CC BY
0УДК: 378
ТАЧ,РИБАИ ЧДХ,ОНИИ ТАШАККУЛИ САРВАРЙ ВА СУДОВАРИИ ОН ДАР МЕНЕЦМЕНТИ МУОСИР
Ашурмах,мадиён Ф.А.
Аннотатсия. Дар мацолаи мазкур муаллиф тацрибаи ца^онии ташаккули сарварй ва судоварии онро мавриди та^лил царор дода чунин такид намудааст, ки дар илми менецменети муосир механизми ташаккули цомеаи имруза гувоуии онро дорад, ки шарти асосии фаъолияти самаранок ва мавцеи ицтимоии щр як инсон мавцудияти системаи дониш^о ва истеъдоду зунарихуди у мебошад.
Калидвожахр: сарварй, менецменти муосир, донишманд, оцил, гуфтори нек, хислатуои шоистаи инсонй.
Барои ицтибос: Ашурма^мадиён, Ф.А. Тацрибаи ца^онии ташаккули сарварй ва судоварии он дар менецменти муосир / Ф. А. Ашурма^мадиён // Паёми молия ва ицтисод.- 2024 №4 (43) - С. 300-304.
ГЛОБАЛЬНЫЙ ОПЫТ ЛИДЕРСКОЙ ОРГАНИЗАЦИИ И ЕГО УСТОЙЧИВОСТЬ В СОВРЕМЕННОМ УПРАВЛЕНИИ
Ашурмахмадиён Ф.А.
Аннотация. В данной статье автор проанализировал мировой опыт формирования и управления лидерством и подчеркнул, что современный научный менеджмент является механизмом формирования современного общества, который показывает, что главным условием эффективной деятельности и социального положения каждого человека является существование системы знаний, его талантов и навыков. Ключевые слова: лидерство, современный менеджмент, знающий, умный, хорошая речь, достойные человеческие качества.
GLOBAL EXPERIENCE OF LEADERSHIP ORGANIZATION AND ITS SUSTAINABILITY IN MODERN MANAGEMENT
Ashurmahmadiyon F.A.
Annotation. In this article, the author analyzed the global experience of leadership formation and management and emphasized that modern scientific management is a mechanism for the formation of today's society, which shows that the main condition for the effective activity and social position of each person is the existence of the knowledge system and his talents and skills Is.
Key words: leadership, modern management, knowledgeable, intelligent, good speech, decent human qualities.
Гузориши ivia^a.ia. Тамоми он харакатхои фаъолияти инсонй, ки дар руи замин аз харакатхои аввалаи фардхои алохидаи сарварон - аз чумла пешвоён сyрат гирифта ва мегирад. Х,олати мазкyр дар кадом давлатy гушаи руи замин набошад, баъдан ба чахон пахн гардида, ташаккyл меёбад.
Тлхлили тлх.кикотх.ои охир Ba нaшриёт. Вобаста ба мавзyи мазкyр як катор олимон аз кабили К.Менгер, Е. Бем - Баверк, Ф. Визер, Т.Тард, Л. Мизес, Ф. Х,айек, Fаниев Т.Б. ва дигарон корхои илмй анчом додаанд
Млкслди млколл - ин омузиши тачрибаи чахонии ташаккули сарварй ва сyдоварии он дар менечменти муосир ба хисоб меравад.
MyxraBOH aсосии мтеод. Пайдоиши миллатхо, давлатхо ва ахли диндорону дигар чамъиятy хизбхо низ самараи хамкорй ва таксимоти мехнати фардхои алохида бахисоб рафта, хар як фаъолият ва харакати даставй ин чамъи фаъолияти фардхои алохида бyда, харакатхои махсyсро хамчун хохиш ва максадгузории онхо шинохтан ва эхтиром кардан лозим аст.
Дар ин самт моро зарyр аст, ки пешвоён, мардони сохибхунари касбиеро ба воя расонем, тарбия намоем, ки харакатхо ва максадхои 6узурги касбиро барои имрузу оянда гузошта тавонанд. Х,атто таърих низ аз харакатхои пешвоёни алохида муайян шудааст ва муборизахо низ муборизи максадхо ва хохишхои фардхои алохида, пешвоёни бузурги таърихии халку миллатхои гуногуни дунё мебошад. Аз ин хотир, гуфтан ба маврид аст, ки тамоми ходисахои таърихй иниъкосгари харакатхои пешвоёни касбии хамон замона мебошад. Вобаста аз харакатхо, шаклу гурух ва ё характери пешвоён ташаккул меёбад ва дарачаи максадгузориву таъсиррасонии онхо муайян мегардад. Ч,омеаи инсонй бояд андеша ва харакатхои онро хамчун конуни асосии рушди устувор кабул карда, шароит мухайё намояд[1, с.44].
Олимони Австриягй дар охири асри XJ хакидаи махсуси худро оиди табиати пешво ва ташаккули он кор карда баромаданд. Дар соли 1871 К.Менгер (1840 - 1921) оиди мавкеи илмй иктисодй дар рушди инсонй навишта чунин возехан такид месозад, ки назарияи иктисодй оиди фаъолияти инсон руякй, яъне тадкикоти рафтори инсонй набуда, балки шарту шароитхои хочагидориро меомузад, ки инсон аз руи фаъолияти мукараршуда барои таъмини талоботи худ кору фаъолият менамояд.
Аз ин нуктаи назар К.Менгер ба асоси илми мактаби австриягй санги асос гузошта, оиди хислатхои хоси мавкеи пешвоён -инсонхои кобилият дошта дар рушди иктисод назарияи хоси худро пешниход менамояд. У такид намудааст, ки мо бояд конунияти махсуси рушди хар як инсонро хангоми таъмини талаботхои y биомузем ва аз баходихии умумй даст бардошат бошем. Диккати асосиро ба дарачаи рушд, хохиш ва талаботи пешвоён - инсонхои рушдёфтаи касбй дар пайвастагй ба муносибатхои дастовардхои фаъолияти иктисоди дода бошем. Сотсиологи франсуз Т.Тард (1843 -1904) дар асари худ «Мантики ичтимой» иктисодиётро хамчун илмй омузиши «хохиш ва боварии одамон» номидааст. Бо акидаи y аз хохиш ва боварии одамони гуногун конунхои иктисодй пайдо мешаванд. Т.Тард мегуяд, «Боигарй ин - амалишудани кисме аз комбинатсияи хохиши одамон ва боварии онхо мебошад». Х,авасмандиро бошад, хохиш ва ичрошавии онхо ба вучуд меорад. Хохишхо гуногундарача ва гуногунчабха буда, хавасмандй ва хавасмандон низ бояд гуногун бошанд.Вобаста аз фикрхои боло К. Менгер дар назарияи худ диккати асосиро ба тахлили рафтори одамони алохида дода, бойгариро дар доираи фаъолияти иктисодй хамчун чизи зарурии фаъолияти хунарй -бехтарин захираи болоравии хохиши одамон номидааст. Инчунин y диккатро ба технологияи рафтори инсонхо дода, натича -
сyдоварии карори рафтори одамонро хамчун категорияи иктисодй пешниход менамояд[2, с.36].
Барои таъмини сyдоварии баланди кобилияти пешвой, рохбарй хирадманд, инсонхои сохибхунар К. Менгер чор сифатро мухим мешyморад:
1.Талаботй - хохиши одамон:
2.Хусусияти хоси фаъолият - касбй:
3.Фахмишй, хунари одамон оиди фаъолияти махсуси касбй - истеъдодй:
4.Шинохти аклонии одамон оид ба истифодабарии захирахо ва хиради аклй.
У кайд мекунад, ки агар яке аз ин сифатхо дар хирадмандон набошад, пас судоварии кобилиятхо - пешвоён кам мешавад, ё худ пурра амалй намегардад.
Дар ин нукта К. Менгер одамонро вобаста аз касбият ахлок, хусусияти аклонй, хунарй ва дигар нишондихандахои ичтимоиашон чудо менамояд. Аз руи коидаи таърихй ва истифодаи вакт К.Менгер инсонхоро рушдёбанда ва тавонманшаванда муаррифй менамояд. Дар натичаи он чамъият рушд ёфта, боло меравад. Бояд таъкид кард, ки ин нуктаро хануз дар замони худ донишмандони точик Мавлонои Балхи «Худованди ту дар туст», гуфта буд, Х,офизи Шерозй «Нури илохй ва косаи зарро ба хар як инсон хос дида буд», Абуали ибни Сино «Гавхари ноёби хар як инсон» номида буд[3,].
К. Менгер система ва ё занчири дарози тарзу усули хочагидорйро эрод гирифта менависад, ки чй кадар занчири системаи таксимоти мехнат ва даромад бисёр дарача бошад, хамон кадар беадолатй ва нобоварии одамон зиёд мегардад ва инсонхо аз рушд мемонанд.
Фаъолияти инсониро К. Менгер ба се гурухи калони донишхо ва харакатхо чудо менамояд:
1Даракатхо ва ранчхо доир ба таъмин намудани талаботхои харрузаи хеш. Ин рафтори одамони оддй мебошад.
2.Дурандешй - ба инсонхои бофарханг ва сохибхиради касбй хос буда, онхо доимо харакатхои таъмини талаботхоро барои тамоми даврахои хаётии хеш ва барои насли оянда низ доранд.
3.Донишхо ва кобилиятхои инсонхо дарки ояндаро дошта, фаъолияташанро барои таъмини рушди устувори чомеа равона месозанд. Аслан ин рафтори сарваронй аслй мебошад.
Дигар элементхои дар системаи иктисодй иштирок дошта - пул, мол, сармоя ва муомилот бо максади таъминоти хдмон коидахо ва талаботхои дар боло овардашуда равона карда мешаванд.
Вобаста аз ин рафторхо ва харакатхо фахмиши бахои сатхи зиндагонй низ фарккунанда мебошад. Яъне аз руи харакатхои аввала сатхи зиндагонии одамон дар дарачаи таъминоти моддй, дуввум дар дарачаи воситахои истехсолй ва сеюм дар дарачаи пешвой ё худ рушди устувори иктисодиву ичтимой сурат мегирад.
Давомдихандагони акидаи К. Менгер оиди омузиши илми фаъолияти хочагидории инсон Е. Бем - Баверк, Ф. Визер менависанд, ки фаъолиятро дар дарачоти арзишхо чунин чудо кардан мумкин аст:
1.Барои тичорат ва ташкили бозори фуруши молу хизматхо;
2.Ташкили фаъолияти истехсолот;
3.Барои таъмин рушди устувори тамоми сохахои хочагии халк;
Оиди коидахои умумии фаъолияти инсонй макоми мухимро намояндаи нави мактаби австриягй Людвиг фон Мизес гузашт. У дар асари таърихии худ «Фаъолияти инсонй» (1949с.) коидахои фаъолияти инсонхоро муайян месозад, ки дар хама сохахо истифода кардан мумкин аст. Мувофики ин коида, ки бо акидаи файласуф Сукрот монандй дорад, системаи коидаи илми назарияи иктисодй сиёсй бояд аз доираи фаъолияти иктисодии одамон баромада, ба асли ин харакатхо диккат дихад. Яъне ба
хохиши одамон, максадгузорй ва интихоби рохи дурусти бамаксадрасй, истифодаи имконот ва таъиноти табии онхо. Бо акидаи Л. Мизес ин асоси вокеаи рафтории инсонхоро ташкил медихад. Чунки максадгузориро мо набоят исбот кунем, ё худ тахлил намоем, балки хамчун хохиши таъминкунандаи кайфияти онхо кабул намоем ва роху усули дурустро пайдо карда, онхоро амалй гардонида судовариро таъмин созем[4, с.123].
Бартарии дигари акидаи Л. Мизес он аст, ки у ба хамадонии инсон оиди шинохти конунхои табии ва умуман асли хакикат хакикати мутлако зид буда, менависад, ки инсонхо хамадон нестанд, онхо метавонанд дар доираи аклу донишу кобилияту нигохи худаш кабули иттилоотро дошта бошанд ва максадгузориву карор кабул намуда, роху равиши харакатхои касбиашонро интихоб намоянд.
Мувофики акидаи Л. Мизес хамаи акидахо, максадхою максадгузорй аз фардхои алохида сарчашмагирифта, баъдан шакли коллективиро ба худ мегиранд ва агар идеалй бошанд чамъиятй гашта, фарханги мардумиро устувор месозанд ва мардумй мегарданд.
Ба акидаи мо низ ин коида кабул буда, менечмент бояд пешвоён ва шахсони бузурги таърихие тавлид созад, ки дорои акидахо ва максадхои бузурги чахонй бошанд ва созандаи фархангй касбй барои насли имрузаю оянда бигарданд.
Дар асари «Назария ва таърих» (1957) Л. Мизес менависад, ки фаъолияти максадноки одамонро дуруг гуфтан ва ё тасдик накардан маъно надорад. Чунки инсоният таърих ё худ иктисодро кулан идора карда наметавонад. Таърих ва иктисод, ки дар конунияти диалектикии харакат мустакилона иштирок доранд, максаднокии инсоният бошад, аз максаднокии фардхои алохида иборат буда, хеч гох куллро дар бар гирифта наметавонад. Метавонед худро мухим созед,
фикри асоси илмй дошта бигуед, макола ва китоб нависед, то ин ки акидаи Шумо низ идеалй гашта, мардум онро кабул намоянд ва судовари чомеа бигардед. Мувофики акидаи устувори Л. Мизес - акли коллективй (даставй) вучуд надорад.Акли фардй вучуд дорад ва факат он акл таъсир расонанда ва харакаткунанда мебошад. Фикронии эволютсионии мардумро забон ва хамкорихои фаъолиятй дар даврахои муайяни таърихй бо хам вобастаю пайваста месозанд.
Механизми ташаккули чомеаи имруза гувохии онро дорад, ки шарти асосии фаъолияти самаранок ва мавкеи ичтимоии хар як инсон мавчудияти системаи донишхо ва истеъдоду хунарихуди у мебошад.
Намояндаи дигари мактаби австриягй Ф. Х,айек (1899 - 1992) дар маколаи «Истифодаи дониш дар чамъият» (1945) навишта буд, ки хислати хоси рушди иктисодй ва масоили системаи иктисодиву ичтимоии чомеа пеш аз хама дар он мебошад, ки мо то чй андоза аз шаклу усулхои донишхои навини касбй истифода мебарем[5, с.89].
Мушкилоти донишомузиро барои кулли чомеа Ф. Х,айек дар кобилиятхои гуногун доштани одамон дида, менависад: «Барои як одам аз худ намудани хаммаи донишхо ва равияхои касбй хело мушкил мебошад. Махсусан дар холати
тагъирёбандаи баланд карор доштани иттилооти касбиву хунарй». Бояд гуфт, ки пас аз 70 сол ин мазмуни суханхоро мо дар амали харакатхои иктисодй имрузхо дида истодаем.
Аз ин нукта Ф. Хайек таъкид медорад, ки «Агар мо масоили иктисодии чомеаро дар мувофикшавии одамон ба холатхои тагъирёбандагии фахмишхо ва иттилоот дар доираи вакт бубинем, пас мо бояд халлу фасли онхоро ба одамон - пешвоёне бовар намоем, ки ин кобилияту донишро доранд. Ин гуна шахсон бояд дар рохбарии корхонахову муассисахо, вазорату идорахо ва давлат бошанд[6, с.95]. Аз нигохи мо имруз вакти он
расидааст, ки тамоми он карорхое, ки дар олами тезтагйирёбандаи чахони иктисодиву ичтимой дида мешаванд, бояд хатман аз чониби одамони сохибхирад - пешвоёни комили вактшиноси касбй кабул карда шаванд. Ин зарурати мавчудияти пешвоёни касбй вактшиносро дар хамаи зинахо сарвари шароити чахоншавии иктисодиву ичтимой ба майдон оварда аст.
Хулоса. Ба андешаи мо вакте, ки инсонхои касбу кори гуногун дар майдони фаъолияти худ карор доранд ва ин майдонхо
боз ба майдони дигаре алокаманд мебошад, бояд мо тарзе максадгузорй ва роху равиши харакатхоро дошта бошем, ки таъмини доду гирифти системаи бозориро ба рох монем. Системаи нарх дар ин фаъолият хамчун омили асосии иттилоотй ва танзимгариро дорад. Ин система аксар маврид дар шакли номаълум амал менамояд, ба монанди «оила, пул ва урфу одат». Ин арзишхоро низ инсоният дар натичаи рушди аклонии худ сохиб гашта метавонад.
Адабиёт
1.Еаниев Т.Б. Менечмент к. 1-12. Душанбе. Ирфон. 2004-2018.
2.К. Менгер. Основания политической экономии //Австрийская школа в полит экономии //М. экономика 1992г. стр.36
ЗДофизи Шерозй Куллиёт. Ирфон. Душанбе. 1983 - 672с.
4.Мавлонои Балхй. Маснавиимаънавй. Техрон. 2001 - 730с.
5.Ф.Хайек. Использование знаний в обществе. //Индувидуализм и экономический порядок.М.2000. с. 89-90.
6.Ф.Хайек. Использование знаний в обществе. //Индувидуализм и экономический порядок.М.2000. с. 95-99.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Ашурмах,мадиён Файзиддин Ашурмах,мад - омузгори кафедраи менечмент ва ташкили сайёхии ДДБ ба номи Носири Хусрав. :(+992)00-433-45-76.
Информация об авторе:
Ашурмахмадён Файзиддин Ашурмахмад - преподаватель кафедры менеджмента и организации туризма ДДБ имени Насира Хусрава.:(+992)00-433-45-76.
Information about the author:
Ashurmahmad Faiziddin Ashurmahmad - teacher of the department of tourism management and organization of DDB named after Nasir Khusrav.:(+992)00-433-45-76.
