CC BY
2INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© I.Sh. Kamoliddinova1H_
1Qo'qon universiteti Andijon filiali, Andijon, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: valeologiya fanini o'qitish oliy va o'rta maxsus ta'lim muassasalarida davom etmoqda va bu fan sog'lom turmush tarzini targ'ib qilish va shakllantirish bo'yicha mutaxassislarni tayyorlashning asosiy yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. Valeologik ta'lim insonning valeologik madaniyatini shakllantirishni nazarda tutadi. Insonning o'z genetik, fiziologik va psixologik imkoniyatlari haqida bilimga ega bo'lishi va o'z salomatligini boshqarish, saqlash va rivojlantirish usullari va vositalarini bilishi, valeologik bilimlarni atrofdagilarga yetkazish qobiliyatiga ega bo'lishi shart va majburiy. Bugungi kunda klinik va nazariy tibbiyotning birorta sohasi yo'qki, unda Valeologiya fani bo'yicha bilimlar profilaktika va ilmiy maqsadlarda qo'llanilmagan bo'lsa.
MAQSAD: valeologiya fanini sog'liqni saqlash, mustahkamlash va kasalliklarning oldini olishning muhim qismi hisoblanadi. Valeologiya asoslarini o'rganish barcha shifokorlar uchun, ularning ish yo'nalishidan qat'i nazar, muhimdir. Bu fan sog'liqni shakllantirish, saqlash, mustahkamlash va qayta tiklash qonuniyatlari, mexanizmlari va usullarini o'rganadigan integratsiyalashgan fan sifatida ko'riladi. Shunday qilib, valeologiya nafaqat sog'liqni saqlash tizimida, balki jamiyatda sog'lom turmush tarzini targ'ib qilish va salomatlik madaniyatini oshirishda muhim rol o'ynaydi.
MATERIALLAR VA METODLAR: tadqiqod jarayonida, kuzatish-tadqiqotchi jarayonga aralashmasdan hodisalarni qayd etadigan usul, tajriba sabab-oqibat munosabatlarini o'rnatish, hujjatlarni tahlil qilish-berilgan mavzu bo'yicha ma'lumot olish uchun matnlar, arxiv materiallari, yozuvlar, hisobotlar va boshqa hujjatlarni o'rganish usullardan foydalanildi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: valeologiya, ayniqsa, stomatologiya bilan bog'liq jihatlari orqali inson salomatligini yaxshilashga va kasalliklarning oldini olishga yordam beradi. Stomatologiya yo'nalishida tahsil olayotgan talabalar uchun valeologiya asoslarini o'rganish juda muhimdir. Bu bilimlar ularga kelajakdagi amaliy faoliyatlarida foydali bo'ladi, xususan: kattalar va bolalar o'rtasida gigiyenik tarbiyani o'rgatish bo'yicha ishlarni samarali tashkil qilish,sog'lom turmush tarzini targ'ib qilish, ya'ni sog'liqni saqlash, mustahkamlash va og'iz bo'shlig'i salomatligi zaxirasini oshirish bo'yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish.Bu bilimlar har bir insonning stomatologik salomatligini saqlash va yaxshilashga qaratilgan amaliy tadbirlarni samarali o'tkazish uchun zarurdir.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
XULOSA: tibbiyot-pedagogik ishontirish yoki motivatsiya usuli, aholining gigiyenik tarbiyasida muhim komponent hisoblanadi va har bir stomatolog, har qanday mutaxassislikda bo'lishidan qat'i nazar, bu usulni yaxshi bilishi kerak. Valeologiya fanining asoslarini o'rganish stomatolog shifokorining ijtimoiy, shaxsiy va professionallar kompetensiyalarini rivojlantirishga yordam beradi. Bu bilimlar va yondashuvlar stomatologlarga aholining har bir yosh toifasi uchun individual va samarali profilaktika tadbirlarini ishlab chiqishda yordam beradi.
Kalit so'zlar: valeologiya, og'iz sog'lig'i, motivatsiya, valeologiya, oliy o'quv yurti, sog'lom turmush tarzi, talabalar, stomatologlar.
РОЛЬ ВАЛЕОЛОГИИ В ОБУЧЕНИИ СТУДЕНТОВ-СТОМАТОЛОГОВ_
© И.Ш. Камолиддинова1И
1 Андижанский филиал Кокандского университета, Андижан, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: преподавание предмета «Валеология» продолжается в высших и средних учебных заведениях и является основой для подготовки специалистов по пропаганде и воспитанию здорового образа жизни среди населения республики. Валеологическое образование - это валеологическая культура человека, предполагающая знание человеком своих генетических, физиологических и психологических возможностей, методов и средств контроля, сохранения и развития своего здоровья, умение распространять валеологические знания на окружающих. На сегодняшний день нет такой отрасли клинической и теоретической медицины, где бы знания дисциплины «Валеология» не использовались в той или иной степени с профилактической и научной целью.
ЦЕЛЬ: валеология считается важной частью науки о здоровье, укреплении здоровья и профилактике заболеваний. Изучение основ валеологии важно для всех врачей, независимо от направления их работы. Эта наука рассматривается как интегрированная наука, изучающая закономерности, механизмы и методы формирования, поддержания, укрепления и восстановления здоровья. Таким образом, валеология играет важную роль не только в системе здравоохранения, но и в пропаганде здорового образа жизни и повышении культуры здоровья в обществе.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в ходе исследования мы применяли различные методы: наблюдение, эксперимент и анализ документов. Наблюдение — это способ, при котором исследователь фиксирует происходящие явления, не вмешиваясь в них. Эксперимент позволяет выявить причинно-следственные связи. Анализ документов подразумевает изучение текстов, архивных материалов, записей, отчётов и других документов для получения информации по заданной теме.
Iqtibos uchun: Kamoliddinova I.Sh. Stomatologiya talabalarini o'qitishda valeologiyaning o'rni. // Inter education & global study. 2025. №1 B.487-493.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: валеология помогает улучшить здоровье человека и предотвратить болезни, особенно в аспектах, связанных со стоматологией. Для студентов, изучающих стоматологию, очень важно изучить основы валеологии. Эти знания пригодятся им в дальнейшей практической деятельности, а именно: эффективной организации работы по обучению гигиеническому воспитанию взрослых и детей, пропаганде здорового образа жизни, т. е. осуществлению мероприятий по сохранению, укреплению и увеличению резерва здоровья полости рта. Эти знания необходимы для эффективного проведения практических мероприятий, направленных на сохранение и улучшение стоматологического здоровья каждого человека.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: медико-педагогический метод убеждения, или метод мотивации, является важным компонентом гигиенического воспитания населения, и каждый стоматолог, независимо от специальности, должен хорошо знать этот метод. Изучение основ валеологии помогает развить социальные, личные и профессиональные компетенции стоматолога. Эти знания и подходы помогают стоматологам разрабатывать индивидуальные и эффективные профилактические меры для каждой возрастной категории населения.
Ключевые слова: валеология, здоровье полости рта, мотивация, валеология, высшее учебное учреждение, здоровый образ жизни, студенты.
THE ROLE OF VALEOLOGY IN THE EDUCATION OF DENTAL STUDENTS_
© Irodabonu Sh. Kamoliddinova
1Kokand University Andijan branch addresses, Andijan, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: the teaching of the subject "Valeology" continues in higher and secondary educational institutions and is the basis for training specialists in the promotion and education of a healthy lifestyle among the population of the republic. Valeological education is a human valeological culture that presupposes a person's knowledge of their genetic, physiological and psychological capabilities, methods and means of control, preserving and developing their health, and the abilityto spread valeological knowledge to those around them. To date, there is no such branch of clinical and theoretical medicine, where knowledge of the discipline "Valeology" was not used in varying degrees, with preventive and scientific purpose. So the basics of valeology is necessary for every modern physician, regardless of the profile of its work. Valeology is an integrated discipline that studies the patterns, mechanisms and ways of forming, maintaining, strengthening and reproduction of human health.
Для цитирования: Камолиддинова И.Ш. Роль валеологии в обучении студентов-стоматологов. // Inter education & global study. 2025. №1. С. 487-493.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
AIM: valeology is considered an important part of the science of health, health promotion and disease prevention. Learning the basics of valeology is important for all doctors, regardless of their field of work. This science is considered as an integrated science that studies patterns, mechanisms and methods of formation, maintenance, strengthening and restoration of health. Thus, valeology plays an important role not only in the healthcare system, but also in promoting a healthy lifestyle and improving the culture of health in society.
MATERIALS AND METHODS: during the research, we used various methods: observation, experiment, and document analysis. Observation is a way in which a researcher records phenomena without interfering with them. The experiment makes it possible to identify cause-and-effect relationships. Document analysis involves studying texts, archival materials, records, reports, and other documents to obtain information on a given topic.
DISCUSSION AND RESULTS: Valeology helps to improve human health and prevent diseases, especially in aspects related to dentistry. For students studying dentistry, it is very important to learn the basics of valeology. This knowledge will be useful to them in further practical activities, namely: effective organization of work on teaching hygienic education to adults and children, promoting a healthy lifestyle, i.e. implementing measures to preserve, strengthen and increase the reserve of oral health. This knowledge is necessary for the effective implementation of practical measures aimed at preserving and improving the dental health of each person.
CONCLUSION: the medical and pedagogical method of persuasion, or the method of motivation, is an important component of the hygienic education of the population, and every dentist, regardless of specialty, should know this method well. Learning the basics of valeology helps to develop the social, personal and professional competencies of a dentist. This knowledge and approaches help dentists to develop individual and effective preventive measures for each age group of the population.
Keywords: valeology, health of the oral cavity, motivation, valeology, higher educational institution, healthy lifestyle, students.
Valeologiya fani inson salomatligini saqlashning asosiy jihatlari bo'yicha ilmiy asoslangan eng yangi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Salomatlik shakllanishiga ta'sir qiluvchi omillar va sharoitlar, jumladan og'iz bo'shlig'ining sog'lig'iga ta'sir qiluvchi omillar, stomatologik salomatlik va donozologik (kasalliklar oldi holatlarining) diagnostikasi usullari va mezonlari, ya'ni og'iz bo'shlig'i sog'lig'ini aniqlash va kasalliklarni erta bosqichda aniqlash, inson sog'lig'ining zaxirasini to'ldirish mexanizmlari, usullari, yo'llari va vositalari, ya'ni sog'lom turmush tarzini shakllantirish va tiklash, gigiyenik tarbiya tashkiloti, ya'ni og'iz
For citation: Irodabonu Sh. Kamoliddinova. (2025) 'The role of valeology in the education of dental students', Inter education & global study, (1), pp. 487-493. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
bo'shlig'i va umumiy salomatlikni saqlash uchun to'g'ri gigiyenik odatlarni shakllantirish kabi omillarni o'z ichiga oladi.
Valeologiya asoslari bilan tanishish stomatologiya yo'nalishidagi talabalarga quyidagi imkoniyatlarni beradi: inson salomatligini shakllantirish, saqlash, mustahkamlash va tiklash qonuniyatlari va mexanizmlarini tushunish, sog'lom turmush tarzini targ'ib qilish yo'llari va usullarini o'rganish, og'iz bo'shlig'i sog'lig'i madaniyatini shakllantirish, inson salomatligini saqlash, mustahkamlash va tiklash qonuniyatlari va mexanizmlari va salomatlikni shakllantirishga ta'sir qiluvchi omillarni bilishi lozim. Bu bilimlar talabalarni nafaqat stomatologik faoliyat uchun, balki aholiga sog'lom turmush tarzini o'rgatish va ularning og'iz bo'shlig'i salomatligini saqlash bo'yicha ishlarni tashkil etishda ham tayyorlaydi.
Kelajakdagi stomatolog shifokor og'iz bo'shlig'i sog'lig'ining belgilarini bilishi, sog'lom tishlar, milklar va og'iz bo'shlig'ining umumiy holatini aniqlay olishi va kasallik belgilarini erta aniqlash va oldini olishi lozimdir.
To'g'ri gigiyenik odatlar (tishlarni muntazam tozalash, yuvish vositalaridan foydalanish), oziq-ovqat sifati (shirinliklarni me'yorida iste'mol qilish, tishlar uchun foydali oziq-ovqatlar iste'moli) va yomon odatlar (chekish, spirtli ichimliklar iste'moli) va ularning ta'siri og'iz bo'shlig'i sog'lig'iga ta'sir qiluvchi omillardir. Sog'lom turmush tarzida foydali ovqatlanish, jismoniy faollik, stressni boshqarish, yomon odatlarni tashlash va salomatlikni mustahkamlash katta ahamiyatga ega. Stomatologik salomatlikni saqlash, tishlarni parvarish qilishning samarali vositalari va usullaridan foydalanish, og'iz bo'shlig'i sog'lig'ini muntazam tekshirtirish va aholiga stomatologik salomatlikni saqlash bo'yicha tavsiyalar berish stomatologik sog'lom bolishda katta ahamiyatga ega.
Bu bilim va ko'nikmalar shifokorga bemorlarning og'iz bo'shlig'i sog'lig'ini saqlash va yaxshilash uchun professional yondashuvni shakllantirishga yordam beradi. Stomatolog shifokor faoliyatida stomatologik kasalliklarning oldini olish muhim o'rin tutadi. Ayniqsa, maktabgacha yoshdagi bolalarda og'iz bo'shlig'i gigiyenasini saqlash ko'nikmalari hali shakllanmagan bo'ladi. Ular tishlarini to'g'ri tozalashni kattalarning nazorati, ko'magi va o'rgatishsiz mustaqil amalga oshira olmaydi.
Shu sababli stomatolog sog'lom turmush tarzini shakllantirishning o'ziga xos xususiyatlari va motivatsiya yo'llarini, bolalar va kattalarda gigiyenik odatlarni shakllantirishning yoshga oid xususiyatlarini tushunishi va sog'lom turmush tarzini targ'ib qilishda motivatsiyani kuchaytiradigan usullarni qo'llashi muhum. Sog'lom turmush tarzini targ'ib qilishning usul, shakl va vositalarini tanlash uchun o'yin shaklidagi mashg'ulotlar, multimediya vositalari yoki vizual materiallar orqali bolalarga gigiyena qoidalarini o'rgatish va kattalar uchun ma'lumot beruvchi materiallar (broshyura, videolar) va sog'lom turmush tarzi haqida seminarlar tashkil etish kerak.
Stomatolog shifokor faoliyatida stomatologik kasalliklarning oldini olish muhim ahamiyatga ega. Ayniqsa, maktabgacha yoshdagi bolalarda og'iz bo'shlig'i gigiyenasini saqlash ko'nikmalari hali shakllanmagan bo'ladi. Ular tishlarini to'g'ri tozalashni kattalarning yordam va nazoratisiz mustaqil amalga oshira olmaydilar.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Shu sababli, stomatolog shifokor bolalarda va kattalarda gigiyenik odatlarni shakllantirishning yoshga oid xususiyatlarini tushunishi, sog'lom turmush tarzini targ'ib qilishda samarali motivatsiya usullarini qo'llashi muhumdir.
Tish kariyesining oldini olishda umumiy va mahalliy ftor profilaktikasi muhim rol o'ynaydi. Ftor profilaktikasining usullari tanlanayotganda ichimlik suvidagi ftor miqdori va tishlarning rivojlanish bosqichi hisobga olinadi.Bolaga tish pastasini ishlatishd an oldin og'iz bo'shlig'ini toza suv bilan yaxshilab chayishni o'rgatish lozim. Bu ko'nikma bolaga tish tozalash jarayonida pastaning qoldiqlarini yutib yuborishni oldini olishga yordam beradi. 22,5 yoshdan boshlab, ftor saqlovchi tish pastasidan foydalanishni boshlash mumkin.Pastaning miqdori kichik, no'xotdek bo'lishi kerak. Bu bolada ftorning haddan tashqari iste'moli natijasida rivojlanishi mumkin bo'lgan ftoroz kasalligini oldini olish uchun muhimdir. Tish tozalashdan keyingi chayish va tishlarni tozalagandan so'ng, bolani og'izni yaxshilab suv bilan chayishga o'rgatish zarur. Bu, yana bir bor, pastaning yutilishining oldini oladi va gigiyena qoidalariga rioya qilishga yordam beradi.
Sog'lom turmush tarzi va og'iz bo'shlig'i sog'ligini saqlash bo'yicha aholining madaniyatini oshirishga xizmat qiladi. Ota-onalarni bolalar gigiyenasi bo'yicha to'g'ri ma'lumot bilan ta'minlash va ularni tushuntirish stomatologlar uchun muhim vazifadir. Bu nafaqat bolalarning tish kariyesini oldini olishga, balki tish va og'iz bo'shlig'i salomatligini mustahkamlashga ham yordam beradi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Denisenko L.N., Derevyanchenko S. P., Matveev S.V. Muammoli usulni qo'llash trening uchun biznes o'yini bilan birgalikda o'rganish stomatologiya fakulteti talabalari // Mej-eksperimental tasvirning xalqaro jurnaliniya, 2016. № 4-2. 232-234-betlar.
2. Troitskaya Yu.I., Derevyanchenko S.P. For Pro jarayonida qiymat yo'nalishlarini aniqlash stomatologiya talabalarining diniy tayyorgarligi-gov// Ilmiy maqolalar jurnali Sog'liqni saqlash va ta'lim - XXI asrda, 2012. Vol.14. № 4. 330-sahifa.
3. Ibadullayeva H.T. Valeologiya asoslari. O'quv qo'llanma. -Toshkent: TSEU, 2010.
4. Shkondina E. Valeologiya. O'quv-uslubiy qo'llanma. -Toshkent, TIZHT, 2007.
5. 5.Amocob H.M. Саломатлик х,ак,ида уйлар. - MocKBa 1978.
6. Брехман И.И. Mукаддима валеологияси - саломатлик х,акидаги мухлис. Mонография. - Владивосток, 1987.
7. Sayfiddin Faxriddin o'g'li. Valeologiya asoslari. Salomatlik yohud uzoq umr qurish sirlari. Darslik. - Toshkent, 2007.
8. Bahodir Jalolov. Shaxsning valeologik madaniyati haqida tushuncha. - Toshkent, 2024. Prokopets T. P., Revyakin yu. T. bosqichma-bosqich sog'lomlashtirish va ta'lim yurak - qon tomir kasalliklari uchun profilaktika va reabilitatsiya dasturi
9. kasalliklar. Xabarchi TGPU.2008. 3-son (77)
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
и Kamoliddinova Irodabonu Shavkat qizi, Klinik fanlar kafedrasi Stomatologiya yo'nalishi assistenti, [Камолиддинова Иродабону Шавкат кизи, ассистент кафедры клинических наук по направлению стоматологии], Kamoliddinova Irodabon Shavkat qizi, Assistant Professor of Dentistry, Department of Clinical Sciences.]; manzil: O'zbekiston, Andijon sh., bobur shox ko'chasi, 2b-uy [адрес: Узбекистан, ул. Бобур шох, 2Б, г. Андижан], [address: Uzbekistan, 316, Bobur shox st., Andijan city]
