CC BY
0ТАЦДАГАН СПОРТ ТYРЛЕРIНДЕГI СПОРТТЫЦ ЖАРАКАТТАРДЫЦ ДЕЦГЕЙ1 МЕН Ц¥РЫЛЫМЫН ТАЛДАУ
ЭЛ1БАЕВА ЖАЗИРА ГАЛЫМЖАЩЫЗЫ
Республикалык спорт колледжшщ жалпы кэсiптiк пэндер окытушысы, жаратылыстану гылымдарыныц магистрi, педагог-модератор Алматы, ^азакстан
Т¥РСЫНБЕК БАВДЭУЛЕТ ЕРБОЛ¥ЛЫ
Республикалык спорт колледжшщ 2 курс студент Алматы, ^азакстан
Ацдатпа. Берыген мацалада нег1зг1 спорт турлергмен айналысатын спортшылардыц спорттыц жарацаттарыныц турлер1 мен децгеш царастырылган. Авторлар нег1зг1 спорт тур1мен айналысатын спортшылардыц жарацаттарыныц децгешн аныцтауды мацсат еткен. Мацсатца жету уш1н эр турлг спорт турлер1мен айналысатын спортшылардыц жарацат турлертщ децгешн багалауга ыцпал ететт бацылау жург1з1п, нэтижес1 усынылды. Зерттеу нэтижесг бойынша сауыцтыру- оцалту орталыгындагы травматологтарына алгашцы жугту деректер1ндег1 спорттыц жарацаттануды талдай отырып, жарацаттардыц максималды саны курес турлер1 бойынша иыц пен т1зе буындарында кездесед1, ал боксшыларда бас пен бет аймацтарында кездесед1 деген цорытынды жасалды.
Трек свздер: жарацат, курес, оцалту.
Спорт физикалык белсендшктщ сыни децгешмен бiрге журедь Туракты жаттыгулар мен жарыстар кебшесе шамадан тыс физикалык белсендшкке бешмделумен байланысты спортшыныц денесшщ функционалдык кушнде белгш бiр езгерiстердi тудырады. Экiнiшке орай, физикалык белсендшк арткан сайын, спорттык жаракаттар да туракты турде артады.
Жаракаттану -белгiлi бiр уакыт аралыгында белгiлi бiр популяцияда пайда болган жаракаттар жиынтыгы. Алгашкы мYгедектiк пен елiм-жiтiмнщ барлык себептершщ iшiнде жаракаттар Yшiншi орында, ал ецбекке кабшетп жастагы адамдарда елiм себептерi арасында бiрiншi орында.
Спорттык жаракаттарга спортпен шугылдану кезiнде туындаган жаракаттар жиынтыгы жатады.
Спорттык жаракаттар барлык жаракаттардыц 2-3% курайды [1].
Ец жиi жаракаттар жумсак тiндер болып табылады, абразиялар мен сызаттар басым; CYЙек сыныктары жаракаттардыц жалпы санынан 3% аспайды, дислокация 3-5% курайды. Орналасуы бойынша жаракаттардыц ец кеп саны аяк-колдарда болады, одан кейiн бас жэне дене жаракаттары [2].
Кез келген спорт турше тэн жаракаттар бар, соныц iшiнде кYрес тYрлерi жэне бокс бойынша жаракаттарга зерттеу жYргiзiлдi.
^рес бойынша жаракаттар: шынтак жэне иык буындарыныц жаракаттары (иык пен иыктыц дислокациясы); иык аймагындагы буындар мен жогаргы аяк булшыкеттерiнiц жыртылуы; арка жэне мойын булшыкеттерiнiц талшык байламдарыныц закымдануы, кеуде куысыныц кегеру^ кабырганыц сынуы; кулактыц жаракаттары (терi мен астындагы шемiршек арасындагы дэнекер тшдш кабаттыц закымдануы, нэтижесiнде гематома пайда болады, содан кешн тыртык кулактыц деформациясына экеледi).
Бокс жаракаттары: бет жэне бас жаракаттары, дэнекер тшдш кабаттыц закымдануы (гематома).
Зерттеудщ максаты - сауыктыру-оцалту орталыгына келген спортшылардьщ ет1шшш талдау негiзiнде жеке спорт тYрлерi бойынша (дзюдо, грек-рим кYресi, еркш курес, бокс) спорттык жаракаттардыц децгеш мен курылымы туралы деректердi жуйелеу.
Зерттеу м1ндеттер1:
1. Белгiлi бiр спорт тYрлерiмен айналысатын спортшылардыц т1рек-козгалыс аппаратыныц (ТМ^) закымдануы мен сыркаттану децгешн зерттеу.
2. Спорттык жаракаттардыц негiзгi себептерi мен кауiп факторларын аныктау.
3. Спортта жаракаттанудыц алдын алудыц негiзгi принциптерiн жуйелеу.
Зерттеулерд1 уйымдастыру
Жогарыда аталган спорт турлершде спорттык жаракаттануды азайту жэне алдын алу максатында талдау жYргiзiлдi. Талдау сауыктыру- оцалту орталыгыныц травматологтарын кабылдау журналдарынан Yзiндi кешiрмелер кемегiмен жYргiзiлдi.
1- кестеде келтiрiлген мэлiметтерден керш отырганымыздай, спорттык жаракаттану бойынша физикалык жYктемелердiц салдарынан кYрес тYрлерi бойынша тсзе жэне иык буыныныц жаракаттары басым. Ал бокспен шугылданатын спортшыларда бас жэне бет жаракаттары кездеседi
Кесте 1. ЭртYрлi спорт тYрлерiндегi спорттык жаракаттану нэтижелерi
Спорт тда a и т & 3 м О ^зе 6УЫНЫ Тобык буыны Иык буыны Бшек буыны Шынтaк буыны Жaмбaс буыны Жaмбaс л о к е н о * л о ^ ые рн S £ * £ aK 2 с > с Шяп aймaFы е кд £ -а • с щ „ с. <D В i ем ы H ° Тс ( Бaс жэне бет жaрaкaттaры БaрлыFы
Дзюдо 5 15 2 10 2 5 1 — 1 1 2 — 1 45
Грек-рим куреа 10 12 2 б 2 б 8 3 2 1 2 1 2 57
Еркш курес 8 20 4 12 5 5 б 7 5 5 1 2 3 B3
Бокс - - 2 2 1 3 - - 4 4 - — 10 2б
БaрлыFы 23 47 10 30 10 19 15 10 12 11 5 3 1б 211
Егер эртYрлi жас топтарындагы спорттык жаракаттануды багалайтын болсак, онда 18-25 жас тобы кеш бастап тур. 31 жастан аскан спортшыларда спорттык жаракаттанудыц ец темен децгеш (1-сурет).
1-сурет. Спорттык жаракаттанудыц жаспен байланысы Кебiнесе 1 разрядтагы спортшылар мен спорт шеберше Yмiткерлер жаракат алады (2-
сурет).
2-сурет. Жаракаттанудыц спорттык бшктшкпен байланысы Спорттык медицинада спорттык жаракаттар мен жаракаттардыц себептерiн талдайтын жумыстардьщ саны ете кеп. Спорттык жаракаттардыц себептерi тeмендегiдей [3]:
1) жаттыгуларды eткiзу эдiстемесiндегi кемшiлiктер мен кателштер;
2) оку-жаттыгу жиындары мен жарыстарды уйымдастырудагы колайсыздыктар;
3) жаттыгулар мен жарыстарды материалдык-техникалык камтамасыз етудегi кемшшктер- спорттык курал-жабдыктар мен жабдыктардыц, кшм-кешектердщ, аяк киiмнiц канагаттанарлыксыз жагдайы;
4) медициналык кадагалау олкылыктары;
5) аурулар мен жаракаттардан кейiн оцалту мерзiмдерiн сактамау;
6) спортшылардыц жаттыгулар мен жарыстар кезiнде тэртiптi бузуы;
7) спорттагы кYн тэртiбiн бузу;
8) спортшы денесiнiц жеке ерекшелiктерi. Жаракаттанудыц алдын алудыц медициналык принциптер1[4]:
1) спорттык жаракатты кезецдендiру кагидатын сактау;
2) жеке ерекшелiктердi есепке алу;
3) толык тамактану;
4) оцалту эдiстерi мен куралдарын утымды колдану - емдiк дене шыныктыру, физиотерапия, массаж жэне т. б.
^орытынды. Сауыктыру- оцалту орталыгындагы травматологтарына алгашкы жYгiну деректерi бойынша спорттык жаракаттануды талдай отырып, негiзгi спорт турлершдеп спорттык жаракаттануды багалай отырып, 6Í3 жаракаттардыц максималды саны кYрес тYрлерi бойынша иык пен тiзе буындарында кездеседi, ал боксшыларда бас пен бет аймактарында кездеседi деген корытынды жасадык. Негiзгi контингент-18 бен 25 жас аралыгындагы жас спортшылар. Осы жас тобындагы жаракаттардыц кeбеюiнiц непзп себебi - жасeспiрiмдер тобындагы жYктемелерден жетiлген спортшыныц жYктемелерiне ауысуы.
Спорттагы жаракаттанудыц алдын алудыц мацызды курамдас бeлiгi жаракаттардыц себептерiн егжей-тегжейлi зерттеу болып табылады, оны дэрiгер, жаттыктырушы жэне спортшыныц e3i талдауы керек, осылайша оныц накты себебiн аныктап, кайталануларды болдырмауга болады.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. Травматология и ортопедия: учебник / [Н. В. Корнилов]; под ред. Н. В. Корнилова. — 3-е изд., доп. и перераб. — М.: ГЭОТАР-Медиа, 2011. — 592 с
2. Воробьев Г. П. Почему возникают травмы и как их предупредить / Г. П. Воробьев //Теория и практика физической культуры. — 1989. — № 9. — С. 31—33.
3. Лосицкий, Е. А. Профилактика травматизма в футболе / Е. А. Лосицкий, Г. М. Загородный, О. А. Савчук. — Минск: РУМЦ ФВН, 2013. — 27 с
4. Hunter, J. P. Effects of power and flexibility training on vertical jump technique / J. P. Hunter, R. N. Marshall // Medicine Science in Sports Exercise. — 2002. — Vol. 34 (3). — Р. 478—486.
