ТҮЙЕ СҮТІ МАЙЫНЫҢ МАЙ ҚЫШҚЫЛДЫҚ ҚҰРАМЫ МЕН ҚАСИЕТТЕРІ

Г.Қ. Бейсембекова; Ш. Қанаят; М.Х. Нармуратова

МРНТИ: 65.63.03

ГД. БЕЙСЕМБЕКОВА1*, Ш. ^АНАЯТ2, М.Х. НАРМУРАТОВА2 1Микробиология жэне вирусология гылыми - зерттеу орталыгы, Алматы, ^азакстан 2Эл-Фараби атындагы ^азак ¥лттык Университетi, Алматы, ^азакстан *e-mail: [email protected]

ТYЙЕ CYTI МАЙЫНЫЦ МАЙ ;ЫШ;ЫЛДЬЩ ;¥РАМЫ МЕН ;АСИЕТТЕР1

doi:10.53729/MV-AS.2023.02.02

TY^H

Макалада тYЙе CYтi табиги функционалды ешм рет1нде сипатталады, оныц химиялык К¥Рамы, физикалы; касиетi баска жануарлар CYтiнен ерекшелейдi. СYт курамында адам агзасында синтезделмейтiн мацызды поликаныкпаган май кышкылдарыньщ, триацилглицеридтердщ, диацилглицеридтердщ, кептеген фосфолипидтердщ биологиялык кундылыгы жэне антиканцерогендi, антимикробтык, кабынуга карсы жэне иммуносупрессивтi касиеттерi расталды. БYгiнгi тацда инфекциялык аурулардыц ершуi жэне антибиотиктерге карсы микроорганизмдердщ тезiмдiлiгiнiц артуына байланысты, май кышкылдарыныц антимикробтык белсендiлiгiн ауруларды емдеуде жэне профилактикада колдануда таптырмас енiм ре^нде усынылады. Бул жумысты зерттеудщ максаты - тYЙе CYтiн емдiк максатта колдану мYмкiндiктерi жэне май кышкылдык курамыныц ерекшелiктерi туралы эдебиет деректерш талдау.

Кiлттi сездер: CYт майы, CYт май кышкылдары, антимикробтык белсендшк, тYЙе CYтi.

БYгiнгi тацда CYт майыныц курамдас белiктерi, дурыс тамактану жэне денсаулык арасындагы байланысты тYсiну жэне емiр салтын жаксарту, аурудыц алдын алу жэне эл-аукатты жаксартудыц негiзгi тужырымдамаларыныц б1р1 екеш белгiлi. Сиыр CYтiнен баска барлык CYт жэне CYт енiмдерiн тутынуы соцгы 50 жылда барлык елдерде 17% ескен [1]. СYт адамдар мен жануарлар Yшiн ец мацызды тагамдардыц бiрi болып саналады жэне кемiрсулар, белоктар, майлар, витаминдер жэне минералды заттар сиякты мацызды компоненттерше байланысты толыкканды тамактану ретiнде эрекет етедь СYт курамы кептеген факторларга тэуелдi, мысалы, жануардыц денсаулыгы, эаресе CYт безiнiц жагдайы, фотопериодтыц жыл мезгiлдерiне эсерi, жануардыц тамактануы, генетикалык факторлар жэне CYт сактау температурасы.

СYт майыныц к¥рамында адам агзасында синтезделмейтш мацызды поликаныкпаган май кышкылдары, кыска тiзбектi май кышкылдары, кептеген фосфолипидтер жэне майда еритш витаминдер бар. Муныц бэрi CYт майыныц бiрегей биологиялык кундылыгын аныктайды.

СYтте табылган спецификалык емес секреторлык корганыс факторлары тек омырткалы жануарларда кездесетш антиденелер сиякты адаптивтi иммундык жYЙеден филогенетикалык тYРде бурын пайда болган туа бiткен корганыс жYЙесiнiц белш болып табылады. Бул спецификалык емес корганыс факторларына липидтер, лактоферрин, лактопероксидаза, лизоцим жэне рецепторлык олигосахаридтер жатады. Мундай спецификалык емес факторлар вирустардыц, бактериялардыц, карапайымдылардыц жэне баска микроорганизмдердiц жукпалылыгын инактивациялау немесе темендетуi керсетiлген.

ТYЙе CYтiнiц май курамы жэне сиыр cy^ майы курамынан ерекшелiгi

Соцгы кездерi тYЙе CYтi емдiк жэне тагамдык касиеттерiне байланысты денсаулыкты ныгайтуда ерекше орын алып отыр. ТYЙе CYтiнiц майныц адгезияга жэне бактерияга карсы касиеттерi аныкталган. ТYЙе CYтi майы тYЙiршiктерi усак болгандыктан сiцiмдiлiгi жогары. ^урамында холестерин мен каныккан май кышкылдары мелшерi темен, мацызды май кышкылдарыныц децгей сиыр CYтiне караганда жогары.

Май - тYЙе CYтiнщ мацызды курамдас бeлiгi, оныц iшiнде табиги майлардьщ кYPделi коспасы, ягни курамында триглицеридтер, фосфолипидтер, холестерин жэне баска элементтерден турады [2, 3]. ТYЙе CYтiндегi тагы бiр тэн липидтi кдсиет! поликаныкпаганныц май кышкылдары, ягни альфа-линолен кышкылы, эйкозапентаен кышкылы жэне арахидон кышкылы [ 4, 5] , CYткоректiлердщ баска тYрлерiнщ CYтiмен салыстырганда, липидтермен байланысты жYрек-кан тамырлары аурулары каупi бар адамдар Yшiн майдыц ец жаксы кeзi ретiнде байкалган [6].

4,4% 0.79%

■ Су% Акуыз%

■ Май% Лактоза %

• Кул%

86%

Сурет 1 - ТYЙе CYтiнiц химиялык к¥рамы [41]

Соцгы жылдары к¥рамында биологиялык белсендi компоненттерi жогары каныккан аз жэне жогары каныкпаган CYт eнiмдерiн дамытуга кеп ^щл бeлiнуде. Сонымен катар, CYт майында кездесетiн компоненттердщ кец аукымын аныктауда айтарлыктай прогресске кол жетюзшдь Осылайша, тYЙе CYтiнiц майы жэне оныц адам денсаулыгына эсерi туралы кeптеген зерттеулер жYргiзiлдi. ТYЙе CYтi мен адам денсаулыгыныц арасында оц байланыс табылды, бул тYЙе CYтiнiц майлы компоненттерiн танудыц жэне оган пайдалы тагам ретiнде кeзкарастыц ^рт eзгеруiне экелдi. ТYЙе CYтiнiц майы баска CYткоректiлер CYтiнiц майларынан ерекшелш, бул оныц адам агзасында оцай корытылуында.

^аныккан май кышкылдары, тYЙе CYтiнде сиыр CYтiмен салыстырганда моноканыкпаган май кышкылдары мен поликаныкпаган май кышкылдарыныц децгейi жогары. ¥зын тсзбект май кышкылдары жэне каныккан май кышкылдары тYЙе CYтiнде жиi кездесед^ бул оларга липидтермен байланысты жYрек-кан тамырлары ауруларыныц жиiлiгiн 35-50% тeмендетуге ерекше мYмкiндiк бередi [7]. ТYЙе CYтiндегi май кышкылдары ана CYтiмен салыстырганда конъюгацияланган линол кышкылына бай. Линол кышкылы кандагы глюкозаны тeмендетудегi артыкшылыктары Yшiн танылды жэне остеопороздыц алдын алады, май алмасуын жаксартады жэне иммундык жYЙенi белсендiредi [8, 9]. Сонымен катар, бул асказан, ток шек, CYт безi жэне терi катерлi iсiгiнiц пайда болуына жэне eршуiне жол бермейдi. Сонымен катар, линол кышкылыныц изомерлерi семiздiктiц алдын алуда мацызды рeл аткаратыны белгiлi. ТYЙе CYтiнiц майы эдетте кeптеген емдiк касиеттерге ие, себебi оныц кант диабетiне, бактерияга, вируска, кабынуга, гипертензияга карсы жэне гипоаллергендi касиеттерi аныкталган.

Кесте 1- Эр тYрлi суттщ салыстырмалы турде химиялык курамы [42]

Twi Су % Акуыз % Май % Кул % Лактоза %

Туйе 86-88 3.0-3.9 2.9-5.4 0.6-0.9 3.3

Сиыр 85-87 3.2-3.8 3.7-4.4 0.7-0.8 4.8-4.9

Буфалло 82-84 3.3-3.6 7.0-11.5 0.8-0.9 4.5-5.0

Кой 79-82 5.6-6.7 6.9-8.6 0.9-0.1 4.3-4.2

Emxi 87-88 2.9-3.7 4.0-4.5 0.8-0.9 3.6-4.2

Адам 88-89 1.1-1.3 3.3-4.7 0.2-0.3 6.8-7.0

Туйе сут майыныц май кышкылдык курамы

Туйе сутшщ майы 1,2-5,4%, жалпы туйе сутшщ 3,29% курайды [10] жэне непзшен триацилглицериндерден, сондай-ак холестерин мен фосфолипидтерден турады.

Сут майыныц май кышкылдык курамы курдел1 жэне каныктылык децгешне байланысты уш топка ж1ктелед1.

Каныккан май кышкылдары ец кеп таралган май кышкылдары болып табылады жэне туйе сутшде сиыр сут1мен салыстырганда (46-66%) темен пайызбен жалпы май кышкылдарыныц 78,33% курайды [11]. Ец басым каныккан май кышкылдары С16:0, одан кешн С18:0 жэне С14:0. Диеталык тургыдан алганда, C18 каныккан май кышкылдарыныц денсаулыкка бейтарап эсер ететш1 аныкталды, ал C14 жэне C16 каныккан май кышкылдары зиянды деп саналады, ейткеш олар адамдардагы сарысудагы темен тыгыздыктагы липопротеин холестериншщ жогары концентрациясымен байланысты [12]. Каныккан май кышкылдарын кеп кабылдау денсаулыкка терю эсер етед1, ейткеш ол n-6 май кышкылдарыныц метаболизмш тежейд1 жэне поликаныкпаган майлардыц тапшылыгын тудырады [13]. Сонымен катар, каныккан май кышкылдарыныц кеп тутынылуы журектщ ишемиялык ауруы каупшщ жогарылауымен байланысты [14]. Аныкталган (С10-С14) каныккан май кышкылдарыныц 1шшде орташа т1збекп май кышкылдарыныц айтарлыктай концентрациясы бар. Бул пайдалы аспект, ейткеш орташа т1збект1 май кышкылдары узак т1збект1 май кышкылдарына караганда оцай корытылады жэне метаболизденед1 [15]. Туйе - целлюлоза ашыту аркылы (С4-С8) май кышкылдарын тузе алатын кушс кайыратын жануар. Алайда туйе сутшдеп (С4-С8) каныккан май кышкылдарыныц концентрациясы кой мен ешю сиякты куй1с кайыратын жануарлардыц баска турлер1мен салыстырганда темен. Бул темен концентрацияныц ыктимал тусшд1рмес1 не сутке шыгарылганга дей1н туйе тшдершдеп жылдам метаболизммен байланысты болуы мумк1н [16], немесе туйелерд1ц баска коректену эдеттер1. Бул туйе сутше кейб1р ерекше тагамдык касиеттер беред1, ейткен1 (С4-С8) каныккан май кышкылдарыныц мелшер1 ана сут1не жогары дэрежеде уксас.

Моноканыкпаган май кышкылдары туйе сутшщ майында кездесет1н май кышкылдарыныц екшш1 тур1 болып табылады, непзшен олеин кышкылымен (18:1 n-9) усынылган, ол май кышкылдарыныц жалпы курамыныц 5,15-32,88% курайды, одан кей1н пальмитол кышкылы (16 : 1). Туйе сутшщ майындагы б1р каныкпаган май кышкылдарыныц мелшер1 баска суткорект1лерд1ц сут майларына караганда б1ршама жогары [17]. Туйе сутшдеп моноканыкпаган май кышкылдарыныц жогары децгеш арткы 1шекте ферментацияныц баяулауымен немесе туйе сут1ндег1 моноканыкпаган май кышкылдары мен поликаныкпаган май кышкылдарыныц биосинтезше жауапты май кышкылдарыныц десатураза белсендшпнщ жогарылауымен тус1нд1р1лед1 [18].

Поликаныкпаган май кышкылдары туйе сутшдеп жалпы май кышкылдарыныц 2,78,46% курайды, бул сиыр сутшен жогары (1,89%) [19], б1рак ана сутшен (10-20%) эл1 де аз. Кушс кайыратын жануарларда бактериялык биогидрогенизацияга байланысты эдетте поликаныкпаган май кышкылдары аз болады. Айта кету керек, поликаныкпаган май кышкылдары жаца туган нэрестелердщ миыныц есу1не, сондай-ак тор кабыгы мен танымдык функцияларына мацызды рел аткарады. Поликаныкпаган май кышкылдарыныц 1шшде линол кышкылы (C18:2 n-6) жэне а-линолен кышкылы сэйкес1нше нег1зг1 n-6

поликканыщпаган май ккышккылдары жэне n-3 поликдныщпаган май ккышккылдары болып табылады. Линолен ккышккылы 0,17-3,31% аралыгында, ал а-линолен ккышккылы жалпы май ккышккылдарыныц 0,05-2,16% аралыгында болады. ТYЙе CYтiндегi май ккышккылдарыныц пайызы ана CYтiне караганда 4-16 есе темен [20], дегенмен тYЙе CYтiндегi линол ккышккылыныц пайызы сиыр сутше караганда жогары 1,12% [21].

Кесте 2- ТYЙе CYTi майыныц май кышкылдык курамы [43]

Май кышкылыныц турлер1 Мелшер1 %

Линол 3,1558±0,4472

Линолен 0,9187±0,2139

Арахидон 0,0299±0,0127

Каныкпаган май кышкылдарыныц суммасы 61,7018±2,5735

Моноканыщпаган май кышкылдарыныц суммасы 32,9150±2,6181

Поликаныкпаган май кышкылдарыныц суммасы 5,1262±0,2700

Омега-3 0,6067±0,0072

Омега-6 4,5195±0,2637

а-линолен кышккылы CYттегi негiзгi омега-3 май кышккылы болып табылады. ТYЙе CYтiндегi а-линолен ккышккылыныц Yлесi ана CYтiне караганда 1 есе жэне сиыр сутше караганда 10-13 есе жогары екеш аныккталды [22, 23], бул оныц антиаритмиялык эсерiмен, неврологиялык белсендiлiкке оц эсерiмен (орталык жуйке жуйесшщ заккымдануын азайту аркылы) жэне журектщ ишемиялык ауруынан коргайтын эсерлерiмен байланысты. Туйе сутшщ майында кyйiс ккайыратын жануарлардыц биогидрленуi кезiнде тyзiлетiн бiрнеше тyрлi изомерлерi бар конъюгацияланган линол кышккылы да бар [24]. Румен кышккылы жэне С12 туйе сутшде кездесетiн екi негiзгi румен ккышккылыныц изомерлерi болып табылады, сэйкесiнше жалпы май кышккылдарыныц 0,80 ± 0,15 жэне 0,06 ± 0,02 курайды [25]. Ана сyтiмен салыстырганда туйе супндеп майлар конъюгацияланган линол ккышккылыныц курамында жогары болды. Конъюгацияланган линол ккышккылыныц iciK жасушаларына цитотоксикалык эсерi бар екенi хабарланды [26], бул оныц адам денсаулыгына пайдалы екенш керсетедi.

Эйкозапентаен ккышккылы, докозагексаен ккышккылы жэне арахидон ккышккылы шамалы мелшерде байкалган поликканыщпаган май ккышккылдарыныц катарына жатады. Туйе сyтiндегi эйкозапентаен ккышккылыныц, докозагексаен ккышккылыныц жэне арахидон ккышккылыныц пайызы ана сyтiне кдраганда (1%) темен екендш хабарланды. Керiсiнше, бiр зерттеу туйе сyтiнде емшек супнен (тиiсiнше 0,03 жэне 0,67 г/100 г) эйкозапентаен кышккылы жэне арахидон ккышккылы (тиiсiнше 0,14 жэне 1,35 г/100 г) бар екеш аныккталды [27]. Дегенмен, бул нэтижелердi туйе мен ана сутше косымша зерттеулер жyргiзу аркылы одан эрi растау кажет.

Сyттегi май ккышккылдарыныц антибактериялыкк к;асиеттерi

Сyттегi май ккышккылдарыныц антимикробтык ккасиет жакксы белгiлi жэне бул косылыстар бiрнеше жасушалык максаттарга, соныц iшiнде жасуша мембранасы мен оныц компоненттерше эсер ету аркылы бактериялардыц, сацыраукулакктардыц жэне баска микробтардыц есуш болдырмайды немесе тiкелей тiршiлiгiн жоюга эсер етедi. Май кышкылдарыныц микробка карсы к;асиеттерi ондаган жылдар бойы зертелiп келедi. жэне бул косылыстар адам мен жануарлардыц туа б^кен иммунитетiнде, эсiресе шырышты кабаттар мен терще микробтык ккауымдастыктан коргау ушш ккызмет етедi [28-34]. Дегенмен, микроорганизмдерге карсы жаца косылыстарды iздестiру жэне дамытудыц туракты ккажетплш к^рп кезде микробтардыц заманауи агенттерге, эсiресе адамныц дэрiге тезiмдi инфекцияларын емдеуге арналган эволюциясына байланысты кецiнен танылды.

Май кышкылдарыныц сyттiц курамында болуы микроорганизмге карсы касиеттерше байланысты кептеген артыкшылыктарга ие. Грам-оц жэне грам-терю бактерияларга,

MHKOÖaKTepHa^apra, apxeßnepre, caRwpayKynaKTapFa «aHe amwTKwnapFa, KaÖwKmanw BHpycTapra, KapanaßwMgwnapFa «aHe эyкapнoттbIк ÖangwpnapFa Kapcw aHTaroHHcriK acep eTegi [35, 36]. HaTH«eciHge Maß KwmKwngapw apTYpni ÖHoTexHonorHflnwK cananapga MHKpoopraHH3Mre Kapcw areHTTep Öonwn TaÖwnagw. ÄTan aßTKaHga, KaHwKKaH Maß KwmKwngapw KanpHH KwmKwnw (C10:0) «aHe naypHH KwmKbinw (C12:0) MHKpoÖKa Kapcw ÖenceHginiKTiR eR KeR cneKTpiH KepceTegi [37]. KenTereH «aFgaßnapga Öoc Maß KwmKwngapw MHKpo- «aHe MHnnHMonHpnwK кoнцeнтpaцнfl.пapga MHKpoÖKa Kapcw ÖenceHginiriH KepceTegi [38].

Maß KbimKbingapwHwR MHKpoÖKa Kapcw acep eTy MexaHH3Mi HHrHÖHTopnwK HeMece цнgтiк Öonyw MYMKiH «aHe Gyn KenTereH ^aKTopnapFa, cohwr imiHge 3epTTeneTiH Maß KwmKwnwHa «aHe ohwr кoнцeнтpaцнacwнa, MaKcaTTw MHKpoopraHH3Mre «aHe ohwr ^H3HonoruanwK KYßiHe «aHe e3apa apeKeTTecyre ÖaßnaHwcTw acep eTegi [39].

Maß KwmKbmgapw aHTHÖHo^HnbgiK KacueTTepgeH ÖacKa BupycKa Kapcw ÖHonorHflnwK 6e.nceHgi.mKTi ge KepceTegi. ConapgwR imiHge Maß KwmKwngapbfflbiR KaöwHyFa Kapcw KacueTTepiH Tepi HH^e^Hanapw eMgey YmiH KongaHagw. EipHeme 3epTTeyminep Maß KwmKwngapwH «whwctwk «onMeH ÖepineTm aypynapgw eMgey «aHe angwH any YmiH areHTTep peTiHge [40], coHgaß-aK Kw3wn ueKTiR aypynapwHwR, Tic KapHecirnR «aHe acKa3aH-imeK HH^e^HflnapwHbiR angwH any YmiH KongaHwnFaH.

^opuTUHgH

KopwTwHgwnaß Kene, cyt MaßwHwR KypaMbmga 500-re «ywK Maß KwmKwngapw 6ap gen ecenTengi «aHe ÖYriHri KYHre geßiH 150-re «ywFw aHwKTanFaH. Cyt MaßwHwR тpнaцнnraнцepннgepi 400-geH acTaM TYpni Maß KwmKwngapwHaH cuHTe3genegi, Gyn cyt MaßwH öapnwK TaöuFH MaßnapgwR imiHgeri eR KYpgenici eTegi. Cyt Maß KwmKwngapw TeK KopeKTiK 3aTTap peTiHge FaHa eMec, coHwMeH KaTap mwpwmTw KaöaTTapga naßga SonaTwH mhkpoötwk HH^e^HanapgaH KopFay «YßeciH KypaßTwH MHKpoÖKa Kapcw areHTTep peTiHge ge Kw3MeT eTegi. Cythr nHnHgT ^pa^Hacw cyt TpHraH^pHgTepiH MHKpoÖKa Kapcw Maß KwmKwngapw MeH MoHornH^pHgTepre aßHangwpaTwH nHnonHTHKanwK SenceHginiK HaTH«eciHge «aRa TyFaH HapecTenepgiR acKa3aH-imeK «onwHga MHKpoÖKa Kapcw SenceHginiKTi KepceTegi.

Corfw «wngapw KypaMwHga ÖHonorHanwK ÖenceHgi KoMnoHeHTTepi «oFapw KaHwKKaH a3 «aHe «oFapw KaHwKnaFaH cyt eHiMgepiH gaMwTyFa Ken KeRin Öenrnyge. CoHwMeH KaTap, cyt MaßwHga Ke3geceTiH KoMnoHemrepgiR KeR ayKwMwH aHwKTayga aßTapnwKTaß nporpecKe Kon «eTKi3ingi. Ocwnaßma, TYße cYTiHiR Maßw «aHe ohwr agaM geHcaynwFbma acepi Typanw KenTereH 3epTTeynep «Ypri3ingi. TYße cYTi MeH agaM geHcaynwFbiHbiR apacwHga or ÖaßnaHwc TaÖwngw, Öyn TYße cYTiHiR Maßnw KoMnoHeHTTepiH TaHygwR «aHe oFaH naßganw TaFaM peTiHge Ke3KapacTwR kypt e3repyiHe aKengi. TYße cYTiHiR Maßw ÖacKa cYTKopeKTinep cYTiHiR MaßnapwHaH epeKmeniri, ohwr agaM aF3acwHga oRaß KopwTwnywHga Öonwn TaÖwnagw.

3fle6neTTep:

1 Khalesi M., Salami M., Moslehishad M., Winterburn J., Moosavi-Movahedi A.A. Biomolecular content of camel milk: A traditional superfood towards future healthcare industry. Trends FoodSci. Technol. 2017; 62:49-58. (doi: 10.1016/j.tifs.2017.02.004)

2 Smiddy M.A., Huppertz T., van Ruth S.M. Triacylglycerol and melting profiles of milk fat from several species. Int. Dairy J. 2012; 24:64-69. (doi: 10.1016/j.idairyj.2011.07.001)

3 Haddad I., Mozzon M., Strabbioli R., Frega N.G. Stereospecific analysis of triacylglycerols in camel (Camelus dromedarius) milk fat. Int. Dairy J. 2010; 20:863-867. (doi: 10.1016/j .idairyj .2010.06.006)

4 Maqsood S., Al-Dowaila A., Mudgil P., Kamal H., Jobe B., Hassan H.M. Comparative characterization of protein and lipid fractions from camel and cow milk, their functionality, antioxidant and antihypertensive properties upon simulated gastro-intestinal digestion. Food Chem. 2018; 279:328-338. (doi: 10.1016/j.foodchem.2018.12.011)

5 Zou X., Huang J., Jin Q., Guo Z., Liu Y., Cheong L.-Z., Xu X., Wang X. Lipid Composition

Analysis of Milk Fats from Different Mammalian Species: Potential for Use as Human Milk Fat Substitutes. J. Agric. Food Chem. 2013; 61:7070-7080. (doi: 10.1021/jf401452)

6 Nikkhah A. Science of Camel and Yak Milks: Human Nutrition and Health Perspectives. Food Nutr. Sci. 2011;2:667-673. (doi: 10.4236/fns.2011.26092)

7 Nikkhah A. Science of Camel and Yak Milks: Human Nutrition and Health Perspectives. Food Nutr. Sci. 2011;2:667-673. (doi: 10.4236/fns.2011.26092)

8 Dreiucker J., Vetter W. Fatty acids patterns in camel, moose, cow and human milk as determined with GC/MS after silver ion solid phase extraction. Food Chem. 2011;126:762-771. (doi: 10.1016/j.foodchem.2010.11.061)

9 Teng F., Wang P., Yang L., Ma Y., Day L. Quantification of Fatty Acids in Human, Cow, Buffalo, Goat, Yak, and Camel Milk Using an Improved One-Step GC-FID Method. Food Anal. Methods. 2017;10:2881-2891. (doi: 10.1007/s12161-017-0852-z)

10 Singh R., Mal G., Kumar D., Patil N.V., Pathak K.M.L. Camel Milk: An Important Natural Adjuvant. Agric. Res. 2017;6:327-340. (doi: 10.1007/s40003-017-0284-4)

11 Walter L., Shrestha P., Fry R., Leury B., Logan A. Lipid metabolic differences in cows producing small or large milk fat globules: Fatty acid origin and degree of saturation. J. Dairy Sci. 2020; 103:1920-1930. (doi: 10.3168/jds.2019-16775)

12 Singh R., Mal G., Kumar D., Patil N.V., Pathak K.M.L. Camel Milk: An Important Natural Adjuvant. Agric. Res. 2017;6:327-340. (doi: 10.1007/s40003-017-0284-4)

13 Zou X., Huang J., Jin Q., Guo Z., Liu Y., Cheong L.-Z., Xu X., Wang X. Анализ липидного состава молочных жиров разных видов млекопитающих: потенциал для использования в качестве заменителей жира грудного молока. Дж. Агрик. Пищевая хим. 2013; 61 :7070-7080. (doi: 10.1021/jf401452y.)

14 Ohlsson L. Dairy products and plasma cholesterol levels. Food Nutr. Res. 2010;54 (doi: 10.3402/fnr.v54i0.5124)

15 Saini R.K., Keum Y.-S. Omega-3 and omega-6 polyunsaturated fatty acids: Dietary sources, metabolism, and significance—A review. Life Sci. 2018;203:255-267. (doi: 10.1016/j.lfs.2018.04.049)

16 Virtanen J.K., Mursu J., Tuomainen T.-P., Voutilainen S. Dietary fatty acids and risk of coronary heart disease in men: The Kuopio Ischemic Heart Disease Risk Factor Study. Arterioscler. Thromb. Vasc. Biol. 2014;34:2679-2687. (doi: 10.1161/ATVBAHA.114.304082)

17 Konuspayeva G., Lemarie E., Faye B., Loiseau G., Montet D. Fatty acid and cholesterol composition of camel's (Camelus bactrianus, Camelus dromedarius and hybrids) milk in Kazakhstan. Dairy Sci. Techn. 2008;88:327-340. (doi: 10.1051/dst:2008005)

18 Zou X., Huang J., Jin Q., Guo Z., Liu Y., Cheong L.-Z., Xu X., Wang X. Lipid Composition Analysis of Milk Fats from Different Mammalian Species: Potential for Use as Human Milk Fat Substitutes. J. Agric. Food Chem. 2013;61:7070-7080. (doi: 10.1021/jf401452y)

19 Yang J., Zheng N., Wang J., Yang Y. Comparative milk fatty acid analysis of different dairy species. Int. J. Dairy Technol. 2017;71:544-550. (doi: 10.1111/1471-0307.12443)

20 Chamekh L., Calvo M., Khorchani T., Castro-Gomez P., Hammadi M., Fontecha J., Yahyaoui M.H., Latifa C., Marivi C., Touhami K., et al. Impact of management system and lactation stage on fatty acid composition of camel milk. J. Food Compos. Anal. 2020;87:103418. (doi: 10.1016/j.jfca.2020.103418)

21 Walter L., Shrestha P., Fry R., Leury B., Logan A. Lipid metabolic differences in cows producing small or large milk fat globules: Fatty acid origin and degree of saturation. J. Dairy Sci. 2020;103:1920-1930. (doi: 10.3168/jds.2019-16775)

22 Wei W., Jin Q., Wang X. Human milk fat substitutes: Past achievements and current trends. Prog. Lipid Res. 2019;74:69-86. (doi: 10.1016/j.plipres.2019.02.001)

23 Zou X., Huang J., Jin Q., Guo Z., Liu Y., Cheong L.-Z., Xu X., Wang X. Lipid Composition Analysis of Milk Fats from Different Mammalian Species: Potential for Use as Human Milk Fat Substitutes. J. Agric. Food Chem. 2013;61:7070-7080. (doi: 10.1021/jf401452y)

24 Teng F., Wang P., Yang L., Ma Y., Day L. Quantification of Fatty Acids in Human, Cow, Buffalo, Goat, Yak, and Camel Milk Using an Improved One-Step GC-FID Method. Food Anal. Methods. 2017;10:2881-2891. (doi: 10.1007/s12161-017-0852-z)

25 Saadaoui B., Henry C., Khorchani T., Mars M., Martin P., Cebo C. Proteomics of the milk fat globule membrane from C amelus dromedarius. Proteomics. 2013;13:1180-1184. (doi: 10.1002/pmic.201200113)

26 Haddad I., Mozzon M., Strabbioli R., Frega N.G. Stereospecific analysis of triacylglycerols in camel (Camelus dromedarius) milk fat. Int. Dairy J. 2010;20:863-867. (doi: 10.1016/j.idairyj.2010.06.006)

27 Dreiucker J., Vetter W. Fatty acids patterns in camel, moose, cow and human milk as determined with GC/MS after silver ion solid phase extraction. Food Chem. 2011;126:762-771. (doi: 10.1016/j.foodchem.2010.11.061)

28 Teng F., Wang P., Yang L., Ma Y., Day L. Quantification of Fatty Acids in Human, Cow, Buffalo, Goat, Yak, and Camel Milk Using an Improved One-Step GC-FID Method. Food Anal. Methods. 2017;10:2881-2891. (doi: 10.1007/s12161-017-0852-z)

29 Thormar H. Antibacterial effects of lipids: historical review (1881 to 1960). In: Thormar H, Ed. Lipids and essential oils as antimicrobial agents. Philadelphia: John Wiley & Sons, Ltd 2011: 25-45.

30 Desbois AP, Smith VJ. Antibacterial free fatty acids: activities, mechanisms of action and biotechnological potential. Appl Microbiol Biotechnol 2010; 85: 1629-42. (doi:10.3390/ijms19041114)

31 Lee JT, Jansen M, Yilma AN, Nguyen A, Desharnais R, Porter E. Antimicrobial lipids: Novel innate defense molecules are elevated in sinus secretions of patients with chronic rhinosinusitis. Am J Rhino Allergy 2010; 24: 99-104. (doi: 10.20431/2349-0365.0404002)

32 Nakatsuji T, Kao MC, Zhang L, Zouboulis CC, Gallo RL, Huang C-M. Sebum free fatty acids enhance the innate immune defense of human sebocytes by upregulating -defensin-2 expression. J Invest Dermatol 2010; 130: 985-94. (doi:10.1016/j.plipres.2019.02.001)

33 Chen C-H, Wang Y, Nakatsuji T, Liu Y-T, Zouboulis CC, Gallo RL, et al. An innate bactericidal oleic acid affective against skin infection of methicillin-resistant Staphylococcus aureus: A therapy concordant with evolutionary medicine. J Microbiol Biotechnol 2011; 21: 391-9. (doi:10.3168/jds.2019-16775)

34 Zasloff M. Observations on the remarkable (and mysterious) wound-healing process of the bottlenose dolphin. J Invest Dermatol 2011; 131: 2503-5. (doi: 10.1016/j.jfca.2020.103418(

35 Hamad B. The antibiotics market. Nat Rev Drug Discov 2010; 9: 675-6. (doi: 10.1111/14710307.12443)

36 Pohl CH, Kock JLF, Thibane VS. Antifungal free fatty acids: a review. In: Mendez-Vilas A, Ed. Science against microbial pathogens: Communicating current research and technological advances, Badajoz: Formatex 2011; 1: 61-71. (doi: 10.1016/j.lfs.2018.04.049)

37 El Fakharany E., El-Baky N.A., Linjawi M.H., AlJaddawi A.A., Saleem T.H., Nassar A.Y., Osman A., Redwan E.M. Influence of camel milk on the hepatitis C virus burden of infected patients. Exp. Ther. Med. 2017;13:1313-1320. (doi: 10.3892/etm.2017.4159)

38 Khatoon H., Ikram R., Anser H., Naeem S., Kha(n S.S., Fatima S., Sultana N., Sarfaraz S. Investigation of anti-inflammatory and analgesic activities of camel milk in animal models. Pak. J. Pharm. Sci. 2019;32:1879-1883. . (doi: 10.1108/nfs-07-2015-0085)

39 Pohl CH, Kock JLF, Thibane VS. Antifungal free fatty acids: a review. In: Mendez-Vilas A, Ed. Science against microbial pathogens: Communicating current research and technological advances, Badajoz: Formatex 2011; 1: 61-71.( doi: 10.1139/cjps-2020-0113)

40 Zouari A., Schuck P., Gaucheron F., Triki M., Delaplace G., Gauzelin-Gaiani C., Lopez C., Attia H., Ayadi M.A. Microstructure and chemical composition of camel and cow milk powders' surface. LWT. 2019;117:108693. (doi: 10.1016/j.lwt.2019.108693)

41 Said Zibaee., Syed Musa al-reza Hosseini., Mahdi Yousefi., Ali Taghipour., Mohammad Ali Kiani., and Mohammad Reza Noras. Nutritional and Therapeutic Characteristics of Camel Milk in Children: A Systematic Review. Electronic Physician. 2015:7. doi:10.19082/1523

42 Jilo Kula, Dechasa Tegegne, Jimma university school of veterinary medicine: chemical composition and medicinal values of camel milk. International Journal of Research Studies in Biosciences. (doi.org/10.20431/2349-0365.0404002)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

43 A.S. Shuvarikov,. E.A. Yurova,. O.N. Pastukh. Quality indicators of cow, goat and camel milk with account of allergenicity. (doi: 10.26897/0021-342X-2017-5-115-123)

Г.К. БЕЙСЕМБЕКОВА1*, Ш. КАНАЯТ2, М.Х. НАРМУРАТОВА2 1Научно - производственный центр микробиологии и вирусологии,Алматы, Казахстан 2Казахский национальный университет им. аль-Фараби, Алматы, Казахстан *e-mail: [email protected]

ЖИРНОКИСЛОТНЫЙ СОСТАВ И СВОЙСТВА МАСЛА ВЕРБЛЮЖЬЕГО МОЛОКА

Аннотация

В статье верблюжье молоко описано как натуральный функциональный продукт, его химический состав и физические свойства отличаются от молока других животных. В молоке подтверждена биологическая ценность незаменимых полиненасыщенных жирных кислот, триацилглицеридов, диацилглицеридов, многих фосфолипидов и антиканцерогенные, противомикробные, противовоспалительные и иммунодепрессивные свойства, которые не могут быть синтезированы в организме человека. Сегодня в связи с развитием инфекционных заболеваний и повышением резистентности микроорганизмов к антибиотикам антимикробная активность жирных кислот рекомендуется как незаменимый продукт при лечении и профилактике заболеваний. Целью настоящего исследования является анализ литературных данных о возможностях использования верблюжьего молока в лечебных целях и особенностях его жирнокислотного состава.

Ключевые слова: молочный жир, молочные жирные кислоты, антимикробная активность, верблюжье молоко.

IRSTI: 65.63.03

G.K. BEISEMBEKOVA1*, Sh. KANAYAT2, M.Kh. NARMURATOVA2

1Research and Production Center for Microbiology andVirology, Almaty, Kazakhstan 2Al-Farabi Kazakh National University, Almaty, Kazakhstan *e-mail: [email protected]

FATTY ACID COMPOSITION AND PROPERTIES OF CAMEL MILK OIL

doi:10.53729/MV-AS.2023.02.02

Abstract

The article describes camel milk as a natural functional product, it is chemical composition and physical properties differ from the milk of other animals. Milk has confirmed the biological value of essential polyunsaturated fatty acids, triacylglycerides, diacylglycerides, many phospholipids and anti-carcinogenic, antimicrobial, anti-inflammatory and immunosuppressive properties that cannot be synthesized in the human body. Today, due to the development of infectious diseases and increased resistance of microorganisms to antibiotics, antimicrobial activity of fatty acids is recommended as an indispensable product in the treatment and prevention of diseases. The purpose of this study is to analyze the literature data on the possibilities of using camel milk for medicinal purposes and the features of its fatty acid composition.

Keywords: milk fat, milk fatty acids, antimicrobial activity, camel milk.

Today it is known that understanding the relationship between the components of milk fat, proper nutrition and health, lifestyle improvement is one of the main concepts of disease prevention and well-being. Milk consumption by all mammals except cows has increased by 17% in all countries over the past 50 years [1]. Milk is considered one of the most important foods for humans and animals and acts as a complete food thanks to important components such as carbohydrates, proteins, fats, vitamins and minerals. The composition of the milk depends on many

factors, for example, the health of the animal, especially the condition of the mammary gland, the influence of the photoperiod on the seasons, the nutrition of the animal, genetic factors and the storage temperature of the milk.

Milk fat contains essential polyunsaturated fatty acids, short chain fatty acids, many phospholipids, and fat-soluble vitamins that cannot be synthesized by the human body. All this determines the unique biological value of milk fat.

Nonspecific secretory defense factors found in milk are part of an innate defense system that phylogenetically predates the adaptive immune system, such as antibodies found only in vertebrates. Such nonspecific protective factors include lipids, lactoferrin, lactoperoxidase, lysozyme, and receptor oligosaccharides. Such non-specific factors have been shown to inactivate or reduce the infectivity of viruses, bacteria, protozoa and other microorganisms.

Fat content of camel milk and its difference from fat content of cow's milk

Recently, camel milk has taken a special place in health promotion due to its medicinal and nutritional properties. The adhesive and antibacterial properties of camel milk oil have been determined. Camel milk oil is well absorbed because of its tiny granules. Low in cholesterol and saturated fatty acids, the level of essential fatty acids is higher than in cow's milk.

Fat is an important component of camel milk, including a complex mixture of natural fats, that is, it contains triglycerides, phospholipids, cholesterol and other elements [2, 3]. Another characteristic lipid property of camel milk are polyunsaturated fatty acids, that is, alpha-linolenic acid, eicosapentaenoic acid and arachidonic acid [4, 5], which in comparison with the milk of other mammalian species are considered the best sources of fat for people at risk of cardiovascular diseases associated with lipids [6].

Figure 1 - Chemical composition of camel milk [41]

In recent years, much attention has been paid to the development of low-saturated and high-saturated dairy products with a high content of biologically active components. In addition, significant progress has been made in identifying a wide range of components contained in dairy oil. Thus, many studies have been conducted on camel milk oil and its effect on human health. A positive relationship was found between camel milk and human health, which led to a dramatic change in the recognition of the fatty components of camel milk and the attitude towards it as a healthy food. Camel milk oil differs from the fats of other dairy mammals in that it is easily

digested in the human body.

Saturated fatty acids, camel milk has a higher level of monounsaturated fatty acids and polyunsaturated fatty acids compared to cow's milk. Long-chain fatty acids and saturated fatty acids are often found in camel milk, which gives them a unique opportunity to reduce the incidence of lipid-related cardiovascular diseases by 35-50% [7]. The fatty acids in camel milk are rich in conjugated linoleic acid compared to breast milk. Linoleic acid is recognized for its benefits in lowering blood glucose levels and preventing osteoporosis, improving fat metabolism and activating the immune system [8, 9]. In addition, it prevents the occurrence and progression of cancer of the stomach, colon, breast and skin. In addition, linoleic acid isomers are known to play an important role in the prevention of obesity. Camel milk oil usually has many medicinal properties, as it has been found to have antidiabetic, antibacterial, antiviral, anti-inflammatory, hypotensive and hypoallergenic properties.

Table 1- Chemical composition of milk of different species [42]

Proximate Water % Protein % Fat % Ash % Lactose %

Camel 86-88 3.0-3.9 2.9-5.4 0.6-0.9 3.3

Cow 85-87 3.2-3.8 3.7-4.4 0.7-0.8 4.8-4.9

Bufallo 82-84 3.3-3.6 7.0-11.5 0.8-0.9 4.5-5.0

Sheep 79-82 5.6-6.7 6.9-8.6 0.9-0.1 4.3-4.2

Goat 87-88 2.9-3.7 4.0-4.5 0.8-0.9 3.6-4.2

Human 88-89 1.1-1.3 3.3-4.7 0.2-0.3 6.8-7.0

Fatty acid composition of camel milk oil

Camel milk oil is 1.2-5.4%, and the total amount of camel milk is 3.29% [10] and consists mainly of triacylglycerols, as well as cholesterol and phospholipids.

The fatty acid composition of milk fat is complex and, depending on the saturation level, is divided into three groups.

Saturated fatty acids are the most common fatty acids and account for 78.33% of the total amount of fatty acids in camel milk with a lower percentage compared to cow's milk (46-66%) [11]. The most dominant saturated fatty acids are C16:0, followed by C18:0 and C14:0. From a dietary point of view, it has been found that saturated fatty acids C18 have a neutral effect on health, while saturated fatty acids C14 and C16 are considered harmful because they are associated with higher concentrations of low-density lipoprotein cholesterol in human serum [12]. High consumption of saturated fatty acids has a negative effect on health, since it suppresses the metabolism of n-6 fatty acids and causes a deficiency of polyunsaturated fats [13]. In addition, high intake of saturated fatty acids is associated with an increased risk of coronary heart disease [14]. Among the detected (C10-C14) saturated fatty acids, there is a significant concentration of fatty acids with an average chain length. This is a useful aspect, since fatty acids with an average chain length are easier to digest and metabolize than fatty acids with a long chain [15]. Camel is a ruminant animal that can produce fatty acids by fermentation of cellulose (C4-C8). However, the concentration of saturated fatty acids in camel milk (C4-C8) is lower compared to other types of ruminants, such as sheep and goats. A possible explanation for this low concentration may be due either to rapid metabolism in camel tissues before they are excreted into milk [16], or to other feeding habits of camels. This gives camel milk some special nutritional properties, since (C4-C8) the content of saturated fatty acids is largely similar to mother's milk.

Monounsaturated fatty acids are the second type of fatty acids contained in camel milk fat, mainly represented by oleic acid (18:1 n-9), which is 5.15-32.88% of the total fatty acid content, followed by palmitolic acid (16 : 1). The content of monounsaturated fatty acids in camel milk fats is slightly higher than in milk fats of other mammals [17]. The high level of monounsaturated fatty acids in camel milk is explained either by the slowing down of fermentation in the posterior intestine, or by the increased activity of desaturase of fatty acids responsible for the biosynthesis of monounsaturated fatty acids and polyunsaturated fatty acids in camel milk [18].

Polyunsaturated fatty acids constitute 2.7-8.46% of total fatty acids in camel milk, which is higher than cow's milk (1.89%) [19] but still less than human milk (10-20%). Ruminants are generally low in polyunsaturated fatty acids due to bacterial biohydrogenation. It should be noted that polyunsaturated fatty acids play an important role in the growth of the brain of newborns, as well as in the retina and cognitive functions. Among polyunsaturated fatty acids, linoleic acid (C18:2 n-6) and a-linolenic acid are the major n-6 polyunsaturated fatty acids and n-3 polyunsaturated fatty acids, respectively. Linolenic acid ranges from 0.17 to 3.31%, and a-linolenic acid ranges from 0.05 to 2.16% of total fatty acids. The percentage of fatty acids in camel milk is 4-16 [20] times lower than that of human milk, although the percentage of linoleic acid in camel milk is 1.12% higher than that of cow's milk [21].

Table 2 - Fatty acid composition of camel milk oil [43]

Types of fatty acids Amount %

Linoleic 3,1558±0,4472

Linolenic 0,9187±0,2139

Arachidonic 0,0299±0,0127

Amount of unsaturated fatty acids 61,7018±2,5735

Amount of monounsaturated fatty acids 32,9150±2,6181

The amount of polyunsaturated fatty acids 5,1262±0,2700

Omega-3 0,6067±0,0072

Omega-6 4,5195±0,2637

a-linolenic acid is the main omega-3 fatty acid in milk. It was found that the proportion of a-linolenic acid in camel milk is 1 times higher than in breast milk and 10-13 times higher than in cow's milk [22, 23], which is due to its antiarrhythmic effect, positive effect on neurological activity (by reducing damage to the central nervous system) and protective the effect of coronary heart disease. Camel milk oil also contains conjugated linoleic acid with several different isomers formed during the biohydrogenation of ruminants [24]. Rumic acid and C12 are the two main isomers of rumic acid found in camel milk, which is 0.80 ± 0.15 and 0.06 ± 0.02 total fatty acids, respectively [25]. Compared with breast milk, the fats in camel milk contained a higher content of conjugated linoleic acid. Conjugated linoleic acid has been reported to have a cytotoxic effect on tumor cells [26], indicating that it is beneficial to human health.

Eicosapentaenoic acid, docosahexaenoic acid and arachidonic acid are among the polyunsaturated fatty acids observed in small amounts. It is reported that the percentage of eicosapentaenoic acid, docosahexaenoic acid and arachidonic acid in camel milk is lower than in breast milk (1%). On the contrary, one study showed that camel milk contains eicosapentaenoic acid and arachidonic acid (0.14 and 1.35 g/100 g, respectively) from breast milk (0.03 and 0.67 g/100 g, respectively) [27]. However, these results need to be further confirmed by conducting additional studies of camel and breast milk.

Antibacterial properties of fatty acids in milk

The antimicrobial properties of fatty acids in milk are well known, and these compounds prevent the growth of bacteria, fungi and other microbes by acting on several cellular targets, including the cell membrane and its components, or act directly on the destruction of life. Antimicrobial properties of fatty acids have been studied for decades, and these compounds serve to protect against microbial community in the innate immunity of humans and animals, especially mucous membranes and skin [28-34]. However, the constant need to search for and develop new compounds against microorganisms is now widely recognized due to the evolution of microbes into modern agents, especially for the treatment of drug-resistant human infections.

The presence of fatty acids in milk has many advantages due to its antimicrobial properties. It has an antagonistic effect against gram-positive and Gram-negative bacteria, mycobacteria, archaea, fungi and yeast, shell viruses, protozoa and eukaryotic algae [35, 36]. As a result, fatty acids are antifungal agents in various biotechnological industries. In particular, saturated fatty

acids capric acid (C10:0) and lauric acid (C12:0) exhibit the widest spectrum of antimicrobial activity [37]. In many cases, free fatty acids exhibit antimicrobial activity in micro- and millimolar concentrations [38].

The mechanism of antimicrobial action of fatty acids can be inhibitory or acidic, and it depends on many factors, including the fatty acid under study and its concentration, the target microorganism and its physiological state, as well as interactions [39].

In addition to antibacterial properties, fatty acids also exhibit biological antiviral activity. Among them, the anti-inflammatory properties of fatty acids are used to treat skin infections. Several researchers have used fatty acids as agents for the treatment and prevention of sexually transmitted diseases [40], as well as for the prevention of gum disease, caries and gastrointestinal infections.

Conclusion

Thus, it has been estimated that milk fat contains about 500 fatty acids, and about 150 have been identified to date. Milk fat triacylglycerols are synthesized from more than 400 different fatty acids, which makes milk fat the most complex of all natural oils. Lactic fatty acids serve not only as nutrients, but also as antimicrobial agents that form a system of protection against microbial infections that occur on the mucous membranes. The lipid fraction of milk exhibits antimicrobial activity in the gastrointestinal tract of newborns as a result of lipolytic activity, which converts milk triglycerides into antimicrobial fatty acids and monoglycerides.

In recent years, much attention has been paid to the development of low-saturated and high-saturated dairy products with a high content of biologically active components. In addition, significant progress has been made in identifying a wide range of components contained in dairy oil. Thus, many studies have been conducted on camel milk oil and its effect on human health. A positive relationship was found between camel milk and human health, which led to a dramatic change in the recognition of the fatty components of camel milk and the attitude towards it as a healthy food. Camel milk oil differs from the fats of other dairy mammals in that it is easily digested in the human body.

References:

1 Khalesi M., Salami M., Moslehishad M., Winterburn J., Moosavi-Movahedi A.A. Biomolecular content of camel milk: A traditional superfood towards future healthcare industry. Trends Food Sci. Technol. 2017; 62:49-58. (doi: 10.1016/j.tifs.2017.02.004)

2 Smiddy M.A., Huppertz T., van Ruth S.M. Triacylglycerol and melting profiles of milk fat from several species. Int. Dairy J. 2012; 24:64-69. (doi: 10.1016/j .idairyj .2011.07.001)

3 Haddad I., Mozzon M., Strabbioli R., Frega N.G. Stereospecific analysis of triacylglycerols in camel (Camelus dromedarius) milk fat. Int. Dairy J. 2010; 20:863-867. (doi: 10.1016/j .idairyj .2010.06.006)

4 Maqsood S., Al-Dowaila A., Mudgil P., Kamal H., Jobe B., Hassan H.M. Comparative characterization of protein and lipid fractions from camel and cow milk, their functionality, antioxidant and antihypertensive properties upon simulated gastro-intestinal digestion. Food Chem. 2018; 279:328-338. (doi: 10.1016/j.foodchem.2018.12.011)

5 Zou X., Huang J., Jin Q., Guo Z., Liu Y., Cheong L.-Z., Xu X., Wang X. Lipid Composition Analysis of Milk Fats from Different Mammalian Species: Potential for Use as Human Milk Fat Substitutes. J. Agric. Food Chem. 2013; 61:7070-7080. (doi: 10.1021/jf401452y)

6 Nikkhah A. Science of Camel and Yak Milks: Human Nutrition and Health Perspectives. Food Nutr. Sci. 2011;2:667-673. (doi: 10.4236/fns.2011.26092)

7 Nikkhah A. Science of Camel and Yak Milks: Human Nutrition and Health Perspectives. Food Nutr. Sci. 2011;2:667-673. (doi: 10.4236/fns.2011.26092)

8 Dreiucker J., Vetter W. Fatty acids patterns in camel, moose, cow and human milk as determined with GC/MS after silver ion solid phase extraction. Food Chem. 2011;126:762-771. (doi: 10.1016/j.foodchem.2010.11.061)

9 Teng F., Wang P., Yang L., Ma Y., Day L. Quantification of Fatty Acids in Human, Cow, Buffalo, Goat, Yak, and Camel Milk Using an Improved One-Step GC-FID Method. Food Anal.

Methods. 2017;10:2881-2891. (doi: 10.1007/s12161-017-0852-z)

10 Singh R., Mal G., Kumar D., Patil N.V., Pathak K.M.L. Camel Milk: An Important Natural Adjuvant. Agric. Res. 2017;6:327-340. (doi: 10.1007/s40003-017-0284-4)

11 Walter L., Shrestha P., Fry R., Leury B., Logan A. Lipid metabolic differences in cows producing small or large milk fat globules: Fatty acid origin and degree of saturation. J. Dairy Sci. 2020; 103:19201930. (doi: 10.3168/jds.2019-16775)

12 Singh R., Mal G., Kumar D., Patil N.V., Pathak K.M.L. Camel Milk: An Important Natural Adjuvant. Agric. Res. 2017;6:327-340. (doi: 10.1007/s40003-017-0284-4)

13 Zou X., Huang J., Jin Q., Guo Z., Liu Y., Cheong L.-Z., Xu X., Wang X. Анализ липидного состава молочных жиров разных видов млекопитающих: потенциал для использования в качестве заменителей жира грудного молока. Дж. Агрик. Пищевая хим. 2013; 61 :7070-7080. (doi: 10.1021/jf401452y)

14 Ohlsson L. Dairy products and plasma cholesterol levels. Food Nutr. Res. 2010;54. (doi: 10.3402/fnr.v54i0.5124)