CC BY
18
УДК 80 ББК 81.2-2
РОЧЕЪ БА КАТЕГОРИЯМ ЗАМОНИ Х,ОЗИРАИ ФЕЪЛ ДАР ЗАБОН^ОИ АНГЛИСИ ВА ТОЧИКИ
О КАТЕГОРИИ НАСТОЯЩЕГО ВРЕМЕНИ ГЛАГОЛА В АНГЛИЙСКОМ И ТАДЖИКСКОМ
ЯЗЫКАХ
SOME CONSIDERATIONS BESET WITH PRESENT TENSES IN ENGLISH AND TAJIK LANGUAGES
Исматуллоев Хусенбой Очилович, докторанти (PhD) соли сеюми кафедраи тарцума ва грамматикаи забони англисии МДТ "ДДХ ба номи акад. Б. Гафуров " (Тоцикистон, Хуцанд)
Исматуллоев Хусейнбой Очилович, докторант третьего курса (PhD) кафедры перевода и грамматики английского языка ГОУ "ХГУ им. акад. Б. Гафурова " (Таджикистан, Худжанд)
Ismatulloev Husenboy Ochilovich, a third year doctorate student (PhD) of the Translation and English Grammar Department under the SEI "KHSU named after acad. B.Gafurov" E-MAIL: [email protected]
замонии англиси, категорияи замони
Калидвожа: тадцици муцоисави, шаклуои ёридиуанда, феъли асоси
Категорияи замони цозира дар забощои англиси ва тоцики мавриди баррасии муцоисави царор гирифтааст. Категорияи замони феъл баёни муносибати вацти ицрои амал нисбат ба лацзаи нутц мебошад. Бо мисолуо собит шудааст,, ки замощои забони англиси ба забони тоцики бо кадом роцу воситауо ифода меёбад. %ам дар забони англиси ва уам дар забони тоцики барои ифодаи амале, ки ба замони уозира тааллуц доранд, ду шакли гуногун истифода мегарданд.Дар таркиби шаклуои аналитикии забони англиси феъли ёридиуандаи to be истифода мегардад, ки маънои аслии он будан мебошад. Дар забони тоцики бошад феъли ёридиуандаи истодан истифода мешавад, ки маънои асосии он царор доштан аст. Тафовути дигар дар он аст, ки дар таркиби шакли аналитики дар забони англиси аввал феъли ёридиуанда меистад ва пас феъли мустацилмаъно, аммо дар забони тоцики ин уолат тамоман ранги баръакс мегирад.
Ключевые слова: сопоставительное изучение, английские временные формы, категория настоящего времени, время действия, момент речи, вспомогательный глагол, основной глагол
Произведено сопоставительное изучение категории настоящего времени глагола в английском и таджикском языках. Грамматическая категория времени - это категория, которая выражает отношения между временем действия и моментом речи. Исходя из этого, в наших примерах показаны различные способы выражения английских временных форм в таджикском языке. И в английском, и в таджикском языках две разные формы используются для описания действий, которые относятся к настоящему простому времени. В аналитических формах английского языка употребляется вспомогательный глагол "Ю Ье", тогда как в таджикском языке употребляется вспомогательный глагол "будан". Разница между английским и таджикским языками
заключается в том, что в английском языке вспомогательный глагол предшествует основному глаголу, а в таджикском языке данный глагол следует за глаголом-сказуемым.
Keywords: correlating study, English tense forms, Present Tense category, time of action,
moment of speech, auxiliary verb, principal
The article under consideration dwells on the category of present tenses in English and Tajik languages. The grammatical category of tense of the verb is a category which expresses the relations between the time of the action and the moment of speech. We have shown different ways of how the English tense forms are expressed in the Tajik language in our examples.
In both English and Tajik, two different forms are used to describe the actions which belong to the present simple tense. We use the auxiliary verb to be in the analytical forms of the English language which literally means being. In the Tajik language the auxiliary verb будан is used which also has the meaning of being. The difference between the English and Tajik languages is that in the English language the auxiliary verb precedes the principal verb, but this is quite vice versa in the Tajik language.
Категорияи замони феъл муносибати вакти ичрои амалро нисбат ба лах,заи нут^ ифода мекунад. Хдмаи додисадо ва падидадое, ки моро фаро гирифтаанд, дамчун во^еияти объективона имконпазир мегарданд. Хдмаи ин додисадо ё падидадо бо яке аз се ченаки вакт, ки дозира, гузашта ва оянда мебошад, вобаста аст. Барои ифодаи ягон амал, мо имкон дорем, ки аз воситадои муайяни забонй (дар ладзаи гуфтор), аз ибора ва калимадои мушаххаси лексикй истифода барем. На тандо муайян кардани амал дар ченаки муайяни вакт, балки издори он дар ладзаи нутк бо истифодаи ченакдои вакт амалй мегардад. Гуянда метавонад амалу х,олатро дар чараёни нутк, ки замони дозира аст, баъд аз ладзаи гуфтор, яъне замони оянда ва пеш аз ладзаи нутк, ки замони гузаштаро ифода менамояд, издор кунад. Ин се маънои замонй, ки як категорияи грамматикиро ташкил менамояд, бояд тавассути шаклдои махсуси феъл сурат ёбад [4, с.117].
Аксарияти забоншиносон акидаи мавчудияти 16 замонро дар забони англисй дастгирй наменамоянд. Мо низ ба акидаи имконияти ворид накардани дамаи ин 16 шакли феълй ба категорияи замон дамрод мешавем, зеро дам замони гузаштаи номуайян, дам замони дозираи мутлак ва дам замони мутлак;и давомдор амали дар замони гузашта ба интидо расидаро ифода менамояд. Шаклдои I shall write, I shall be writing, I shall have written ва I shall have been writing ба амале далолат мекунанд, ки дар оянда рух медиданд ва ё худ шаклдои I write, I am writing амалеро мефадмонанд, ки ба замони дозира тааллук дорад. Ба гайр аз ин, чуфтдои намуди: I have written, I have been writing, I had written, I had been writing аз лидози замон аз дамдигар тамоман фарк надоранд. Ондо ба амале ишора мекунанд, ки дар гузашта рух додаанд.
Дар хусуси шаклдои I should write, I should be writing, I should have been writing кайд кардан зарур аст, ки дар нишондоди ну^таи замон ондо чойи худро надоранд, зеро аз нуктаи назари фалсафа се замон вучуд дорад: гузашта, дозира ва оянда. Аз дамин сабаб, шакли грамматикии калима бо феълдои ёридидандаи to be, to have, should ва would - ро тамоман шаклдои категориалии феъли забони англисй дисобидан мумкин нест.
Чунон ки Е.С. Трауготт менависад, "замони лингвистй на тандо замон, балки ифодаи маънои замонй аз тарафи гуянда буда, системаи мустакилро ташкил медидад, ки кисман бо замони аз тарафи физикон, файласуфон ва равоншиносон омухташаванда алокаманд мебошад" [6, с.45].
Дар ин макола мо тасмим гирифтем доир ба категорияи замони х,озира дар забонх,ои англисй ва точикй таваккуф намоем. Бо мисолх,о нишон медих,ем, ки замонх,ои забони англисй ба забони точикй бо кадом рох,у воситах,о ифода меёбанд. Бояд кайд кард, ки дарки замон аз тарафи фард ва рохдои ифодаи забонии он бо се восита амалй мегардад:
1. Бо ёрии калимадо ё созмондо, ки замонро ифода мекунанд. Масалан:
Баъди як соат уозир шав [8, с.125].
Ман ба хона пагоу уам рафта наметавонам [9, с.146].
I am leaving again for Port Elizabeth by car to - morrow at down [13, с.67].
Thus, they had often finished their breakfast.... by seven o'clock [12, с.119].
Дар мисоли якуми точикй ибораи баъди як соат, дар мисоли дуюм зарфи пагоу ба замони оянда далолат мекунад. Дар полати иваз намудани калимаи пагоу ба зарфи уозир феъл-хабар амалеро ифода мекунад, ки ба замони дозира тааллук дорад.
Дар мисоли забони англисй феъл дар шакли замони дозираи давомдор истифода шудааст, аммо ба туфайли созмони tomorrow at down созмони мазкур на замони дозира, балки замони ояндаро ифода мекунад. Дар чумлаи дуюми забони англисй таркиби долии by seven o'clock ба амали баанчомрасида ишора намуда, ба замони гузашта тааллук; доштани амалро ифода мекунад.
2. Мансубияти амал ба ин ё он замон тавассути контекст ифода ёфта метавонад. Дар ин мавриддо сухан дар бораи муносибатдои замонй байни гуруддои предикативии таркиби чумла меравад. Масалан:
Одамон ба сари вай рафтанд, ки ру ба замин дароз кашида буду аз таути пайкари калонаш берун омада тир меистод [9, с.192].
I went into the cellar; all the barrels were gone, and of the bottles, a most surprising number had been drunk out and thrown away [14, с.171].
Дар мисоли забони точикй замони амалдои дароз кашида буд ва тир меистод нисбат ба амали рафтанд муайян карда мешавад, аммо дар мисоли забони англисй ба хдмин минвол чумладои дуюм ва сеюм дар асоси амале муайян карда мешаванд, ки дар чумлаи якум ифода гардидааст.
3. Дарки замони аз тарафи гуянда иброзшаванда ва ифодаи он дар забон ба воси-таи шаклдои махсуси феъл ба амал меояд. Масалан:
Every market - girl comes up to me with bunches of flowers [15, с.11]. - Дар бозор уар як духтари гулфуруш ба назди ман бо дастагулуо меояд [7, с.13].
They went out into the still, shadowy cloister garden [15, с.8]. - Онуо ба суйи боги сокиту пурсояи савмиа баромада рафтанд [7, с.11].
Дар чуфти якуми мисолдо оид ба нисбияти амал дар замони дозира шакли грамматикии калимах,ои comes ва меояд дарак медиданд. Дар чуфти дуюми чумладо шакли грамматикии калимах,ои went out ва баромада рафтанд ба нисбияти амал дар замони гузашта далолат мекунад.
Дар дар се мавриди дар боло нишондодашуда дарк кардани замони феълй аз тарафи гуянда дар ладзаи гуфтор рух медидад. Аз дамин сабаб, замони ичрои амал нисбат ба ладзаи додашуда дисобида мешавад. Гуянда амали содиршударо дарк кар-
да, онро бо воситадои мувофики забонй ифода карда метавонад. У он амалеро мета-вонад нишон дихдд, ки бо ладзаи нутк мувофикат кунад. У, инчунин дар бораи амале накл карда метавонад, ки баъд аз ладзаи нутк ба ву;уъ мепазирад. Амалдои гузашта дар нуктадои гуногуни вакт дар гузашта, яъне то ба ладзаи нутк рух медиданд. Аз дамин сабаб, шаклдои грамматикии калимах,ои навъи have (has) written, have (has) being writing, was writing, had written, had written ва had been writing - ро шаклдои замо-нии феъл шуморидан мумкин нест, зеро ондо чунин амалдоеро ифода мекунанд, ки дар нуктадои гуногуни замонй то ладзаи нутк ба амал омадаанд. Х,амин тавр, шакли грамматикии калимах,ои навъи shall/will be writing, shall/will have written, shall/will have been writing ба тааллу; доштани амал дар замони оянда ишора мекунанд. Ин шаклдо инчунин на тандо барои замон, балки барои дигар маънодои грамматикй хизмат ме-кунанд.
Аз суханони болой чунин бармеояд, ки гуянда дар ладзаи нут; амалх,ои баичро-расида, баичрорасидаистода ва дар оянда баичрорасанларо дарк карда, нутки худро бо воситадои забонии мувофик ифода мекунад. Аз ин сабаб, таърифи категорияи за-мон, ки профессор О. С. Ахманова пешнидод намудааст, комилан дуруст мебошад: «Категорияи грамматикии феъл амалро бо ладзаи нутк нисбат медидад. Ладзаи нутк ба сифати нуктаи ва;т барои чудо кардани се замони грамматикй: гузашта - то ладзаи нутк, оянда - баъд аз ладзаи нутк, дозира - бо дарбаргирии ладзаи нутк фадмида мешавад» [1, с.87-88].
Аз ну;таи назари он, ки дарки замон дар ладзаи нутк ба амал меояд, оид ба амал омадани замони нисбй набояд сухан кард, ки он ба таърифи категорияи замон, ки як зумра забоншиносон баён кардаанд, мувофи;ат намекунад. Онх,о навиштаанд: «Категорияи грамматикии замон (tense) - муносибати амал ба ладзаи нут; буда, дар навбати аввал ладзаи шартии нуткро фаро мегирад» [3, с.52]. Чунон ки дида мешавад, И.П.Иванова на аз нисбияти амал ба ладзаи гуфтор, балки оид ба нисбияти амал ба ладзаи ичрои амал сухан мекунад. Бинобар ин, у нуктаи ичрои амалро дар замони гузашта ва аз маркази замонй дар замони оянда дармеёбад.
Бо ин акида наметавон розй шуд, зеро дар як нуктаи замонй бо ладзаи нутк муайян карда мешавад, ки гуянда метавонад оид ба дамагуна амали дар ягон нуктаи гуногуни замони гузашта баамаломада на дар ягон нуктаи вакт дар гузашта ё оянда, балки мадз дар ладзаи нутк хотиррасон шавад. Аз ин бармеояд, ки тамоюли чудо кардани шаклдои замонии махсус вучуд надорад, ки ба ягон маркази замонй дар гузашта ё оянда ало;а дошта бошад. Хдмин тавр, шаклдои замонии пеш аз гузашта, замони дикоягии гузашта, замони гузаштаи наклй дар забони точикй шаклдои замонй нестанд ва дар ин маврид рочеъ ба замондои эдтимолй дочати сухан кардан намемонад. Нисбат ба шаклдои мутлак, мутлаки давомдор ва давомдори феъли забони англисй низ дамин гуна акидаро иброз намудан мумкин аст. Чунон ки дар боло кайд гардид, ондо ба категорияи замони забони англисй дохил нашуда, балки ди-гар категориядои грамматикии феълро ташкил медиданд.
Хдмин тари;, дар пайравии профессор А. И. Смирнитский дар системаи феъли забони англисй се замон ва дар забони точикй бошад мутоби;и а;идаи профессор К.Усмонов ду замонро чудо мекунанд [4, с.76].
Дар забони англисй амали ба замони дозира тааллукдошта бо ду восита ифода меёбад: воситаи якум - ин шакли аслии феъл барои дамаи шахсу шуморадо ба истис-нои шахси сеюми шумораи тандо мебошад. Ба шахси сеюми шумораи тандо морфе-
май - (е) s илова мегардад, аммо дар дигар шахсу шуморахо феъл бидуни ягон пасванд истифода мегардад. Масалан:
I think we are like many ( 12, с.22).
Is there any particular thing you want to see over here? [12, с.28]
He lives one wing of it [15, с.209]. Simply because we know, it's no earth'y [ 15, с.24].
They work like cart - horses... [15, с.256]
Х,амаи ин шаклх,ои грамматикии калимах,о дар грамматикаи забони англисй тахти мафхуми умумии замони хозираи номуайян (The Present Indefenite Tense) муттахид мегарданд. Метавон замони хозираи гайридавомдор (The Present Non-continiues tense) номидани онхоро бамаврид хисобид, чунки замони мазкур се намуд амалро ифода мекунад:
1. Амале, ки бо лахзаи нутк мувофикат мекунад, аммо он давомдор нест. Маса-
лан:
I give you a golden guinea (танга ба арзиши 21 шиллинг) for a noggin [14, с.21]. -Ман ба ту ба ивази як кружкачаром як гинеяи тилло медиуам [10, с.21].
Маънои мазкури ин шакли феълй чунон ки аз тарчума бармеояд, ба забони точикй бо шакли грамматикии калима медиуам ифода карда мешавад, ки аз решаи замони хозираи феъли мустакилмаъно, префикси - ме ва пасванди шахсии -ам таркиб ёфтааст.
2. Он барои ифодаи амале хизмат мекунад, ки одатан дар замони хозира такрор мешавад. Масалан:
I never waste good money of mine [14, с.23]. - Ман молу чизи цамъкардаамро аз даст намедиуам [11, с.22].
Чунон ки аз тарчума бармеояд, дар ин холат хам шакли грамматикии калимаи мазкур бо префикси - ме ва решаи замони хозираи феъли забони точикй ифода карда мешавад.
3. Ин шакли феълй барои ифодаи далел ва ходисахои ба хамагон маълум низ хизмат мекунад (universal truth). Масалан:
The earth moves round the sun. - Замин дар гирди офтоб давр мезанад.
Дар ин маъно низ The Present Non-Continuous Tense ба шакли грамматикии калимаи фавкуззикри точикй муодил мебошад.
Ба гайр аз ин, шакли мазкури замонии забони англисй барои ифодаи як зумра амалхои дар гузашта баичрорасида хизмат мекунад. Дар пайравии дигар англисшиносон В.В.Гуревич дар чунин вазъият истифода намудани ин замонро замони «Хозираи таърихй» (Historical Present) меномад. Мувофики акидаи у вазифаи ишорашудаи ин замон дар тасвири як зумра амалхои гузаштаи паихдм ичрошаванда хос аст. У барои исботи акидаи худ мисоли зеринро меорад:
Suddenly John comes in and says [11, с.57]..
Дар мисоли мазкур ба чойи came and said ва comes and says истифода гардидааст. Бар иловаи ин, чунон ки В.В.Гуревич к,айд мекунад: «контекстхое вучуд доранд, ки дар онхо шакли замони хозира умуман амалро ба ягон нак,шаи конкретй нисбат намедихад. Ин одатан бо мавчудияти маънохои модалии нихонй вобаста мебошад» [2, с.48]. Масалан:
Do you speak French? (= can't you speak).
I tell you it's true! (= wish to tell you).
I give you a warning! (= I want this to be a warning to you).
Why don't you tell me the truth? (why don't you want to tell me?) [2, с.31].
Шакли грамматикии калимаи точикии намуди ме + решай феъл + пасванди шахсй инчунин метавонад пайдархамии амалхоро дар замони гузашта ифода намояд.
Мисол: Дина соати панц ман дар хона менишастам. Ногауон дар кушода мешавад ва ба хона цавони бист-бисту панцсолаи баландцомат медарояд. У ба ман салом медиуаду изгори мууаббат нисбат ба духтари уабдаусолаи ман мекунад [8, с.53].
Дар мисолхои аз тарафи В.В.Гуревич овардашуда низ шаклхои феълии speak, tell ва want ба забони точикй бо шакли грамматикии калимаи дар боло нишондодашудаи забони точикй тарчума мегарданд [2, с.50].
Дар хамаи сарчашмахои забони точикй шакли грамматикии калимаи мазкур шакли замони хозира-оянда номида мешавад, ки К.Усмонов ба ин фикр розй нест. У инро бо он асоснок мекунад, ки дар як шакли грамматикии калима ду маънои ба х,ам зидди замонхои хозира ва оянда якчоя истифода шуда наметавонанд [4, с.85]. Аз ин лихоз, у ин шакли грамматикии калимаро замони хозираи гайридавомдор меномад, ки бо акидаи мазкур метавон розй шуд. Бинобар ин, ба хулосае омадан мумкин аст, ки The Present Non-Continuous Tense-и забони англисй ба замони хозираи гайридавомдори забони точикй мувофик меояд.
Воситаи дуюми ифодаи амал, ки ба замони хозира тааллук дорад, дар забони англисй аз шаклхои тасрифии феъли to be (am, is are) + решаи феъл + морфемаи -ing иборат мебошад. Чунин шаклх,ои грамматикии калимах,оро дар грамматикаи забони англисй The Present Continuous Tense меноманд. Шакли замонии мазкур барои ифодаи намудхои зерини амалхо хизмат мекунад:
1. Амале, ки дар лахзаи додашуда дар чараён мебошад, яъне дар лахзаи нутк. Масалан:
Oh, I'm talking nonsense! [15, с.149] - %о, ман ни гащои бемаънй гуфта истодаам [7, с.147].
2. Баъзан The Present Continuous Tense барои ифодаи амале хизмат мекунад, ки дар ояндаи наздик рух медихад ва он пешакй ба накша гирифта шуда буд. Масалан:
I am going away on Tuesday [15, с.30]. - Ман рузи сешанбе аз ин цо рафта истодаам [7, с.31].
Ин ду маънохои грамматикии The Present Continuous Tense чунон ки аз тарчумахои боло бармеояд, ба забони точикй бо ёрии шаклхои сифати феълии каблияти феъли мустакилмаъно ва феъли ёридихандаи истодан дар хамон шакли сифати феълй бо пасвандхои шахсй ифода мегардад (гуфта истодаам, рафта истодаам).
Шакли замонии мазкур дар сарчашмахои грамматикаи забони точикй бо ду истилох ифода карда мешаванд: замони хозираи давомдор ва замони хозираи муайян.
Ба гайр аз ин вазифа М.А.Ганшина ва Н.М.Василевская боз як вазифаи ин шакли феълиро нишон медиханд: «Замони хозираи намуди давомдор барои ифодаи амалхое истифода мешавад, ки хамеша субъектро тавсиф мекунад. Дар ин вазифа он обуранги эмотсионалй мегирад» [5, с.159]:
"That's what you are always saying," (Gordon).
"He is always thinking about other people." (Maxwell) [ 5, с.160].
Дар ин вазифа шакли феълии мазкури забони англисй ба забони точикй шакли масдари феъли мустакилмаъно якчоягй бо феъли муайянкунандаи гирифтан дар шакли тасрифй ва бо префикси ме- ифода мекунад, яъне I am always saying ва he is
always thinking мутаносибан ба забони точикй доим гуфтан мегиред, доим фикр кардан мегирад тарчума мегардад.
Х,амин тавр, дар забони англисй феъл се замон дорад, ки онхо фарогири шаш шакл мебошанд. Тафовути байни се чуфт шаклхои замонй дар гуногунии тарикати ичрои амал аст. Шаклхои дорои морфемаи -ing - ба амали давомдор, вале шаклхои -ing - надошта ба амали гайридавомдор далолат менамояд.
Дар забони точикй бошад, ду замони феълй бояд чудо карда шавад: Замони хозираи худуди номуайян ва замони хозираи худуди давомдор.
Дам дар забони англисй ва хам дар забони точикй барои ифодаи амале, ки ба замони хозира тааллук дорад, ду шакли гуногун истифода мегардад. Ин аз он дарак медихад, ки дар доираи категорияхои грамматикии феъл дар байни забонхои мукоисашаванда кариб монандии пурра ба назар мерасад, зеро барои ин максад ноил гардидан як шакли синтетикй (give) ва як шакли аналитикй (am talking) хизмат мекунанд. Тафовути байни забонхо дар он аст, ки шакли синтетикии забони англисй кариб, ки морфемахои флективй надорад. Дар забони точикй як пешванди шаклсози (ме-) ва пасвандх,ои (- й, - ад, - ем, - ед, - анд) истифода мешаванд. Ба гайр аз ин, дар таркиби шаклхои аналитикии забони англисй феъли ёридихандаи to be истифода мегардад, ки маънои аслии он будан мебошад. Дар забони точикй бошад феъли ёридихандаи истодан истифода мешавад, ки маънои асосии он царор доштан аст. Тафовути дигар дар он аст, ки дар таркиби шакли аналитикй дар забони англисй аввал феъли ёридиханда меистад ва пас феъли мустакилмаъно, аммо дар забони точикй ин холат тамоман ранги баръакс мегирад.
Пайнавишт
1. Ахманова О. С. Словарь лингвистических терминов. -М.: Советская энциклопедия, /О.С. Ахманова, 1966. -607с.
2. Гуревич В. В. Теоретическая грамматика английского языка. Сравнительная типология английкого языка /В.В. Гуревич. -М.: Наука 2003. - 168 с.
3. Иванова И. П. Система видо-временных форм глагола// в книге И. П. Ивановой, В. В. Бурлаковой. «Теоретическая грамматика совремонного английского языка».-М.: Высшая школа, 1981. -348 с.
4. Усмонов К.У. Грамматикаи назарии забони англиси. /К.У. Усмонов Душанбе-Хуцанд: Нури маърифат, 2010. -236с.
5. Ganshina M.A., Vasilevskaya N.M. English Grammar. Ninth edition revised. Higher School Publishing House, /M.A.Ganshina, N.M. Vasilevskaya 1964. -540с.
6. Traugott E.C. New English Grammar, Logical and Historical. Part I, / E.C. Traugott Oxford, 1892. -318с.
Руйхати адабиёти бадей
7. Войнич Э.Л. Гурмагас.-Душанбе: Маориф, 1982. -320с.
8. Фируз Б. Агар вай мард мебуд.-Душанбе: Адиб, 1987. -384с.
9. Чалил Р. Асаруои мунтахаб. Ц.И.-Душанбе: Адиб, 1988. -466с.
10. Стивенсон Роберт Луиз. Цазираи цавоуирот.-Сталинобод: Нашриёти давлатии Тоцикистон, 1952. -260с.
11.Улугзода С. Пири щкимони машрщзамин.-Душанбе: Маориф, 1980. -18с.
12.Dickens Ch. M., Martin Chuzzlewit, M.: Foreign languages publishing house, 1951. -256с.
13.Harragd H. King Solomon's mines-M.: Foreign languages publishing house, 1972. -224с.
14.Stevenson R.L. Treasure Ireland. Thidr edition, M.: Foreign Languages Publishing House, 1963. -280c.
15. Voynich E.L. The Gadfly, M.: Foreign Languages Publishing House, 1954. -332c.
Reference Literature:
1. Akhmanova O.S. Linguistic Terminology Dictionary M.: Soviet Encyclopedia, /O.S. Akhmanova,- 1966. - 607pp.
2. Gurevich V.V. The Theoretical Grammar of the English Language. Comparative Typology of the English Language- /V.V. Gurevich M.: Sceince 2003. - 168 pp.
3. Ivanova I. P. The System of Aspectual-Temporal Verb Forms. In the book: /I.P. Ivanova, V.V. Burlakova. Theoretical Grammar of Modern English, - M. : Higher School, 1981. - 348 pp.
4. Usmonov K.U. The Theory of English Grammar /K.U. Usmonov. - Dushanbe,-Khujand: The Light of Enlightenment, 2010. - 236 pp.
5. Ganshina M.A., Vasilevskaya N.M. English Grammar. Ninth' edition, revised. Higher School Publishing House, /M.A.Ganshina, N.M. Vasilevskaya 1964. -540pp.
6. Traugott E.C. New English Grammar, Logical and Historical. Part I, / E.C. Traugott Oxford, 1892. -318 pp.
7. Voynich E.L. The Gadfly, - Dushanbe: Enlightenment, 1982. -320pp.
8. Firuz B. If he Were a Man.., - Dushanbe: Man-of-Letters, 1987. -384pp.
9. Jalil R. Favorite Novels, IIp. Dushanbe: Man-of-Letters, 1988. - 466pp.
10.Stevenson R.L. Treasure Ireland. - Stalinabad: State Publishing-House of Tajikistan 1952. -260 pp.
11. Ulugzoda C. Aged Sages. - Dushanbe: Enlightenment, 1980. -18pp.
12.Dickens Ch. M. Martin Chuzzlewit.-M.: Foreign languages publishing-house, 1951. -256pp.
13.Harragd H. King Solomon's Mines, M.: Foreign languages publishing-house, 1972. -224 pp. 14.Stevenson R.L. Treasure Iseland. The third edition, - M. : Foreign Languages Publishing-
House, 1963. -280 pp.
15.Voynich E.L. The Gadfly, - M. : Foreign Languages Publishing House, 1954. -332 pp.
