Сурункали буйрак касаллиги билан OFp^aH беморларда анемияни даволашга замонавий ёндашувлар
Феруза Хайдаровна Маматкулова Мухаммад Насриддин угли Номозов Самарканд Давлат тиббиёт университети
Аннотатция: Маколада ренал анемияни клиник белгилари ва ренал анемияни даволаш учун темирнинг дастлабки холатини аниклаш мухдмлиги тасвирланган. Ферритин, трансферрин, трансферриннинг туйинганлик коэффициенти каби курсаткичларнинг роли, шунингдек эритропоэзни рагбатлантириш жараёнида яллигланишнинг роли аникланади.
Калит сузлар: сурункали буйрак касаллиги, анемия, диализ, инновацион ёндашувлар, даволаш
Modern approaches to the treatment of anemia in patients
with chronic kidney disease
Feruza Khaidarovna Mamatkulova Nomozov, son of Muhammad Nasriddin Samarkand State Medical University
Abstract: The article describes the clinical signs of renal anemia and the importance of determining the initial iron status for the treatment of renal anemia. The role of indicators such as ferritin, transferrin, transferrin saturation coefficient, as well as the role of inflammation in the process of stimulating erythropoiesis is determined.
Keywords: chronic kidney disease, anemia, dialysis, innovative approaches, treatment
Кириш
Охирги вактларда буйрак касалликларидан келиб чиккан камконликлар энг куп учраётган камконликлардан бири хдсобланади ва сурункали буйрак касаллигининг тез-тез асоратлари ва одатда гломеруляр фильтрация тезлиги 3060 мл/мин гача пасайганда кузатилади (3-боскич ККД буйича НКФ-К/ДОКИ) [1]. СТКда анемия пайдо булишининг асосий механизми буйраклар томонидан эндоген эритропоэтин ишлаб чикаришнинг камайиши ёки йуклиги
хисобланади. Темир танкислигининг мавжудлиги, шубхасиз, СБК билан огриган беморларда анемиянинг огирлигини кучайтиради [7,30].
Шуни таъкидлаш керакки, буйрак касалликларидан келиб чиккан анемиясининг патокимёвий куринишлари, эритропоэтин етишмовчилигидан ташкари, темир танкислигига айланади, трансферриннинг туйинганлигининг паст нисбати ва натижада кон зардобидаги ферритин даражасининг нормал ёки хатто ортиши билан бирга эритропоэзнинг темир билан етарли даражада таъминланмаганлиги натижасида ривожланади[8,20].
Албатта, буйрак анемиясини даволашда унинг сабабларининг мультифакториал хусусиятини хисобга олиш керак.
Уремик интоксикация, кон томирларининг говаклиги, ошкозон-ичак трактидан кон йукотиш, уремик остеопатия, протеин-энергия етишмовчилиги, гуштни кам истеъмол килиш (энг мухим манба гем темир), беморларда сабзавотли овкатланишга ургу бериш (сабзавотлар танин, фитин, фосфатлар манбаи булиб, улар темирнинг сурилишини ингибиторлари), кабилар СБК анемиясини ривожланишининг энг куп келтириб чикарадиган омиллардан гисобланади. Жигар томонидан гепсидин ишлаб чикариш, аёллар ва усмир ёшдаги кизларда полименорея, шунингдек баъзи беморларда гастродуоденитнинг кучайиши, антацидлар ва протон помпаси ингибиторларини кабул килиш даволанишда жавобнинг пасайиши мумкин булган сабабидир.
Бундан ташкари, ЭПО танкислиги анемияси темир танкислиги билан бирлашганда, гемоглобин концентрацияси номутаносиб равишда паст булади.
Анемияни эрта даволаш оркали юрак-кон томир хавфини камайтириш Эпоэтин Бета билан) пастрок гемоглобин максадли кийматларини тавсия килиш зарурлигини тасдиклади, купрок эритропоэтинни куллашнинг тежамкор усули тери остига ва агрессив темир терапияси хисобланади [23].
Францияда утказилган кузатув тадкикоти 1241 диализ беморини камраб олади. Беморнинг даволанишга самарадорлигини ошириш учун тежамкоррок усул тавсия этилади, яъни эритропоэтинни тери остига юбориш йули, шунингдек, темир метаболизми ва яллигланиш жараёнларини дастлабки урганиш, мухим. Бу албатта даволаш тактикасини танлашга таъсир килади [10]. Бизнинг тадкикотимизда эпоэтин бета тери остига юборилади ва яллигланиш холати ва темир метаболизмининг курсаткичлари хисобга олинади. Х,ар хил даволаш тактикаси (темирнинг томир ичига терапевтик дозалари) хам бизнинг даволанишимиз натижаларига таъсир килади. Вена ичига юбориш умуман тавсия этиладими? Якинда утказилган клиник синовлар эритропоэзни рагбатлантирувчи воситалардан фойдаланган холда, анемияни тулик тузатишни курсатди. СБК билан огриган беморларда гемоглобин концентрацияси ошади,
хаёт сифати яхшиланади, аммо юрак-кон томир касалликларидан касалланиш ва улим хавфи ортади. Ушбу синовларга кура, CБК билан огриган беморларда тавсия этилган максадли гемоглобин даражаси томир ичига юбориш билан 110120 г/л ни ташкил килади,
Темир препаратлари гемоглобин концентрацияси 110 г/л дан кам булса, трансферриннинг туйинганлик коэффициенти 25% дан кам булса (илгари тавсия этилган курсаткич <20%) ва хатто ферритин даражаси (500-1200 нг/мл) [11].
Буйрак анемиясини даволашни бошлашдан олдин, мумкин унинг олиб ташланиши мумкин булган сабаблари: ошкозон-ичак, бачадон, кон кетиш, гемоглобинопатиялар, озукавий етишмовчилик (оксил-энергия етишмовчилиги синдроми), диализнинг етарлилигини кузатиш. Бундан ташкари прогрессив касалликларга чалинган беморларда буйраклар, гемограммани тахлил килиш, ва темир даражаси, умумий темирни боглаш кобилияти, ферритин каби темир метаболизмининг курсаткичлари, камконлик даражалари, шунингдек трансферрин даражаси ва трансферриннинг туйинганлик коэффициенти мухим ахамиятга эга.
Темир номутаносиблиги темир уз ичига олган дориларни асоссиз рецептлашнинг олдини олишга имкон беради.
• темир танкислиги томонидан ЭПО самарадорлигини пасайтиради
• тананинг туйинганлигини текшириш керак: Темир, ферритин (>100 нг/Л, лекин <500 нг/Л), CCT > 20%;
• ЭПО нинг бошлангич дозаси куйидагича булиши керак:
СКД нинг консерватив боскичларида 20 ТБ / кг / хафтасига 3 марта (60 ТБ/кг/хафта), сурункали буйрак этишмовчилигининг терминал боскичида 50-75 ТБ / кг / хафтада 3 марта
• ЭПО ни тери остига юбориш маъкул, шунинг учун ЭПО дозаларини узгартириш алгоритми
Терапия жараёнини куйидагича ифодалаш мумкин:
• дастлабки 4 хафта давомида бошлангич доза 3х20 ТБ/кг/хафта тери остига ва томир ичига 3х40 ТБ/кг/хафта ;
• агар гематокрит хафтасига > 0,5% дан ошса кейинги 4 хафта давомида бир хил булиб колади, хафтасига <0,5% га усиш билан доз 3х40 бирлик/кг/гача оширилади.
Тери остига хафтада 3 марта томир ичига 3х80 бирлик / кг / буюрилади; яъни доза хар ойда 20 ТБга оширилади Максимал дозага кадар хар бир бемор учун бирликлар / кг / хафта 3х240 бирлик / кг / хафтада;
Толерантлик ва ножуя таъсирлари: Эпоэтинлар анемия учун хавфсиз ва яхши мухосаба килинади.
Темирнинг токсиклиги унинг кобилияти билан изохланади, реакцияга кириша оладиган гидрокси радикалларини хосил килади шаклланишига олиб келадиган барча турдаги молекулалар билан токсик булиши мумкин булган денатурацион махсулотлари. Клиник тадкикотлар шуни курсатдики, бу кислород токсиклиги деб аталадиган нарса, организм хаддан ташкари куп булмагунча патологик реакцияларни келтириб чикармайди.
□ тананинг темир билан туйинганлигини текшириш керак:
Темир, ферритин (> 100 нг/Л лекин <500 нг/Л), ССТ > 20%;
□ ЭПО нинг бошлангич дозаси куйидагича булиши керак:
CБК нинг консерватив боскичларида 20 ТБ/ кг / хафтада 3 марта (60 ТБ/ кг/), сурункали буйрак етишмовчилигининг терминал боскичида 50-75 ТБ/ кг/ хафтада 3 марта
□ ЭПО ни тери остига юбориш афзалрокдир
Эритропоэзни рагбатлантирувчи воситаларнинг дозаси ва куллаш йули [37, 40, 41, 43].
Шундай килиб, терапия пайтида ЭПО дозаларини узгартириш алгоритми куйидагича ифодаланиши мумкин:
□ Дастлабки 4 хафта давомида бошлангич дозаси 3х20 ТБ/кг/хафта
тери остига ва вена ичига юбориш билан хафтасига 3х40 ТБ/кг;
□ агар гематокрит хафтада > 0,5% га ошса, кейинги 4 хафта давомида доза бир хил булиб колади. хафтасига <0,5% га усиши учун доз тери ости учун хафтасига 3х40 бирлик / кг ва хафтасига 3х80 бирлик / кг гача оширилади.
Томир ичига юбориш билан; яъни доза хар ойда хар бири учун 20 бирлик/кг/хафтага оширилади хафтасига 3х240 бирлик / кг максимал дозагача юбориш;
Дастлабки 1-3 ойлик синов терапияси (т/и) ОКД C2.3 per (кунига 100-200 мг) Перитонеал диализ Пер ос (кунига 100-200 мг) Вена ичига гемодиализ (кунига 40-120 мг) хафтасига 1-3 марта, кейин 3 ой давомида максимал хар бир гемодиализ процедураси физиологик булмаган темир билан туйинган. Албатта, учун буйрак анемияси билан огриган беморларда оксидловчи стресс хавфи дастлаб ортиб боради, чунки уремик захарланишнинг узи оксидловчи стресс ривожланишининг юкори эхтимолини аниклайди [13, 14, 15].
Куп ядроли комплекслар мавжудлиги хакида далиллар мавжуд декстран, декстрин ва темир сахароза каби темир ферритинга ухшаш хусусиятларга эга ва шунинг учун паст токсикликка эга. Шу муносабат билан бизнинг тадкикотимизда Kосмофер препарати кулланилди (паст молекуляр огирликдаги темир (III) гидроксид декстрани), паст токсикликка эга. Шунга карамасдан, темир декстранни буюришда анафилактик реакцияларнинг мумкин булган
хавфини хисобга олиш керак. Вена ичига юборишнинг хавфсиз чегараси масаласи темир хозирда мунозара мавзуси булиб колмокда [14,17, 18].
Гипертензия ривожланиши ёки кучайиши хавфи эритропоэтиннинг дозасига боглик ва даволанишнинг дастлабки 6 ойида ва кейинги 6 ойида 17% ни ташкил килади.
Диализаторнинг тромбози ёки кон томирларига кириш (катетер, артериовеноз окма), гриппга ухшаш синдромнинг ривожланиши, гиперкалемия, гиперфосфатемия холатлари маълум.
CБК билан огриган беморларда анемияни даволаш буйича Европа амалиёти йурикномасининг тавсияларига мувофик (Европанинг энг яхши курсатмалари, 2014) темир кушимчалари булиши керак. Гипохром эритроцитлар сони эса >10% етишмовчилиги белгилари аникланганда буюрилади, яъни, агар кон зардобида ферритин <100 нг/Л булса, трансферриннинг туйинганлик коэффициэнти <20%, [26, 30, 33].
Турли хил клиник шароитлар хар хил парентерал темир препаратлари инъекцион даволашда самарали эканлигини курсатди.Улар препарат таркибидаги темирнинг валентлиги ва шунинг учун уларнинг баркарорлиги, молекуляр огирлиги, фармакокинетик параметрларига кура, токсиклигига кура ва аллергик реакциялар ва оксидловчи стрессни келтириб чикариш кобилияти буйича бир-биридан сезиларли даражада фарк килади,. Куп ядроли декстран, декстрин каби юкори молекуляр огирликдаги темир 3 гидроксиднинг углевод комплекслари ва темир сахарат темир комплекслари томир ичига юбориш учун энг макбул хисобланади. Анемия учун нафакат максадли гемоглобин диапазонларини бахолаш ва такомиллаштириш, балки качон аниклаш учун мумкин булган дастурларни ишлаб чикиш керак.
Бир неча йиллар давомида компьютернинг ривожланиши туфайли бу сохада амалий тавсиялар асосида даволаш алгоритмлари маълум ютукларга эришилди. Анемияни тузатиш учун шундай тизимлардан бири маълум Буюк Британияда ишлаб чикилган LIDS алгоритми. Эритропоэзни рагбатлантирувчи воситалар дозалари, темир кушимчаларининг дозалари, даражалари каби бемор маълумотлари HB, sarum, ферритин ва темир даражаси, клиника беморларининг компьютер ёзувларидан олинади.
Ушбу маълумотлардан фойдаланиб, LIDS алгоритм дастури АСЕ ва темир дозаси олдиндан белгиланган тахлил асосида чегара кийматлари дозани узгартириш буйича тавсиялар беради.Ушбу компьютерлаштирилган тизимлар тобора кенг таркалган ва СБК билан касалланган беморларни бошкаришни соддалаштиришда фойдали булиши мумкин ва келажакда улардан фойдаланиш керак.
Хулоса: Нихоят, мавжуд маълумотлар шуни курсатадики, бу СБК кучайиши шарти яллигланишга карши цитокин фаоллиги, эритропоэзни рагбатлантириш ва даволашнинг ёмон натижалари бу эритроид прогенитор хужайралар ишлаб чикаришни камайтириши мумкин, бу эса агентларга нисбатан паст жавоб беришга олиб келади. Яллигланиш цитокинларининг таъсирини тушуниш Эритропоэтин ишлаб чикариш ва гепсидин синтези буйича биз куплаб омилларнинг узаро таъсирини аниклаб беради. Яллигланиш билан боглик гипореактивлик учун келажакда мумкин булган фармакологик аралашувлар АСЕ терапияси антицитокин ва антиоксидант билан даволашни уз ичига олади.
Шундай килиб, томир ичига юбориладиган темирнинг хавфсиз чегараси масаласи хозирда мухокамали мавзу булиб колмокда [4,12,19,25-29]. Албатта, огир холатларда, кон куймаслик учун анемияни тузатиш учун шифокорлар мукаррар равишда темир препаратларини томир ичига юбориш эхтиёжга дуч келишади. Бирок, бунда бундай терапиянинг мумкин булган ножуя таъсирларини хам хисобга олиш керак.
Фойдаланилган адабиётлар
1. Клинические рекомендации. Научное общество нефрологов России, Ассоциация нефрологов России. Москва 2014; [ Klinicheskiye rekomendatsii. Nauchnoye obshchestvo nefrologov Rossii, Assotsiatsiya nefrologov Rossii. Moskva 2014; (In Russ)].
2. Кобалава Ж.Д., Моисеев В.С. Концепция кардиоренальных и метаболических соотношений в современной профилактической кардиологии. Кардиоваскулярная терапия и профилактика. 2008;
4: 4-7. [ Kobalava ZH.D., Moiseyev V.S. Kontseptsiya kardiorenal'nykh i metabolicheskikh sootnosheniy v sovremennoy profilakticheskoy kardiologii. Kardiovaskulyarnaya terapiya i profilaktika. 2008; 4: 4-7. (In Russ)].
3. Козловская Л. В., Милованов Ю. С., Фомин В. В., Милованова Л. Ю. Кардиоренальный анемический синдром: клиническое значение и принципы терапии: Терапевтический архив, 2005; 6: 82-87. [ Kozlovskaya L. V., Milovanov YU. S., Fomin V. V., Milovanova L. YU. Kardiorenal'nyy anemicheskiy sindrom: klinicheskoye znacheniye i printsipy terapii: Terapevticheskiy arkhiv, 2005; 6: 82-87. (In Russ)].
4. Мухин Н.А., Балкаров И.М., Моисеев В.С. и др. Хронические прогрессирующие нефропатии и образ жизни современного человека. Терапевтический архив 2004; 9: 5-10.
5. Maxmonov, L. S., Mamatqulova, F. X., & Meliqulov, B. S. (2023). Trombotsitopatiya bilan kasallangan ayollarda tuxumdon apopleksiyasi kechishi va
asoratini davolash tamoyillariga zamonaviy yondashuv. Science and Education, 4(2), 384-391.
6. F.X.Mamatkulova., X.I.Axmedov. Temir tanqisligi kamqonligining kelib chiqish sabablari va davolashga zamonaviy yondoshuv. "SCIENCE ANDEDUCATION" VOLUME 4,ISSUE1.2023/195-203
7. Дадажонов, У., Абдиев, К., Маматкулова, Ф., & Дадажонов, У. (2021). Инновационние методи лечения иммунной тромбоцитопенической пурпури у литс молодого возраста. Обшество и инноватсии, 2(4/С), 52-56.
8. Mamatkulova F. X. Mamatova N. T. Ruziboeva.O. N. Prevention Of Anemia In Patients With Tuberculosis. The American Journal of Medical Sciences and Pharmaceutical Research, 2(11), 62-65.
9. L. S. Makhmonov., F. Kh. Mamatkulova., M. B. Berdiyarova, K.E. Shomurodov.THE MAIN CAUSES OF ANEMIA IN IRON AND VITAMIN B 12 DEFICIENCY ASSOCIATED WITH HELICOBACTER PYLORI
10. Makhmonov L. S., Mamatkulova F. Kh., Kholturaeva D. F., Muyiddinov Z. Z. IMPORTANCE OF DETECTION OF HEPSIDINE AND INTERLEUKINS IN "Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3,848 (SJIF) February 2023 / Volume 4 Issue 2.
11. Mamatkulova F. X. Mamatova N. T. Ruziboeva.O. N. Prevention Of Anemia In Patients With Tuberculosis. The American Journal of Medical Sciences and Pharmaceutical Research, 2(11), 62-65.
12. L. S. Makhmonov., F. Kh. Mamatkulova., M. B. Berdiyarova., K.E. Shomurodov.THE MAIN CAUSES OF ANEMIA IN IRON AND VITAMIN B 12 DEFICIENCY ASSOCIATED WITH HELICOBACTER PYLORI
13. Makhmonov L. S., Mamatkulova F. Kh., Kholturaeva D. F., Muyiddinov Z. Z. IMPORTANCE OF DETECTION OF HEPSIDINE AND INTERLEUKINS IN IRON DEFICIENCY ANEMIA. Asian Journal of Multidimensional Research ISSN: 2278-4853 Vol. 11, Issue 4, April 2022
14. Dadajanov U. D., Mamatkulova Feruza Xaydarovna, R. Oyjamol N. Features Of Thrombophilia In Covid-19 European Journal of Molecular & Clinical Medicine2020/12/26. 07/03
15. Mamatkulova Feruza Khaydarovna, Akhmedov Husan Isrofilovich, Abdiev Kattabek Makhmatovich. Essential Thrombocythemia - Principal Analysis in Children and Adolescents. JOURNAL OF INTELLECTUAL PROPERTY AND HUMAN RIGHTS Volume: 2 Issue: 10 | Oct - 2023 ISSN: 2720-6882. 23-29.
16. Maxmonov L.S., Mamatqulova F.X., Holiqulov B.Y. Gemorragik diatezlar bilan kasallangan ayollarda tuxumdon apopleksiyasi asoratini davolash tamoyillari //Science and Education. - 2022. - Т. 3. - №. 12. - С. 237-244.17. Barkagan Z.S. //
Gematologiya bo'yicha qo'llanma / Ed. Vorobieva A.I. - M., 1985. - T. 2. - S. 337338.
17. Abdiyev K.M., Dadajanov U.D., Mamatkulova F.X. Nekotoriye aspekti vedeniya bolnix s trombotsitopenicheskoy purpuroy oslojnennoy s apopleksiyey yaichnika. Problemi ekologii, zdorovya, farmatsii i parazitologii. Nauchniye trudi. Moskva. 2013 g. Str. 372-373.
18. Makhmonov L.S., Sh. Koraboev S.K., Gapparova N..Sh, Mamatkulova F. Kh. Early diagnosis and treatment of funicular myelosis in v12 deficiency anemia. Asian Journal of Multidimensional Research Year : 2022, Volume : 11, Issue : 5.First page : ( 369) Last page : ( 373)Online ISSN : 2278-4853.
19. Mamatkulova F.X., Alimov O.E., Namozov M.N.O'. Abdominal jarroxlik operatsiyalardan keyingi davrda regional anesteziyaning samaradorligi va rivojlangan kamqonlikni davolash //Science and Education. - 2023. - T. 4. - №. 2. - С. 445-452.
20. Маматкулова Ф. Х., Алимов О. Э., Намозов М. Н. У. Абдоминал жаррохлик операциялардан кейинги даврда регионал анестезиянинг самарадорлиги ва ривожланган камконликни даволаш //Science and Education. -2023. - Т. 4. - №. 2. - С. 445-452.
21. Маматкулова Ф. Х., Ахмедов Х. И. Темир танкислиги камконлигининг келиб чикиш сабаблари ва даволашга замонавий ёндошув //Science and Education. - 2023. - Т. 4. - №. 1. - С. 195-203.
22. MF Khaydarovna, AH Isrofilovich, AK Makhmatovich Essential Thrombocythemia-Principal Analysis in Children and Adolescents. Journal of Intellectual Property and Human Rights 2 (10), 23-29
23. Mamatkulova F.Kh. Shomurodov K.E.,Temirov N. N. Significance. Of Helicobacter Pylori In Iron Deficiency. International Journal for Research in Applied.Science & Engineering Technology (IJRASET)ISSN: 2321-9653; Volume.9 Issue XII Dec.2021.https://doi.org/10.22. 214/ijraset.2021.39443. 1103-1106
24. Maxmonov L.S.,Mamatqulova F.X.,Holiqulov B.Y.Trombotsitopatiya bilan kasallangan ayollarda tuxumdon apopleksiyasi asoratini davolash tamoyillari Biologiya va tibbiyot muammolari 2022, №1.UDK: 615.3:617.01.134 ISSN 21815674 61-67s.
25. Махмонов, Л., Маматкулова, Ф., Абдиев, К., & Амерова, Д. (2021). The importance of using clinical audit in teaching the subject of hematology. Общество и инновации, 2(6), 215-221.
26. L.S. Makhmonov, FK Mamatkulova, MB Berdiyarova, KE Shomurodov. The main causes of anemia in iron and vitamin b 12 deficiency associated with helicobacter pylori.Nveo-natural volatiles & essential oils Journal| NVEO, 10167-10174I ВЕКА. Ст.41
27. KM Abdiev, FK Mamatkulova, KM Shomirzaev.STRUCTURE OF COMORBIDITY IN IDIOPATHIC THROMBOCYTOPENIC PURPLE ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal 12 (12), 52-56
28. Abdiyev K. M., Mamatkulova F. X., Shomirzayev X. M. Immun trombotsitopenik purpurani davolashning innovatsion va noananaviy usullari //Science and Education. - 2023. - T. 4. - №. 1. - S. 228-234.
29. Abdiev Kattabek Makhmatovich, Mamatkulova Feruza Khaydarovna. Structure of comorbidity in idiopathic thrombocytopenic purple SKM ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal 22 (12), 56-60
30. U.D DADAJONOV, KM ABDIEV, FX MAMATKULOVA. Innovative methods of treatment of immune thrombocytopenic purpura in young people Society and innovations, 52-56 Society and innovations, 52-56
31. Mamatkulova F. X., Usmonqulov J. Sh. O'. Vitamin V12 kamqonligi va uni davolash //Science and Education. - 2023. - T. 4. - №. 2. - S. 252-259.
32. Maxmonov, L., Mamatkulova, F., Abdiyev, K., & Amerova, D. (2021). The importance of using clinical audit in teaching the subject of hematology. Obshestvo i innovatsii, 2(6), 215-221.