CC BY
24Конституциялъщ жэне жмшшк цуцыц
УДК 347
СОТ БИЛ1Г1 ЦЫЗМЕТШДЕГ1 СОТ ТОРЕЛ1Г1 ЖЭНЕ Ц¥ЦЬЩТЫ ТYСIНДIРУ
Караев Алипаша Агаханович
Каспий цогамдыц университетшц «Эдшет» жогары цуцыц мектебтщ цауымдастырылган профессоры, Казацстан Республикасыныц Эдшет министрл1г1 Зацнама жэне цуцыцтыц ацпарат институтыныц конституциялыц, экшшшк зацнама жэне мемлекеттж басцару бел1мтщ жетекш1 гылыми цызметкерг, зац гылымдарыныц кандидаты, доцент, Алматы ц., Казацстан Республикасы
Тлеуов Тлеубек Муратович
Каспий цогамдыц университетi «Эдшет» Жогары цуцыц мектебтщ докторанты, Алматы ц., Казацстан Республикасы
Tymh свздер: сот, сот торелт, цуцыц нормаларын тYсiндiру, нормативтж цаулы, цуцыцтыц шыгармашылыц.
Аннотация. Сот билг Yшiн цолданыстагы конституция мен, басца цуцыцты акттер-ге белгтенгендей цуцыцтыц мэртебесте сэйкес сот торiлегi негiзгi цызметi болганымен, цатар алып журетт сот торелтмен тжелей байланысты сот практикасы мэселелерi бойынша тYсiндiрмелер берт нацтылауды цамтиды. Мацалада Казацстан Республика-сындагы сот торелтшц жэне Казацстан Республикасыныц Жогары сотыныц цуцыцты тYсiндiрудегi цызметi царастырылган. ¥сынылган мацалада авторлар Казацстан Республикасы Жогаргы сотыныц Нормативтж цаулыларыныц заци табигатына назар аударуга шацырып, олардыц сот торелтнде бiркелкi сот тэжiрибесiнiц барлыц сот сатыларын-дагы цалыптасуы жолындагы айцын ролi ашылган. Мацалада бYгiнгi тацда бiздiц елiмiз-дегi сот билт цызметтщ мэселелерт цалыптастыру Yшiн жан-жацты царастырылып келген теориялыц жэне де тэжiрибелге негiзделiп, осы цызметтщ жан-жацты озгер^тер Yрдiстерi арнасында царастырып, сот цызметiндегi нормативтi акттердщ тYсiндiрудегi ролi айцындалган. Казiргi тацда зац эдебиеттде нормативтi цаулылардыц табигатына байланысты агылшын-саксондыц сот прецедентiмен уцсастыру козцарастары цалыптасуы кездеседi жэне де оз ойларын дэлелдеу кезтде алга цояр негiздерiреттде жаца норма-тивтi актi екендтн айтатындар баршылыц. Казацстан Ресубликасыныц Жогаргы сот-тыц сот торелтмен уштаса байланысты нормативтж цаулы туралы теориялыц жэне цолданыстагы зацнамалардагы ережелердi салыстыра келе, авторлар мацаладагы усыны-стар тек цана теоретик зац галымдарына емес, сонымен цатар тэжiрибедегi зацгерлерге-де цызыгушылыц тудыруы мYмкiн деген ойга келедi. Казацстан Республикасыныц Жогаргы Сотыныц нормативтж цаулыларыныц цуцыцтыц мэртебест, цалыптасцан цолданыстагы базасыныц жалпыланган талдауына, цазiргi теориялыц козцарастарга жэне айтылган ав-торлыц ойларына CYйене отырып, осы мацаланыц мэтШнде ашып корсетшген.
ПРАВОСУДИЕ И ПРАВОРАЗЪЯСНЕНИЕ В ДЕЯТЕЛЬНОСТИ СУДЕБНОЙ ВЛАСТИ
Караев Алипаша Агаханович
Ассоциированный профессор Высшей школы права «Эдшет» Каспийского общественного университета, Ведущий научный сотрудник отдела конституционного, административного законодательства и государственного управления Института законодательства и правовой информации Министерства юстиции Республики Казахстан, кандидат юридических наук, доцент, г. Алматы, Республика Казахстан
Тлеуов Тлеубек Муратович
Докторант Высшей школы права «Эдшет» Каспийского общественного университета, г. Алматы, Республика Казахстан
Ключевые слова: суд, правосудие, толкование норм права, нормативные постановления, правотворчество.
Аннотация. Хотя и для судебной власти в соответствии с правовым статусом, а также закрепление в действующей Конституций, и иных правовых актах основ деятельности
Вестник Института законодательства и правовой информации РК
№1 (59) - 2020
I
I
I $
I I I
I
I I i
I
I
I I I
судебной власти связывают с отправлением правосудия и это непосредственно связано с разъяснения по вопросам судебной практики. В статье рассмотрены вопросы правосудия в Республике Казахстан и деятельность Верховного Суда Республики Казахстан по разъяснению норм права, связанные судебной практикой. В представленной статье авторы хотели обратить внимание на правовую природу нормативных постановлений Верховного Суда Республики Казахстан и их четкую роль в формировании единой судебной практики в области правосудия на всех уровнях судебной системы. В статье рассмотрены теоретические и практические основы, которая была тщательно раскрыта для решения проблем которые возникают у судебной власти в нашей стране, как часть этого процесса и всесторонних изменений была определена роль разъяснения нормативных правовых актов в судебной деятельности. В настоящее время в юридической литературе появляется мнения что по природе нормативные юридической постановления схожи с судебным прецедентом в англосаксонской правовой системе, и есть такие которые основой для обоснования своей точки зрения утверждают, что это создает новый нормативный акт. Сравнивая теоретических положения и закрепленные законодательстве нормы, касающиеся Нормативных постановлении Верховного Суда Республики Казахстан, авторы предполагают, что предложения, содержащиеся в статье, могут представлять интерес не только для теоретиков-юристов, но и для практических юристов. Правовой статус нормативных решений Верховного Суда Республики Казахстан раскрывается в тексте данной статьи на основе общего анализа существующей практической деятельности, современных теоретических подходов и авторских идей.
JUSTICE AND LAW CLARIFICATION IN THE ACTIVITIES OF THE JUDICIARY
Karaev Alipasha Agakhanovich
Associate Professor of Adilet Law School Caspian Public University, Leading Researcher, Department of Constitutional, Administrative Legislation and Public Administration, Institute of Legislation and Legal Information of the Ministry of Justice of the Republic of Kazakhstan, Candidate of Law, Almaty, Republic of Kazakhstan
Tleuov Tleubek
Doctoral student of Adilet Law School, Caspian Public University, Almaty, Republic of Kаzаkhstаn
Keywords: court, justice, interpretation of legal norms, normative decisions, law-making.
Abstract. Although for the judiciary in accordance with the legal status, as well as the establishment in the current Constitutions and other legal acts of the foundations of the judiciary is associated with the administration of justice and this is directly related to the clarification of judicial practice. The article deals with issues ofjustice in the Republic of Kazakhstan and the activities of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan to explain the rules of law related to judicial practice. In this article, the authors wanted to draw attention to the legal nature of the normative decisions of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan and their clear role in the formation of a unified judicial practice in the field ofjustice at all levels of the judicial system. The article deals with the theoretical and practical basis, which was carefully disclosed to solve the problems that arise in the judicial power in our country, as part of this process and comprehensive changes, the role of clarification of normative legal acts in judicial activity was determined. Currently, there are opinions in the legal literature that the nature of normative legal decisions is similar to the judicial precedent in the Anglo-Saxon legal system, and there are those who claim that this creates a new normative act as a basis for justifying their point of view. Comparing the theoretical provisions and the norms enshrined in the legislation concerning the Normative decisions of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan, the authors suggest that the proposals contained in the article may be of interest not only for legal theorists, but also for practical lawyers. The legal status of normative decisions of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan is revealed in the text of this article on the basis of a General analysis of existing practical activities, modern theoretical approaches and author's ideas.
Сот билт ц^цыцтыц мемлекеттщ мацы-зды ц^рамдас белт, оныц демократиялыц дамуыныц кепШ болып табылады. Оныц
жагдайы азаматтардыц цаз^рп замангы ца-зацстандыц ц^цыцтыц саясатца, цогам тара-пынан билжке деген сешм денгешне тжелей
Вестник Института законодательства и правовой информации РК A QC
№1 (59) - 2020 I05
Конституциялъщ жэне жмшшк цуцъщ
эсер етед1, ягни сот торелтн ЖYзеге асыру сапасы-ел1м1зд1ц ц^цыцтыц мемлекетке ш-гершеушщ басты корсетюштершщ б1р1 екеш созЫз.
Сот билт ц^цыц туралы дауда бас торешшщ ролш цамтамасыз ете отырып, ц^цыцтыц мемлекет теттнде ерекше рол атцаратындыцтан. Сонымен цатар, бYгiнгi тацда барлыц оркениеттi елдердегi соттарга коп цырлы окiлеттiктер берiлген. Сот торель гiн ЖYзеге асыру процесшде сот тiкелей не-месе жанама тYPде, ал коптеген жагдайлар-да дербес окшетлк ретiнде сот практикасы мэселелерi жонiндегi ^олданыстагы зацнама-ны тYсiндiру, мемлекеттiк органдар мен лауа-зымды адамдардыц шешiмдерi мен ю-эрекет-тершщ зацдылыгы мен негiздiлiгiн бацылау, Yкiмдердiц, озге де сот шешiмдерi мен басца да органдардыц шешiмдерiнiц орындалуын цамтамасыз ету, соттарга ведомстволыц багынысты эюмшшк ц^цыц б^зушылыцтар туралы iстердi царау жэне шешу сияцты басца да мэселелердi ЖYзеге асырады.
Казiрri замангы сот ЖYЙесiн цалыптасуы Казац ССР Жогаргы Советшщ 1990 жылгы 25 ^азандагы № 307-ХП Каулысы мен Казац Советик Социалистiк Республикасыныц Мемлекеттж егемендт туралы деклараци-яныц цабылдануымен ерекшеленш, м^нда алгаш рет мацызды принциптердщ; мемле-кеттiк билжтщ Yш тармацца болшук «Респу-бликада мемлекеттж оюмет билт оны зац шыгару, атцару жэне сот билтне болу принципа бойынша ЖYзеге асырылады. Ец жога-ры сот билтн Казац ССР Жогаргы Соты ЖYргiзедi»1. 1991 жылдыц 16 желтоцсанын-да Казацстан Республикасыныц «Казацстан Республикасыныц мемлекеттiк тэуелсiздiгi туралы» Конституциялыц зацыныц 1 - ба-бына сэйкес Тэуелсiздiк жарияланып, оныц мэтiнiнде: «Казахстан Республикасы - тэуел-Ыз, демократиялыц жэне ц^цылыц мемлекет. Ол оз территориясында окiмет билтн толыц иеленд^ озiнiц iшкi жэне сыртцы саясатын дербес белгшеп, ЖYргiзедi»2 деп корсетiлген.
Осылайша, Казахстан Республикасын-да жаца Yлгiдегi сот ЖYЙесiн ц^рудыц, соттарга толыц колемде ц^цыц берудi, зацнама-да оныц шынайы элеуметтiк ролiн бекiтудiц бiрегей мYмкiндiгi пайда болды.
Нацты цолданытсагы зацнамада бек-тiлiп, цолданысца 1993 жылгы 28 цацтарда
тэуелсiз Казацстанныц бiрiншi Конституци-ясыныц цабылдануымен байланысты. Бiрiн-шi рет Негiзгi зац «сот билт» ^ымына CYЙ-енш, оныц элеуметтiк мацсатын, заттыц жэне аумацтыц юрисдикциясын, сондай-ац оныц дербеслгш белгiлей бастады. Алайда, 1993 жылгы Конституция мшЫз болмады. Соттар туралы тарауда судьялар тэуелЫз деп жария-ланса да, олардыц тэуелсiздiгiнiц ешцандай кепiлдiгiн Конституция коздеген жоц. Казiр-гi кезде олар: соттардыц объективтШп жэне олардыц цызметiнiц конструктивтiлiгi, билж ц^рылымдары тарапынан цысым корсету мYмкiндiгiнен арылу цазiргi КР Конституци-ясында корiнiс тапцан.
Сот билiгi тек басшы цызметi сот торелiгi болганмен, менiц ойымша, цосымша цызмет деп царастырсацта Казацстан Республикасыныц Жогаргы Соты норма шыгармашылыгы цызметiн нормативтж цаулылар цабылдау кезiнде сот билтн емес, бiрыцFай жалпы мемлекеттiк билжт ЖYзеге асырады. Эрине, ЖоFарFы Сот нормативтж сипаттаFы цаулы-ларды цабылдай отырып, жоFары сот органы ретшде эрекет етедi. Алайда жоFарFы сот органы сот торелiгiн ЖYзеге асыру саласын-даFы, сот-ц^цыцтыц цатынастар саласындаFы бiрыцFай жалпы мемлекеттiк билжтщ окiлi болып табылуыныц арцасында болып отыр.
ЖоFарFы Соттыц норма шыгару цызметi б^л сот торелiгiн ЖYзеге асыру цызметi емес. Сондыцтан нормативтж цаулы Казацстан Республикасыныц атынан емес, тек ЖоFарFы Соттыц атынан жэне тшт оныц жалпы оты-рысыныц атынан цабылданады.
1995 жылы 30 тамызда республикалыц референдумда цабылда^ан Казацстан Республикасыныц Конституциясыныц мэтшь не сэйкес: «Сот билiгi Казацстан Республикасыныц атынан ЖYзеге асырылады жэне озше азаматтар мен ^йымдардыц ц^цыцта-рын, бостандыцтары мен зацды мYДделерiн цорFауды, Республиканыц Конституциясыныц, зацдарыныц, озге де нормативтiк ц^цыцтыц актiлерiнiц, халыцаралыц шартта-рыныц орындалуын цамтамасыз етудi мацсат етiп цояды»3 деп белгiленген, бiрац осы цы-зметтiц негiзiнде ц^цыц цолдану процесшде кейбiр нормативтi актiлерге тYсiндiрме беру жатыр. ОсыFан байланысты цоFам Зац шыFарушыдан ц^цыцтыц нормаларды баян-даудаFы айцындыц пен царапайымдылыцты,
1 Цазац ССР Жогаргы Советшц 1990 жылгы 25 цазандагы № 307-ХП Цаулысы мен Цазац Советтж Социалиста Республикасыныц Мемлекетт1к егемендг туралы декларация \\ Цазац ССР Жогаргы Советшц ведомостары, 1990 ж., N 44, 408-цужат.
2 1991 жылдыц 16 желтоцсанында Цазацстан Республикасыныц «Цазацстан Республикасыныц мемлекет-т\к тэуелЫздт туралы» \\ Цазац ССР Жогаргы Советшц ведомостары, 1991 ж., N 51, 622-цужат
3 Цазацстан Республикасыныц Конституциясы. Конституция 1995 жылы 30 тамызда республикалыц референдумда цабылданды \ \ Цазацстан Республикасы Парламентшц Жаршысы, 1996 жылгы N 4, 217-цужат (Цазацстан Республикасы Парламенттщ басылымы)
Вестник Института законодательства и правовой информации РК
№1 (59) - 2020
I
I I I I I I
I
I I I
I I
I I I
нормативтж ц^цыцтыц актшер ЖYЙесiн-де олцылыцтардыц болмауын талап етедь Алайда, тYсiнiк пен сез, тюр мен ^сыныс, ц^цыц нормасы мен ^сыныс мазм^ны мен формасыныц ажырамас бiрлiгiнде болса да, б^л бiрлiк олардыц ^цсастыгы емес екендь гiн керсетедi. 0з тiлiн бшетш адам цандай да бiр сездi цалай цолдануга болатынын бiледi, б1рац барлыц ыцтимал жагдайларда тугас сейлемдер туралы айтпаганда, б^л сездi ца-лай цолдануга болатынын бiле алмайды. Сез бен ойдыц толыц сэйкес келмеуi, зацнама-дагы болуы мYмкiн олцылыцтар мэселесш шешудi судьялар ц^цыц цолдану процесiнде ЖYзеге асырады.
Осыган байланысты, нормаларды сот цызметшде ц^цыцты тYсiндiру мэселес езектi болып отыр. Казацстандыц ц^цыц цол-дану практикасында нормативтiк актiлерде бекiтiлген осындай акт Казацстан Республи-касы Жогаргы Сотыныц нормативтiк цау-лысы болып табылады жэне «К^цыцтыц ак-тiлер туралы» Казацстан Республикасыныц 2016 жылгы 6 сэу1ршдеп №480-У зацына сэйкес: «Казацстан Республикасы Жогаргы Сотыныц нормативтiк цаулысында сот прак-тикасы мэселелерi бойынша тYсiнiктемелер цамтылады» - деп белгшенген4.
Дегенмен, Жогаргы Соттыц нормашыгар-машылыц цызметi-оныц дербес конституци-ялыц-ц^цыцтыц цызметшщ нысаны.
Бiрац сот терелiгiн ЖYзеге асыру мiндетi жэне цызметiнiц непзп нысаны сот билж-тiц жэне оныц органдарыныц норма шыгар-машылыц цызмет ЖYзеге асырылатын, осы саладагы, бiрац салыстырмалы тYPде дербес жэне мацызды цызметiнiц нысаны, бiрац ол дэстYPдiц негiзгi емес, ал цосымша немесе толыцтыру емес, бас ал екiншi децгейдегi болса, онда жэне цызмет керсетушi сипаты цатысты сот терелтн ЖYзеге асыру.
Ал егер Жогаргы Соттыц норма шыгар-машылыц цызметiн республикадагы езге де мемлекеттж билiк органдарыныц норма шыгармашылыц функциялары ЖYЙесiнде царайтын болса, онда Жогаргы Сот бiздiц республикадагы ц^цыц шыгармашылыц цы-зметтiц кептеген субъектiлерiнiц бiрi болып табылатынын атап етуге болады. Казацстан халцы, Президент, Парламент, Yкiмет, Конституциялыц Кецес жэне Республика-ныц Жогаргы Соты цолданылып ЖYрген ц^цыцтыц жариялау ц^цыгын шыгаратын норма шыгару цызметiнiц субъектiлерi болып табылатыны белгiлi.
Жогаргы Соттыц зац эдебиетшдеп норма шыгармашылыц цызметi непзшен ц^цыц тYсiнудiц эртYрлi т^жырымдамалары шец-берiнде жэне атап айтцанда ц^цыц кездерi мен соган сэйкес жекелеген теориялар шецберш-де царалып талцыланады. КР Жогаргы Сотыныц нормативтж цаулыларыныц табигаты мен нысанына цатысты т^жырымдар ц^цыц тYсiнудiц цандай да бiр конструкциялары-ныц шегiнен тыс шектеледi жэне шыцпайды.
Егер тYсiндiру ж^мысыныц нэтижелерi цамтылган нормативтiк цаулылардыц барлыц белгiлерiн ескерсе: жалпыга бiрдей мшдет-тi, цолданылу ^зацтыгы, бiрнеше рет цолда-ну, субъектiлердiц кец ауцымына таралуы -тYсiндiру нормаларыныц жиынтыгы ретiнде царауга болатын осындай актшердщ ерекше сапалы сипаттамасы туралы цорытындыга келуге болады, ал нормативтж цаулылардыц ездерi нормативтiк ц^цыцтыц актшщ ерекше тYрiне жатцызылуы тиiс, оларды нормативтiк тYсiндiру актiлерi деп атаган жен.
Дэл осы сот билтнщ жогары органы-на дефиницияларды, ц^цыцтыц термин-дердi эзiрлеу кезiнде нормативтж цаулыныц мэтiнiн тYсiну, нацтылау шегш белгiлеу релi жатады. Б^л жагдайда Жогаргы Сот Парла-ментке цараганда цогамдыц цатынастарды реттеу Yшiн «таза тYPде» норма шыгарумен айналыспайды, тек цана белгШ бiр санаттагы нацты iстердiц сот тэжiрибесiн жинацтау непзшде (жэне тек цана) Конституция мен зацдардыц нормаларын д^рыс цолдануды тYсiндiредi [1]. Сонымен цатар, Жогаргы сот зац шыгарушы органныц цузыретше ал-мастырмайды. Алайда, «Зацныц рухы мен эрт» туралы соттыц ц^цыцтыц т^жырымда-ры мен ^сыныстары ретiнде нормативтж ца-улыларда керсетiлген езiнiц ц^цыцтыц ^ста-нымдары арцылы Жогаргы сот зац шыгару процесше белсендi цатысады, оц ц^цыцты цалыптастырады жэне агымдагы зацнаманы жетiлдiру мен дамытуга ыцпал етедi.
Тугастай алганда, Жогаргы Сот беретш нацтылау цолданыстагы зацды жаца тYсiну-дiц немесе оны байланысты жэне нацты факлге немесе зац практикасы цалыптаса-тын фактiлер тобына цатысты тYсiнудiц эле-ментiн езше алып келедi.
Б^л ретте, егер Жогаргы Соттыц нацты ютер бойынша сот актiлерi ц^цыцтыц ^станымдар мен ц^цыц ережелерiн эзiр-леу арцылы темен т^рган соттарды ^цсас ютер бойынша ^цсас шешiмдер цабылдауга багыттаса, онда нормативтiк цаулылар бYкiл
4 «К^цъщтъщ актшер туралы» Казацстан Республикасыныц 2016 жылгы 6 сэуiрiндегi №480^// «Егемен Казацстан» 08.04.2016 ж., № 66 (28794); «Казахстанская правда» от 08.04.2016 г., № 66 (28192); Казацстан Республикасы Парламенттщ Жаршысы, 2016 ж., № 7-1, 46-цужат; КР НКА электрондыц тYрдегi эталон-дыц бацылау бант, 18.04.2016 ж.
Вестник Института законодательства и правовой информации РК
№1 (59) - 2020 Ю#
Конституциялыц жэне эктшШк цуцъщ
сот практикасын талдау нэтижес ретшде Республика Конституциясында козделген олар-дыц мшдеттшп арцылы бYкiл ел ауцымында оныц бiрлiгiн тиiмдi цамтамасыз етiп отыр. Мэнi зац мэтiнiн озгертпей Зацныц мэнiн нацтылау жэне ЖоFарFы Соттыц осындай оз-герiстi айцындаудаFы ролш айцындау болып табылады. Б^л <^рлену» деп аталатын нор-малар мен цаFидаттарды нацтылау процесш-де, эсiресе азаматтыц ц^цыцтыц цатынастар субъектiлерi ттсл ц^цыцтар мен мшдет-термен цамтамасыз етшуге тиiс, бiрац олар Yнемi мэтiндiк тYPде жацFыртылып, зацна-мада корсетшмейтш, бiрац одан туындайтын, ц^цыцтыц реттеу саласына т^спалданатын жэне юретш жаFдайда ЖYзеге асырылады. Казацстан РеспубликасындаFы ЖоFарFы Сот нормативтiк цаулыларды цабылдау арцылы осындай «тYрленудiц» шарасы мен шек-терiн, оныц сипаты мен салдарын аныцтайды жэне «цоFамдыц цатынастардыц озгеруiне икемдi эрекет етедi»[2, б. 10]. Б^л жаFдайда цоFамдыц дамуды ескере отырып, зацдардыц бiртiндеп озгеруi туралы айтылады. Зац нор-малары оз бастауын озгертпей, ал сот билт органдары зацдарды нацтылап, нацты дау-ларды шеше отырып немесе зацдарFа ресми тYсiндiрме бере отырып, м^ндай озгерiстердi белгiлейдi. Олар доктринаны цалыптасты-рады, зацдардыц цандай да бiр ережелерiн оз тYсiнiгiн бередi жэне осылайша отпелi цоFамFа орныцты баFдарлар ЖYЙесiн ^сы-на отырып, оз нормативтк цаулыларында зацдарды нацтылауды ЖYзеге асырады.
ЖоFарFы Сот кейде оз ц^зыретш оз бетш-ше кецейтiп, зац цолданысыныц шектерiн кецейтш немесе тарылтып, зацнама саласына басып кiргенiн жиi сынFа алады. Алай-да, сот практикасы Yшiн соттыц ц^цыцтыц нормаларды цолдану процесшде пайдаланы-латын эртYрлi дефинициялар мен ц^цыцтыц терминдердi тYсiнуде бiркелкiлiктiц мацы-зы зор екенiн атап откен жон. Дэл осы сот билкшщ жоFары органына нормативтiк ц^цыцтыц аклнщ мэтiнiн осындай дефини-цияларды эзiрлеу кезiнде тYсiну шектерiн белгiлеу ролi жатады. КР ЖоFарFы Сотыныц б^л ерекше ролi, мысалы, азаматтыц зацна-маларда сандыц жэне сапалыц сипаттамала-ры бар (ацылFа цонымды мерзiм, ^зац кезец, пайдаFа, елеулi б^зушылыц, дереу жэне т.б.) баFалау :рымдарыныц, белгiсiз ^ымдар-дыц Yлкен саны немесе нацты зацнамалыц аныцтамасы жоц терминдер (азаматтыц ай-налым, эдет^рып, ^сац т^рмыстыц мэмiле жэне т. б.) бар. Азаматтыц ц^цыцтыц эртYрлi санаттарыныц аныцтамаларын т^жырымдау жэне маFынасын тYсiндiру - оте KYPделi, Yлкен интеллектуалдыц KYш-жiгердi жэне кец доктриналды тэсiлдi талап ететiн са-
бац, бiрац ол созсiз, окiнiшке орай, объек-тивтi баFаланFаннан горi, коп сыета тYседi. Б^рын белгiсiз азаматтыц-ц^цыцтыц цаты-настарды реттейтiн азаматтыц зацнаманыц жаца актiлерiнiц цолданысца енгiзiлуiне байланысты нацты ^ымдар мен дефини-цияларды т^жырымдау арцылы ц^цыцтыц ц^былыстардыц мэнш дэл жэне д^рыс айцындау цажеттШп туындайды. М^ндай ж^-мыс Казацстан Республикасы ЖоFарFы Сотыныц нормативтк цаулыларын цабылдау арцылы ЖYзеге асырылады. Осы цаулыларда берiлетiн зац нормаларын нацтылау жэне нацтылау, созЫз, ц^цыцтыц реттегiш сипатца ие болады, ойткенi оларда жаца ^ымдарды, аныцтамаларды, салыстыру эдiстерiн, цара-ма-царсы цою жэне т.б. тарта отырып, б^рын цалыптасцан нормалар цисынды тYPде дами-ды, яFни царастырылатын мэселенi тYсiнуге жацалыцты енгiзетiн ойлау операциялары. Осы элемент болмаFан жаFдайда жацалыц, кез келген тYсiнiк, тYсiнiктеме маFынасыз. К¥цыцты тYсiндiру эрцашан цолданыстаFы зацды жаца тYсiнудiц немесе оны байланысты жэне нацты факлге не олардыц зац практикасы цалыптасатын фактшер тобына цаты-сты тYсiнудiц элементш озiне алып келедi, ал нормативтк цаулылар бiзде цолданыстаFы ц^цыц ЖYЙесiне енгiзiлгенiн ескере отырып, ЖоFарFы Соттыц интерпретациялау цызмет нэтижелерiнiц м^ндай сипаттамалары эбден зацды жэне негiздi болып табылады.
Алайда ЖоFарFы Соттыц нормативтк цаулысы - б^л Нормативтiк ц^цыцтыц акт болFандыцтан, б^л цаулымен жаца нормалар ц^рылуда. Кез келген Нормативтк ц^цыцтыц акт жаца нормаларды тудырады. Тiптi цол-даныстаFы ц^цыц нормасын тYсiндiру - б^л жаца норма, ойткеш б^л тYсiндiру-бYл мем-лекет санкциялаFан жалпыFа мiндеттi тэртiп. Демек, сондай-ац ЖоFарFы Соттыц нормативтк цаулылары ц^цыцтыц актiлердiц ерекше тYрлерiнiц бiрi болып табылады, олардыц мазм^нында бастапцы нормаларды тYсiн-дiру, нацтылау жэне нацтылау органикалыц жазылады.
ТаFы бiр мацызды сэт туралы. БYгiн зацдарды ресми тYсiндiрме берудi ЖYзеге асыратын мемлекеттiк органдармен мен ла-уазымды тYЛFалар белгiленгенмен, олардыц тYсiндiрме берудiц мiндеттi зацдыц KYшi жоц жэне ^сынымдыц сипатта болады. Зацнамалыц нормаларды тYсiндiруге, нацтылауFа жэне нацтылауFа баFытталFан нормативтiк цаулылардыц сипатын ескере отырып, осы бос орын БYгiн Казацстан Республикасыныц ЖоFарFы Соты толыцтыратынын белгiлi бiр сешммен айтуFа болады. Б^л ЖоFарFы Соттыц нормативтк цаулыларын цоFамдыц ца-тынастарды цадыцтыц реттегiштер ЖYЙесiн-
Вестник Института законодательства и правовой информации РК
№1 (59) - 2020
Í I I
4
V i i
f ¡ ¡
к
де белш керсететш Конституцияныц рухы мен магынасына толыгымен сэйкес келедь Осыган байланысты ц^цыц цолдану субъек-тшер^ бойынша нормативтж цаулылардыц цолданылу аясы соттармен шектелмеу^ тшс, ейткеш, б^ршшщен, Конституция норма-тивтж цаулыларды тек сот ЖYЙесi Yшiн гана багыттамайды, ал оларды ц^цыцтыц цатына-старга цатысушылардыц барлыгы пайдала-нуды, орындауын жэне цолдануды кездейдь Сот билт ц^цыц туралы дауда бас терешшщ релш цамтамасыз ете отырып, мемлекеттж билж теттнде ез^ ерекше рел атцарады.
Осылайша, КР Жогаргы Сотыныц норма-тивтж цаулыларыныц мэнш цаз^рп кезецде асыра багалау циын. Егер Жогаргы Соттыц нацты ютер бойынша сот актшер^ К^цыцтыц ^станымдар мен ц^цыц ережелерш эз^р-леу арцылы темен т^рган соттарды ^цсас ютер бойынша ^цсас шеш^мдер цабылдауга
багыттаса, онда нормативтж цаулылар бYкiл сот практикасын талдау нэтижеЫ ретшде Республика Конституциясында кезделген олар-дыц мшдеттшп арцылы 6y^ ел ауцымында оныц б^рлМн тшмд^ цамтамасыз етедь
Ал нормативтж цаулылар жазылган ц^цыцтыц бос жерлерш толтырады жэне етпел^ цогамга Yздiксiз ц^цыцтыц реттеудщ т^рацты багдарлары ЖYЙесiн ^сына отырып, цогамдыц цатынастардыц езгеруше икемд^ эрекет етедь
Демек, б^рыцгай мемлекеттж билж ЖYЙ-есшдеп соттыц дербестЫ езге ц^рамдас белктерден басца жэне зацды нацтылау, ц^цыцтагы олцылыцтарды жою, соттар Yшiн гана емес, езге де мемлекеттж органдар, жеке жэне зацды т^лгалар Yшiн, ягни 6y^ цогам Yшiн мацызды тэж^рибелж мэш бар ц^цыц ережелерш ц^ру арцылы дамитын оныц тYсiндiру ц^зырет нысанында кершедь
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Баишев Ж.Н. Роль нормативных постановлений Верховного Суда в обеспечении прямого действия Конституции. VI Августовские чтения, посвященные Дню Конституции Республики Казахстан. 28-29 августа 2008 года, г. Астана // https://online.zakon.kz/ Document/?doc_id=30352190. .
2. Сорокин В.В. Судебная практика как источник права: за и против / В.В. Сорокин // Сибирский Юридический Вестник. - 2002. - № 3.
REFERENCES
1. Baishev ZH. N. Rol' normativnykh postanovleniy Verkhovnogo Suda v obespechenii pryamogo deystviya Konstitutsii. VI Avgustovskiye chteniya, posvyashchennyye Dnyu Konstitutsii Respubliki Kazakhstan. 28-29 avgusta 2008 goda, g. Astana.
2. Sorokin V.V. Sudebnaya praktika kak istochnik prava: za i protiv // Sibirskiy yuridicheskiy vestnik. 2002. - № 3.
Вестник Института законодательства и правовой информации РК A OQ
№1 (59) - 2020 Ю9
