CC BY
13
УДК 82
ББК 83.3 (2) 7
БАЪЗЕ МУАММОХОИ НАКДИ АДАБИЁТИ НАВИ ТОЦИК ДАР СОЛХОИ 20-УМИ АСРИ ХХ (Тафсири як мацолаи Шарифцон Хусейнзода дар мацаллаи «Раубари дониш»)
НЕКОТОРЫЕ ПРОБЛЕМЫ КРИТИКИ НОВОЙ ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ ДВАДЦАТЫХ ГОДОВ ХХ ВЕКА (Комментарий к одной статье Шарифджона Хусейн-заде в журнале
"Рахбари дониш")
SOME PROBLEMS OF CRITICISM IN REFERENCE TO NEW TAJIK LITERATURE OF THE 20-IES OF THE XX-TH CENTURY [Commentary to one Article by Sharifjon Khuseynzade in the Journal "Rahbary Donish"
(Guide to Knowledge)]
Саидхоцаева Маликахон Алиевна,
унвонцуи кафедраи журналистика ва назарияи тарцумаи ДДХ ба номи акад. Б. Гафуров (Тоцикистон, Хуцанд)
Саидходжаева Маликахон Алиевна, соискатель кафедры журналистики и теории перевода ХГУ им. акад. Б.Гафурова (Таджикистан, Худжанд)
Saidkhodjaeva Malikahon Aliyevna,
claimant for candidate degree of the department of journalism and translation theory under Khujand State University named after academician B. Gafurov (Tajikistan, Khujand Е-MAIL :malikakhon-5@mail. ru
Вожа^ои калиди: таърихи адабиёти муосири тоцик, нацди адаби, нацди адабиёти нави тоцик, мацаллаи "Рахбари дониш", Шарифцон Хусейнзода, Абдурауф Фитрат
Дар мацола мацоми аввалин навиштауои мацаллаи "Рахбари дониш" дар боби таулилу баррасии масъалауои адабиёти навини тоцик, танциди цараёни цадидия ва пешвоёни он, амсоли «намояндаи пурзури цадидон ва адиби мумтози адабиёти он давр» Абдурауфи Фитрат ва асаруои «Сайёуи уинди» ва «Мунозара» мавриди таулил царор гирифтааст. Ба силсилаи мацолауои адабиётшиноси тоцик Шарифцон Хусайнзода "Мубориза дар цабуаи адабиёти тоцик ки дар раванди фаумиши моуияти табаддулоти инцилобии огози асри ХХ ва нацши он дар таърихи халци тоцик ва адабиёти он арзиши муайян дорад, дицкати махсус дода шудааст. Кайд гардидааст, ки дар навиштаи Хусейнзода масъалаи пайдоиш ва моуияти ицтимоии цадидизм дар даусолауои аввали садаи ХХ, содаю дастраси омма кардани забони тоцики, омузиши забони руси мавриди таулил царор гирифтааст. Дар баробари ин муаллиф дастовардуо ва заъфи асаруои адабии Фитрат, Айни, Беубуди, Азизи ва дигаронро аз нигоуи аввалин навиштауои мацалла мавриди гуфтугу царор додааст.
Ключевые слова: современная таджикская литература, литературная критика, критика новой таджикской литературы, журнал "Рахбари дониш", Шарифджон Хусейн-заде, Абдурауф Фитрат
В статье выявляется ценность первых статей журнала "Рахбари дониш", посвященных анализу проблем новой таджикской литературы, критике джадидизма и его лидеров, в частности Абдурауфа Фитрата, и его произведений "Индийский путешественник" и "Полемика". Особое внимание уделяется циклу статей известного литературоведа Шарифджона Хусейн-заде "Борьба на фронте таджикской литературы", обладающему определенным значением при осознании сущности революционных преобразований начала ХХ века и раскрытии их роли в судьбе таджикского народа и таджикской литературы. Отмечается, что в статье остро поставлены проблемы возникновения и социальной сущности джадидизма в первые десятилетия ХХ столетия, проблемы общедоступности и упрощения таджикского языка, изучения русского языка. Проведен анализ достижений и улучшения литературных произведений Фитрата, Айни, Бехбуди, Азизи и других писателей на основе первых публикаций журнала "Рахбари дониш ".
Key words: modern Tajik literature, literary criticism, criticism of new Tajik literature, journal
"Rahbary Donish", Sharifjon Khuseynzade, Abdurauf Fitrat.
The article dwells on the value of the first articles of "Rahbary Donish" journal devoted to the analysis of the problems beset with the new Tajik literature, to criticism of djadidism and its leaders, Abdurauf Fitrat and his works "The Indian Traveller" and "Polemics ", in particular. Special attention is paid to the cycle of articles "Struggle at the Front of Tajik Literature" belonging to well-known literary critic Sharif Khusein-zade; the work possessing certain significance by realization of the essence of the revolutionary transformations happened at the beginning of the XX-th century and disclosure of their role in the destiny of the Tajik nation and Tajik literature. It is underscored that the problems of djadidism, its rise and social gyst in the first decades of the XX -th century, those ones of general availability and simplification of the Tajik language, Russian language studies are put burningly. The author conducted an analysis of the improvements of literary productions achieved by Fitrat, Aini, Behbudi, Azizi and others on the basis of the first publications of "Rahbary Donish".
Яке аз падидадои мудими давраи шуравй ривочу равнаки адабиёти «шаклан миллй ва мазмунан сотсиалистй» мебошад. Накди адабии точик дар замони шуравй мархдлаи мух,иму хдссос ва сарнавиштсозеро паси сар карда, хусусан солдои 20-уми асри ХХ аз нигоди таърихи ташаккули худ садифадои чолибе дорад. Дар макола та-чассуми масоили мубрами танкиди адабй бо такя ба маводи мачаллаи илмиву адабии «Радбари дониш» мавриди баррасй карор гирифтааст. Дар ин мачалла бисёр муам-мои мубрами танкидй чой дода шуда, тадкику тадлили он барои муайян кардани за-минадои шаклгирии танкиди адабй дар замони нав муфиданд (аз чумла ниг.: 1; 2; 3).
Бахше аз матолиби мачалла ба масоили умда ва мубрами таърихи адабиёт ва симодои барчастаи адабиёти гузаштаи точик ихтисос дорад. Дар ин замина маводи дачман калон маколаи олими озарбойчонй Мирзо Мудсини Ибродимй мебошад, ки бо номи «Аз таърихи адабиёти форс» дар панч шумораи мачалла ба табъ расидааст (1928, №№1-2, 3, 4-5, 6, 7). Дар баробари ин, навиштадои Бадриддин Азизй «Тарчумаи
доли яке аз адибаи озодиход (Мадастй)» (1927, №1), маколадои профессор Абдурауфи Фитрат «Сайфи Исфарангй» (1928, №3) ва «Лугати Х,офизи Убадй» (1928, №1-2), пажудиши олими озарбойчонй Мираббос Богиров «Шоира Медастй аз шадри Хучанд аст ё аз вилояти Ганча?» (1929, №4), такризи Ч,алолиддини Икром «Назаре ба «Намунаи адабиёти точик» (1929, №12), маколаи мачдулмуаллифи «Таърихи «Тудфат-ул-гариб» (1928, №6)-ро метавон ёдоварй кард.
Гузориши масъаладои мубрами назарии адабиёт ва танкиди адабй, шинохти адабиёти нав, макоми адибон ва махсусияти осори адабии ондо дар мачалла дар робита ба дигаргунидои замон ва дастурдои расмии гоявию эстетикй сурат гирифта, дар ин замина маколадои муаллифи мустаоримзо М. С. (Собит Маннофзода) «Инкилоби адабй» (1927, №2), «Порчадои адабии мо» (1928, №1-2), тавзедномаи Чалолиддин Икромй «Чавоб ва эзод» (1928, №3), такризи муаллифи мустаоримзо Р. М. (Радим Х,ошим) «Якумин киссаи инккилобии точик «Одина», асари С. Айнй» (1928, №6), маколадои Мирзо Мудсини Ибродимй «Адабиёт ва санъат дар партави марксизм» (1928, №№8, 11-12), маколадои танкидии Сотим Улугзода «Як нигод ба насри точикй «Латофатой фиреб хурд» (1930, №1) ва Пирмудаммадзода Дедотй «Адабиётамонро ба омма наздик кунем!» (1930, №2), Шарифчон Хусейнзода «Мубориза дар чабдаи адабиёти точик» (1930, №№4-5, 6), Б. Аълозода «Порчадои адабии навкаламони точик» (1930, №6) чой дода ва баррасй шудаанд. Ин мадорик дар бораи вазъи накди адабй дар солдои 20-30-юми асри ХХ иттилои фаровонеро дар бар дорад. Дар силсилаи тадкикоти олимони маъруфи шуравй С. Табаров, М. Шакурй, А. Сайфуллоев, Ч,. Бакозода, мудаккикони давраи истиклол М. Рачабй, А. Набиев, М. Абдулло, А. Мадмадаминов, Ч. Х,амроев, С. Аъзамзод ва дигарон дар ин замина мулодизоти чолибе баён шудаанд. Ба назари мо анъанаи накди адабй дар ин замон дар робита ба таърихи пайдоиш ва фаъолияти мачаллаи «Радбари дониш» хеле кам ба доираи васеи тадкик ворид шудаанд.
Дар байни ин тадкикот силсиламаколаи мунаккид ва адабиётшинос Шарифчон Хусейнзода "Мубориза дар чабдаи адабиёти точик" дар далкаи фадмиши модияти табадуллоти инкилобии огози асри ХХ ва накши он дар таърихи халки точик ва адабиёти он арзиши муайян дорад. Дар он доир ба тагйироти адабй ва дигар шудани модияти адабиёт дар робита ба дигаргунидои ичтимоии замон, табдили адабиёт ва аз таъсири куднагй радо шудани он аз чидати мундарича ва чидати шаклу сифат сухан рафтааст.
Адабиётшинос Маъруфи Рачабй, ки тадкикоти марбут ба "Таърихи танкид ва адабиётшиносй"-и у бештар оданги инкори дастоварддои адабй ва интикодии солдои 20-50-умро дорад, ба маколаи мазкури Ш. Хусейнзода бадои муносиб дода, диккати адли тадкикро ба чидатдои чолиби он кашидааст (5, 23).
Адабиётшинос Ч. Х,амроев низ маколаи мазкурро аз лидози таъсири даводиси айём дар заъфи накд мудим арзёбй кардааст. Ш. Хусейнзода сабаби асосии заъфи накди ин давраро дар нокомии адли дунар медонад, Ч. Х,амроев аз ин ба хулоса мерасад, ки «нокомй ва риёкориву зуроварии сиёсати замон боиси дар афкори адабиву танкидй ривоч ёфтани харчу марчи гоявй, дунарй ва касбй гардид, ки фочиаи зиндагй, инкирози дуввияти инсонии бисёре аз катор ба дамин вобаста аст» (7, 356).
Дар силсиламаколаи Ш. Хусейнзода як силсила масъаладои таърихи адабиёти точик дар адди охир ва муаммодои мубрами он мавриди гуфтугу карор гирифааст. Яке аз масъаладои умда намоён кардани мавкеи таърихи адабиёти кудна ва нав,
«силсилаи адабиёти гузашта ва давоми он» ба шумор омадани адабиёти ахди нав мебошад. Муаллиф ба ин нукта диккати хонандаро равона кардааст, ки савияи «адибони нав» аз назари хунар паст будааст, яъне нуктае таъкид мегардад, ки адабиёти гузашта аз мавкеи хунарй чойгохи баланд доштааст. Бо вучуди ин, ба насли замони дигаргунихои инкилобии шyравй ин нукта 6озгу шудааст, ки дар адабиёти гузашта ба сифати адабиёти «буржуазй» «мероси адабии аз чихати санъат пухта кор карда тайёр нашудагй бокй мондааст...». Ин гуна ихтилофи назархо дар накди ин давра зиёд аст. Максади муаллиф низ халлу фасли ин масъалаи мубрами таърихи адабиёт мебошад.
Арзиши аслии макола назар ба маколахои дигар дар он аст, ки мисли дигар муд-даиён байни адабиёти нав ва кухна тафовут гузошта нашудааст. Ин нуктаро мухак-кики бориксанч М. Рачабй низ кайд кардааст. Муаллиф зимни таъкиди силсилаи адабиёти гузашта будани адабиёти имрyза таъкид мекунад, ки «барои муайян карда-ни башараи адабиёти худ, албатта, гузаштаро низ аз хотир фаромyш кардан мумкин нест. Ба воситаи омyхтани ходисоти адабии гузаштаву хозира барои корхои ояндаи худамон якчанд пирспиктивхоро кашида, рафтанамон лозим меояд. Бинобар ин, ав-вал гузаштаро ба таври мухтасар аз чашм гузаронем, албатта бефоида нахохад буд» (8, 27).
Мохиятан тахлили чанбаи мафкуравии адабиёт 6озгуи вазъи сиёсиву ичтимои ва иктисодиро талаб мекунад. Аз ин ру, дар ин маврид мохияти забткории истеъмор-гарон дар он давра магзи чанбаи мафкуравии акидаи муаллифонро бозгу мекунад. Ба ин масъала Ш. Хусейнзода низ равшанй андохтааст. Ба ин муносибат дар бозгуи заминахои сиёсиву ичтимой ва иктисодии забти Осиёи Миёна аз чониби Русия диккати хонандаро як нукта бештар чалб мекунад. Аз гузориш маълум мегардад, ки сабаби таваччухи Русия ба Осиёи Миёна ба бухрони пахта дар Амрико вобаста будааст: «Бухрони пахта, ки дар натичаи чангхои хамватанй дар соли 1860 дар Омрико шуда буд, тамаи буржуозиёи Русияро назар ба пештара зиёдтар кард. Зеро ки барои онхо Осиёи Миёна ягона манбаи хосилхези пахта шуда монданаш лозим буд: бинобар ин, дар фикри онхо зарурияти ба зудй забт намудани ин кишвар зоида мешуд. Мана ин вазъият, ин хусусиятхои табиии Осиёи Миёна барои ба дасти дигарон як мустамлика шуда мондани вай сабаби бузург мешавад» (8, 27).
Нуктаи дигари мухим дар макола бозгуи чараёни адабии ибтидои асри ХХ -чадидизм мебошад, ки ба макоми он хамчун ташвикгари мафкураи боёну сарват-мандон - маорифпарварон, шоирон, адибон ва рухониён таваччух шуда, аз талаботи гоявии замон ба чараёни мазкур сарчашма мегирад. Адабиётшиноси факид Атахон Сайфуллоев бо такя ба иттилооти профессор Расул Хрдизода ба ин акида аст, ки «дар адабиёти илмй ва сиёсй истилохи «чадидизм»-ро... нахустин маротиба Файзулло Хочаев дар асари «Оид ба таърихи инкилоби Бухоро» дохил карда буд» (6, 90). Аз ин мулохиза мухаккик ба чунин хулоса расидааст, ки аз асари мазкури Ф. Хочаев сиёх кардану бахои манфй додан ба чараёни чадидия огоз ёфт ва минбаъд дар дигар тадкикот вусъат пайдо кард (6, 90). Аз чумла, дар маколаи Ш. Хусейнзода низ чадидизм хамчун чараёни манфй_арзёбй шуда, намояндагони он хамчун баёнгари акоиди чадидия арзёбй шудаанд. У ба саволи «чадидон кихо будаанд?» чунин посух додааст: «Чддидон намояндаи буржуозиёи саноати майда ва миёна мебошанд. Онхо орзуманди тараккиёти боёни миллй ва пайдоиши бонкхои миллй буданд. Пеш аз инкилоби соли 1905 мафкураи чадидизм ба пахн шудан сар кард. Боёни миллй ба
сари ин даракат истода, рули родбариро ичро менамоянд. Идиюлугуяи боёни миллй гул-гул шукуфта, зиёиён маъмурони точикро ба зери таъсири худ медароранд» (8, 28).
Ин макола аз нахустин таълифоти илмй дар боби танкиди чараёни чадидия ва пешвоёни он, амсоли «намояндаи пурзури чадидон ва адиби мумтози адабиёти он давр» Абдурауфи Фитрат ба шумор рафта, дар он ба асардои «Сайёди диндй» ва «Мунозара» бадо дода шудааст, ки боиси ба вучуд омадани гуфтугузори зиёд шудаанд. Муаллиф хусусияти характерноки ин асардоро дар ошкор шудани асли табиати муллоён, амирон, амалдорон ва муборизаи байни боёни миллй, «чадидон» ва рудониёни муфтхур дидааст.
Мундаричаи фарогири адабиёти чадидй - муборизаи чадидон ва рудониён, танкиди дунёи кудна ва куднапарастон, ифтитоди мактабдои нав, ба низом даровардани идеологияи миллй, тадсили занону духтарон, мубориза дар роди ислоди даёти оилавй ва гайра барои интикоди расмии ин чараён дар доирадои илмдои чомеашиносй замина фародам овард. Ба андешаи Ш. Хусейнзода сарчашмаи асосии шаклгирии чараёни чадидй тамоюли ислодотгарй дар кишвардои Туркияву Эрон ба шумор меравад: «Дар Туркия ва Эрон ба вучуд омадани рефурмачигии тоза, яъне даракати ичтимой-фикрй ба мафкураи буржуозиёи точик таъсир накарда намонд (Фитрат мисоли дакикии он мебошад)» (8, 28).
Икомати Фитрат дар Истамбул, тараккии афкори ичтимой, таъсири адабиёти чадидии туркй ва гоядои маорифпарварони туркй Номик Камол ва Шадобиддин ба тафаккури Абдурауфи Фитрат симои уро дамчун «идеюлуги пурзур ва родбари буржуозиёи точик» намоён карда, «Родбари начот» ва «Оила» меваи гоядои маорифпарварии туркй муаррифй шудааст. Бо вучуди ин адамияти ичтимоии ин асардо хеле равшан таъкид мегардад. «Дар дар асараш дам чидатдои ичтимой-ахлокиаш хеле бакувват мебошад. Махсусан, «Родбари начот» як китоби ичтимой, ахлокй ва фалсафй аст, ки Фитрат ба ин восита ба халк зурурати ислодоти ичтимой-оммавиро фадмонидан меходад ва ба воситаи ин роддо дар миёни халк таъсироти худро зудтар падн карданй мешавад» (8, 28). Аммо, ин нукта интикод мешавад, ки «дар таърихи адабиёти точик Фитрат муаллим ва омузонандаи ахлоки буржуозиёй дисоб меёбад» (8, 28). «Дар наср забони оммафадми точикиро кор фармуда, вале дар назм тарзу услуби мадин ва зебои адабиёти саройро ба кор даровард» навиштани муалиф дам асосан оданги интикодй дорад.
Дар ин давра ба таърих ва модияти ичтимоии даракати чадидй дар дадсолаи аввали асри ХХ аз лидози падид овардани забони оммафадм ва ба халк наздик, устувор кардани макоми дин ва омузиши забони русй дамчун «моментдои характернок» таваччуд шудааст.
Замона ба эчодиёти намояндагони тараккипарвари чадидй дар роди ислодоти динй Ачзй, Васлй, Айнй, Асирй ва дигарон дамчун воситаи афзоиши куввадои адабй ва руди динй-миллй назар карда, муборизаи ононро муборизаи адабй ва илмй ба шумор овардааст. Аз ин нуктаи назар ба чойгоди Сиддикии Ачзй чун адиби ратсионалист ва сентименталист, ба макоми Мадмудхочаи Бедбудй паднкунандаи мафкураи чадидй бадо дода шудааст, ки адабиёти нафисаро барои падн кардани афкори чадидй ба кор мебурдаанд.
Забони асардои Айнй дар баробари осори Фитрат дамчун намунаи «забони нимэронй» ва забони адибоне чун Бедбудй, Ачзй, Сарвар ва дигарон ба сифати «забони оммафадми сода», забони ба халк наздик, ки «тадкурсии забони адабии точикианд», бадо гирифтааст.
Бо вучуди ин, мулохизахо дар бораи ду шахсияти маъруфи адабй - яке «нави-сандаи пурхарорат, устоди сухан, ватанпарвар ва румонтик» Фитрат, дигаре «дуст ва гамхори миллат, ротсиунолист ва риёлист» Айнй хеле чолибанд. Дар ин чашмандоз Фитрат хамчун нависандаи чадид интикод шуда бошад хам, аммо идомаи фаъолияти адабиаш бахои муносиб гирифтааст. Арзёбии муаллиф дар бораи ин ки Фитрат огозгари адабиёти насрй ва румонтикии точик аст, аз мулохизахои устод С. Айнй дар «Намунаи адабиёти точик» сарчашма гирифтааст.
Медонем, ки адабиёти солхои 1920-1924/25-ро мухаккикон давраи сукути адабй донистаанд. Ба таъбири Ш. Хусейнзода «дар ин давр на як асари адабй ва на ягон шеъреро мушохида намекунем. Куввахои адабй ба кучо несту нобуд шуда рафта барин буданд. Ин даври таваккуфи хаёти адабии худамонро даври бухрон (кризис) номида, мухр пахш намоем, хато нахохем кард» (9, 19). Дар зикри мохияти ин бухрон сабабхои сиёсй, иктисодй ва таърихй, чангхои хамватании пурдахшати солхои 19141918 ва кофй набудани рахбариву назорат аз болои тараккй ва инкишофи адабиёти точик то ба вучуд омадани таксимоти миллии Осиёи Миёна ба сифати далел хизмат кардаанд.
Аз сабаби он ки дар ин давра сохибони хакикии адабиёти нав аз миёни фарзандони дехкон ва коргар баромадаанд, сатхи бахо додан ба эчодиёти онхо низ вобаста ба кайфияти холи адибони коргар ё адибони дехкон мувофик шудааст. Масалан, мохияти эчоди бадеии Б. Азизй бо назардошти рухияи замон ва талаботи мафкуравии давра чунин баррасй шудааст: «Вай бо навиштани якчанд хикояи худ мехохад, ки хайати кишлок - зиндагонии дехконро дононад. Хикояхои охирини вай «Бузкашй» ва «Бедонабозй» ба ин мисол шуда метавонанд. Азизй чи аз чихати рух-завк ва чи аз хусусияти мафкура ба рухи дехкон наздик аст. Вай бахри чизе бо назари фардии точики дехкон нигох карда, бахо медихад (хикояи «Бузкашй»). Ба тасвир кардани завк, хаячону орзухои дехкон хеле муваффак шудааст. Дар баъзе чойхои хикояхои худ ба чойи бокимондахои фиюдолизм хозир ба кишлок даромада мондагй аз фурмахои сусиёлистй, троктур, колхуз, совхуз барин чанд калимахо аст. Ин хам як мувафаккияти он мебошад, аз ин хол фоида бурдан лозим. Ё дар микёси кишлок ба чои омочи кухна чойгир шудани троктур, пахн шудани колхуз ва совхузхо ба чойхонаи сурх ва ба шурохои чамоа як назар бурдааст, ки ин тамоман бо рухи дехкон фахмидану фикр кардан аст» (9, 20).
Дар баробари ин, нокид ба эроди нукси кори Б. Азизй пардохта, уро ба он интикод мекунад, ки y «ба воситаи хикояхои худ муборазаи синфии харрузаро, ки дар кишлокхо мавчуд аст, инъикос намекунонад. Вай муборазаи камбагалони кишлок бо амалдорони кухна ва муфтхуронро нишон намедихад, масалан, як дехкони камбагал ба тахти таъсир ва дуругхои «кали замон» меафтад, дуругхои вай боиси паст шудани хочагиаш мешавад, ки охир амлокаш хам аз даст меравад. Дар ин чо дар кишлок будагй рул ва ахамияти фирка ва шуроро нишон надода, ба хамон каноат карда мемонад. Ин аз нуксонхои бузурги асархои Азизй мебошад. Азизй бо ин хикояхои худ нишон дод, ки нуктахои мухими хаёти кишлок, дехконро тасвир карда натавонистааст» (9, 20).
Мунаккид бо ручуъ ба назарияи замон ба адиб маром ва рохи эчоди адабии фиркавиро нишон дода, гуфтанй мешавад, ки «бо табдил шудани зиндагй, тагйир ёфтани дунёи беруна идрок, эчод ва мундаричаи нависанда хам бояд табдил ёбад. Хусусияти фикр кардани Азизй факат аз зиндагй, мундарича ва мотериёлхои
конкритро гирифтааст. Албатта Азизй бо индо бояд каноат накунад. У бояд фаромуш накунад, ки зиндагй табдил ёфта, бо мундаричаву мотериёлдои нав обёрй шуда истодааст. Мана ин моментдо дануз дар эчодчигии у мавчуд нест» (9, 20).
Умуман, эчоди адабии Б. Азизй дар он мардалаи таърихи адабиёт, макоми у дар ташаккули насру назм ва муносибати мухталифи накди адабй ба эчодиёти у мавзуи доманадорест, ки имкон дорад дар ин замина кордои назаррас анчом дода шавад. Ин бардошт дар мавриди у чолиб аст, ки дар он мардала у «як намунаи типичнии адабиёти навзоди дедконии мо» шинохта шудааст. Мунаккид ба ин нуктаи характернок ва мудим диккат медидад, ки эчодиёти у аз адибони дигар бо содагии услуб ва забон тафовути чашмрасе дорад. «Аз ин чидат миёни шоирони дигари мо у сазовори таъриф аст. Азизй бо ин фаъолияти худ бар зидди зедният ва забони нимэронй шудаи мо чидод эълон кардагй як нависанда аст: муваффакияти бузурги Азизй дам дар дамин чо мебошад».
Мунаккид дар ин замина ондоеро низ танкид карда, ки ба макоми Б. Азизй аз лидози муносибат ба забони асар аз будаш беш бадо медиданд ва «ба забони содаи у фирефта шуда, забони корфармудаи у забони адабии точик шавад, гуфта иддао мекунанд» (9, 20).
Аз диди нокид ин рафтори сухансанчон барои он нодуруст аст, ки «забони Азизй даври тараккй ва такомулро нагузаронидагй як забон аст. Ин забон тараккии имрузаро, ки бо кадамдои калон пеш меравад, инъикос карда наметавонад. Ин забон як округи муайян аст. Ин забони умумии точикон не ва намешавад. Ва инчунин ба забони адабии точик асос нашуда, балки як восита шуда метавонад. Як дарача тараккй кардагй забони адабии точикро дар Айнй мебинем, ки ба воситаи камтар кор кардан дар як замони наздик ба як забони адабии мукаммали пурдаячон ва дамафадм молик ходем шуд» (9, 20).
Чолибии макола дар шеваи баррасии интикодй аст, ки муаллиф сайри таърихи тадаввули адабиёти шуравии точиконро дам аз лидози дастоварддо ва дам аз лидози камбудидо мавриди гуфтугу карор додааст. Аз як тараф мегуяд, ки агарчанде шоирону адибони навраси дозира хеле камбудй дошта ва адабиёти дозираи мо ба як ранги чиддй надаромада, ба комёбидо расидем, аз тарафи дигар, дар баробари ин муваффакиятдо хеле камбудидо низ дорем. «Адабиёти прулитории точик... дар арафаи зоида шудан аст. Матоъдое, ки дар майдон мавчуд дорад, аз нуктаи назари санъат бисёр дам ба дарачаи пастй меистад. Х,ануз аз чидати услуб ва шакл ба дарачаи тараккй ноил шуда натавонистаем» (9, 20).
Мунаккид ба ондое эрод мегирад, ки «бисёр дам арзон якчанд шеър ва дикоядо ба майдон андохта» ва бо ин дол ба чараёни адабй камбудии калоне ворид кардаанд. Аз ондо талаб шудааст, ки дар бораи вусъат додани адабиёти нафиса имконияти калонро ба истифода гиранд.
Х,амин тарик, тадлили як макола баёнгари малакаи накд ва заъфу навокиси он дар як мардалаи нави сохтмони мафкураи адабй мебошад, ки аз мунаккид диккат, давсала, кобилияти накду тадлил ва посух гуфтан ба муаммодои мубрами замонро такозо кардааст. Мачаллаи «Радбари дониш» манбаи мудими шинохти сатду савияи накди он замон ба шумор рафта, маколоти он бо вучуди бархе аз камбуд ва нуксондои мафкуравй арзиши мудим доранд ва барои муайян кардани заминадои аввалини ташаккули накди сифатан нав мудиманд.
Пайнавишт:
1. Андамов, Х. ««Раубари дониш» - мацаллаи маорифй ва адабй /Х. Андамов.-Душанбе:
Истеъдод, 2017.-128 с.
2. Аъзамов, С. Матбуотшиносй ва нацди матбуотй: Асосуои ицтимоии масъалауои
матбуот дар мацаллаи "Раубари дониш" / С. Аъзамов, М. Саидхоцаева // Номаи донишгоу: Силсилаи илмуои гуманитарй ва цомеашиносй.-2017.-№2(51).-С. 115122.
3. Бацозода, Ц. Ищилоби Октябр ва афкори адабию эстетикии тоцик дар солуои
бистум / Ц. Бацозода // Нависанда ва идеали замон.-Душанбе: Адиб, 1987.-С. 205223.
4. Набиев, А. Адабиёт ва нацди адабй/А. Набиев.-Душанбе: Адиб, 1993.-260 с.
5. Рацаби, М. Таърихи тащид ва адабиётшиносй (Асосуои назариву эстетикии
адабиёти тоцикии маруалаи якум. Солуои 1920-1954) / М. Рацабй.-Душанбе: Адиб, 1997.-208 с.
6. Сайфуллоев, А. Фуруги маънавият / А. Сайфуллоев.-Душанбе: Нашриёти давлатии ба номи Рауим Цалил, 2003.-616 с.
7. Хамроев, Ц. Таърихи тащиди адабй / Ц. Хамроев.-Душанбе: Ирфон, 2006.-436 с.
8. Хусейнзода, Ш. Мубориза дар цабуаи адабиёти тоцик / Ш. Хусейнзода // Раубари
дониш.-1930.-№4-5(31-32).-С. 27-28.
9. Хусейнзода, Ш. Мубориза дар цабуаи адабиёти тоцик (давом аз №4-5) / Ш.
Хусейнзода//Раубари дониш.-1930.-№6(33).-С. 19-20.
Reference Literature:
1. Andamov Kh. "Rahbary Donish" as an Enlightening and Literary Journal // Kh. Andamov. -Dushanbe: Talent, 2017. - 128 pp.
2. Azamov S. Science about Press and Printed Criticism: Social Grounds of Press Problems in the Journal "Rahbary Donish" // S.Azamov, M.Saidkhojaeva // Scientific Notes: Series "Humanitarian and Social Sciences. - 2017, #2 (51) -pp.115-122
3. Bakozoda Dj. The October Revolution and Literary-Aesthetic Ideas in the 20 - ies. // Dj. Bakozoda // Writer and Ideals of Time. -Dushanbe: Man- of-Letters , 1987. - pp. 205-223
4. Nabiyev A. Literature and Literary Criticism // A.Nabiyev. - Dushanbe: Man-of-Letters, 1993. - 260 pp.
5. Rajabi M. Historical and Literary Criticism (Theoretical and Aesthetical Grounds of the Tajik Literature Referring to the New Period (1920-1954) // M.Rajabi. - Dushanbe: Man-of-Letters, 1997. -208pp.
6. Sayfulloev A. Light of Spirituality // A. Sayfulloev. - Dushanbe: State publishing- house named after Rahim Djalil, 2003. - 616pp.
7. Khamroev Dj. History of Literary Criticism // Dj. Khamroev. - Dushanbe: Cognition, 2006. -436 pp.
8. Khuseynzoda Sh. Struggle at the Tajik Literary Front // Sh. Khuseynzoda // Rahbary Donish. -1930. -№№4-5(31-32). -pp.27-28
9. Khuseynzoda Sh. Struggle at the Tajik Literary Front (continuation of the content printed in №№ 4-5) // Sh. Khuseynzoda // Rahbary Donish. -1930. - №6 (33). - pp. 19-20.
