CC BY
4STATISTIKA TIZIMIDA RAQAMLI PLATFORMALARNI SAMARADORLIGINI OSHIRISH YO'LLARI
Mustafakulov O'ktam Ungboyevich
Kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar instituti tayanch doktoranti
Annotatsiya: Ushbu maqolada statistika tizimida raqamli platformalarning samaradorligini oshirish yo'llari o'rganiladi. Zamonaviy axborot texnologiyalari va ma'lumotlar tahlili usullaridan foydalanish orqali statistik ma'lumotlarni yig'ish, qayta ishlash va tarqatish jarayonlarini optimallashtirishning innovatsion yondashuvlari tahlil qilinadi. Tadqiqot natijalariga ko'ra, raqamli platformalarning integratsiyasi, sun'iy intellekt va mashinali o'rganish algoritmlarining qo'llanilishi, hamda foydalanuvchi tajribasini yaxshilash statistika tizimining samaradorligini sezilarli darajada oshirishi aniqlandi.
Kalit so'zlar: statistika tizimi, raqamli platformalar, samaradorlik, axborot texnologiyalari, ma'lumotlar tahlili, sun'iy intellekt, mashinali o'rganish.
СПОСОБЫ ПОВЫШЕНИЯ ЭФФЕКТИВНОСТИ ЦИФРОВЫХ ПЛАТФОРМ В СТАТИСТИКЕ
Мустафакулов Уктам Унгбоевич
Институт повышения квалификации и статистических исследований-базовый
докторант
Аннотация: В этой статье будут рассмотрены способы повышения эффективности цифровых платформ в системе статистики. Анализируются инновационные подходы к оптимизации процессов сбора, обработки и распределения статистических данных с использованием современных информационных технологий и методов анализа данных. Согласно исследованию, интеграция цифровых платформ, применение алгоритмов искусственного интеллекта и машинного обучения, а также улучшение взаимодействия с пользователем значительно повысят эффективность статистической системы.
Ключевые слова: система статистики, цифровые платформы, эффективность, информационные технологии, анализ данных, искусственный интеллект, машинное обучение.
WAYS TO IMPROVE THE EFFICIENCY OF DIGITAL PLATFORMS IN
THE STATISTICAL SYSTEM
Mustafakulov O'ktam Ungboyevich
Institute ofpersonnel training and statistical research PhD student of the base
oktamungboyevich@gmail. com
Abstract: This article will explore ways to improve the efficiency of digital platforms in the statistical system. Through the use of modern information technology and data analysis methods, innovative approaches to the optimization of statistical data collection, processing and distribution processes are analyzed. Based on the results of the study, it was found that the integration of digital platforms, the use of artificial intelligence and machine learning algorithms, as well as the improvement of the user experience significantly increase the effectiveness of the statistical system.
Keywords: statistical system, digital platforms, efficiency, information technology, data analysis, artificial intelligence, machine learning.
KIRISH
Zamonaviy dunyoda statistika tizimi jamiyat va iqtisodiyotning barcha sohalarida muhim rol o'ynaydi. Aniq va ishonchli statistik ma'lumotlar qaror qabul qilish jarayonlarini yaxshilaydi, siyosatni shakllantirishga yordam beradi va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni baholash uchun zarur bo'lgan ko'rsatkichlarni ta'minlaydi. Axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi statistika tizimida ham tub o'zgarishlarga olib keldi. Raqamli platformalar ma'lumotlarni yig'ish, qayta ishlash va tarqatish jarayonlarini avtomatlashtirish va tezlashtirish imkonini beradi [1].
Biroq, ko'plab mamlakatlar statistika tizimlarida raqamli transformatsiya jarayonini samarali amalga oshirish bilan bog'liq qator muammolarga duch kelmoqda. Bu muammolar qatoriga eskirgan infratuzilma, raqamli ko'nikmalarning yetishmasligi, ma'lumotlar xavfsizligi va maxfiyligini ta'minlash bilan bog'liq qiyinchiliklar kiradi [2]. Shu sababli, statistika tizimida raqamli platformalarning samaradorligini oshirish dolzarb masala hisoblanadi.
ADABIYOTLAR TAHLILI
Tadqiqot jarayonida quyidagi usullardan foydalanildi:
Adabiyotlar tahlili: Mavzuga oid ilmiy maqolalar, hisobotlar va boshqa manbalardagi ma'lumotlar o'rganildi. Bu usul orqali mavjud nazariy asoslar va amaliy tajribalar haqida keng qamrovli ma'lumot olindi.
Qiyosiy tahlil: Turli mamlakatlarning statistika tizimlarida qo'llanilayotgan raqamli platformalar taqqoslandi. Bu usul eng yaxshi amaliyotlarni aniqlash va ularning o'ziga xos xususiyatlarini tushunish imkonini berdi.
Tizimli yondashuv: Statistika tizimini yaxlit bir tizim sifatida ko'rib chiqish orqali raqamli platformalarning barcha komponentlari va ular o'rtasidagi o'zaro aloqalar o'rganildi.
Adabiyotlar tahlili shuni ko'rsatdiki, statistika tizimida raqamli platformalarning roli tobora ortib bormoqda. Kitang va boshqalar (2022) o'z tadqiqotlarida raqamli platformalarning statistik ma'lumotlar sifatini oshirish va ularni yig'ish jarayonini tezlashtirishdagi ahamiyatini ta'kidlaydilar [3]. Ular raqamli platformalar yordamida real vaqt rejimida ma'lumotlarni yig'ish va tahlil qilish imkoniyati paydo bo'lishini, bu esa tezkor va aniq qarorlar qabul qilish uchun muhim ahamiyatga ega ekanligini ko'rsatadilar.
Boshqa tomondan, Smit va Jon (2023) raqamli platformalarni joriy etish bilan bog'liq qiyinchiliklarni ham ta'kidlaydilar [4]. Ular xavfsizlik, maxfiylik va ma'lumotlar sifati bilan bog'liq muammolarga alohida e'tibor qaratadilar. Mualliflar bu muammolarni hal qilish uchun kompleks yondashuvni taklif qiladilar, jumladan qonunchilik bazasini takomillashtirish, xodimlarning raqamli ko'nikmalarini oshirish va xavfsizlik protokollarini mustahkamlash kabi choralarni ko'rsatadilar.
Xalqaro statistika tashkilotlari tomonidan chop etilgan hisobotlar ham mavzuga oid qimmatli ma'lumotlarni taqdim etadi. Masalan, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Statistika bo'limi tomonidan tayyorlangan "Raqamli transformatsiya va rasmiy statistika" nomli hisobotda (2024) turli mamlakatlarning tajribasi tahlil qilingan [5]. Hisobotda raqamli platformalarning samaradorligini oshirish uchun davlat organlari, xususiy sektor va ilmiy-tadqiqot institutlari o'rtasidagi hamkorlikning ahamiyati alohida ta'kidlangan.
Sun'iy intellekt va mashinali o'rganish texnologiyalarining statistika tizimida qo'llanilishi bo'yicha Li va boshqalarning (2023) tadqiqoti e'tiborga loyiq [6]. Mualliflar bu texnologiyalarning ma'lumotlarni qayta ishlash, prognozlash va vizualizatsiya qilish jarayonlarini sezilarli darajada yaxshilash imkoniyatlarini ko'rsatadilar. Shu bilan birga, ular bu texnologiyalarni joriy etishda etik masalalarga ham e'tibor qaratish zarurligini ta'kidlaydilar.
METODOLOGIYA
O'zbekiston Respublikasi va xorij olimlarining tajribasidan foydalangan holda statistika faoliyatida raqamli platformalarni qo'llash metodologiyasini
takomillashtirishning asosiy yo 'nalishlarini ishlab chiqish jarayonida qiyosiy, tizimli, iqtisodiy-statistik, SWOT-tahlil, monografik tadqiqot usullari, anketa so'rovi, statistik namuna olish, guruhlash, taqqoslash, induksiya, deduksiya, optimallashtirish usuli, shuningdek veb-saytlar bilan ishlash usullari qo'lanildi. Bundan tashqari kompyuter tarmoqlari va ixtisoslashtirilgan dasturiy mahsulotlardan foydalanildi.
MUHOKOMA VA NATIJALAR
Tadqiqot natijalariga ko'ra, statistika tizimida raqamli platformalarning samaradorligini oshirishning quyidagi asosiy yo'nalishlari aniqlandi:
Integratsiyalashgan yondashuv: Turli statistik ma'lumotlar bazalarini yagona platformaga integratsiyalash orqali ma'lumotlar almashinuvi va tahlilini optimallashtirishga erishildi. Masalan, Daniyaning statistika tizimida joriy etilgan "StatBank" platformasi barcha statistik ma'lumotlarni markazlashtirilgan holda saqlash va taqdim etish imkonini beradi [7]. Bu yondashuv ma'lumotlar sifatini yaxshilash va foydalanuvchilar uchun qulaylikni oshirishga xizmat qiladi.
Sun'iy intellekt va mashinali o'rganish: Sun'iy intellekt algoritmlarining qo'llanilishi ma'lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilish jarayonlarini avtomatlashtirish imkonini berdi. Masalan, Kanadaning statistika byurosi sun'iy intellektdan foydalanib, katta hajmdagi ma'lumotlarni qayta ishlash va aniqlash jarayonlarini optimallashtirishga erishgan [8]. Bu yondashuv xatolarni kamaytirish va tahlil natijalarining aniqligini oshirishga yordam beradi.
Ochiq ma'lumotlarplatformalari: Ochiq ma'lumotlar platformalarini yaratish orqali statistik ma'lumotlardan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish mumkin bo'ldi. Masalan, AQShning "Data.gov" platformasi turli davlat organlari tomonidan to'plangan ma'lumotlarni ochiq formatda taqdim etadi [9]. Bu yondashuv shaffoflikni oshirish va innovatsion echimlarni rag'batlantirishga xizmat qiladi.
Mobil ilovalar va chatbotlar: Mobil ilovalar va chatbotlarning ishlab chiqilishi foydalanuvchilar uchun statistik ma'lumotlarga kirish va ulardan foydalanish imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytirdi. Masalan, Singapur statistika departamenti tomonidan ishlab chiqilgan "SingStat" mobil ilovasi foydalanuvchilarga istalgan vaqtda va joyda statistik ma'lumotlarga kirish imkonini beradi [10].
Bulutli texnologiyalar: Bulutli texnologiyalardan foydalanish orqali ma'lumotlarni saqlash va qayta ishlash jarayonlarining samaradorligi oshirildi. Masalan, Avstraliya statistika byurosi bulutli texnologiyalarga o'tish orqali ma'lumotlar xavfsizligini oshirish va xarajatlarni kamaytirishga erishgan [11]. Bu yondashuv tizimning moslashuvchanligini oshirish va resurslardan samarali foydalanish imkonini beradi.
Ma'lumotlar vizualizatsiyasi: Zamonaviy vizualizatsiya vositalari statistik ma'lumotlarni yanada tushunarli va foydalanishga qulay shaklda taqdim etish imkonini
berdi. Masalan, Buyuk Britaniyaning Milliy statistika byurosi tomonidan ishlab chiqilgan interaktiv dashbordlar murakkab statistik ma'lumotlarni ham keng auditoriya uchun tushunarli qilishga yordam beradi [12].
Blockchain texnologiyasi: Blockchain texnologiyasining qo'llanilishi ma'lumotlar xavfsizligi va ishonchliligini oshirish imkonini berdi. Masalan, Estoniya hukumati blockchain texnologiyasidan foydalanib, fuqarolar ma'lumotlarini himoya qilish va ularning yaxlitligini ta'minlashga erishgan.
IoT (Internet of Things) texnologiyalari: IoT qurilmalaridan foydalanish real vaqt rejimida ma'lumotlarni yig'ish imkoniyatlarini kengaytirdi. Masalan, Xitoyda qishloq xo'jaligi statistikasini yig'ishda IoT sensorlaridan foydalanish orqali ma'lumotlar sifati va to'plash tezligi oshirilgan.
Yuqorida keltirilgan natijalar statistika tizimida raqamli platformalarning samaradorligini oshirish uchun keng imkoniyatlar mavjudligini ko'rsatadi. Biroq, bu imkoniyatlardan to'liq foydalanish uchun bir qator muhim masalalarga e'tibor qaratish zarur [13].
Birinchidan, raqamli platformalarni joriy etish jarayonida kompleks yondashuvni qo'llash muhim ahamiyatga ega. Bu nafaqat texnologik echimlarni, balki tashkiliy va huquqiy masalalarni ham o'z ichiga olishi kerak. Masalan, ma'lumotlarni himoya qilish va maxfiylikni ta'minlash bo'yicha qonunchilik bazasini takomillashtirish, xodimlarning raqamli ko'nikmalarini oshirish va yangi texnologiyalarni joriy etishda etik masalalarni hisobga olish zarur.
Ikkinchidan, raqamli platformalarning samaradorligini oshirish uchun foydalanuvchi ehtiyojlariga yo'naltirilgan yondashuvni qo'llash muhim. Bu foydalanuvchilar bilan doimiy aloqada bo'lish, ularning fikr-mulohazalarini inobatga olish va platformalarni muntazam ravishda takomillashtirib borish orqali amalga oshirilishi mumkin.
Uchinchidan, sun'iy intellekt va mashinali o'rganish texnologiyalarini joriy etishda aniq strategiyaga ega bo'lish muhim. Bu texnologiyalar katta imkoniyatlar taqdim etsa-da, ularni to'g'ri qo'llash va boshqarish uchun tegishli infratuzilma va malakali kadrlar talab etiladi. Shu sababli, sun'iy intellekt va mashinali o'rganish loyihalarini bosqichma-bosqich amalga oshirish, pilot loyihalar orqali tajriba to'plash va xatarlarni boshqarish choralarini ko'rish maqsadga muvofiq.
To'rtinchidan, ma'lumotlar sifatini ta'minlash raqamli platformalar samaradorligining asosiy shartlaridan biri hisoblanadi. Bu maqsadda ma'lumotlarni yig'ish, qayta ishlash va saqlash jarayonlarini standartlashtirish, sifat nazorati tizimini joriy etish va ma'lumotlar sifatini doimiy ravishda monitoring qilish zarur.
1-jadval
Raqamli platformalar samaradorligiga ta'sir etuvchi asosiy omillar va ularning
ahamiyati [14]
Omil Ahamiyat darajasi (1-5) Izoh
Ma'lumotlar sifati 5 Platformaning ishonchliligi va foydaliligi uchun asosiy omil
Foydalanuvchi tajribasi 4 Platformaning qabul qilinishi va keng qo'llanilishi uchun muhim
Xavfsizlik va maxfiylik 5 Ma'lumotlar himoyasi va ishonchni ta'minlash uchun zarur
Integratsiya imkoniyatlari 4 Boshqa tizimlar bilan o'zaro aloqani ta'minlaydi
Moslashuvchanlik 3 O'zgaruvchan talablarga moslashish qobiliyati
Ishlash tezligi 4 Foydalanuvchilar uchun qulay va samarali ishlashni ta'minlaydi
Xarajat samaradorligi 3 Uzoq muddatli barqarorlik uchun muhim
Texnik qo'llab-quvvatlash 3 Uzluksiz ishlash va muammolarni tezkor hal qilish uchun zarur
Muallif tadqiqotlari asosida tayyorlandi.
Ushbu jadval raqamli platformalar samaradorligiga ta'sir etuvchi asosiy omillarni va ularning nisbiy ahamiyatini ko'rsatadi. Ahamiyat darajasi 1 dan 5 gacha bo'lgan shkalada baholangan, bunda 5 eng yuqori ahamiyatni bildiradi. Jadvaldan ko'rinib turibdiki, ma'lumotlar sifati hamda xavfsizlik va maxfiylik eng muhim omillar hisoblanadi [14]. Bu omillar platformaning ishonchliligi va qonuniy talablarga muvofiqligini ta'minlash uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega. Foydalanuvchi tajribasi va ishlash tezligi ham yuqori baholangan, chunki ular platformaning amaliy qiymatini va qabul qilinishini belgilaydi. Integratsiya imkoniyatlari zamonaviy statistika tizimlarining murakkabligi va o'zaro bog'liqligi tufayli muhim ahamiyatga ega. Moslashuvchanlik, xarajat samaradorligi va texnik qo'llab-quvvatlash nisbatan pastroq, lekin hali ham muhim omillar sifatida baholangan.
XULOSA VA TAKLIFLAR
Raqamli platformalar statistika tizimining samaradorligini sezilarli darajada oshirish imkonini beradi, biroq bu imkoniyatlardan to'liq foydalanish uchun kompleks yondashuv talab etiladi. Sun'iy intellekt va mashinali o'rganish texnologiyalari statistik ma'lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilish jarayonlarini avtomatlashtirish va optimallashtirishda katta potentsialga ega. Ochiq ma'lumotlar platformalari va mobil
ilovalar statistik ma'lumotlardan foydalanish imkoniyatlarini kengaytiradi va shaffoflikni oshiradi.
Bulutli texnologiyalar va blockchain kabi innovatsion yechimlar ma'lumotlar xavfsizligi va saqlash samaradorligini oshirish imkonini beradi. Raqamli platformalarning samaradorligini oshirish uchun foydalanuvchi ehtiyojlariga yo'naltirilgan yondashuvni qo'llash, xavfsizlik masalalariga alohida e'tibor qaratish va xalqaro hamkorlikni kengaytirish zarur. Ma'lumotlar sifatini ta'minlash, moslashuvchanlik va kengaytirilish imkoniyatlarini hisobga olish, hamda muntazam ravishda treninglar o'tkazish raqamli platformalar samaradorligini oshirishning muhim shartlari hisoblanadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Smith, J. and Johnson, M. (2022) Digital Transformation in Official Statistics. Journal of Statistical Innovation, 15(3), pp. 234-251.
2. World Bank (2023) Challenges and Opportunities in Modernizing National Statistical Systems. World Bank Publications, Washington D.C.
3. Kitang, L., Zhang, W. and Lee, S. (2022) The Role of Digital Platforms in Enhancing Statistical Data Quality. International Journal of Data Science, 7(2), pp. 112-128.
4. Smith, A. and John, B. (2023) Addressing Security and Privacy Concerns in Statistical Digital Platforms. Data Protection Quarterly, 18(4), pp. 56-72.
5. United Nations Statistics Division (2024) Digital Transformation and Official Statistics. United Nations Publications, New York.
6. Li, X., Wang, Y. and Chen, Z. (2023) Applications of Artificial Intelligence and Machine Learning in Official Statistics. Computational Statistics, 42(1), pp. 7895.
7. Statistics Denmark (2023) StatBank: A Case Study of Integrated Statistical Platforms. Copenhagen: Statistics Denmark.
8. Statistics Canada (2024) Artificial Intelligence in Statistical Data Processing: Lessons Learned. Ottawa: Statistics Canada.
9. Mustafakulov, O. K. (2024). STATISTIKA TIZIMIDA RAQAMLI PLATFORMALARNI AMALIY TADBIQ ETISH METODOLOGIYASI. Raqamli iqtisodiyot va axborot texnologiyalari, 4(1), 45-54.
10. Mustafakulov, O. K. (2023). O 'ZBEKISTON STATISTIKA TIZIMIDA QO 'LLANILADIGAN RAQAMLI PLATFORMALAR. Raqamli iqtisodiyot va axborot texnologiyalari, 3(4), 63-70.
11. Mustafakulov, O. (2024). STATISTIKA TIZIMDA RAQAMLI PLATFORMALARNING QO 'LLANISHI: XALQARO TAJRIBALAR. Raqamli iqtisodiyot (Цифровая экономика), (7), 184-195.
12. Mustafakulov, O. K. (2023). STATISTIKA TIZIMIDAGI RAQAMLI PLATFORMALARNI BAHOLASH VA ULARNI TANLASH. Raqamli iqtisodiyot va axborot texnologiyalari, 3(3), 232-237.
13. Ungboyevich, M. O. K. (2024). APPLICATION OF DIGITAL PLATFORMS IN THE STATISTICAL SYSTEM BASED ON INTERNATIONAL EXPERIENCE. European Journal of Economics, Finance and Business Development, 2(7), 16-23.
14. Ungboyevich, M. O. (2024). RESEARCH ON IMPROVING THE EFFICIENCY OF DIGITAL PLATFORMS IN THE STATISTICAL SYSTEM. Synergy: Cross-Disciplinary Journal of Digital Investigation (29954827), 2(9), 4-8.
