38Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
TA'LIM KLASTERINING NAZARIY ASOSLARI Sh. Sh. Allamova
Toshkent viloyati Chirchiq Davlat pedagogika instituti, Chirchiq, O'zbekiston
Shohistabonu55@gmail.com
XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab jahon iqtisodiyotida ro'y berayotgan integratsiya jarayonlari uning baynalminallashuvi va globallashuvi rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatmoqda. Jahon iqtisodiyotining globallashuvi bir tomondan qo'shimcha qiymat yaratishning transmilliy "zanjirini" kozda tutgan xolda, ikkinchi tarafdan ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish sohalarida ham raqobatni kuchaytirmoqda.
Keyingi yillarda jamiyatimizda yuz berayotgan tub o'zgarishlar ta'lim sohasini ham qamrab olmoqda. Milliy ta'lim tizimining faoliyatiga nazar tashlaydigan bo'lsak, ko'plab ijodiy ishlar amalga oshirilganiga guvoh bo'lamiz. Xozirgi vaqtda kadrlar tayyorlash sohasida ta'lim turlari o'rtasida aloqa va uzviylik ta'minlanishida ayrim kamchiliklar ham kuzatilmoqda, bu esa ta'lim sifatini pasayishiga qisman sabab bo'lmoqda[1].
Klasterlarni shakllantirishdan maqsad - shahar, tuman va viloyat ichida joylashgan bir xil soha korxonalarini va ular bilan yagona texnologik zanjirda bo'lgan ta'lim, ilmiy, injiniring, standartlashtirish, sertifikatlashtirish va boshq a xizmatlarni uyg'unlashtirish - innovasion ishlab
chiqarishni tashkil etish asosida raqobatbardosh kadrlarni tayyorlashga yo'naltirishdan iborat.
"Klaster" nazariyasining asosi boTib, Alfred Marshallning XIX asr oxirida yozilgan "Iqtisodiyot prinsiplari" nomli asarida (1890) ixtisoslashgan tarmoq sohalarning alohida hududlarda uyg'unlashishi to'g'risidagi fikr-mulohazalari hisoblanadi. Uning ilmiy xulosalari bo'yicha ixtisoslashgan faoliyat yurituvchi sub'ektlarni hududiy uyg'unlashuvi:
• malakaviy mehnat resurslarining borligi;
• ta'minotchi va qo'shimcha sohalarning o'sishi;
• har-xil firmalarni ishlab chiqarish jarayonining turli bo'g'inlariga ixtisoslashuvining mavjudligiga asoslanganligidir.
Birinchi marta ta'lim klasteri atamasi Maykl Evgeniy Porter tomonidan ilmiy qo'llanishga kiritildi. U ilmiy ishlarida klasterga shunday ta'rif beradi: "klaster - bu bir -biriga bog'langan kompaniyalar, ixtisoslashgan etkazib beruvchilar, xizmat ko'rsatuvchi provayderlar, tegishli sohalardagi firmalar, shuningdek, ma'lum
Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
sohalardagi faoliyati bilan bog'liq bo'lgan, raqobatlashadigan, lekin shu bilan birga birgalikdagi ishlarni olib boradigan tashkilotlardir.[2]
Maykl Porter nazariyasiga ko'ra, klaster geografik jihatdan qo'shni bo'lgan o'zaro bog'liq kompaniyalar (yetkazib beruvchilar, ishlab chiqaruvchilar va boshqalar) va muayyan sohada faoliyat yurituvchi tashkilotlar (ta'lim muassasalari, davlat organlari, infratuzilma korxonalari) guruhidir deb izoh beradi.
Tizimli yondashuv nuqtai nazaridan esa, klaster - bu yagona tashkiliy tuzilishga birlashtirilgan, elementlari o'zaro bog'liq va o'zaro bog'liq bo'lgan, ma'lum maqsadlar uchun birgalikda faoliyat ko'rsatadigan, bir -biri bilan bog'liq bo'lgan turli tarmoqlarning xo'jalik yurituvchi sub'ektlari yig'indisidir [3].
M. Porter shuni ko'rsatdiki, kompaniyaning raqobatbardoshligi ko'p jihatdan uning iqtisodiy muhitining raqobatbardoshligi bilan belgilanadi, bu esa o'z navbatida klaster ichidagi asosiy shartlar (umumiy resurs) va raqobatga bog'liq.
Ta'kidlash joizki, M. Porter mahalliy hududda joylashgan va bozorga kirishda umumiy vazifalar bilan birlashtirilgan firma va kompaniyalar uchun ko'rib chiqilayotgan kontseptsiyani kiritdi. Ammo uning tadqiqotlari internet hali keng tarqalmagan paytda nashr etilgan edi. Bugungi kunda hududiy yaqinlik klaster komponentlari o'rtasidagi aloqalarni saqlab qolish uchun tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Hozirgi vaqtda hatto yangi kontseptsiya - aholi klaster zonasidan ancha uzoq masofada joylashgan masofali klaster joriy etilmoqda. Bunday holda, klaster doirasidagi obektlarning tarmoqdagi o'zaro ta'siri haqida gapirish mumkin [4].
Ta'lim klasteri tushunchasi yigirma yildan beri ishlatilayotgan bo'lib,biz 1990 yilda ingliz tilidagi manbalarda va 1993 yilda rus tilidagi manbalarda bu atama haqida birinchi eslatmalarni ko'rishimiz mumkin. Zamonaviy pedagogikada ta'lim klasteri mavzusida ilmiy izlanishlar olib borgan Соколова Евгения Ивановна ning ilmiy ishlarida 2014-yil holatiga ko'ra Internet ma'lumotlari klaster atamasining ingliz va rus tilidagi manbalarda ishlatilishining quyidagi chastotasini ko'rsatadi(1-rasm):
Innovatsion ta'lim klasteri Ta'lim klasteri
Inorllz: dlida^i manbalar: 117600000 37000000
Rus rilidagi manbalar 222000000 31S000000
Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
318000000
1-
Klaster atamasining
rasm.
Innovatsion ta'lim klasteri
Ta'lim klasteri
■ Ingliz tilidagi manbalar: ■ Rus tilidagi manbalar
ingliz va rus tilidagi manbalarda ishlatilish ko 'rsatgichi
Konnotatsiya nuqtai nazaridan ingliz va rus atamalari deyarli bir -biriga mos keladi. Sababi, bizning fikrimizcha, aniq - ularning barchasi M. Porter tomonidan berilgan klasterning klassik ta'rifiga to'g'ri keladi. Rus tilidagi ilmiy adabiyotlarda "ta'lim klasteri" ning kontseptual sohasi bilan bog'liq ko'plab tadqiqotlar mavjud. Manbalar shuni ko'rsatadiki, bu muammo 10 yil davomida Rossiya ta'lim makonida yaqindan o'rganilgan. Ingliz tilidagi manbalar tahlili shuni ko'rsatdiki, ta'lim klasterlari chet elda ta'lim amaliyotida keng qo'llaniladi, muammo bo'yicha nazariy tadqiqotlar hajmi nisbatan kichik. Rus adabiyotida, aksincha, katta nazariy tadqiqotlar to'plami shakllantirilgan va allaqachon faoliyat ko'rsatayotgan o'quv klasterlarining tahlili kamroq nashrlar bilan ifodalanadi. Rossiya amaliyotida klaster siyosati, asosan, klasterlarning shakllanishi va rivojlanishiga qaratilgan. Chet elda bo'lganida, uning maqsadi asosan mavjud klasterlarni qo'llab -quvvatlashdir[5].
M. Porterning ishida Massachusets va Garvard universitetlari yetakchilari tomonidan ta'lim klasteri tahlil qilingan, uning mamlakatdagi, ta'lim sohasidagi rolini boshqa shtatlar (birinchi navbatda Kaliforniya) va boshqa davlatlar bilan solishtirganda batafsil tasvirlangan, uning kontseptual diagrammasi berilgan. ta'lim klasteri [6]. Evropada ta'limida klaster siyosatini faol amalga oshirish 1990 -yillarda "iqtisodiy klaster" atamasi ommalashgan davrda boshlangan. Masalan, Buyuk Britaniyada ko'p sonli innovatsion tibbiy ta'lim klasterlari rivojlangan (10 ga yaqin sayt topildi). Bularning barchasi faqat oliy o'quv yurtlari, mahalliy hokimiyatlar, xayriya tashkilotlari va innovatsion amaliyotning boshida turgan xususiy kompaniyalar bilan yaqin hamkorlik orqali amalga oshirilgan [5].
Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
REFERENCES
1. Боймуродов, А.Х. (2020). Integration of general educational schools and higher education institutions in the innovative cluster of pedagogical education. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(8), 1-5.
2. Боймуродов, А.Х. (2019). Умумий урта таълим тизимида Информатика ва ахборот технологиялари фани кластер модели ахборот манбаларини яшратиш. Замонавий таълим, 10(10), 43-51.
3. Боймуродов, А.Х. (2020). Умумий урта таълим тизимида информатика ва ахборот технологиялари фанини укитишнинг инновaцион кластер модели. УзМУ хабарлари, 1(2), 42-46.
4. Боймуродов, А.Х. (2020). Педагогик таълим инновaцион кластерида on-line тизимидан фойдалани. УзМУ хабарлар, 1(2), 72-74.
5. Боймуродов, А.Х. (2020). Online form of ensuring the connection of educational claster participants. International OnlineConference Economics&Social Sciences.28(1), 289-291.
6. Азимкулов, С.Н., Боймуродов, А.Х., (2021). Таълим самарадаорлигига эришишда тизимда инновацион улуллар. Academic Research In Educational Sciences, 2(2), 59-67.
7. Жураева, Н. В., Султанов, Р. О., Абдуллаева, С. А., Рахимжонова, В. А. (2020). Systematization of word combinations in the uzbek language. Наука и Мир, 2(6), 6568
8. Kamolov, E. R., Raximov, S. M., Sultanov, R. O., Maxmudov, M.A., (2021). Innovative method of developing creative thinking of students. Экономика и социум, 1(80).
9. Sultanov, R., Xalmetova, M.(2021). Ikki g'ildirakli transport robotlari harakatini dasturlash. Academic Research in Educational Sciences, 2(2), 108-114.
10. Kuralov, Y. A. (2020). Development Of Geometric Creativity Of Secondary Scholl Students By Computer. International Journal of Scientific & Technology Research -(IJSTR) Volume-9 Issue-2, February 2020 Edition, 4572-4576.
11. Kuralov, Y. A., (2021). Elektron raqamli imzo algoritmlarining qiyosiy tahlili (RSA, ELGAMAL, DSA). Academic Research in Educational Sciences, 2(5) 428-438.
12. Kuralov Y. A. (2020). Development Of Geometric Creativity Of Secondary Scholl Students By Computer. International Journal of Scientific & Technology Research -(IJSTR) Volume-9 Issue-2, February 2020 Edition, 4572-4576.
13. Kuralov Y. A., Makhmudova, D. M. (2020). METHODOLOGY OF DEVELOPING CREATIVE COMPETENCE IN STUDENTS WITH
Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
PROBLEMATIC EDUCATION. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol. 8 No. 4, 2020, Part IIISSN 2056-5852, 142-146.
14. Akhmedov B. A., Majidov J. M., Narimbetova Z. A., Kuralov Yu. A. (2020). Active interactive and distance forms of the cluster method of learning in development of higher education. Экономика и социум, 12(79), 805-808.
15. Kuralov Y. A., (2021). Elektron raqamli imzo algoritmlarining qiyosiy tahlili (RSA, ELGAMAL, DSA). Academic Research in Educational Sciences, 2(5) 428-438.
