CC BY
45
УДК 613.71 - 057.875:614.2 - 056.22.
А.Б.ДАНИЯРОВА1, А.А.СЫЛАНОВА 1, Ф.Т.КУШЕРБАЙ,1Э.А. КАЛИЕВ2
Эл-Фараби атындагы Казак улттыкуниверситету эпидемиология жэне гигиена кафедрасы1 Эл-Фараби атындагы Казак улттыкуниверситет1«Керемет» диагностикалык орталыгы
СТУДЕНТТЕРДЩ ДЕНСАУЛЫК ЖАFДАЙЫНАБАЙЛАНЫСТЫ ДЕНЕ ТЭРБИЕС1Н1Н, ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1
Елдщ болашагы-сау урпак, сондыктан жастардъщ денсаулыгыелдщ экономикалык жагдайын аныктаушы бiрден бiр фактор. вюнтке орай, казiргi заманда жастардыщ денсаулыгы алащдатар мэселенщ бiрiне айналды. Олардыщ денсаулыгына эсер ететт жагдайдыщ бастысы-мектеп кабыргасындагы, жогары оку орнындагы дене тэрбиеа. Осы жумысымызда Казак улттык университеттертщ магистранттары Сыланова А.А., Кушербай Ф.Т. жэне гылыми жетекшшер Даниярова А.Б. мен Калиев ЭА.аль-Фараби атындагы Казак улттык университет студенттертщденсаулыгына керi эсер ететт негiзгi факторлар, студенттердщ сыркаттары бойынша медициналык топтары, эр топтыщ айналысатын жуктеместщ ауырлыгы, сырщттыц турте байланысты дене тэрбиестщ ерекшелiктерi туралы карастырган.
Tyürndi свздер: студенттердщ денсаулыгынаныктайтын факторлар, медициналык топтар.
Жумыстьщ езектыт:
- Студенттердщ денсаулыгын са;тау жэне ецбекке кабшеттшгш арттыру ЖОО-ныц, арнайы орта бшм беретш оку орындарыныц басты мшдеттершщ бiрi. Гылыми а;параттардын, кептт жэне студенттщ физиологиялы; жуйесше туаршетш ;ысымнын, жогарылыгы оныц агзасына керi эсерiн тигiзбей ;оймайды.
- Жогары о;у орындарында, арнайы орта бшм беретiн орындарда студенттердi сауы;тыру шаралары олардыц денсаулы; жагдайын, жуктемеш, жэне бас;а да ерекшелiктерiн есепке алмай-а; уйымдастырылады.
Жумыстыц мацсаты-эртYрлi созылмалы аурулары бар студенттердi ауруларын ескере отырып, медициналык топтарга дурыс белу жэне дене тэрбиеа жаттыгуларын дурыс тагайындау ерекшелiктерiне сипаттама беру. Кез-келген аурулардыц алдын алудыц негiзгiэдiсi -жастардын, денсаулыгы мен емiр CYPУ салтына керi эсер тигiзетiн факторларды аны;тау жэне талдау. Салауатты емiр салтын калыптастыруга эсер ететiн непзп факторларды (ецбект дурыс уйымдастыру, белсендi ;озгалыс, дене шыньщтыру, дурыс эрi уа;ытылы тама;тану, зиянды эдеттерден бас тарту) ескеру керек. Кргамда жастардын,, ягнистуденттердщ емiр CYPУ салты езгеше. [1]
Сощы жылдары жастардын денсаулы; жагдайынын, темендеуi бай;алган. Оныц себептер^ утымсыз тама;тану, гиподинамия, стресс, т.б. К^ курс студенттершщ денсаулыгына уа;ытты жэнеа;шаны Yнемдеуi, дурыс тама;танбау жэне жумыс пен дем алуды дурыс са;тамауы сия;ты факторлар эсер етет™ аньщталган. Студенттердщ денсаулыгынын, калыптасуына оку процесс кезiнде бiрнеше факторлар эсер етедь Осы факторларды екi топ;а белуге болады: бiрiншi топ-
оку процесстерiмен байланысты объективтi факторлар. [2]
Студенттердщ оку процессше бейiмделу реакциясынын, калыптасу ерекшелiктерiне терiс эсер ететш факторларга:
• О;у процессшщ утымсыз интенсификациясы
• Гиподинамия
• Студенттщ жагымсыз элеуметтж-экономикалы; жагдайы
• Студенттщ жасты; жэне жеке-TYрлiк ерекшелжтершщ педагогикалы; багдарламалар мен тацдалган кэсiби багыт;а сэйкес келмеуi
• О;у процессш уйымдастыруда ;арапайым физиолого-гигиеналы; талаптардын, са;талмауы
• Студент денсаулыгын дамыту мен са;тау сура;тарында педагогтын, бшжтшпнщ жеткшказдт
• Студенттщ денсаулыгын дамыту мен са;тауда ата-аналар мен педагогтардын, дайындыгынын, жеткiлiксiздiгi
• Шугыл, ;ажетп медициналы; кемек керсетуге багытталган медициналы; ;ызмет керсету децгешнщ темендiгi. [3]
Факторлардыц екiншi тобы-субъективтi, жеке сипаттамалар :
• Темею шегу, iшiмдiк iшу, утымсыз тама;тану
• Стрестiк жагдайлар
• Наркотик пайдалану, дэрi-дэрмектердi женсiз ;абылдау
• Ту;ым ;уалайтын ауруларга бейiмдiлiк.
О;у мен турмыс жагдайында студенттердщ денсаулыгына екiншi фактор кеп эсер етедi.[3] Денсаулык; топтары. Медициналы; топтар-денсаулы; жагдайын жэне физикалы; даму керсеткiштерiн непзге алып белiнген, физикалы; тэрбиелеудщ мемлекеттж багдарламасы бойынша айналысатын студенттер тобы (кесте -1).
Кесте 1 - медициналык; топтардьщ TYрлерi
Медициналык топ Сипаттамасы
Heri3ri топ Денсаулы; жагдайында жэне физикалы; дамуында ауыткуы жок, жа;сы функционалды; жагдайга ие, жасты; физикалы; дайындыкка сэйкес келетщ сонымен ;атар, болмашы ауыт;улары бар, бiрак ;¥РДастарынан физикалы; даму жэне физикалы; дайындыгы жагынан артта ;алмаган студенттер.
Дайынды; тобы Морфофункционалды; ауыт;уга ие немесе физикалы; элсiз дайындалган сау студенттер; патология жэне 3-5 жылдан кем емес тура;ты ремиссия сатысындагы созылмалы аурулар пайда болуы бойынша ;атер тобына кiретiн студенттер.
Арнайы «А» Денсаулы; жагдайында немесе физикалы; дамуында эдеттеп о;у жэне тэрбие жумыстарын орындауга кедергi келтiрмейтiн, бiрак шектелген физикалы; ЖYктеменi талап ететiн тура;ты немесе уа;ытша аны; ауыт;уы бар студенттер.
Арнайы «Б» Субкомпенсация сатысындагы тура;ты жэне уа;ытша созылмалы аурулардыц эсерiнен айтарлы;тай ауыт;уы бар студенттер.
Медико-педагогикалы; ;орытындыга суйенш, студенттердi уш медициналы; топтыц 6ipiHe жат;ызады. [4]
Студенттер денсаулы; жагдайына байланысты бiрнеше денсаулы; топтарына жат;ызылады:
I денсаулык; тобы-дамуы калыпты сау адамдар жэне дамудыц сырт;ы компенсирленген туа пайда болган ауыткулары бар студенттер.
II денсаулык; тобы- кейбiр функционалды жэне морфологиялы; ауыткулар, патологиялар пайда болуыныц ;ауш факторы бар, 3-5 жылдан кем емес тура;ты ремиссия кезецшдеп созылмалы аурулары, дамудын туа пайда болган кем^тжтер^ бiр агзаныц ас;ынбаган ауруы немесе оныц ;ызметшщ бузылуы бар, сондай-а; жедел созылмалы ауруга карсы туру кабше^ темендеген сау адам.
III денсаулык; тобы- созылмалы ауруы бар жэне функционалды MYMкiндiктерi са;талган белсендшктщ жэне компенсацияныц эртYрлi децгешндеп туа пайда болган кемшiлiктерi бар адамдар.
IV денсаульщ тобы- функционалды; MYMкiндiктерi темендемеген, денсаулы; жагдайында тура;ты жэне уа;ытша сипаттагы аздаган ауыт;улары бар адамдар.
V денсаульщ тобы - функционалды; MYMкiндiктерi аздап темендеген, декомпенсация жагдайындагы созылмалы аурулары бар адамдар. [5]
Арнайы медициналы; топ;а белудщ непзп критерийлерiне эртYрлi аурулармен ауыру, физикалы; дайынды; децгеш жэне созылмалы аурудыц ошагы жатады. Топтар келесi сыр;аттар бойынша ;алыптасады:
• Кардиореспираторлы, ас;орыту жэне эндокриндi ЖYЙенiн аурулары;
• ТСрек-;имыл аппаратыныц жара;аты;
• Перифериялы; ЖYЙке ЖYЙесiнiц аурулары;
• Есту жэне керу ауыт;улары болганда;
• Орталы; ЖYЙке ЖYЙесiнiц ауыт;улары (невроздар);
• Бас;а да сыр;аттар.[6]
Студенттердщ арнайы медициналы; топтарыныц жетекшшершщ алдында мынадай мшдеттер турады: функционалды жагдайды жа;сарту жэне аурудын ершуш алдын алу; физикалы; жэне ой ;абшеттшгш жогарылату; сырт;ы факторларга бейiмдеу; шаршауды басу жэне бешмделу MYMкiндiктерiн жогарылату; сауы;тыру ^-шарасымен айналысу. [6] Сыр;аттыц TYрiне байланысты патологиялы; езгер^тщ болуы туралы мэлiметтер негiзiнде саба;ты ЖYрriзудiц к;олжетiмдi TYрi жэне ;олданылатын жаттыгулар аны;талады. Физикалы; ЖYктемеге ;арсы керсеткiштер абсолюттi жэне ;атысты; деп екiге белiнедi.[7]
Абсолютп царсы кврсеткiштер. (Физикалы; ЖYктеме MYлде тыйым салынган)
• II—III децгейдеп ;анайналымыныц жеткiлiксiздiгi
• Жедел миокард инфаркта
• Ревматизмнщ белсендi фазасы
• Миокардит
• Тынышты; стенокардиясы
• бкпе артериясыныц эмболиясы
• Трансмуралды инфаркт
• Аорта аневризмi
• Жедел инфекциялы; сыркаттар
• Тромбофлевит жэне журек жеткiлiксiздiгi
• Тынышты; тахикардиясы
• Экстрасистолия жэне бас;а ырга;тыц бузылыстары
• Аорта жэне буйрек артериясынын, стенозы
• 7 диоптриядан жогары миопия. [7]
Цатысгьщ царсы керсетюштер(дэр^ердщ ба;ылауындагы катал белгiлi кeлемдегi жуктемелер)
• Журек ыргагыныц суправентикулярлы бузылысы
• 5-тен жогары миопия
• Жуйелж жэне eкпелiк гипертензия
• Аз децгейдеп аорта стенозы
• Зат айналымыныц бакыланбайтын бузылыстары(диабет, тиреотоксикоз, микседема жэне т.б.)
• Жук^ эйелдердеп токсикоз
• II—III децгейдеп гипертония
• III децгейдеп ретинопатия
• Анемия
• Ент^умен журетш семiздiк
• Журек жэне бауыр жеткiлiксiздiгi
• Крзгалыс белсендiлiгiн шектейтiн ™рек-;имыл ЖYЙесiнiц аурулары
• Кан аурулары (эритремия, лимфогранулематоз жэне т.б.)
Студенттердщ физикалы; дайындыгыныц сапалы eзгерiсiн мына шарттарды орындаганда алуга болады:
• О;у процесiн дурыс уйымдастыру
• Денсаулы; жагдайын жэне оныц жа;саруын физикалы; тэрбие куралдарымен объективт eзiндiк багалу
• Жеке органдар мен функционалды ЖYЙелерге жэне тутас организм жагдайына дене тэрбиесiнiц тшмдшп туралы а;параттар ар;ылы студенттердiц физикалы; ЖYктемеге мотивациясын аны;тау
• Физикалы; жагдайдыц сапалы eзгерiсiне багдар жэне осы Yшiн эдiстемелiк ;уралдар мен багалау градациясын пайдалану. [7]
Ревмотоидты артрит кезiндегi физикалык; белсендыжтщ ерекшелт. Ревмотоидты артрит(РА)-этиологиясы белгiсiз, перифериялы; буындардыц симмериялы; созылмалы эрозивтiк артритiмен жэне шю органдардыц ЖYЙелi ;абынулы; за;ымдалуымен сипатталатын сыр;ат. Халы; арасында таралуы 1-2%-ды ;урайды. Сыр;ат ерелерге ;араганда эйелдерде 2,5 есе жиi кездеседь
Сыр;аттангандардыц 50%-ы 5 жылдыц iшiнде, ал 10%-ы алгаш;ы екi жылдыц iшiнде мугедектжке шалдыгады.Жанама сыр;аттардыц даму ;аушш жогарылатын созылмалы ;абыну процессi, стероидты емес ;абынуга ;арсы препараттардыц токсикалы; эффекта немесе адекватты емес глюкокортикоидты терапияныц ас;ынулары-осы сыр;аттан зардап шегетiн нау;астардыц eмiр уза;тыгын ;ыс;артуга экелетiн факторлар.
РА кезшде ™рек-;имыл аппаратыныц бузылуы нау;астыц KYHделiктi ;озгалыс белсендiлiгiне жэне психологиялы; жагдайына терiс эсер етед^ бул оныц eмiр сапасына да зиян тигiзедi деген сез.^озгалыс шектеушщ eсуiне байланысты жэне психоэмоционалды ^йзелютщ eсуiнен ;огамды; белсендiлiк тeмендейдi, бас;а адамдармен ;арым-;атынаста о;шаулануы eседi, ягни нау;астардыц элеуметтiк о;шаулануы ;алыптасады. [8] РА бар нау;ас Yшiн эр жеке алынган физикалы; жаттыгу кeбiнесе реперфузия синдромына байланысты микроза;ымдаушы эсерге ие. Сонды;тан РА бар нау;астарда тiзе буындарында жиналган синовиальдi суйы;ты;тардыц эсерiнен тiптi аз физикалы; ЖYктемеден кейiн тоты;танбаган eнiмдердiц курамы жогарылайды. Физикалы; жаттыгуды бiрнеше рет ;айталаганнан кейiн нау;ас тiндерiнде тоты;тыргышты; за;ымдалуга керi эсер ететiн ЖYЙелердiн, ;уаты, эсiресе, антиоксидантты ;органыс eседi. Сонды;тан, физикалы; ЖYктемелер ;абыну процессш шектеу профилактикасын ЖYзеге асыра отырып, буын тшдершщ ;абынулы; за;ымдалуларга резистенттшгш жогарылатады. [9] РА кезiнде ЖYректiц коронарлы ауруларыныц пайда болу ;ауш жэне мезгiлсiз eлiм жогарылайды. Функционалды жагдайдыц тeмендеуi, психологиялы; дезадаптация жэне сыр;аттыц ;ыс;а немесе уза; уа;ыт ^шеюшщ нэтижесiнде денсаулы; жагдайыныц нашарлауы MYмкiн деген ;ор;ыныш-физикалы; жаттыгуды бастауда жэне белсендi физикалы; ;олдауда бeгет болуы MYмкiн.[9] Булшы; еттщ элсiреуi РА-пен ауыратын нау;астардыц кeпшiлiгiне тэн жалпы кeрiнiс, сонды;тан физикалы; жаттыгулардыц KYштi жэне булшы; еттщ тeзiмдiлiгiн жогарылатуга багытталуы мацызды боп табылады. Физикалы; ЖYKтеменщ орташа немесе жогары ;ар;ындылыгы РА-тыц клиникасына жагымсыз эсер етуiн болдырмайтын, булшы; ет ^шшщ жогарылауын жэне ;алыпты устап туруыныц тура;ты эдiсi боп табылады. Жаттыгу TYрi, оныц ;ар;ындылыгы жэне орындалу жиiлiгi физикалы; жаттыгудыц тиiмдiлiгiн жогарылатудыц негiзгi факторы боп табылады. [8] К^рп кезде РА кезшде орташа к;арк;ындылык;таFы жаттыгулардыц арты;шылы;тары мен ;аушаздт дэлелдендi.
Тэжiрибелер непзшде РА-тыц функционалды жеткшказдтнщ Yлкен класымен зардап шегетiн эйелдерде би ;озгалысына негiзделген физикалы; оцтайландыру багдарламасы локомоторлы функцияны жэне алты минутты; ЖYPУ жылдамдыгын жогарылатады. Сегiз апта уза;тыгымен би жаттыгуларыныц кешенiне негiзделген аэробты физикалы; жаттыгулар нау;астарда ЖYрек-тамыр жэне тыныс алу жуйесшщ тeзiмдiлiгiн жэне eмiрлiк белсендiлiк индексiн жогарылат;ан. [9] Арнайы медициналы; топтыц студенттерiне гиподинамия (аз ;озгалыс) айтарлы;тай эсер етедь Ол сауыгу процесiн баяулатады, бешмделу MYмкiндiктерiн тeмендетедi, метоболизм процестерiн
нашарлатады. Тек дене тэрбиесiмен ЖYЙелi айналысу гана алдын алу факторы бола алады, функционалды жагдайды ;алып;а кел^ред^ сауыгуга экеледi немесе уза; ремиссияны ша;ырады. Оцалдыру ЖYЙесiне дене тэрбиес саба;тары, емдiк физикалы; тэрбие саба;тары, шащы тебу жэне велосипед айдау, т.б. жатады. [6]
Дайынды; MYMкiндiгiнше эржа;ты болу керек, ЖYрек-тамыр, тыныс алу жэне эндокриндi ЖYЙе аурулары кезiнде-ЖYPУ, ЖYгiру жаттыгулары, шащы жэне коньки тебу, т.б.ТСрек-;имыл аппаратыныц eзгерiстерi бар студенттермен айналыс;анда, дурыс ;алып пен ™рек-;имыл аппаратыныц ;ызметш жа;сартуга багытталган профилактикалы; шаралар мацызды. Шамадан тыс ЖYKтеме TYсiрмеген жeн. Гантельмен, доппен жэне жатты;тырушы ;ондыргылармен жасалган жаттыгулар омырт;ага ыщайлы режимде жасалу керек. [10] Арнайы медициналы; топ багдарламасы жылдамды;;а, KYшке жэне тeзiмдiлiкке багытталган жаттыгуларга шектеу ;ояды. Сыр;аттыц TYрiне байланысты спорттыц циклды; TYрлерi ;осылады: тыныс алу жаттыгулары жэне кардиореспираторлы ЖYЙелердiц сыр;атында релаксацияга багытталган жаттыгулар, ал ;алыптыц бузылуында iш жэне кеуде булшы; еттерш ныгайтуга багытталган жаттыгулар, т.б. [10]
Физикалы; ЖYKтемеге организмнiц реакциясы эртYрлi. Оган денсаулы; жагдайы, жасы, жынысы, жыл мезгш жэне т.б.эсер етедi, бiрак барлы; физикалы; тэрбиенi дурыс ;олданган жагдайда организмге оц эсер етедi.
Нау;астардыц физикалы; ЖYKтемеге бейiмделуге жэне оны орындауга кабiлеттiлiктерi тeмендеген. Жэне егер физикалы; ЖYKтеме адам MYMкiндiгiне сэйкес болмаса, онда ас;ынулар тууы MYMкiн, дене тэрбиесi пайданыц орнына зиян кел^редь Саба;;а студенттiц физикалы; ;абшетшщ жэне денсаулы; жагдайыныц тeмендеуiнен игеруге жэне орындауга ;иын болатын жаттыгуларды ;оспаган жeн. [11] Функционалды; жагдайга, жаттыгуына жэне ауру агымына байланысты жаттыгулар бастап;ы кезде аз ;ар;ындылы;та, содан кейiн орташа болу керек. ЖYрек-тамыр ЖYЙесiнiц реакциясын ба;ылау пульсп, тыныс алу жиiлiгiн, терi жамылгыларыныц TYсiн, тершецдiлiгiн тексеру ар;ылы ЖYргiзiледi. [11] Арнайы медициналы; топта айналысуды ашы; ауада ЖYргiзген жeн-паркте, скверде, орманда, гал жагасында. Себебi, бул кезде ею бiрдей фактор эсер етед^ жатты;тырушы жэне шыны;тырушы. Киiмнiц ауа-райына жэне ЖYKтеменiц аурудыц сипатына сай болганы жeн. [11]
Сколиоз (грек тшшен аударганда кисыктык] -омырт;аныц бiр бYЙiрге ;арай ;исаюы, ауру eршiгенде омырт;аныц ауыр деформациясына экелуi MYMкiн. Сколиоз Yш TYрге бeлiнедi: карапайым-бiр бYЙiр догасыныц ;исаюы, KYPДелi-бiрнеше доганыц эртYрлi багыт;а ;арай ;исаюы жэне тоталды-барлы; омырт;аныц ;исаюы.Сколиозбен бiр уа;ытта торсия бай;алады, ол кеуде клеткасыныц деформациясы мен ассиметриясына эсер етед^ осыныц салдарынан iшкi органдар сыгылады. [12]
Омырт;аныц функционалды ;исаюынан сколизды; аурудыц ерекшелiгi омырт;аныц торсиялы деформациясыныц eсуiмен, сонымен ;атар кеуде клеткасы мен таздыц деформациясымен сипатталады. [12]
Курылымды (структуральный) сколиоз дэнекер тшдершщ функционалды жетiспеушiлiгiне экелетiн
кейбiр алмасу ауруларында, рахитте дамиды. Осы ауруларда сколиозды деформация ;урылым ретiнде дамиды. Статикалы; скалиоз деп бiрiншi себебi статистикалы; фактордын болуы-туа пайда болган немесе ЖYре пайда болган дененiн ассиметриясына негiзделген омырт;ага ассиметриялы; ЖYктеменiн TYсуiн айтады. [12]
Сколиозды консервативтi емдеу кезшде ;олданылатын емдiк жаттыгулар:
• Емдж гимнастика
• Суда жасалатын жаттыгулар
• Массаж
• Спорт элементтерь
Емдiк дене тэрбиесi омырт;ага аз денгейде статистикалы; ЖYктеме TYсiрумен байланысты. Дене тэрбиесi топты; TYPДе жэне нау;астардын eздерi орындайтын жеке TYPДе ЖYргiзедi. [13]
Емдiк дене тэрбиесшщ эдiстемесi сколиоздын денгейiне байланысты: I, III, IV денгейлерде жаттыгулар омырт;анын тура;тылыгынын жогарылауына багытталады, ал II денгейде-деформациянын TYзелуiне багытталады. [13] Сонымен ;атармынадай консервативтi емнщ TYрлерi тагайындалады:
• Массаж
• Иога
• Мануалды терапия
• Физиотерапия
• Ортопедиялы; ;уралдарды пайдалану, т.б. [13] Тыныс алу аурулары кезiндегi дене тэрбиесшщ ерекшелт. Тыныс алу аурулары ;^рп кезде тургындарыньщ eлiмiнiн негiзгi себептершде тeртiншi орында жэне тургындардьщ енбекке жарамдылыгыньщ тeмендетуi мен MYгедектендiруде одан да манызы зор.бкпе ауруларынын шшдеп ен кауiптiсi пневмония болып есептеледь [14] Пневмония терминi этиологиясы, патогенезi жэне морфологиялы; сипаты бойынша ерекшеленетш жэне eкпенiн жиi респираторлы; бeлiмдерiн за;ымдаумен, альвеола iшiлiк эксудаттын жиналуымен сипатталатын эртYрлi аурулар тобын бiрiктiредi. Пневмонияны казiргi кездегi белгiлi барлы; инфекциялы; агенттер ша;ыра алады. [14] Пневмония кезшдеп дене тэрбиесшщ негiзгi мшдеттерь
Пневмония кезiндегi дене тэрбиесiнiн непзп мiндеттерi- eкпенiн ;алпына келушi eзгерiстерiнiн регрессиясы мен ;айтымсыз eзгерiстердiн тура;тылыгын ;амтамасыз ету. Сырт;ы тыныс алумен ЖYрек тамыр ЖYЙесiнiн кызметiн ;алпына келтiру жэне жа;сарту, психологиялы; статуспен енбекке ^б^егил^^ ;алпына келтiру.[15] Пневмония кезшдеп дене тэрбиесшщ непзп мшдеттер^
• за;ымдалган бeлiктiн жэне сегменттщ ;ан айналымымен вентиляциясын ;алпына кел^ру
• ;а;ыры;тын бeлiнуiн жа;сарту
• бронхиальдi eткiзгiштi жа;сарту
• енбекке ^бтет™^™ ;алпына келтiру жэне сауыгуды жылдамдату
• агзаньщ интоксикациясын жою Yшiн улпалы; газ алмасуды ;алпына келтiру.[15]
Емдiк дене тэрбиесiнiн эдiстерi (жYPУ, ЖYзу, физикалы; жаттыгулар, шыныгу,
массаж,тренажордагы жаттыгулар) гуморальды жэне рефлекторлы тыныс алу орталыгын ;оздырып, газ алмасуды жэне вентиляциянын жумысын жа;сартады. Емдiк жатттыгужасагандаадамньщ
тонусы жогарылайды,пациенттщ психологиялы; жагдайы жа;сарады, ОЖЖ-нщ ;ызмет^ Yлкен ми сыцарларыныц ;ыртысты жэне ;ыртыс асты нервтiк процесстерi жа;сарады. Дене жаттыгулары екпеде жэне плевра ;уысында дамитын эртYрлi ас;ынулардын алдын алады (абсцесстер,жабысулар, слероз,эмфизема,) жэне кеуде ;уысы клеткасыныц екiншiлiк деформациясын болдырмайды. Дене тэрбиесi жаттыгуларынын, эсершен екпенщ ;озгалмалылыгыжэне жылжымалыгы ;айта ;алпып;а келедi. Тыныс алуга эсер ететш дене жаттыгуларын орындаганда ;анныц оттепмен ;аныгуынын, жа;саруынын, нэтижесiнде MYшелер мен улпалардагы алмасу процестерiн жа;сартады.[15] Асцорыту ЖYЙелершщ сырцаттары кезiндегi дене тэрбиесшщ ерекшелжтерьАс;орыту органдарыныц эр сыр;аты Yшiн езiндiк спецификалы; себептер бар, бiрак солардыц iшiнде ас;орыту аурулардыц кепшшгше сипатты себептердi белек айтып кетуге болады. Барлы; осы себептердi сырт;ы жэне iшкi деп беледьЕн, непзпа сырт;ы себептер. Оларга бiрiншi кезекте тама;ты, суйы;ты;тарды, дэрiлiк заттарды жат;ызу керек. [16]
¥тымсыз тама;тану (а;уыздыц, майлардыц жэне кемiрсудын, жетiспеушiлiгi немесе арты; мелшерi), ретсiз тама;тану (эр ^н сайын эртYрлi уа;ытта), зиянды компонеттерi бар тагамдарды жиi пайдалану (ащы, тузды жэне ысты; т.б.), тама;тардыц сапасы-осылардыц бэрi ас;азан жэне шектщ ауруларынын, себептерi жэне ш ;ату, iш ету, штщ кебуi сия;ты бузылыстардын, басты себептершщ бiрi. [16] Суйы;ты;тардын iшiнде ас;орыту ЖYЙесшщ ауруын бiрiншi кезекте алкоголь жэне оныц суррогаттары, газдалган немесе консерванттар мен боягыштар ;осылган бас;а сусындар. Жэне эрине дэрiлiк заттар. Олардыц бэрi ас;азанныц сiлемейлi ;абыгына жагымсыз эсер етедьСондай-а; сырт;ы факторларга тама; жэне су ар;ылы TYсетiн микроорганизмдер (спецификалы; жэне спецификалы; емес ауруларды ша;ыратын вирустар, бактериялар жэне ;арапайымдылар), ;урттар (соргыштар, таспа ;урттар, домала; ;урттар). [16]
Темею шегу езi гана ас;азан немесе шек ауруларынын негiзгi себебi болмайды, бiрак; ауыз ;уысыныц жеткiлiксiз гигиенасымен ;осылып ауыз ;уысыныц ауруларын тудырады (гингивит, стоматит, пародонтоз, ерiн рагы). Сонымен бiрге сырт;ы факторларга жш стресстер, жагымсыз эмоциялар, т.б.жатады.Iшкi факторларга генетикалы; бузылыстар, жатыр iшiлiк даму за;ымдары, аутоиммунды аурулар жатады.[16] Емдiк дене тэрбиесi ас;орыту ЖYЙесшщ барлы; ауруларында ;ажет, тшт iш ;уысына операция жасаганнан кешн де сауы;тыруды тездететiн аздаган ;озгалыстар жасау керек (ая; жэне ;ол сауса;тарын ;озгалту). Асказан-iшек ауруларына арналган физикалы; жаттыгулар сыр;аттыц стрестiк эсерш темендетуге,за;ымдалган агзаныц тiндерiндегi ;ан айналымы мен зат алмасуын жа;сартуга, ас;ынудыц болуын ескертуге эсер етедi. [17] Ас;орыту ЖYЙелерiнiн ауруларынан сауыгу Yшiн физикалы; жаттыгулардыц TYрi, олардыц ;ар;ындылыгы жэне уза;тыгы ауру стадиясына байланысты: етюр кезецде, эсiресе тесек режимi жазылган кезде ;арапайым жаттыгулар (;ол сауса;тарын жазу жэне бYгу, басты айналдыру) тесекте жат;анда немесе жатылай жат;анда орындалады, ершу басылганда-столда отырган кезде, сауы;;анда-турып жасалады жэне оган ЖYPУ,
велосипед тебу жэне таза ауадагы бас;а да ЖYKтемелер ;осылады. [17]
Цорытынды. Сауы;тыру-оцтайландыру физикалы; дене тэрбиесi-бул ауруды емдеу ;уралы жэне сыр;аттан бузылган немесе жогалган организм функциясын ;алпына кел^ру, жара;ат, зорыгу жэне т.б.себептерге арнайы багытталган физикалы; жаттыгуларды пайдалану. Физикалы;
жаттыгулардыц кeмегiмен емдеу туралы жалпы усыныстар нау;астардыц да, денi сау адамдардыц да ;ан айналымыныц жа;саруы жэне оттегiмен ;дныгуы ,булшы; ет тонусыныц жогарылауы, май ;орыныц ;ыс;аруы ар;ылы организмдi сауы;тыруга негiзделген. Адамдардыц жасты; градациясына байланысты ;айта ;алпына келтiру б iр жагдайларда-организм ЖYЙелерi мен функцияларыныц ;алып;а келушщ нэтижесiнде, келесi жагдайда-компенсаторлы реакциялардыц дамуына байланысты ЖYредi.
Сауы;тыру-оцтайландыру физикалы; шаралары денсаулы; пен физикалы; ;абшетаздж децгейiн жогарылату жэне устап туру ма;сатында ;олданылады. Оныц негiзгi багыты-организм жэне физикалы; дайындьщтыц функционалды жагдайын жогарылату. Бiрак;, ай;ын сауы;тыру тиiмдiлiгiне жету Yшiн физикалы; жаттыгулар кeп кeлемдi энергия шыгарумен жэне тыныс алу мен ;ан айналым ЖYЙелерiне уза; бiркелкi ЖYKтеме TYсiрумен ЖYPУ керек.
Сауы;тыруга багытталган физикалы;
жаттыгулардыц тшмдшп-саба;тыц мерзiмдiлiгiмен жэне уза;тыгымен, пайдаланатын ;уралдардыц ;ар;ындылыгы жэне сипатымен, жумыс iстеу жэне демалу режимiмен аны;талады.
Арнайы медициналы; бeлiмдердегi о;у процесi белгiлi бiр ерекшелiкке ие жэне мына тeмендегiлерге багытталган:
•студент денсаулыгын ныгайтуга, функционалды ауыт;уларды, физикалы; дамудагы жэне физикалы; дайынды;тагы кемшiлiктердi жоюга;
•студенттердiц eздерiнiц сыр;аттарыныц сипаты мен агымы туралы бiлiмдерiн ;олдануга, аурудыц алдын алуга багытталган жалпы дамыту жэне арнайы жаттыгулар кешенш eз беттерiнше ;уруга жэне орындауга. [18]
Жогары о;у орындарында медициналы; кeрсеткiштердi, физикалы; даму туралы мэлiметтердi, физикалы; дайынды;ты есепке ала отырып, студенттердi бiр о;ытушыга 10-12 адамнан аспайтын топтарга бiрiктiредi. Ауыр сыр;аттары бар студенттердi жеке емдiк топтарга бeледi. [18] Емдiк топтар физикалы; тэрбиелеу кафедрасында емдiк дене тэрбиес саласындагы арнайы мамандар мен дэр^ер бар жогары о;у орындарында гана ;урылады. Бул топ денсаулы; жагдайында айтарлы;тай ауыт;улар бар студенттерден турады. Арнайы медициналы; топтардагы саба;тар денсаулы; жагдайында айтарлы;тай ауыт;улары жо; студенттер Yшiн жалпы сауы;тыру сипатына, сондай-а; сыр;ат ерекшелiгiн есепке ала отырып, арнайы багытталган сипат;а ие.
Арнайы медициналы; топтардагы физикалы; оцалтудыц непзп мiндеттерi:
• Денсаулы;ты ныгайту;
• Ауырып кеткен сыр;аттардыц салдарларын азайту жэне жогалту;
• Физикалы; дамудагы функционалды ауыт;улар мен кемшiлiктердi жою;
• Дурыс физикалы; даму мен организмдi шыны;тырудагы эрекеттестiк;
• Сыр;аттыц нэтижесiнде элсiзденген органдар мен ЖYЙелердiц физикалы; белсендiлiгiн жогарылату;
• Непзп ;озгалыс дагдыларын игеру;
• Дурыс ;алыпты, ;ажет болган жагдайда-оныц коррекциясын ;алыптастыру;
• Дурыс тыныс алуга YЙрету.
Арнайы топтармен жаттыгу арнайы ;урылган багдарламада аптасы 60 минуттан 2 рет ЖYргiзiледi. [19]
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Абишева З.С., Искакова У.Б., Айхожаева М.Т., Асан Г.К., Смагулова Т.М. Студенттердщ денсаулыгы мен eмiр CYPУ салты // Вестник КазНМУ. - 2014. - №3 (1). - С. 41-43.
2 Страхова И.Б. Здоровый образ жизни как способ интеграции в социум: На примере студентов с ослабленным здоровьем: дис. ... канд. социол. - Алматы, 2005. - 181 с.
3 Семенкова Т. Н., Касаткина Н. Э., Казин Э. М. Факторы «риска», влияющие на здоровье обучающихся в процессе обучения // Вестник Кемеровского государственного университета. - 2011. - №2 (46). - С. 98-106.
4 Маргазин В.А., Носкова А.С. Лечебная физическая культура: дис. ... док. мед. - Ярославль, 2006. - 314 с.
5 Бойцова Т. Л. Жукова О. Л. Физическая культура студентов на основе реализации мотивационно-личностного подхода // Вестник Томского государственного педагогического университета. - 2010. - №4. - С. 108-111.
6 Горелов А. А. Румба О. Г. Кондаков В. Л. О состоянии здоровья студентов специальной медицинской группы гуманитарного ВУЗА // Вестник Балтийского федерального университета им. И. Канта. . - 2008. - №11. - С. 101105..
7 Борисова Н.Ю., Галкина Т.Н. Особенности занятий физической культурой со студентами специальной медицинской группы // Молодой ученый. - 2016. - №3. - С. 248-251.
8 Шуба Н.М., Шолохова Л.Б., Борткевич О.П. Ревматоидный артрит. Диагностика и лечение. - Киев: Морион, 2001. -272 с.
9 Иванова В.А., Богдалова Е.Ю. Физическая культура как один из этапов лечения ревматоидного артрита // Молодежный научный форум: естественные и медицинские науки. - М.: МЦНО, 2016. - С. 62-69.
10 Кашмина Е. О. Дифференцированная методика физического воспитания студентов специальной медицинской группы на основе учета сезона года: дис. ... канд. пед.: - Тула, 2012. - 142 с.
11 Шлыков П.В. Коррекция физической подготовленности студентов специальной медицинской группы с использованием индивидуальных программ : дис. ... канд. пед. - Екатеринбург, 2002. - 180 с.
12 Бунина Е.В., Бровиков Д. В. Спорт и заболевание сколиоз // Научное сообщество студентов XXI столетия. -Новосибирск: СибАК, 2013. - С. 445-450.
13 Маргазин В.А., Носкова А.С. Новая физическая культура в профилактике и лечении забо-леваний сердца и суставов: дис. ... док. мед. - Ярославль, 2006. - 154 с.
14 Таточенко В. К. Самсыгина Г. А. Синопальников А. И. Учайкин В. Ф. Пневмония // Педиатрическая фармакология. - 2006. - №4. - С. 22-31.
15 Сомов, Д. А. Эффективность программы физической реабилитации при пневмонии: дис. ... канд. мед. - Москва, 2010. - 157 с.
16 Иванова И.Л., Кислицына Л.В. Влияние контаминированных продуктов питания на заболеваемость органов пищеварения населения в Приморском крае. // Здоровье. Медицинская экология. Наука. - 2014. - №58. - Т. №4. -С. 85-88.
17 Гультяева В.Н., Лобанова Е.В., Панова О.А. Оздоровительная гимнастика при заболеваниях желудочно-кишечного тракта. - Екатеринбург: ГОУ-ВПО УГТУ-УПИ, 2005. - 31 с.
18 Степанюк И.А. Развитие мотивации студентов университета к здоровому образу жизни средствами физической культуры. дис. ... канд. пед.- Магнитогорск, 2005. - 241 с.
19 Валиуллина О.В. Формирование здорового образа жизни студентов в образовательном процессе средствами адаптивной физической культуры : дис. ... канд. пед. - Уфа, 2006. - 160 с.
А.Б. ДАНИЯРОВА1, А.А. СЫЛАНОВА 1, Ф.Т. КУШЕРБАЙ 1, Э.А. КАЛИЕВ2
Казахский Национальный университет им.аль-Фараби, кафедра гигены и эпидемиологии Казахский Национальный университет им.аль-Фараби, диагностический центр «Керемет»
ОСОБЕННОСТИ ФИЗИЧЕСКОГО ВОСПИТАНИЯ СТУДЕНТОВ, СВЯЗАННЫЕ С СОСТОЯНИЕМ ЗДОРОВЬЯ
Резюме: Будущее государства здоровое поколение, поэтому здоровая молодежь один из факторов, определяющий экономический статус каждого государства. К сожелению, в современном мире здоровье молодежи является глобальной проблемой. Главный фактор, влияющий на здоровье физическая культура в школе и высших учебных заведениях. В нашей работе нами, магистрантами Казахского национального университета Сылановой А.А., Кушербай Ф.Т. и научными руководителями Данияровой А.Б. и Калиевым Э.А. рассмотрены основные факторы влияющие на здоровье студентов, виды медицинских групп по заболеваемости в Казахском национальном университете имени аль-Фараби, тяжесть нагрузки в каждой медицинской группе, особенности физкультуры при разных соматических хронических заболеваниях.
Ключевые слова: факторы, определяющие здоровье студентов, медицинские группы.
A.B. DANYAROVA1, A.A. SYLANOVA1, F.T. KUSHERBAY1, E.A. KALIEV2
Al-Farabi Kazakh national university, department of hygiene and epidemiology Al-Farabi Kazakh national university,diagnostic center «Keremet»
FEATURES OF PHYSICAL EDUCATION STUDENTS RELATED TO HEALTH
Resume: The future of the State-healthy generation. Therefore, the health of young people is one of the factors which determines the economic status of the State. Unfortunately, in today's world, young people's health problem. The main factor influencing to health-physical education in schools and universities. In our work we, undergraduates of the Kazakh National University A.A. Sylanova, F.T. Kusherbai and scientific advisers A.B.Daniarova and E.A Kaliev considered the main factors influencing the health of students, kinds of medical groups for morbidity in institutions, the gravity load in each medical group, the features of physical culture in various diseases. Keywords: factors defining the health of students, medical group.
