Научная статья на тему 'СОЯ НАВЛАРИНИНГ ШОНАЛАШ ФАЗАСИДА СУВ АЛМАШИНУВ ХУСУСИЯТЛАРИ'

СОЯ НАВЛАРИНИНГ ШОНАЛАШ ФАЗАСИДА СУВ АЛМАШИНУВ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
1
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
соя навлари / ўсиш / ривожланиш / транспиратсия / қурғоқчилик / soybean varieties / growth / development / transpiration / drought

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Фозилов Ш. М.

Сурхондарё вилояти тупроқ-иқлим шароитида турли соя навларининг дуккаклаш фазасида сув алмашинув хусусиятлари ўрганилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по Гуманитарные науки , автор научной работы — Фозилов Ш. М.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHARACTERISTICS OF WATER EXCHANGE IN THE STAGE OF SOYBEAN CULTIVARS

The characteristics of water exchange during the podding phase of different soybean varieties were studied in the soil and climate conditions of Surkhandarya region.

Текст научной работы на тему «СОЯ НАВЛАРИНИНГ ШОНАЛАШ ФАЗАСИДА СУВ АЛМАШИНУВ ХУСУСИЯТЛАРИ»

Фозилов Ш.М.

Термиз давлат университети, уцитувчи Сурхондарё, Узбекистон

СОЯ НАВЛАРИНИНГ ШОНАЛАШ ФАЗАСИДА СУВ АЛМАШИНУВ ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотатсия: Сурхондарё вилояти тупрок-иклим шароитида турли

соя навларининг дуккаклаш фазасида сув алмашинув хусусиятлари урганилди.

Таянч сузлар: соя навлари, усиш, ривожланиш, транспиратсия,

KУPFOKЧИЛИK

Fozilov Sh.M.

Termez State University, teacher Surkhandarya, Uzbekistan

CHARACTERISTICS OF WATER EXCHANGE IN THE STAGE OF SOYBEAN CULTIVARS

Abstract: The characteristics of water exchange during the podding phase of different soybean varieties were studied in the soil and climate conditions of Surkhandarya region.

Key words: soybean varieties, growth, development, transpiration, drought

Хрзирги кунда вилоят шароитида етиштирилаётган соялар бир неча навлардан иборат булиб, улар умумий хосилдорлиги ва хосил сифатлари билан бир- биридан фарк килади. Айрим йилларда ёFингарчилик кам булиши ва сугориш учун ишлатиладиган сувларнинг хам режадан кам булиши умумий хосил микдорига ва сифатига салбий таъсир этади. Шунинг учун хам соя навларининг курFOкчиликка чидамлилик даражасини аниклаш ва нисбатан чидамли навларни ишлаб чикишга тавсия этиш долзарб муаммо булмокда. K,урFOкчиликка мослашувчанларини янада купайтириш учун далада хам, лаборатория шароитида хам изланишлар зарур.

Усимликларнинг сув алмашинув хусусиятлари уларнинг усиши, ривожланиши, хосилдорлиги ва хосил сифатини таъминлайдиган асосий курсатгичлардан бири булиб хисобланади.

K,урFOкчиликка чидамлилик (сувсизланишга ва хаддан ташкари кизиб кетишга хосилдорликка катта зарар етказмаслик кобилияти) нокулай шароитларда кафолатланган хосил олишга имкон беради. Уларнинг вегетация даврида ва дуккак хосил булишида усимликларнинг тез ва бир текис униб чикиши, усиши ва ривожланиши асосан экилган уруFлар ва кучатларнинг сув режимига боFлик.

Юкоридаги маълумотлардан келиб чикган холда, биз соя навларининг сув алмашинув хусусиятларини, уларнинг усиш ва ривожланиш фазалари буйича ургандик.

1.1- жадвал.

№ Навлар Баргларда

Умумий сув микдори % Транспиратсия жадаллиги, г/м2с Сув такчиллиги, % Сув саклаш кобилияти

1 Барака 74.5 % 87.23 35.8 % 76,1 %

2 Тумарис ман-60 73.3 % 60.47 26.10 % 76, %

3 Устоз ММ-60 73.9 % 96.23 57.32 % 69,9%

4 Вилона 74.0 % 75.82 30.6 % 70,4%

Барака нави баргида умумий сувнинг микдори 74,5 % га тенг булиб, Вилона нави билан бир хил эканлиги кузатилди. Тумарис ман-60 навининг умумий сув микдори 73.3 % га тенг булиб, Устоз ММ-60 билан деярли бир эканлиги аникланди.

Бу маълумотлардан аникланишича, Тумарис ман-60 ва Устоз ММ-60 соя навларининг баргларидаги сув микдорига нисбатан Барака ва Вилона соя навининг баргларида сув микдори куп булиши аникланди.

Усимлик баргларида содир буладиган транспирация жадаллиги хам усимликларни сув алмашинув хусусиятларидан бири хисобланади. Жадвалда курсатилган ( 1.1 -жадвал ) маълумотлардан аникланишича Устоз ММ-60 навини баргларининг 1 м2 барг сатхида 1 соат давомида 96,23 г сув буFлатилган булса шу муддатда Тумарис ман-60 навининг баргларидан 60.47 г сув буFланган яъни шу муддатда Устоз ММ-60 нави Тумарис ман-60 навига нисбатан 35.76 г сув куп буFлатган. К,олган навлар хам оралик уринларни эгаллаб Устоз ММ-60 навига нисбатан камрок сув буFлатган, яъни Барака нави 9,0 г , Вилона нави эса 20.41 г кам сув буFлатган. Бу курсатгич навларнинг транспирация жадаллиги буйича хам бир-биридан кескин фарк килишини курсатади.

Соя навлари баргларидаги сув такчиллиги хам нав хусусиятларига боFлик холда узгаради. Устоз ММ-60 навининг баргларида сув такчиллик 57.32 % га тенг булса, Тумарис ман-60 навиники 26.10 % тенг булиб, у Устоз ММ-60 навига нисбатан нисбатан 31.22 %, Вилона навида 26.72 % ва Барака навида 21.52 % Устоз ММ-60 соя нави баргларига нисбатан сув такчиллиги купрок эканлиги аникланди.

Худди сув такчиллигига ухшаш баргларининг сув саклаш кобиляти хам усимликларнинг курFOкчиликка чидамлилик даражасини

характерлайдиган энг мухим курсатгич хдсобланади. Барака соя нави баргларининг сув саклаш кобиляти бошка навларга нисбатан энг юкори булиб, 1 соат давомида сарфлаган сув микдори 23.9 % га тенг булса, Устоз ММ-60 соя нави шу муддатда 30.1 % сув сарфлаган ва улар уртасидаги фарк 6.2 % га тенг.

Тумарис ман-60 нави баргларидан сарфланган сув микдори 24 % га тенг булиб, у бор ёFи 0,1 % га камрок, Вилона навининг барглари шу муддатда 29,6 % сув буFлатган булиб, 0,5 % га кам сув буFлатган. Бу маълумотлар Устоз ММ-60 навининг сув саклаш кобиляти энг паст, Барака соя навининг сув саклаш кобиляти энг юкори эканлигини курсатади. К,олган навлар сувни саклаш кобиляти буйича оралик уринни эгаллайди. Шундай килиб соя навларининг сув саклаш хусусиятларига асосланган х,олда уларнинг курFOкчиликка чидамлиги даражасини куйидаги тартибда жойлаштириш мумкин: Устоз ММ-60< Вилона< Тумарис ман-60 <Барака <

Устоз ММ-60 урганилган навлар уртасида курFOкчиликка чидамлиги энг паст булса, Барака навининг курFOкчиликка чидамлиги энг юкори ва колган вариантлар оралик уринда жойлашган.

Соя навларининг курFOкчиликка чидамлилик даражасини курсатувчи энг мухдм физиологик жараён баргларидаги умумий сув микдоридир. Бошка курсатгичларга нисбатан бу курсатгич туFридан-туFри навларнинг KурFOкчиликка чидамлилик даражасини хдрактерлайди. Бизнинг тажрибамизда олинган бу маълумотлар 1.2-расмда янада аникрок тасвирланган.

1.2 - rasm. Soya navlarining dukkaklash fazasidagi

umumiy suv miqdori.

To'maris MAN-60

73.30%

Соя навларининг KypFOK4KnHKKa чидамлилик даражасини тасвирловчи яъни уларнинг умумий сув микдори буйича тупланган маълумотлар курсатишича барча урганилган навлар уртасида нисбатан KурFOкчиликка чидамли нав булиб Барака нави хдсобланади. Бу навнинг баргларидаги умумий сув микдори 74.50% эканлиги аникланди.

АДАБИЁТЛАР

1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentmmg 2017 yil 14 martdagi — 2017-2021 yillarda Respublikada soya ekini ekishni va soya doni yetishtirishni ko'paytirish chora-tadbirlari to'g'risidagi PQ-2832-sonli qarori.

2. Фролов В. Соя: плюсы и минусы / В. Фролов, Н. Сарбатова, О. Сычёва // Животноводство России. - 2007. - № 11. - С. 54-55;

3. Дон Р. Соя. Дорога в будущее. — М.: Социально-политическая мысль, 2005.

4. Baxriddinovna R. U., Musurmonovich F. S. Soybean-as a source of valuable food //Texas Journal of Multidisciplinary Studies. - 2022. - Т. 6. - С. 165-166.

5. Musurmonovich F. S., Komiljonovna X. S., Qudrat o'g'li S. A. Some Photosynthetic Indicators of Soybean Varieties //Texas Journal of Multidisciplinary Studies. - 2022. - Т. 5. - С. 255-257.

6. Normuminovna Q. D., Musurmonovich F. S. Bioecological Properties of Salvia Officinalis L //Texas Journal of Multidisciplinary Studies. - 2022. - Т. 6. - С. 249-252.

7. Baxriddinovna R. U. Methodology For Solving Problems of Food Chains and Ecological Pyramids and Its Significance //Texas Journal of Multidisciplinary Studies. - 2024. - Т. 28. - С. 19-22.

8. Fozilov S. The effect of drought on the water regime in the leaves of soybean varieties //Science and innovation in the education system. - 2023. - Т. 2. - №. 9. - С. 25-28.

9. Fozilov S. Effect of stress factors on some physiological parameters of soybean plant //Science and innovation in the education system. - 2023. - Т. 2. - №. 7. -С. 722-74.

10. Musurmonovich F. S., Baxriddinovna R. U. Oqsil taqchilligini ta'minlashda soya o 'simligining o 'rni //nazariy va amaliy fanlardagi ustuvor islohotlar va zamonaviy ta'limning innovatsion yo'nalishlari. - 2024. - Т. 1. - №. 4. - С. 254258.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.