СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ АСПЕКТОВ РЕГУЛИРОВАНИЯ ГОСУДАРСТВЕННО-ЧАСТНОГО ПАРТНЕРСТВА НА УРОВНЕ РЕГИОНОВ
RENOVATION OF REGULATION IN REGARD TO INSTITUTIONAL STATAL-PRIVATE PARTNERSHIP AT THE LEVEL
OF REGIONS
УДК 334,021 DOI
ТАКМИЛИ ЦАНБАХОИ Ризокулов Туракул Рабимкулович, ИНСТИТУТСИОНАЛИИ ТАНЗИМИ муовини ректор оидба коруои ШАРИКИИДАВЛАТИЮ ХУСУСИДАР илм ва инноватсия, доктори илмуои САТХИМИНТАКАХО ицтисоди, профессори
ДХБСТ; Тухсанбоева Хуршеда Махмудовна, унвонцуи кафедраи ицтисодиёт ва соуибкории ДИС ДДТТ (Тоцикистон, Хуцанд)
Ризокулов Туракул Рабимкулович, д-р
экон. наук, проректор по науке и инновациям, профессор ТГУПБП; Тухсанбоева Хуршеда Махмудовна,
соискатель кафедры экономики и предпринимательства ИЭТ ТГУК (Таджикистан, Худжанд)
Rizokulov, Turakul Rabimkulovich, Dr. of
Economics, Pro-rector on science and innovations, Professor of the Tajik State University of Law, Business and Politics; Tukhsanboyeva Khursheda Mahmudovna, claim- art for candidate degree attached to the department of economics and entrepreunership of the Institute of Economics and Trade under the auspices of the Tajik State University of Commerce. (Tajikistan, Khujand)
Зикр гардидааст, ки такмили принсипщои танзими шарикии давлатию хусуси дар сатуи минтаца яке аз самтуои асосии идоракунии ШДХ дар вилояти Сугди Цумуурии Тоцикистон мебошад. Таъкид гардидааст, ки ба вуцуд овардани шароити мусоиди институтсионали фаъолияти самараноки бахши хусусиро бо бахши давлати бояд таъмин намояд. Мауз чунин уолат барои расидан ба мацсадуои гузошташудаи уам бахши давлати ва уам сектори хусуси мусоидат мекунад, барои уалли масъалаи таъмини субъектуои хоцагидори бо захирауои зарури ва мууити рацобати байни иштирокдорони бозори меунат имкониятуои воцеи ба миён меорад. Хулоса шудааст, ки уалли вазифауои мазкур коркард ва амалигардонии якчанд тадбируои зеринро талаб мекунад: ташаккули сиёсати ицтисодии давлат барои таъмини амалигардонии самарабахши раванди такрористеусол аз цониби субъектуои бизнеси хурд ва миёна дар уамаи соуауои ицтисодиёти милли; дувум, ба вуцуд овардани омилуои самараноки молияви, ки ба даромади захирауои инвеститсиони дар рушди ицтисодиёти минтацауо мусоидат мекунанд; амалигардонии танзими давлатии рушди ицтисоди бо ёрии на тадбируои маъмури, балки тадбируои самараноки ицтисоди. Аз нуцтаи назари танзими назарияви мацмуаи цоидауои асосии сиёси, ицтимои ва ууцуци, ки пояи истеусолот, мубодила ва тацсимотро ташкил мекунанд, чун мууити институтсионалии цамъият муайян карда шудааст.
Калидвожа^о: шароити институтсионалй, мацомоти давлати, бизнес-сохторцо, шарикии давлатию хусуси, субъектной хоцагидорй, институтцои ицтисоди, минтацацо, ицтимой, цокимияти давлати
Представлена точка зрения, что совершенствование принципов регулирования государственно-частного партнерства на региональном уровне является одним из основных направлений управления предприятиями государственного сектора Согдийской области Республики Таджикистан. Отмечено, что создание благоприятных институциональных условий должно обеспечить эффективное функционирование частного и государственного секторов. Такая ситуация способствует достижению поставленных целей как государственного, так и частного секторов, создает реальные возможности для решения вопроса по обеспечению хозяйствующих субъектов необходимыми ресурсами и конкурентной среды для участников рынка труда.Сделан вывод, что решение этих задач требует разработки и реализации следующих мероприятий: формирования экономической политики государства для эффективной реализации воспроизводственного процесса субъектами малого и среднего предпринимательства во всех сферах народного хозяйства; создания эффективных финансовых факторов, способствующих возврату инвестиционных ресурсов в развитие региональной экономики; осуществления государственного регулирования
экономического развития не с помощью административных мер, а благодаря действенным экономическим мерам. С точки зрения теоретического регулирования, совокупность основных политических, социальных и правовых правил, составляющих основу производства, обмена и распределения, определяется как институциональная среда общества.
Ключевые слова: институциональные условия, государственные органы, бизнес-структуры, государственно-частное партнерство, хозяйствующие субъекты, экономические институты, регионы, социальная среда, государственная власть
The authors present a viewpoint running to the effect that renovation of the principles of regulation in regard to statal-private partnership at the regional level is one of the principal streamlines of management with the enterprises of state sector in Sughd Viloyat of Tajikistan Republic. It is underscored that creation of favourable institutional conditions is bound to ensure effective functioning of both statal and private sectors. Such a situation promotes an attainment of the goals set in the formers, creates real opportunities for solving the issue on procurement of holding subjects with necessary resources and a competitive milieu for labour market participants. The conclusion is made that a solution of these goals requires elaboration and implementation of the following measures: formation of state economy, policy for effective realization of a reproductive process by the subjects of small and medium entrepreneurship in all the spheres of national economy, creation of effective financial factors promoting a return of investitive resources into the development of regional economy, implementation of state regulation of economic development not by means of administrative measures, but due to effective economic ones. Under the angle of theoretical regulation, the integrity of major political, social and legal rules constituting the foundation of production, exchange and distribution is determined as an institutional milieu of society.
Key-words: institutional conditions, state bodies, business-structures, statal-private partnership, holding subjects, institutes of economics, regions, social milieu, state power
Морияти институтроро чун шакли ташкилоти иктисодй, низоми конунгузорй ва ратто дин барасй кардан мумкин аст, ки асоси мачмуи меъёру стандартрои ичтимоии рафтор, мукаррарот ва схемарои чароншинохти аз чониби табакарои васеи аролй азхудшударо муайян мекунанд. Ба суханони дигар, институтрои иктисодй, ки рамчунин арзишро ва нуктаи назари одамонро дар худ дар бар мегирад, муносибатрои мутакобилаи аролй, захираро ва технологияроро дар иктисодиёт муайян мекунад.
Пас, тибки ин таъриф институтрои иктисодй рам дар сатри баланд (иктисодиёти миллй), аз забили сохтори ичтимоии чамъият, режими сиёсй, эътикодоти идеологй, рам дар сатри паст (компания, иттиродрои касбй, низоми маориф ва ратто сохтори оила) ба фаъолияти иктисодиёт таъсир мерасонанд.
Алрол дар таркики арзёбии таъсири институтрои мухталиф ба фаъолияти иктисодиёт муносибати низомманд ё системавй вучуд надорад. Чунин вазъият муайян кардани доираи институтроеро такозо менамояд, ки ба мавзуи мавриди барс мутаалликанд, то онро ба риштаи тарлил кашида шаванд ва дар рамкории мутакобила бо масоили дигар баррасй гарданд.
Вокеияти иктисодии имрузаи Точикистон имкон намедирад, ки дар бораи таъсиси институтрои бозории анъанавй, ки ба мамлакатрои дорои тачрибаи иктисодиёти бозорй дар ташкил ва танзими муносибатрои бозорй хосанд, сухан ронем. Вале бозор дар Точикистон танро дар он сурат пурра ташаккул меёбад ва бомуваффакият фаъолият мекунад, ки максадрои ташкилоти иктисодй ба ташаккули ангезарои кофй дар субъектрои хочагидор барои ин кор мусоидат намоянд.
Дар назарияи институтсионалй мачмуи коидарои асосии сиёсй, ичтимой ва рукукй, ки пояи истерсолот, мубодила ва таксимотро ташкил мекунад, чун мурити институтсионалии чамъият муайян карда шудааст. Тибки ин таъриф, дар чамъият институтрои сершумор рамзистй мекунанд, ки на танро рамдигарро пурра менамоянд, балки баъзан ба рам ихтилоф низ доранд.
Байни иктисоддонон то рол дар бобати ба низоми институтро ворид сохтани институтрои иктисодй (ширкату корхонаро) ягонагии афкор ба мушорида намерасад. Д.Норт институтро чун "меъёр ва коида"-и рамкории мутакобилаи субъектрои хочагидорй муайян мекунад. Аз ин чо, ба хулоса омадан мумкин аст, аз нуктаи назари илмй ба низоми институтро дохил кардани институтрои иктисодй нодуруст аст. Вале, лозим ба таъкид аст, ки рамкорй ва муносибатрои мутакобилаи субъектрои хочагидор асосан дар доираи институтрои иктисодй сурат мегирад. Ба номгуи институтро дохил кардани институтрои иктисодй ба кадри кофй собит месозад, ки фардро марз дар доираи онро рамкории мутакобилиашонро ба рор монда, фаъолияти худро амалй мегардонанд.
Fайр аз ин, институтро дар доираи низоми иктисодй ба вучуд меоянд. Низоми иктисодй аз мачмуи унсуррое иборат аст, ки онро томияти муайян, ягонагиро ташаккул медиранд ва дорои мушаххасоти нави сифатие мебошанд, ки унсуррои ташкилкунандаи низоми иктисодй аз мушаххасоти мазкур ориянд. Унсуррои номбурда дар алокаи байнирамй карор дошта, дар накши субъектро ва объектрои фаъолияти иктисодй баромад мекунанд. Алокаро метавонанд ичтимоию иктисодй, ташкилию иктисодй ва техникию иктисодй бошанд. Дар ин чо муносибатрои муайяни истерсолии шаклгирифтаи одамон дар чамъият, яъне институтро алокарои ичтимой-иктисодй мебошанд. Баромад бошад мачмуи неъматро, анъанаро, малакаро ва навгонирои иктисодии тачаммуъёфтаро дар бар мегирад.
Аз нуктаи назари амалигардонии фаъолияти иктисодии субъектро дар доираи объектро, ки дар он чо субъектро бо рори амалрои дастачамъй (коллективй) коидарои бозиро дар чамъият интихоб мекунанд, ба низоми институтсионалй дохил кардани ташкилотрои иктисодй дуруст аст. Пас, ташкилотрои иктисодй бо номи худ коидаи
рафтори чомеа ва ё гурухро дар чамъият мyaйян мекyнaд. Зимнан, номи ташкилотхои иктисодй баёнгари манфиатхо ва ангезахои онхо, яъне мyносибaт ба тагйиротхои берyнй мебошад. Онхо шаклхои ба кадри кофй устувори ташкил ва танзими фаъолияти якчояи одамон мебошанд.
Чунин муносибат, ба назари мо, хамчунин хангоми муайян кардани мохияти низоми институтсионалй, ки чун мачмуи институтхои иктисодй таъсис меёбад, мухим аст. Институтхои иктисодй мачмуи коидахои иктисодй мебошанд, ки муносибати моликиятро муайян мекунанд. Дар навбати худ, муносибати моликият бо муносибати агентхои иктисодй ба хукуки тасарруф, истифода ва ихтиёрдорй ба объектхои моликият муайян карда мешавад.
Мухити институтсионалй хосилаи фаъолияти сохторхои институтсионалии чамъият мебошад. Онхо, яъне сохторхои институтсионалй аз мачмуи мухталифи институтхо иборатанд, ки модели рафтори иктисодиро ба вучуд меоранд, барои субъектуои хочагидор махдудиятхоро муайян мекунанд ва ба субъектуои мазкур хамкории мутакобилаи самаранокро дар доираи низоми иктисодй таъмин менамоянд.
Мафхуми мухити институтсионалй мачмуи институтхои ичтимоию иктисодиро муттахид месозад. Онхо, дар навбати худ, асоси сохтмони институтсионалиро муайян мекунанд ва аз зернизомхои алохида, яъне институтхои гуногунсатх иборатанд. Мухити институтсионалй асоси ба худ хоси рушди тагйироти институтсионалй мебошад.
Лозим ба таъкид аст, ки дарачаи тараккии мухити институтсионалии чамъият аз ду омили асосй вобаста аст: зичй ва сохтори иерархии (силсилаи маротиби) мухити институтсионалй. Махз хамин омилхо на танхо дарачаи танзими муносибатхои субъектхои хочагидорро дар чамъият мукаррар мекунанд, балки дар рафти ташаккул институтхои аз хама самараноки иктисодй ва ичтимоиро интихоб мекунанд. Пас, мухити институтсионалй матритсаи ба худ хоси инкишофи чамъиятро таъсис мекунад, ки дарачаи баланди хамкорй ва тамосро байни институтхо таъмин менамояд.
Зичии институтсионалй ва нишондихандаи идроки мохиятии аз чониби афрод ё гуруххои ичтимой ба дарачаи кофй танзим шудани муносибатхои онхоро дар он сохахое, ки онхо фаъолияташонро амалй мегардонанд, муайян мекунад. Омилхои зерин омилхои асосие мебошанд, ки зичии институтсионалиро дар чамъият муайян мекунанд:
Мухити институтсионалй мохияти аз чониби афрод ё гуруххои ичтимой ба дарачаи кофй танзим шудани муносибатхои онхоро дар сохахое, ки фаъолияташонро амалй мегардонанд, муайян мекунад. Дар ин радиф шартхои асосии зерин, ки ба ташаккули ШДХ таъсири бевосита доранд:
- низоми бисёрсатхаи институтхои иктисодй ва ичтимой, ки барои хамкорй намудан бо бахши давлатй омодааст ва имконият дорад;
- мавчудияти созишномаю карордодхои гуногун, ки дарачаи хамкорй ва алокаи мутакобили институтхоро дар асоси коидаю меъёрхои умумии рафтор муайян мекунанд;
- хамохангии институтхо дар бобати мувофикшавй ба шароитхои босуръат тагйирёбандаи хочагидорй, ки дар низоми иктисодй ба амал меоянд.
Ба кадри кофй мусоид набудани мухити институтсионалй хангоми амалигардонии фаъолияти иктисодй ба хамкории субъектхои муносибатхои бозорй таъсири манфй мерасонад.
Узвхои таркибии мухити институтсионалиро чунин ифода намудан мумкин аст (расми 1.1).
Расми 1.1. - Мурити институтсионалии бизнес дар иктисодиёти минтака
Мурити дохилии институтсионалии ташкилотрои иктисодй таъсири институтрои берунаро эрсос намуда, дар навбати худ, ба ташаккули сохтори институтсионалй таъсири фаъолона мерасонанд. Институти карордодро, ки на танро муносибатрои мутакобилаи байни субъектроро, балки мутобикшавии онроро ба институтрои беруна низ муайян мекунад, яке аз институтрои асосии мурити дохилй ба шумор меравад. Амалан рар як аз ташкилотро "макроинститутрои" худии махсус, фаррангй ва функсионалй дорад, ки мачмуи онроро бо ёрии номи ин ташкилот мушаххас кардан мумкин аст.
Пас, институтрои дохилии ташкилотрои иктисодй меъёр ва коидарои рамкории онроро бо чамъият, ки асоси онро рафтори корпоративй ташкил мекунад, муайян менамоянд.
Расми 1.2. Институт^ои мухити берунаи институтсионалии ташкилот^ои
иктисодй
Дар шароити хозира хам мухити дохилй ва хам мухити берунаи бизнес дар Ч,Т дар мархилаи ташаккул ва рушд карор дорад. Тибки акидаи олими Русия Клейнер Г.Б. мухити институтсионалй бояд дар тамоми сохахои хаёти чамъият дар асоси алокахои чамъиятию сиёсй, ичтимоию иктисодй, хукукй, ичтимоию фархангй, маъмурию идоракунй ва хочагидории аъзои онхо ташаккул ёбад. Бинобар ин, дар оянда рушди мухити институтсионалй бояд хусусияти нисбатан васеъ дошта, ба таъмини тараккии устувор ва босуръати сохаи бизнес дар чумхурй равона карда шавад.
Баробари ин, таъкид кардан лозим аст, ки такмили механизми бозори молиявй, махсусан бозори когазхои киматнок низ самти мухимми рушди бизнес дар мамлакат ба шумор меравад. Имруз дар мамлакат бозори дуюми когазхои киматнок кариб амал намекунад. Амалкарди фаъолонаи ин бозор аз бисёр чихат ба инкишофи мухити институтсионалии бизнес дар мамлакат таъсир расонида метавонад.
Храмин тарик, ташаккулёбй ва тараккии бизнес-сохтор дар минтака чун заминаи болоравии иктидори иктисоди миллй баромад мекунад. Солхои охир, дар доирахои илмй оид ба ин масъала бахсу мунозираи фаъолона идома дорад. Пешбинй мешавад, ки тараккии минбаъдаи бизнес-сохтор бо инкишофи муносибатхои кооператсионй ва кластериконй дар иктисодиёти минтака алокаи зич дорад. Дар ин замина, дар оянда зарурати халли як катор вазифахои аввалиндарача ба миён меояд. Аз чумла:
- ба максади такмили мухити институтсионалй фарохам овардани шароити нисбатан мусоиди хамкории субъектхои бизнеси хурд ва миёна дар доираи алокахои
кооператсионй, ки давлат дар механизми онро бевосита иштирок мекунад;
- баланд бардоштани кластеррои соравй, ки ба ташаккули бизнес-сохторро дар минтака имконият фарорам меорад;
- мукаррар кардани меъёр ва коидарое, ки принсипрои озодии бозории субъектрои бизнеси хурду миёнаро таъмин мекунанд;
- омузиш ва чорй кардани тачрибаи ба шароити Ч,Т ва минтакарои он мутобики мамлакатрои мутараккй дар самти ба вучуд овардани мурити институтсионалии сораи бизнес.
Возер аст, ки мавчудияти фаркрои назаррас байни механизмрои коркард ва амалигардонии лоирарои ШДХ пойгори муфассалан баррасишудаи конунй ва меъёрии созишномароро такозо мекунад. Вале ин нуктаи назари анъанавй ба масъала мебошад, ки дар он ангеза ва неъматрои бахши хусусй танро аз лирози иктисодй ва рукукй баррасй мегарданд. Зимнан, ба ин ё он бахши иктисодиёт маблаггузорй карданро нахостани субъекти сораи бизнес бо сабаброи зерин вобаста аст: инвестори хусусй на максадрои стратегии инвеститсиониро, ки давлат мукаррар кардааст, на худи омодагии давлатро ба ташкили иттирод бо бизнес дар асоси принсипрои шарикй мебинад, ки дакикан рамкории баробаррукукро талаб мекунад. Бинобар ин, институтсионаликунонии сиёсии принсипи ШДХ, ки барои субъектрои ин рамкорй ратто арамияти психологй дорад, мурим мебошад (ниг. расми 1.3). [1,с.25].
Макросами идоракунй:
ташкили принсипи институтсионии ШДХ (конунгузорй, манбаи иттилоотй);
муайянкунии сораи афзалиятноки татбики ШДХ
ташкилотй,
Сатри минтакавии идоракунй:
- хулосаи созишнома оиди фуруши лоирарои инвеститсионии арамияти и^тимой дошта;
- омузонидани кормандон бо ёрии машваратии маълумоти мантакавй оид ба истифодаи механизмрои шарикии давлатию хусусй
Микро идоракунии лоира:
- интихоби шакли рамкорй;
-хулосаи шартнома дар доираи маблаггузорй дар лоира
Расми 1. 3. - Асосрои институтсионалии ШДХ дар сатррои гуногуни идоракунй
Давлат дар сатри аз рама баланд:
> омодагиро ба рамкорй дар шакли шарикии истерсолй, хочагидорй эътироф мекунад (дар бораи имконият ва чабрарои фаъолияти рамкорй эълом мекунад);
^ шарикй бояд дар самаранокии иктисодй фаъолиятро таъмин намояд;
> сорарои ШДХ ва максадроеро, ки дар доираи амалигардонии лоирарои мазкур пайгирй мекунанд, муайян менамояд;
> пойгори конунгузориро, ки асосрои рукукии шарикиро бунёдгузорй мекунад, ба вучуд меорад;
> дастгори маъмурии дахлдорро, ки дар шароити шарикй максадрои давлатиро амалй мегардонад, мураттаб месозад.
Аз хисоби чунин тадбирхо мувофикаи манфиатхои давлату бизнес дар сатххои мухталифи идоракунии иктисодиёт ба даст меояд. Шарикй танхо хамон вакт имконпазир аст, ки хар ду шарик хавасманд бошанд ва аз хисоби хамкорй масъаларо нисбатан самаранок хал карда тавонанд. [2,с.63].
Шартнома (инвеститсионй, консессионй, шартнома дар бораи таъсиси минтакаи озоди иктисодй ва гайра) хамеша шакли нихоии хукукии мувофикаи манфиатхо хохад буд. Ин шартнома бояд пойгохи дакику шаффофи конунгузорй ва бегуфтугу хифзи хукукй дошта бошад. [3,с.261].
Гуфтахои болоро аз нуктаи назари равандхои идоракунй чамъбаст намуда, мархилахои зерини ба вучуд овардани ШДХ-ро дар доираи хар як лоихаи мушаххас дар минтака пешниход кардан мумкин аст:
> мувофикаи аввалияи манфиати тарафхо ва муайян кардани максадхои афзалиятноки стратегй;
> сабти афзалиятхо дар хуччати барномавии муайян кардани мухлатхо ва макомоти масъул, тартиби катъии амалигардонй дар асоси талаботи конунй;
> дар асоси барнома пурра мутобики конуне, ки тартиби гузаронидани тендерро муайян мекунад, ташаккул додани лоихахои мушаххас;
> бахисобгирии натичахо дар шартномахое, ки хифзи хукуки махсуси хамаи иштирокдорони ШДХ-ро доро мебошанд.
Ичрои тадбирхои мазкур мутобикшавии институтсионалии лоихахои инвеститсионии ШДХ-ро ба шароиту захирахои худуди мушаххас, ки ба максади рушди худуди мазкури лоиха амалй гардонида мешавад, таъмин мекунад. Дар ин карина кайд кардан зарур аст, ки дар низоми ШДХ хокимияти махаллиро чун иштирокдори комилхукук чудо кардан лозим аст, зеро макомоти хокимияти давлатй ва макомоти худидоракунии махаллй амалан субъектхои алохидаи хокимият эътироф мешаванд. Чй тавре ки амалия нишон медихад, манфиату имкониятхои ин субъектхо барои амалигардонии лоихахои ШДХ на хамеша ба хам мувофиканд, дар баъзе мавридхо бошад, бо хам мухолифанд (цадвали 1.1).
Цадвали 1.1. - Накши хар иштирокдори ШДХ [4,с.391-416].
Давлат коидахои бозй, конунгузорй, стратегияи рушд, афзалиятхо; дастгирии бучетй (кафолатхои давлатй, субвенсияхо, андозбандии имтиёзй); халли бахсхо, назорат ба сифати хизматхо; мониторинги самаранокии амалигардонии лоиха; ба вучуд овардани мухити инвеститсионии мусоид; ташаккули тарофахо (дар баъзе мамлакатхо, дар баъзе сохахо); ичозатномахо, литсензияхо.
Х,окими яти додани китъахои замин; муайян кардани сиёсати рушди махаллй, накшахои лгенералии нуктахои ахолинишин; ичозатномахо, литсензияхо; назорат ба сифати хизматрасонй; ташаккули тарофахо (дар баъзе мамлакатхо, дар баъзе сохахо); мамониторинги самаранокии амалигардонии лоиха.
Бахши хусусй идоракунии объект; мутахаррикии калон; суръати кабули карор; кобилият ба навгонихо; чидду чахд ба чустучуи такмили техникй ва технологй барои таъмини ракобатпазирй; тачдид; кафолати боэътимодй ва сифати хизматрасонй; ичрои барномахои инвеститсияхои умумй (капиталй).
Возех аст, ки аз амалигардонии бомуваффакияти лоихахои ШДХ хамаи иштирокдорони раванд - сохторхои давлатию минтакавй, хамчунин бизнес, ки чихатхои кавии худро татбик мекунад ва ба максадхои гузошта ноил мегардад, бурд мекунанд. Дар ин раванд, инчунин, истеъмолкунандагон (умуман чамъият) низ бурд мекунанд. Маълум
аст, ки дар сатхи минтака идора кардани лоихахои на он кадар калон осонтар аст ва натичахои лоихахои мазкур аксаран дар мукоиса бо лоихахои калон ва хеле калон бобарортар мешаванд. Вале масъалаи сармоягузориро ба ин лоихахо на хамеша хал кардан имконпазир аст, зеро институти дастгирикунандаи шарикии минтакавию хусусй чун зернамуди шарикии давлатию хусусй вучуд надорад. Бо ин максад тахияи алгоритми модели ташкили корхонаи якчояи минтакавию хусусиро, ки ба шароити минтакахои Точикистон, махсусан вилояти Сугд мувофик аст, зарур мешуморем (расми 1.4).
Расми 1.4- Модели ташкили корхонаи муштараки минтакавию хусусй дар
вилояти СуFДИ ЧТ
Дар низоми ШДХ дар вилояти Сугди Ч,Т намуди дигар, яъне шарикии минтакавию хусусиро ба вучуд овардан лозим аст. Чи тавре ки тачриба нишон медихад, алхол дар вилояти Сугди Ч,Т шумораи аз хама зиёди лоихахои ШДХ дар сатхи минтакавй амалй гардонида мешавад. Бинобар ин, низоми идоракунии инкишофи ШДХ-ро дар минтака мураттаб сохтан ба максад мувофик аст.
Хдмчунин, барои ба вучуд овардани пойгохи коршиносию тахлилии додахои лоихахои татбикшаванда дар низоми институтхои инкишофи ШДХ алохида Маркази рушди лоихахои минтакавию хусусй ташкил кардан лозим аст.
Хдмкории макомоти давлатй ва бизнес-сохторхо дар минтака механизми махсус дорад ва дар шароити муосир бехтар аст, ки тибки алгоритми зерини амалиёти
субъектхои шарикии давлатию хусусй дар каламрави вилояти Сугди Ч,Т ба амал чорй гардад.
Расми 1.5 - Х,амкории субъектрои ШДХ дар сатри минтакави
Макомоти давлатии рукумати минтакави (конунгузорй, суди ва ичроия)
Г
Низоми идоракунй ва амалигардонии ШДХ дар минтака
макоми ваколатдори маралли дар сохаи ШЛХ ва копхонахои давлатй субъектхои сохаи бизнес *
Т
Х,амкорих,ои ташкилию институтсионали
— ошкор сохтани камбудирои санадхои меъёрй дар сохаи ШДХ ва псшниход кардан ба макоми ваколатдори минтака: - тахия ва иешниходи лоихахои ШДХ; - арзёбии самаранокии лоихахо; — танзими амалигардонии лоихдрои инвеститсионй дар минтака; - арзёбии самаранокии лоихахои инвеститсионй; - иштирок дар тендерхои лоихахои ШДХ; - ичрои талаботи хулосаи ШДХ ва татбики амики имтиёзхои давлатй; - идоракунии самараноки дороихо ба манфиати тамоми иштирокдорониШДХ.
^Х,амкорихои ангезишдиханда ва ангезишнадиханда
— пешнироди имшёз ва муч,озоти дахлдор — ташкил кардани мухит барои такмили
хднгоми зарурат; босалохиятии мутахассисони корхона;
— тайёр кардани мутахассисони сохди — муносибати некбинона ба лоихахои
ШДХ; ШДХ;
— бертар намудани мурити — шикоят ба макомоти судй хангоми
инвеститсионй ва лоирарои инвеститсионй дар риоя накардани санадхои хукукй дар сохаи
минтака ШДХ.
Вазъияти мазкур раванди такмили шарикии давлатию хусусиро дар минтака мураккаб мегардонад.
Ба назари муаллиф, хангоми хамкории ШДХ интихоби "минтакахои мувофикат"-и манфиатхо дар шарикии давлатию хусусй метавонад ба кохиши падидахои коррупсионй, иктисодиёти нихонй мусоидат намояд.
Дар навбати худ, ШДХ-и мувофикагардида метавонад ихтилофи манфиатхоро пешгирй намояд ва самаранокии лоихахои инвеститсионии амалишавандаро дар хамаи сохахои иктисодиёти минтакавй таъмин кунад.
Дар Точикистон ва минтакахои он ба муттахид сохтани амволи дар моликияти шахрвандон, шахсони хукукй ва давлат буда ва дар ин замина ташкил кардани шаклхои омехтаи моликият ичозат дода мешавад. Бинобар ин, истифодаи механизмхои шарикии давлатию хусусй дар амалигардонии лоихахои мухими ичтимой норасоии маблаггузориро рафъ карда, самаранокии лоихахои амалишавандаро баланд бардошта
метавонад. Аз ин ру, истифодаи самараноки захирахои шарикии давлатию хусусй метавонад истифодаи окилонаи имкониятхои эхтимолии иктисодиёти минтакавиро барои ноил гардидан ба рушди иктисодиёт дар дурнамои дарозмуддат таъмин кунад.
Хдмчунин, барои ба вучуд овардани пойгохи коршиносию тахлилии додахои лоихахои татбикшаванда дар низоми институтхои инкишофи ШДХ алохида Маркази рушди лоихахои минтакавию хусусй ташкил кардан лозим аст. Низоми ШДХ тадбирхои мувофикашудаи макомоти минтакавии идоракунй, хамчунин шакли мутобикшавии механизмхои хамкорй ба шароити хочагидорй дар минтака ва тавсеаи сохахои истифодаи сохахои хочагии халк мебошад.
Махз дар чунин шароит дар минтакахо баробари амалигардонии ислохоти иктисодй ва конунгузорй асосхои муносибатхои нави мутакобилаи байни давлат ва бахши хусусй гузошта шуданд. Барои ташаккул додани моликияти хусусй дар мамлакат хусусигардонии моликияти давлатй амалй гардонида, ба намудхои гуногуни моликият хукукхои баробар дода шуд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Данилова О. В. Государство и бизнес: баланс интересов и возможности сторон / Данилова О. В. //Экономика и предпринимательство. - 2014 . - №7. - 261 с.
2. Делмон Д. Государственно-частное партнерство в инфраструктуре. Практическое руководство для органов государственной власти/ Д. Делмон. - Всемирный банк, 2010. - 63 с.
3. Зоидов К.Х., Медков А.А., Зоидов З.К. Государственно-частное партнерство -основа инновационного развития и безопасности транзитной экономики. Монография / Предисловие и науч. ред. чл.-корр. РАН В. А. Цветка. - Москва: Экономическое образование, 2017. - С.391- 416.
4. Мордвинцев А.И. Институциональная адаптация ГЧП к условиям и ресурсам региона / А.И. Мордвинцев // Вестник Ростовского государственного экономического университета (РИНХ). - 2011. - №1. - С. 25.
5. Ходжаев П.Д. Эффективность функционирования частного предпринимательства в Республике Таджикистан/ П.Д. Ходжаев // Проблемы развития предпринимательской деятельности в Республике Таджикистане: материалы респ. научн.- практ. конф. - Душанбе: ТИПС, 2010. - С. 43-50.
6. Ходжаев П.Д., Сафарова Л. Оценка использования потенциала государственно-частного партнерства в сфере услуг Республики Таджикистан / П.Д. Ходжаев, Л. Сафарова //Вестник Таджикского национального университета. Серия социально-экономических и общественных наук. - Душанбе,2015. - №2/9 (190). - С.163-167.
7. Хрусталёв Е.Ю., Ларин С.Н. Новые тенденции в организации партнерских отношений государства и бизнеса в инновационной сфере / Е.Ю. Хрусталёв, С.Н. Ларин // Финансовая аналитика: проблемы и решения. - 2011. - №34. - С. 2-10.
8. Цветков А.А., Зоидов К.Х. и др. Постсоветское экономическое пространство: современное состояние и перспективы развития / А.А. Цветков, К.Х. Зоидов и др. -Москва: Финансы и кредит, 2009. - 472 с.
Reference Literature:
1. Danilova O.V. State and Business: Balance of Interests and Possibilities of Parties // O.V. Danilova//Economics andEntrepreneurship. 2014, #7. - 261pp.
2. Delmon D. Statal-Private Partership in Infrastructure. Practical Guidbookfor State Power Bodies// D.Delmon. - World Bank. 2010 - 63pp.
3. Zoidov K.H., Medkov A.Q., Zoidova Z.K. Statal-Private Partnership as a Basis for Innovational Development and Transitive Economy Security. Monograph// Preface and scientific editorship: RAS correspondent - member V.Q.Tsvetkov. - Moscow: Economics Education. 2017. - pp. 391 - 416
4. Mordvintsev A.I. Institutional Adaptation of Statal-Private Partnership to Conditions and Resources of a Certain Region.// A.I.Mordvitsev// Bulletin of Rostov State University of Economics (RSUE). - 2011, #1. -p.25
5. Khodjaev P.D. Effectiveness of Private Entrepreneurship Functioning in Tajikistan Republic. // P.D.Khodjaev// The Problems of Entrepreneurial Activity Development in Tajukistan Republic: materials of the republican scientifico-practical conference. -Dushanbe. 2010. - pp.43 - 50
6. Khodjaev P.D., Safarova L. The Assessment of Utilization in Regard to a Potential of Statal-Private Partnership in the Sphere of Services in Tajikistan Republic // P.D. Khodjaev, L. Safarova// Bulletin of the Tajik National University. The Series of Social-Economic and Social Sciences. - Dushanbe, 2015, #2/9 (190). - pp. 163 - 167
7. Khrustalyov Ye.Yu., Larin S.N. New Tendencies in Organization of Partnership Relations between State and Business in Innovational Sphere// Ye.Ya. Khrustalyov, S.N. Larin// Financial Analytics: Problems and Solutions. 2011, #34.-pp.2 - 10
8. Tsvetkov A.A., Zoidov K.H. et alia. Post Soviet Economic Space: Contemporary State and Prospects of Development// A.A. Tsvetkov, K.H.Zoidov et alia. - Moscow: Finances and Credit. 2009.- 472pp.