ТАҲЛИЛИ АНДОЗ АЗ ДАРОМАД ДАР БУҶЕТИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

Тавре, ки дар диаграмма 2.1 нишон дода шудааст, хиссаи даромадхои андоз дар бучети мачмуии Чумхурии Точикистон дар тамоми солхои ислохоти иктисодй на камтар аз 68,5% аз тамоми даромадхоро ташкил дод [6 с.34].

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Диаграмма 2.1. Таксимоти манбаъхои даромад дар бучети Чумхурии Точикистон дар соли 2022

Дар чадвали 2.1 нишондихандахои даромадхои андоз ба бучети Чумхурии Точикистон дар солхои 2017-2021, ки дар асоси маълумоти Х,исобот оиди ичроиши Бучети давлатии Чумхурии Точикистон хисоб карда шудаанд, баррасй карда мешаванд [6].

Дар асоси маълумоти пешниходшуда метавон гуфт, ки дар мачмуъ барои солхои 20172021 ба хисоби нисбй 48,3 фоиз афзуда, 9 миллиарду 641 миллиону 400 хазор сомониро ташкил дод. Динамикаи мусбати даромади бучет дар давраи баррасишаванда, аз чумла, аз хисоби андозхои зерин таъмин гардид:

о андоз аз арзиши иловашуда - 8 218,3 миллиард сомонй (+41,79%); о андози ичтимой - 2 031,9 миллиард сомонй (+11%); о андоз аз даромади шахсй - 2 341,8 миллиард сомонй (+11,91%); о андоз аз даромади шахсони хукукй - 2 335,9 миллиард сомонй (+11,88%). о аксизхо - 745,2 хазор сомонй (+3,79%);

Ч,адвали 2.1. Даромади пардохтхои андоз ба бучети Чумхурии Точикистон дар солхои 2017-2021 (млн. сомонй)_

Номгуи Со Со Со Со Со TaF TaF

нишондихан ли 2017 ли 2018 ли 2019 ли 2020 ли 2021 йирот бо йирот бо

да (+/-) (%)

Х,ачми 19 23 23 24 29 9 64 48,3

умумии 955,5 386,3 216,1 325,1 596,9 1,4 1

Бучети

давлатй

Воридо 13 14 15 15 19 6 56 50,1

ти андозхо 099,7 652,9 772,5 356,7 666,4 6,7 3

Андоз 1 5 1 6 1 9 1 7 2 3 832, 55,4

аз даромади 03,0 51,0 00,5 02,9 35,9 9

шахсони

хукукй

Андоз 1 5 1 7 1 9 1 8 2 3 773, 49,3

аз даромади 68,7 80,1 14,4 74,4 41,8 1

шахсони

вокей

Андози 1 4 1 7 1 6 1 6 2 0 542, 36,4

ичтимой 89,4 26,2 88,3 76,7 31,9 5 2

Андози 30 35 37 37 45 156 52

молу мулки 0,6 8,4 0,8 3,9 6,6

гаириманкул

Андоз 19, 19, 11, 2,3 12, -7,3 0,62

аз фуруш 4 6 5 1

Андоз 5 3 5 9 6 4 6 3 8 2 2 85 53,2

аз арзиши 60,0 35,6 27,5 91,6 18,3 8,3 4

иловашуда

Низомх, 58 64 68 64 70 127, 22

ои махсуси андозбандй 1,5 8,1 0,9 7,2 8,8 3

Аксизх,о 16 15 18 18 25 90,2 53,6

и дохилй 8,2 8,7 2,8 7,4 8,4 3

Аксизх,о 22 26 41 43 48 264, 19,3

и беруна 1,9 6,6 0,6 3,6 6,8 9 8

Дигар 69 74 80 70 90 209, 30

даромадх,ои берунй барои 8,3 6,7 4,6 1,5 7,5 2

савдо ва

амалиёт

хо

Андозх, 50 64 58 63 96 453, 89,1

о барои 8,7 5,6 0,5 0,9 2,0 3 1

захирах,ои табий

Андозх, 30 32 35 33 39 81,5 26,4

ои дигари 8,8 0,3 1,0 1,2 0,3

дохилй ва

пардохтхо аз

молу

хизматрасони

хо

Андоз 37 39 44 40 52 153, 41,4

аз 1,3 5,9 9,0 3,0 5,1 8 2

истифодабара

ндагони

роххои автомобилгар

д

Манбаъ: Вазорати молияи Чумхурии Точикистон. Х,исобот оиди ичроиши Бучети давлатии Чумхурии Точикистон барои солх,ои 2017 - 2021.

Биёед тамоюли муайяншударо дар заминаи андоздои асосй муфассалтар баррасй кунем. Гирифтани андоз аз даромади шахсони хукукй дар давраи баррасишаванда ноустувор буд. Х,амин тарик, дар соли 2018 афзоиши он ба 148 миллион сомонй мушодида шудааст, нисбат ба соли 2017 ва соли 2021 ба 832,9 миллион сомониро ташкил дод.

Андоз аз даромади шахсй дар солдои 2017-2021 мусбат тавсиф кардан мумкин аст. Х,амин тарик;, дар соли 2021 хдчми он 773,1 миллион сомонй афзоиш ёфтааст, ва 2 341,8 миллиард сомониро ташкил дод. Аммо суръати афзоиши ин андозро наметавон устувор номид, аз ин ру, дар соли 2018 1,13% ва дар соли 2021 1,25% буд.

Андоз аз арзиши иловашуда дар соли 2021 8 218,3 миллиард сомониро ташкил дод, ки 2 858,3 миллиард сомониро бештар аз соли 2017 ташкил медихад. Динамикаи суръати афзоиши ин андозро метавон хеле устувор номид.

Суръати афзоиши аксизхо дар соли 2021 бо чахиши таъсирбахши 91,03% тавсиф мешавад. Дар давоми 5 сол хачми онхо 355,1 миллион сомонй афзуд ва 745,2 миллион сомониро ташкил дод. Ин аз 1 январи соли 2022 болоравии мизони аксиз ба машрубот, тамоку ва махсулоти нафтй мебошад.

Дар мавриди андозхои молу мулки гайриманкул, андозхое, ки низоми бучети Чумхурии Точикистон гирифтаанд, тамоюли мусбатро низ метавон кайд кард. Дар соли 2017 хачми онхо 300,6 миллион сомониро ташкил дод ва дар соли 2021 156 миллион сомонй зиёд буд. Аммо сарфи назар аз динамикаи мусбй, суръати афзоиш аз 52% дар соли 2018 то 1,19% дар соли 2021 кохиш ёфт.

Динамикаи ноустувор дар давраи баррасишаванда ва андозхо, пардохтхо барои истифодаи захирахои табий хос буд. Дар соли 2018 хачми он нисбат ба соли 2017 1,27 фоиз афзуда, 136,9 миллион сомониро ташкил дод ва дар соли 2021 кохиши якбора 962,0 миллион сомониро метавон кайд кард. Мутаносибан, тагйироти нисб'1 дар соли 2021 89,11 фоизро ташкил дод.

35 000,00 30 000,00 25 000,00 20 000,00 15 000,00 10 000,00 5 000,00 0,00 -5 000,00

I Соли 2017 Соли 2021 ТаFЙирот бо (+/-) ТаFЙирот бо (%)

Диаграмма 2.2. Даромади пардохтхои андоз ба бучети Чумхурии Точикистон

Барои муайян кардани таъсири хар як андоз ба афзоиши даромадхои пули ба бучети кишвар тахлили хусусиятхои сохтории воридоти андоз ба максад мувофи; ба назар мерасад.

Ч,адвали 2.2. Сохтори даромадхои андоз ба бучети Чумхурии Точикистон дар солхои 2017-2021

Ном Соли 202 0 Соли 2021 TaFЙ

гуи На Ичр % На Ичр % ирот бо

нишондих кша оиш ичро кша оиш ичро (%)

анда

Х,ачм 24 3 24 3 1 28 1 29 5 1 21,67

и умумии 04,7 25,1 00,1 45,5 96,9 05,2

Бучети

давлатй

Вори 15 5 15 3 9 18 8 19 6 1 28,06

доти 27,9 56,7 8,9 11,2 66,4 04,5

андозхо

Андо 1 93 1 70 8 2 11 2 33 1 37,17

з аз 8,3 2,9 7,9 3,9 5,9 10,5

даромади

шахсони

хукукй

Андо 1 97 1 87 9 2 34 2 34 1 24,94

з аз 8,8 4,4 4,7 1,3 1,8 00,0

даромади

шахсони

вокей

Андо 1 74 1 67 9 1 95 2 03 1 21,18

зи 8,0 6,7 5,9 1,0 1,9 04,1

ичтимой

Андо 6 46 6 39 9 8 10 8 21 1 28,51

з аз 6,4 1,6 8,8 3,9 3,8 01,4

арзиши

иловашуда

Акси 548, 621 1 687, 745, 1 20

зхо 2 13,3 6 2 08,4

Андо 644, 630, 9 909, 962, 1 52,48

зхо барои 9 9 7,8 2 0 05,8

захирахои табий

Андо 370, 373, 1 434, 456, 1 22,12

зи молу 8 9 00,8 0 6 05,2

мулки

гайриманк

ул

Манбаъ: Вазорати молияи Чумхурии Точикистон. Х,исобот оиди ичроиши Бучети давлатии Чумхурии Точикистон барои солхои 2020 - 2021.

Тибки чадвали 2.2, хулосахои зеринро баровардан мумкин аст:

- дар мачмуъ, даромадхои андози бучети Чумхурии Точикистон дар соли 2021 21,67 фоизро ташкил дод;

- андоз аз даромади шахсони хукукй дар сохтори умумии даромадхои андоз тамоюли афзоиш дошта, дар соли 2021 хиссаи он 37,17 фоизро ташкил дод;

- андоз аз даромади шахсй дар сохтори умумии даромадхои андоз тамоюли афзоиш дошта, дар соли 2021 хиссаи он 24,94 фоизро ташкил дод;

- андоз аз арзиши иловашуда дар хачми умумии андоз даромадхо аз соли 2020 - 98,8% дар соли 2021 28,51 фоизро ташкил дод;

- хиссаи аксизхо дар мачмуъ аз 1,13 фоизи соли 2020 то 20 фоиз дар соли 2021 афзоиш

ёфт;

- хиссаи андозхо барои захирахои табий, аз ин ру дар соли 2020 - 97,8 фоиз ва дар соли 2022 105,8 фоизро ташкил дод;

- хиссаи андозхои молу мулки гайриманкул тамоюли мусбат дошта, дар солхои 20202021 22,12 фоиз афзуд.

35 000,00 30 000,00 25 000,00 20 000,00 15 000,00 10 000,00 5 000,00 0,00

/

цО

¿Г

о- # ^

/ /

////

р*"

ТаFЙирот бо (%) Соли 2021

Диаграмма 2.3. Сохтори даромадхои андоз ба бучети Чумхурии Точикистон

Х,амин тарик, хиссаи бештар дар хачми умумии даромадхои андоз ба бучет ба андоз аз арзиши иловашуда, андоз аз даромади шахсони хукукй, андоз аз даромади шахсй, андози ичтимой, андозхо барои захирахои табий ва андозхо аз молу мулки гайриманкул тааллук дорад.

Ч,адвали 2.3. Тахлили мукоисавии андоз аз даромад аз руи меъёрхои Чумхурии Точикистон дар давраи солхои 2021 -2022

Номгу Меъё Соли Меъё Соли ТаFЙир

ри андоз 2021 ри андоз 2022 от бо (+/-)

ЧСК 23 34 639 20 79 299 44 660

"Бонки 097 472 375

Эсхата"

Ташкило 23 230 000 18 198 261 -31 739

ти сугуртавии "Муин"

ЧСК 13 78 913, 13 123 578, 44 664,9

"Ширкати Алюминийи 31 24 3

Точик"

Манбаъ: дар асосй омузишй хисоботи солонаи ЧСК "Бонки Эсхата", Ташкилоти сугуртавии "Муин" ва ЧСК "Ширкати Алюминийи Точик" барои солхои 2021-2022.

Аз ташлили ладвали 2.3 бар меояд, ки мутаносибан андоз аз даромади ЧСК "Бонки Эсхата" 44 660 375 сомонй, ЧСК "Ширкати Алюминийи Точик" 44 664,93 сомонй афзоиш ёфтааст, инчунин Ташкилоти сугуртавии "Муин" - 31 739 сомонй дар соли 2022 кам шудааст [1,3,2]. Аз он шаходат медихад, ки такмили конунгузории андоз барои андоз аз даромад дар соли 2022 чунин меъёрхоро дар бар мегирад [1, с. 175]:

Андоз аз даромади шахсони .\укукй (фонда)

Намуди даромад Кодекси андози Каблй Кодекси андоз дар тадрир нав

исте.\солот 13% 13%

ташкилоти клрзш! молиявй, шнркат\ои мобилй 23% 20%

истихрочн захирах,ои табии 13% 18% у

дигар фаъолият 23% 18%

ТаFЙир

от бо (+/-)

Соли 2022

Меъёри андоз

Соли 2021

Меъёри андоз

IЧСК "Ширкати Алюминийи Точик"

Ташкилоти суFуртавии "Муин"

-20000000

20000000 40000000 60000000 80000000 100000000

Диаграмма 2.4. Тахлили мукоисавии андоз аз даромад аз руи меъёрхои Чумхурии Точикистон

Аммо, бо вулуди баъзе ноустувориао, аз лиаати ааамияти манбаи даромади давлат, андоз аз даромад нисбат ба дигар андозао афзалият дорад. То имруз дар сохтори даромади булети лумаур! маблагаои андоз аз даромад пас аз андоз аз арзиши иловашуда лойи дуюмро ишгол мекунанд.

АДАБИЁТ:

0

1. Захираи электронй www.eskhata.com.

2. Захираи электронй www.muin.tj.

3. Захираи электронй www.talco.com.tj.

4. Кодекси андози Чумхурии Точикистон дар тахрири нав бо назардошти тагйиру иловахо аз 15.03.2023, №1956.

5. Улугхочаева Х. Р., Рааимов З.А., Обидов Ф.С., молия, китоби дарс!, Душанбе 2010 сол, 287 саа.

6. Х,исоботи Вазорати молияи Чумхурии Точикистон оиди ичроиши Бучети давлатии Чумхурии Точикистон дар соли 2021.

АМНИЯТИ ОЗУЦАВОРИ ЯКЕ АЗ ^АДАФ^ОИ АФЗАЛИЯТНОКИ

СТРАТЕГИЯИ МИЛЛЙ

НАЙМОВ Б.Ц.

н.и.и, дотсент мудири кафедраи менечмент ва ташкили саИёхии Донишгохи давлатии

Бохтар ба номи Носири Хусрав РАЧДБОВ М.М. омузгори кафедраи назарияи иктисодии Донишгохи давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав

Дар мацолаи мазкур мушкилот ва ро%%ои расидан ба таъмини амнияти озуцаворй дар ца%он ва мамлакат мавриди та%лил царор додашуда, чунин такид кардашудааст, ки дар шароити имруз яке аз масъала%ое, ки ца%они имрузаро нигарон намуда ва дар оянда ба яке аз мушкилот%ои му%ими байналмилалй табдил меёбад, ин норасоии мавод%ои гизои солим ба%исоб меравад.Муаллифон такид намуданд, ки хушбахтона потенсиали мавцуда дар со%аи кишварзии мамлакат ба мо шароит фаро%ам овардааст, ки барои расидан ба ин %адафи оли аз %амаи имконият%ои мавцуда самаранок истифода намуда, %осилнокии ма%сулот%оро баланд бардошта, талаботи истеъмолкунандагони дохили таъмин карда шуда, содироти ма%сулот%ои со%аи кишоварзи ба хориц зиёд карда шавад.

Калидвожахр: амнияти озуцавори, мушкилот%ои озуцаври, рушди со%аи кишоварзи, дастгирщои давлати, комплекси агросаноати, диверсификатсияи исте%солот.

Яке аз вазифахои мухимтарини хар як давлат таъмини амнияти озукавории ахолй мебошад. Дар нихоят, гизо яке аз мухимтарин чузъхои таъмини зиндагии мардуми кишвар буда, аз ин ру кафили амният ва истиклолияти давлат ба хисоб меравад. Масъалахои таъмини амнияти озукаворй дар тамоми чахон ахамият паИдо мекунанд, зеро бо афзоиши ахолй талабот ба гизои солим низ меафзояд. Агар соли 2010 шумораи ахолии чахон такрибан 6,9 миллиард нафарро ташкил дода бошад, пас дар соли 2022 ин ракам ба 8 миллиард расида, танхо дар баИни солхои 2010 - 2022 шумораи ахолии саИёра 800 миллион нафар афзуда, ва тибки маълумотхои СММ ахолии чахон то соли 2030 метавонад ба 8,5 миллиард расад. Аз ин ру, масъалаи чй гуна бо маводи гизой зарурй таъмин кардани ахолии чахон дар иктисоди чахонй шадидтар мегардад. Тибки маълумотхои Созмони озука ва кишоварзии Созмони Милали Муттахид, ки дар соли 2022 -ум пешниход намудааст, дар соли 2021 828 миллион нафар ё 9,8 фоизи ахолии чахон (46 миллион) ба гуруснагй (камгизоии системавй) дучор шуданд. Бештар аз соли 2020 ва нисбат ба соли 2019, ки 150 млн - ро ташкил медод. Дар соли 2030, хатто бо баркарор шудани иктисоди чахонй, худуди 670 миллион нафар (8% ахолии чахон) хануз хам бо гуруснагй рубару хоханд шуд. СММ тахмин мезанад, ки дар натичаи боло рафтани нархи гизои истеъмолй шумораи одамоне, ки наметавонанд гизои солимро харидорй кунанд, 112 миллион нафар (кариб ба 3,1 миллиард) афзоиш ёфтааст.

Маслан дар кишвархои Аврупои бо сабаби халалдор шудани хочагихои гармхонавй дар шароити бухрони энергетикй норасоии мавсимии як катор махсулоти гизой ба вучуд омада, нархи молхои истеъмолй хеле баланд гардидаанд. Мувофики маълумоти Комиссияи Аврупо, дар давраи аз мохи январ то декабри соли 2022 тагирёбии нархи махсулотхои ниёзи аввал дар шаклхои зерин ба миён омад, равган 80%, шири хушк беш аз 50% ва гушти гов 28% боло рафтааст. Х,атто ин тагирёбии нархи махсулотхои гизои дар кишвархои пешрафтатарини Аврупо мушохида шуд. Масалан давлати Олмон нархи сабади гизоии худро 8% ва кишвархои сохили Балтика 20% боло бурданд. Дар Британияи Кабир тамоюли паст шудани кобилияти харидории ахолии мамлакат мушохида карда шуда, бештар аз 30 фоизи британихо ба сарфаи озука шуруъ кардаанд.

Ин холати ногувори гизои дар тамоми кишвархои чахон таъсири манфии худро расонида холати мазкурро метавон дар дигар кишвархои низ мушохида намуд. Норасой аз гизо холо ба

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"