калон дошт. Бо максади истифодаи пурсамар ва окилонаи захирахои замин ва об, афзун намудани истехсоли махсулоти кишоварзй, Фармони Президенти Чумхурии Точикистон аз 25 июни соли 1996, №522 «Дар бораи тачдиди корхонахо ва ташкилотхои кишоварзй» кабул гардид ва дар раванди татбики он супориши давлатй ва нархи махсулоти кишоварзй озод эълон гардид, ки ин ба сохибихтиёрии хочагидорон барои парвариши махсулот мусоидат намуд.
Хамчунин пешрафти истехсолоти кишоварзй низоми мухимтарини таъмини амнияти озуцавории хар як кишвар ба хисоб меравад. Бо ин мацсад масъалахои истифодаи оцилонаи замин, баланд бардоштани холати мелиоративй ва хосилнокии он, содироти меваю сабзавот аз чумлаи вазифахои аввалиндарача махсуб шуда, он бар ухдаи вазорату муассисахои дахлдор ва кормандони соха вогузор шудааст. Тавре Пешвои миллат, мухтарам Эмомалй Рахмон зимни Паёми худ ба Мачлиси Олии чумхурй иброз доштанд: «Мо амнияти озуцавории кишварро танхо дар сурате таъмин карда метавонем, ки истехсоли махсулоти кишоварзии худиро харчи бештар афзоиш дода, аз маводи гизоии воридотй камтар вобаста бошем».
Имрузхо дар Чумхурии Точикистон таъмини амнияти озуцаворй аз чумлаи хадафхои афзалиятноки стратегй ба хисоб рафта, дар ин бобат бахри расидан ба мацсадхое, ки ба бехтаршавии зиндагии сокинони кишвар мусоидат мекунанд, тадбирхои зиёд андешида мешаванд. Дар ин давра барои расидан ба ин мацсад санадхои
меъёрии хуцуцй, аз чумла даххо барномахои давлатй цабулу амалй гардида, истодаанд. ки ба бехтаршавии сатхи зиндагии мардум дар кишвар мусоидати калон намуд.
Таъмини амнияти озукаворй дар баробари таъмини амнияти энергетикй ва баромадан аз бунбасти коммуникатсионй яке аз афзалиятхое мебошад, ки Х,укумати Чумхурии Точикистон эълон намудааст. Таъмини амнияти озукаворй аз як катор омилхои иктисодй, ичтимой, демографй ва экологй вобастагй дорад.
Таъмини амнияти озукавориро бо рохи таъмини рушди устувори кишоварзй, истифодаи самараноки захирахои обй ва замин рохандозй намудан мумкин аст.
Дарачаи амнияти озукавории кишвар аз иктидори базавии истехсолоти кишоварзй вобастагй калон дорад ва сиёсати аграрй дар доираи таъминоти амнияти озукаворй бояд ба дастгирии хамачонибаи молистехсолкунандагони кишоварзии ватанй бо истифодабарии стратегияи протексионизми аграрй равона карда шавад.
Бо дарназардошти ин омилхо, Х,укумати Чумхурии Точикистон тамоми кушишхоро ба харч медихад, ки амнияти озукавории кишварро дар доираи хадафхои асосии Стратегияи миллии рушд ва Стратегияи паст кардани сатхи камбизоатй таъмин намояд. Тибци маълумотхои оморй, дар тамоми сайёраи замин
зиёда аз 854 млн нафар одамон аз гуруснагй ва камбуди гизо ранч мебаранд, ки бартараф намудани ин мушкилй кушиш ва захматхои зиёдеро аз чониби ташкилотхои ёрирасон талаб мекунад. Ба гуфтаи мутахассисон, амнияти озуцаворй дар холате таъмин мегардад, ки мицдори истехсоли махсулоти хурокворй дар дохили давлат ба талаботи мардум чавобгу буда, 20 фоизи он барои захира басанда бошад. Дар холати нарасидани махсулоти дохилй давлат ё ахолй цудрати харидории ин намуди махсулоти хуроквориро бояд аз дигар кишвар дошта бошанд. Имруз проблемаи амнияти
озуцаворй дар кишвархои ру ба тараццй хеле шадид ва хатто фалокатбор шудааст. Омилхои ру ба ру гардидани инсоният ба мушкилоти норасоии гизои солимро тахлилгарон дар афзоиши ахолии сайёра, тацсимоти ахолй ва шароити чугрофй, инкишофи савдо ва нацлиёт, цафомонии мамлакатхои тарацциёбанда, вазъияти сиёсии чахон ва гайра медонанд. Роххои халли ин мушкилиро олимон дар пешрафти истехсолоти кишоварзй медонанд. Бояд тазаккур дод, ки сохаи
кишоварзй бахши пешбарандаи иктисодиёти Точикистон ба шумор рафта, дар солхои охир новобаста аз таъсироти офатхои табий ва омилхои бухронй дар сатхи зарурии устувор карор дошта, ба хисоби миёна 23 - 25% мачмуи махсулоти дохилиро таъмин менамояд. Бо вучуди хамаи ин то хол масъалахои мухими сиёсати аграрй, аз чумла номуайянии шаклхои рушди минбаъдаи сохаи кишоварзй, ки дар бахши иктисодй асосй хисобида мешаванд, баррасй нашудаанд. Бинобар он бо максади баланд бардоштани самаранокии истехсолоти кишоварзй ва амалигардонии Фармони Президенти Чумхурии Точикистон аз 30 майи соли 2009, №663 «Дар бораи чорахои иловагии дастгирии бахши кишоварзй» Хукумати Чумхурии Точикистон боз як карори дигарро аз 2 июли соли 2009, №406 «Дар бораи тахияи Барномаи ислохоти бахши кишоварзй» кабул намуд [2. 4,5,6].
Дар иртибот ба гуфтахои боло, бамаврид аст аз тадбирандешихои мацомоти олии намояндагй ва цонунгузори мамлакат бахри расидан ба хадафи мавриди назар низ ёдовар шавем, ки дар шароити кунунй таваччух ба масоили мусоидаткунанда барои таъмини амнияти озуцаворй тамоюли афзоишро касб кардааст. Масалан, дар сохаи кишоварзй лоихаи цонунхо дар бораи хочагихои дехцонй, дар бораи тухмипарварй, заминсозй, хосилхезгардонии замин, эмин доштани чарогоххо ва гайра тахия гардид. Доир ба ислохоти сохаи кишоварзй ва баланд бардоштани рацобатпазирии махсулоти соха низ кори зиёд амалй шуданд. Аз чумла, фазои мукаммали хуцуции соха кодексхои гражданй, андоз, об, замин, цонунхои Чумхурии Точикистон «Дар бораи хочагихои дехцонй (фермерй)», «Дар бораи хочагии ёрирасони шахсй», «Дар бораи байторй», «Дар бораи кооперативхо», «Дар бораи зотпарварй», «Дар бораи мохипарварй, мохигирй ва хифзи захирахои мохй», «Дар бораи галла ва махсулоти коркарди он», «Дар бораи
карантин ва мухофизати растанихо», «Дар бораи занбуриасалпарварй», «Дар бораи чарогох», «Дар бораи ассотсиатсияи истифодабарандагони об», «Дар бораи парандапарварй», «Дар бораи амнияти озуцаворй», «Дар бораи бехатарии махсулоти хурокворй» мавриди амал царор доранд.
Дар баробари ин, дар аксар кишвархои чахон цисми зиёди ахолй, аз чумла, дар кишвари мо зиёда аз 60 фоиз, дар сохаи кишоварзй ва бахшхои ба он алоцаманд шугл меварзанд. Бинобар ин, нацши захирахои об дар таъмини амнияти озуцаворй, ташкили чойхои кор ва ба ин васила, бехтар кардани шароити зиндагии мардум нихоят мухим мебошад.
Тибци маълумотхои оморй масохати умумии заминхои обии чумхурй 762,2 хазор гектарро ташкил медихад, ки тибци Консепсияи хифз ва истифодаи оцилонаи захирахои оби дар Чумхурии Точ,икистон имконият мавчуд аст, ки масохати заминхои обиро то ба 1,6 млн. гектар расонем.
Инчунин, таъкид намудан зарур аст, ки дар асоси дастуру супоришхои Асосгузори сулху вахдати миллй — Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон солхои охир ба диверсификатсияи истехсолот тавассути ташкили шаклхои устувори хочагидорй, кишти такрорй, истехсоли махсулоти рацобатпазир ва сердаромади содиротй, махсулоти воридотивазкунанда, васеъгардонии майдони кишти сабзавот ва бунёди богу токзорхои серхосил таваччухи хоса зохир карда мешавад [3. 14,16]..
Бо мацсади таъмини амнияти озуцаворй барномахои мачмуавии амнияти озуцаворй, ислохоти кишоварзй, рушди сохаи чорводорй, барномахои махсуси сохавии ташкил ва барцарорсозии яхдону сардхонахо барои нигохдории махсулоти кишоварзй, рушди сохаи богу токпарварй, цолинбофй, саноати сабук ва фарохам овардани шароити мусоид барои чорй намудани тачрибаи пешрафта дар истехсоли махсулоти кишоварзй тибци «Стандарти байналмилалии <^1оЬа1 G.A.P» цабул шудаанд.
Харчанд дастрасй ба махсулоти ниёзи аввал дар кишвар бехтар шуда бошад хам, рушди сохаи кишоварзй дар шароити зудтагйирёбандаи вазъи умумичахонии ицтисодиёт то дарачае ноустувор боцй мемонад, ки халли он ногузир аст. Ба анчом нарасидани ислохоти аграрй — обй ва номукаммалии механизмхои батанзимдарории муносибатхо вобаста ба замин ва об дар бахши аграрй, самаранок истифода набурдани заминхои обёришаванда ва чарогох заминаи цафомондаи моддй — техникии комплекси агросаноатй бо дастрасии махдуди корхонахо ба иттилоот оид ба бозор, инчунин, хатари зиёд барои рушди комплекси агросаноатй дар алоцамандй бо тагйироти бардавоми глобалии ицлим аз хамон чумлаанд.
Тибци маълумоти оморй, 73 фоизи ахолии чумхурй дар дехот истицомат дошта, аз ин хисоб 63 фоизи он дар сохаи кишоварзй фаъолият мекунанд. Маълумоти мавчуда аз он шаходат медихад, ки ба истехсоли махсулоти кишоварзй 176 975 хочагии калон, миёна ва хурд машгул буда, дар робита ба ин месазад аз Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи дастгирии давлатии сохахои комплекси агросаноатии Чумхурии Точикистон», ки 5 марти соли 2007 ва дар тахрири нав 31 декабри соли 2008 цабул гардидааст, ёдовар шавем. Дар он се рохи дастгирии давлатии комплекси агросаноатй, чудо намудани субсидия (кумаки молиявй) аз хисоби бучети давлатй, чалби сармояхои хоричй ва грантхо барои рушди сохахои комплекси агросаноатй муцаррар гардидааст, ки ба рушди ин соха дар мамлакат мусоидати калон намуда дар таъмини амнияти озуцавории кишвар нацши муассир мегузорад[4. 104].
Хулоса: бахри расидан ба яке аз хадафхои стратегй — таъмини амнияти озуцаворй дар кишвар тамоми имконият, аз чумла, замин, об, заминаи мукаммали цонунгузорй ва мухимтар аз хама, мардуми захматдуст ва кишоварзони асилу сохибтачриба дорем. Зарур аст, ки аз ин имконияту захирахо ва усулхои ачдодии ба кишоварзй рабтдошта самараноку оцилона истифода барем. Х,амон тавре ки Пешвои миллат таъкид карданд:
«Мо бояд аз харвацта бештар кор кунем, рузии худ ва ахли хонадонамонро бо мехнати халол мухайё намоем ва дар хифзи амнияти озуцавории кишвар сахми муносиб гузорем».
АДАБИЁТХ.О
1.Паёми Асосгузори Сулху Вахдати Милли Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точ,икистон мухтарам Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон шахри Душанбе, аз 23 декабри соли 2022.
2.Паёми Асосгузори Сулху Вахдати Милли Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон, мухтарам Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон шахри Душанбе, аз 21.12.2021.
3.Барномаи ислохоти кишоварзии Чумхурии Точикистон барои солхои 2012 - 2020.
4. Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030. -Душанбе, 2016. - 104 с.
5.Омузиши вазъият ва шароитхои татбици Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикистон (Хисоботи тахлилй оид ба натичахои тадцицоти сотсиологй ). - Душанбе, 2021. - 95 с.