CC BY
14
ПРОБЛЕМНЫЕ СТАТЬИ
УДК 61:81=512,122
М.М. СЭБИТБЕКОВА1, Ж.К КОЖАБЕКОВА2
МЕДИЦИНА САЛАСЫНДАГЫ МЕМЛЕКЕТТ1К Т1ЛД1И КЕЙБ1Р 0ЗЕКТ1 МЭСЕЛЕЛЕР1
Марат Оспанов атындагы Батыс Казахстан мемлекетпк медицина университетi, Актебе1,2
Магистр2
Аннотация. Медицина саласына мемлекеттiк тiлдi енпзу, оны бiрiздендiру- бYгiнгi тачдагы езект мэселелердiч бiрi. Оны элi де болса жетiлдiру жолдарын кажетп дечгейге жеткiзу кеп iзденудi кажет етедШедицинага мемлекеттiк тiлдi енгiзу - ете ^рдел^ эрi кеп уакытты талап ететш мачызды мэселе.
Нег'зг'! свздер:мемлекеттiк тл, медицина, медициналык терминология.
Елiмiздiч аспанында азаттык туы желбiреп, ел ечсесш тiктеткен егемендiкке кол жеткiзгелi «казак тт^ч гажап ттге» айналуы Yшiн де аткарылып жаткан шаралар аз емес. Мемлекеттiк тiл мэртебесше ие болган тiлiмiз, кешегi кечес кезечшде ез елiнде егейдiч ^йш кешсе, ендi сол ата бабамыздан аманат болган тiлiмiздiч мэртебесi ест, жылдан жылга когамдык емiрде б^м, гылым, мэдениет, медицина салалары да ана тiлiмiздiч ауылына ат басын тiрей бастады. Тiлдердi колдану мен дамытудыч 2011-2020 жылдарга арналган мемлекетпк багдарламасын жYзеге асыру негiзгi терт мшдеттен тирады. Бiрiншiсi - мемлекетпк тт улт бiрлiriнiч басты факторы екендтн ныгайту, екiншiсi - мемлекетпк тiлдi кечшен колдауды кепшiлiкке тарату, Yшiншiсi - дамыган тiл мэдениет зиялы улттыч басты ^ш-куаты екенш керсету, сондай-ак сочгы максат - Казакстан халкыныч лингвистикалык капиталын дамыту. Осы межелi максатты алдына багдаршам еткен бiздiч жас мемлекет Yшiн когамныч кай саласында болмасын, ана тiлiмiздiч орнын ардакты ету Yшiн аянбай ечбек ету эр азаматтыч борышы iспеттi[4].
БYгiнгi тачда жогаргы дэрежелi дэрiгерлiк бiлiм беру, медициналык гылым мен тэжiрибелiк жумыстарда мемлекетпк т^ч кечшен орын алып келе жатканы бэрiмiзге белгiлi, десек те шынын айту керек, медицинага мемлекетпк тiлдi енгiзу - ете ^рдел^ эрi кеп уакытты талап ететш мачызды мэселе. Осы орайда, медицина саласына мемлекетпк т^ енгiзудегi кейбiр киындыктарды да атай кеткенiмiз жен шыгар. Аталган мэселеде еч алгашкы кездесетiн тYЙткiл - аударма саласы. Барымызды багалап, жогымызды тYгендеп жаткан туста, медицина саласын «казакша сейлетем» деушiлердiч катары да толастамай тур. Бул, эрине, бiр жагынан куантарлык жайт болганмен, кебiсi «калька аударма». Сочгы уакытта жекелей болсын, топтасып болсын галымдар немесе iзденушiлер арасында <^м бiлемге» салып, медицинаны казакша сейлетт жYргендер каншама?
бткен гасырда емiр сYрiп, казак тiлi мен грамматикасына айтулы Yлесiн коскан ана тт^ч атасы атанган Ахмет Байтурсынов денсаулык сактау саласына катысты бiр макаласында мынадай пiкiр жазады: «Ауру - денеге зарарлы нэрселерден болатын бYлiншiлiк. Ол зарарлы нэрселердi «микроб» дейдг Микроб денеге орнап, кебейе бастаса, тэнге зарар келтре бастайды. Тэннiч калыпты iстеп турган ютерш бузып, бYлдiрiп, денеге зарарлы улар жая бастайды» (1913ж.). Тагы бiр макаласында: «Тэн мен жан сабактас, екеуi бiрiнен-бiрi айыргысыз. Тэнсiз жан жок, жансыз тэн тура алмайды. Тэн кемшiлiгi жанга бiлiнедi, жан кемштИ тэнге бiлiнедi» (1922 ж.). Галымныч кYPделi кубылыстарды жеткiзуде казак сездерш шебер колданганына карап кайран каламыз. «Зарарлы», «бYлiншiлiк» деген сездерi угымдык терминнiч жYгiн кетеруге суранып-ак тур. «Микроб» деген шетелдiк атау сезден де кашпайды. Осы орайда халыкаралык стандарттарга сай жазылган кейбiр терминдердi казакшаламай-ак, сол атауымен калдырудыч да дурыстыгы туралы орынды пшрлер айтылып жYр. Осы ретте профессор А.Ж.Нурмаковтыч: «Керкем эдебиетте кубылыстарды, эр заттарды эртYрлi атап, суреттеу Yшiн тiл байлыгын колдану жарасымды нэрсе. Ол окырманга бiздiч тiл байлыгымызды анык ачгартады. Ал медицинада ондай политерминдердiч пайдасы кYмэн тудырады» [2;2] деген пайымды пiкiрi ойга оралады. Кейбiр терминдердi казакшаламай ез атауымен калдыру турасында галым Мухамбедия Ахметовтыч «егер жаппай аудармага кешсек, «гинекология» деген терминдi тану деген тркест косып (мысалы, табигаттану, есiмдiктану т.с.с) калай аударар едiк, сондыктан медицина терминдер^ч басымын казакшалаганда абай болуымыз керек» деген пiкiрi шындыкка саяды. «Немесе бiр гана «емшек» сезш анайы сез деп карап, эр автор ез ечбепнде эр тYрлi колданады, бiрi «омырау», бiрi «тес (эйелдiч тесi)», бiрi «кеуде» деп астарлап бередк Одан медицина саласыныч кызметкерлерiн шатастырганнан баска утарымыз жок, эйтпесе емшек сезiн анайы (богауыз) сездер тобына жаткызатын «уялшак» аудармашылар Бердiбек Сокпакбаевтыч шыгармасында - «Эйелдер емшектегi балаларын ала келiп, жыласа омырауларын жаркыратып ашып емiзiп отырганын кересiч», деп жазганын окыгандары дурыс-ау» дейдi галым [1]. Казiргi мемлекетпк тiлдiч медицина саласында колданылу аясын кечейту максатында аткарылар iс элi алда деген сенiмдемiз. Медицина саласына катысты сездттер бар, дегенмен элi де кеп iзденiс кажет. Сочгы уакытта медицина гылымдарыныч докторы С.Д.Кисыкова мен казак тiлiнiч окытушысы З.С.Басыбекованыч бiрлескен авторлыгымен «Ауруханада мемлекеттiк ттде iс жYргiзу. Кемекшi курал» жэне «Кепсалалы ауруханада медициналык терминдердi мемлекетпк ттде колданудыч кыскаша аныктамалыгы» [3]атты екi эдiстемелiк ечбек эзiрлеп, колданыска беруi -куантарлык жагдай.
Осы орайда Елбасы Н.Э.Назарбаевтыч «Казак т^ - гажап тiл. Тек оны насихаттай бiлуiмiз керек, окыта бiлуiмiз керек. Гажап тiлдi азап тт сиякты етiп керсететiн окулыктардан кутылуымыз керек», - деген сездерi бYгiнгi мэселемiздiч тYЙiнi болмак.
Эдебиеттер тiзiмi:
1. Ахметов М. Медицина мемлекетпк ттде калай сейлеп жYP?-12.01.2012
2. Нурмаков А.Ж. Медицина саласында мемлекетпк тiлдi бiрiздендiрудiч жолдарын жетiлдiрудiч езект мэселелерi
(макала) - 2012
3. Басыбекова З.С., Кисыкова Д.С. Ауруханада мемлекетпк ттде ю жYргiзу. Кеме^ курал - 2012
4. Тiлдердi колдану мен дамытудыч 2011-2020 жылдарга арналган мемлекетпк багдарламасы.
Медицинский журнал Западного Казахстана №1-2 (38) 2013 г. \
7
0ЗЕКТ1 МАЦАЛАЛАР ^
РЕЗЮМЕ
М.М.САБИТБЕКОВА1, Ж.К.КОЖАБЕКОВА2
НЕКОТОРЫЕ АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ГОСУДАРСТВЕННОГО ЯЗЫКА В МЕДИЦИНЕ
Западно-Казахстанский государственный медицинский университет имени Марата Оспанова,12 Актобе
Магистр2
Введение государственного языка в отрасль медицины, его систематизация - один из актуальных вопросов. Изложены трудности, возникающие по мере внедрения языка и возможные пути их преодоления. Необходим колоссальный творческий поиск в совершенствовании путей решения этой важнейшей проблемы. Ключевые слова: государственный язык, медицина, медицинская терминология.
SUMMARY
M.M.SABITBEKOVA1, ZH.K.KOZHABEKOVA2
SOME ACTUAL PROBLEMS OF THE STATE LANGUAGE IN MEDICINE
Marat Ospanov West Kazakhstan State Medical University1,2, Aktobe
Magister2
Introduction of the state language into the field of medicine, its systematization is one of the actual issues. Difficulties appearing while using this language and possible ways of their overcoming are described in this article.
Considerable creative search is needed in order perfect ways of solution of this important actual problem. Key words: state language, medicine, medical terminology.
Батыс Цазацстан медицина журналы №1-2 (38) 2013 ж.
