CC BY
222SOLIQ ORGANLARIDA RAQAMLI TEXNOLOGIYALARNING ROLINI
OSHIRISH AHAMIYATI
Nodir Tohirovich Dilshodbek Umidjon Raximjon
Qudbiyev Muzaffar o'g'li o'g'li Raximjonov
No'monov
Farg'ona politexnika instituti
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada respublikamizda bozor iqtisodiy islohotlarining hozirgi bosqichida soliq organlarida raqamli texnologiyalarning rolini oshirish masalalari muhokama qilingan. Shu bilan birga, soliq majburiyatlari hajmini hisoblash uchun ma'lumotlarning shakllantirishda raqamli texnologiyalardan foydalanish ahamiyati ta'hlil qilindi. Innovatsion raqamli texnologiyalarni doimiy ravishda korxona ishlab chiqish jarayoniga joriy etish orqali amalga oshiriladigan rivojlanishning yangi bosqichida, soliq ma'murchiligini takomilashtirish, jamiyat va iqtisodiyotni yangi huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy, tashkiliy va boshqa sharoitlarni o'rganildi va takliflar berildi.
Kalit so'zlar: raqamli iqtisodiyot, soliq ma'muriyati, dasturiy ta'minot kompleksi, raqamli texnologiyalar.
THE IMPORTANCE OF INCREASING THE ROLE OF DIGITAL TECHNOLOGIES IN THE TAX AUTHORITIES
ABSTRACT
This article discusses the issues of increasing the role of digital technologies in tax authorities at the present stage of market economic reforms in our republic. At the same time, the importance of using digital technologies in generating data for calculating the volume of tax liabilities was emphasized. At the new stage of development, which is carried out due to the constant introduction of innovative digital technologies into the process of enterprise development, new legal, socio-economic, organizational and other conditions for improving tax administration, the development of society and the economy were studied and proposed.
Keywords: digital economy, tax administration, software package, digital technologies..
Kirish. Soliq tizimi iqtisodiyotning ajralmas qismi sifatida mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor maqsadlariga erishishning eng muhim mexanizmi hisoblanadi.
Durdona Adashboy qizi Razzaqova
2018-yilda qabul qilingan O'zbekiston Respublikasi soliq siyosatini takomillashtirish konsepsiyasi soliq yukini kamaytirish uchun qulay muhit yaratish, soliqqa tortish tizimini soddalashtirish, soliq ma'murchiligini takomillashtirish, tadbirkorlikni rivojlantirish va xorijiy investitsiyalarni jalb etish vazifalarini amalga oshirish imkonini berdi.[1-15]
Xo'jalik yurituvchi subyektlarning faoliyati foyda olishga qaratilgan bo'lib, davlat bu maqsadni amalga oshirish uchun tegishli shart-sharoitlarni ta'minlashi lozim. [5] Davlat ko'p funksiyali tizimdir, shuning uchun ularni bajarish uchun xo'jalik yurituvchi subyektlardan olinadigan mablag'larning bir qismini safarbar etish, soliq va yig'imlarni yig'ish yo'li bilan byudjet va byudjetdan tashqari fondlarni to'ldirish lozim [ 9-12]. Shu bilan birga, jarayon - soliqqa tortish - yangi soliq majburiyatlarini joriy etish va ilgari mavjud bo'lganlarni bekor qilish, imtiyozlarni qo'shish yoki ularni tartibga solish va hokazolarda ifodalangan doimiy tartibga solinadi.[6] Soliq imtiyozlari miqdorini ko'payishi bo'yicha har qanday o'zgarishlar kompaniyalar rahbariyati tomonidan mamnuniyat bilan qabul qilinadi. Lekin bu hisob - kitoblar tegishli korxonaning hujjat oqimi aks lozim, ishlatiladigan usullar muhim asoslanganhamda xar birini tasdiqlash uchun kompaniya va boshqa mahalliy hujjatlari buxgalteriya siyosatida aniq bo'lishi kerak.
Axborot texnologiyalarining kirib kelishi va iqtisodiy jarayonlarni raqamlashtirish fonida an'anaviy ishlab chiqarish tarmoqlarini modernizatsiya qilish yangi bozorlarni shakllantirish, shuningdek, tahlil, prognozlash va boshqaruv qarorlarini qabul qilishda yangi yondashuvlar uchun asos yaratadi. Jismoniy va yuridik shaxslar faoliyati ustidan soliq nazoratini tashkil etish ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarga bog'liq [8].
Mavzuga oid adabiyotlarning tahlili. Insoniyat raqamli texnologiyalarga asoslangan to'rtinchi sanoat inqilobining ostonasiga yetdi. XX asrning oxiri va XXI asrning boshlarida globallashuvni to'xtanish imkoniyati yoqligi haqida gapirila boshladi endi butun dunyodagi barcha sohalarda raqamlashtirishni qo'llash, yozish va muhokama qilishni boshladilar. Haqiqatan ham, barcha tarmoqlarning raqamli transformatsiyasi davom etmoqda. Dubayda o'tgan Jahon hukumati sammitida inson miyasi va uning raqamli versiyasi o'rtasida axborot almashinuvi haqida munozaralar bo'lib o'tdi.
Dastlabki, "raqamli iqtisodiyot" atamasi Yaponiyada 1990-yillardagi Yapon inqirozining balandligida birinchi marta qayd etilgan. Keyinchalik g' arbga 1995 yillarda Don Tapskottning "Raqamli Iqtisodiyot: tarmoq ma'lumotlari davrida imkoniyatlar va tahdidlar" kitobida qayd etilgan. Internet biznes yo'lni albatda o'zgartiradi. [7-10]
Darhaqiqat mamlakatimizda ham raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish uchun bir qator ishlar amalga oshirilmoqda va xukumat tomonidan muhim qarorlar qabul qilindi. Shulardan, 2020 yilni "Ilm, ma'rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili",[2] deb nom berilishi, 2018 yil 19 fevraldagi "Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari sohasini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi [3] va 2018 yil 3 iyuldagi
"O'zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi [4-11] prezident farmoni hamda qarori respublikamizda boshqaruv tizimi raqamli iqtisodiyotni, zamonaviy va innovatsion axborot texnologiyalarni rivojlantirishga yetarli sharoitlar yaratish hizmat qiladi, shu o'rinda axborot havfsizligini ta'minlash masallariga ham alohida etibor qaratish lozim, shu jihatdan qonuniy asos yaratilishi raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishga sharoit yaratadi.
Tadqiqot metodologiyasi. Maqolada qo'yilgan masala muamosi ko'rib chiqishda ekspert baholash, deduktsion va induktsion belgilash yondashuv etakchi usuli bo'ldi.
Tahlil va natijalar. Raqamli iqtisodiyot nafaqat axborot iqtisodiyoti, balki IT texnologiyalaridan foydalanish soliq o'rganlari va qonunchiligiga ixtiyoriy rioya etishning va amal qilishni ta'minlashga imkon beruvchi ishonch iqtisodiyoti tizimi hamdir [23].
Soliq ma'murchiligining samaradorligi soliq tizimining holati, uning yaxlitligi, barqarorligi, fiskal va iqtisodiy samaradorligidan iboratdir.[18-20] Mamlakat byudjet tizimini soliq to'lovlari bilan to'ldirishning barqarorligi, soliq huquqbuzarliklarini aniqlash va oldini olishning o'z vaqtida amalga oshirilishi va soliq to'lovchilarga o'z konstitutsiyaviy vazifalarini bajarishda qulay shart-sharoitlarni ta'minlash qanchalik yuqori ekanligiga bog'liq.
Hozirgi bosqichda soliq organlarining asosiy vazifasi soliq to'lovchilar bilan bevosita o'zaro munosabatlarni deyarli to'liq chiqarib tashlash va barcha operatsiyalarni elektron formatga o'tkazishdir. [16-20] Yaqinda soliq xizmati elektron shakldagi hujjatlar ro'yxatini kengaytirish bo'yicha samarali ish olib bordi. 2018-yilning oktyabridan boshlab O'zbekistonda "katta ma'lumotlar" asosida yirik loyiha ishga tushirildi va u QQS to'lovini nazorat qilishning avtomatlashtirilgan tizimiga asos bo'ldi. Chirchiq shahri, Toshkent viloyati, Navoiy va Sirdaryo viloyatlari hududida tadbirkorlik subyektlari tomonidan elektron hisob-fakturalarni joriy etish bo'yicha tajriba allaqachon muvaffaqiyatli o'tkazilgan.
Yangi tizim yordamida QQS to'lov zanjirlarining monitoringi deyarli real vaqt rejimida joriy etildi. Tizim soliq to'lovchi-kontragent zanjirlaridagi bo'shliqlarni aniqlash imkonini berdi, to'lov evaziga foydalanish sxemalari iqtisodiy jihatdan samarasiz bo'lib qoldi, QQS to'lovlari o'sa boshladi. Bundan tashqari, tadbirkorlik subektlari onlayn-kassa apparatlariga o'tishi bilan to'lov miqdori, tovarlar (xizmatlar) miqdori va nomi, QQS va qonun hujjatlarida belgilangan boshqa ma'lumotlar to'g'ridan-to'g'ri Davlat soliq qo'mitasining ma'lumotlarni qayta ishlash markaziga (ma'lumotlar markaziga) o'tkazila boshlandi va bu biznesning shaffofligini ta'minladi, tadbirkorlar va soliq organlari o'rtasida ishonch muhitini yaratdi, chunki axborotni tezkor olish va ularni avtomatlashtirilgan tahlil qilish qo'shimcha tekshirishlarni talab qilmaydi.
Soliq organlarining ma'lumotlar markazini modernizatsiya qilish loyihasi iqtisodiyotning "soya" va "xufiyona" sektorini qisqartirish, iqtisodiyotning shaffofligini oshirish, teng raqobat sharoitlarini yaratish bilan bog'liq katta umidlarga ega edi. Soliq to'lovchilar uchun bu "aqlli" portallar va individual faol xizmatlarni yaratish, yanada qulay ish sharoitlari va minimal ma'muriy yukni kasb etadi. [14-17]
Yanada raqamli texnologiyalar rolini oshirish va xufiyona iqtisodiyotiga qarshi kurashish uchun muhim chora sifatida soliq ma'murchiligi samaradorligini oshirish, davlat iloji boricha tezroq ma'lumotlar markazi loyihasi vazifalarni amalga oshirilishini ta'minlash kerak. [19-22] Ma'lumotlar markazini kengaytirish va soliq ma'murchiligining texnologik jarayonlarini modernizatsiya qilish qo'lda bajariladigan operatsiyalar hajmini, axborotni qayta ishlash vaqtini qisqartiradi, protseduralarni imkon qadar rasmiylashtiradi va avtomatlashtiradi hamda soliq to'lovchi xizmati sifatini sezilarli darajada yaxshilaydi. To'liq avtomatlashtirish soliq ma'murchiligini takomillashtirishning asosiy vektorlaridan biridir. [21]
QQS to'lovini nazorat qilishning avtomatlashtirilgan tizimi maqsadida tadbirkorlik subyektlari tomonidan elektron hisobvaraq-fakturalarni joriy etish bo'yicha o'tkazilgan tajriba natijalari ommaga e'lon qilinishi, mavjud muammolar umumlashtirilishi va ularni hal etish bo'yicha favqulodda choralar ko'rilishi lozim.
Ma'lumotlar markazi axborotlaridan foydalanuvchilar doirasi va ko'lamini kengaytirish zarur, chunki soliqni sertifikatlash tizimi to'liq joriy etilgandan so'ng soliq to'lovchilar haqidagi ma'lumotlarni to'liq qamrab olish talab etiladi.
Ma'lumotlar markazining kengayishi barcha olingan ma'lumotlar oqimlarini real vaqtda birlashtirish imkonini beradi. Rejalashtirilgan vazifalarni amalga oshirish natijasida soliq to'lovchilarga ko'rsatilayotgan xizmatlar sifatini yanada oshirish maqsadida soliq organlari interaktiv xizmatlar ulushining bosqichma-bosqich ko'payishini ta'minlashi lozim. Jumladan-soliqlarni hisoblash, budjetlar bilan hisob-kitoblar kartochkalari bo'yicha ko'rsatkichlarni hisoblash, soliq to'lovchiga hujjatlarni shakllantirish va jo'natish, soliq to'lovchilarni tekshirish uchun dastlabki tanlash va boshqalar.
Hozirgi kunda soliq ma'murchiligi, shu jumladan, soliqlar va boshqa majburiy to'lovlarni undirish, soliq bazasini kengaytirish va soliq to'lovchilarning huquqiy madaniyatini oshirish sohasidagi asosiy muammolar quyidagilardan iborat:
1) soliq organlari faoliyatiga manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan samarali nazorat va o'zaro hamkorlikni, shuningdek davlat xizmatlaridan foydalanish tizimining yaxshi yolga qo'yilmaganligi;
2) soliq huquqiy munosabatlarining holati va rivojlanish tendensiyalarini tahlil qilish, soliq siyosatining o'rta va uzoq muddatli yo'nalishlarini ishlab chiqish, joriy soliq muammolarini o'rganish, shuningdek soliq tushumlarini byudjetga ishonchli prognozlashtirishni amalga oshirish;
3) soliq nizolarini sudgacha hal etish instituti imkoniyatlari, soliq apellyatsiyasi, ussularining etarliy darajada qo'llanilmayapti;
4) soliq to'lovchilarning huquqiy madaniyatini oshirish, ularning soliqlarni to'lash bo'yicha o'z konstitutsiyaviy burchini ixtiyoriy ravishda bajarishini ta'minlashga qaratilgan ishlar, ayniqsa mahaliy joylarda nomukammallik;
5) bozorlar va savdo majmualari faoliyati ustidan soliq nazoratining to'g'ri samaradorligining yo'qligi mahalliy byudjetlarni to'ldirish uchun mavjud zaxiralarni to'liq safarbar etishni, shuningdek naqd pul qaytarilishini kafolatlashni ta'minlamaydi; [ 13 -24]
6) soliq yig'ish va boshqa majburiy to'lovlar ko'rsatkichlarini yaxshilash, korrupsiyaning oldini olish, shuningdek, soliq organlarida xizmat qilish uchun vijdonli va yuqori malakali xodimlarni jalb qilish uchun davlat soliq xizmati organlari xodimlarini moddiy rag'batlantirish mexanizmlarini takomillashtirish kerak.
Soliq ma'murchiligini takomillashtirish nafaqat qonunchilikka asoslanadi, balki soliq organlari va soliq to'lovchilar o'rtasidagi munosabatlar madaniyati va mafkurasini o'zgartirishni talab qiladi-soliq ma'murchiligi tizimini yanada rivojlantirish zarur.
Xulosa va takliflar. Shunday qilib, soliq ma'murchiligi jarayonlariga raqamli texnologiyalarni joriy etish katta hajmdagi ma'lumotlarni qayta ishlash, unga kamroq vaqt sarflash va ma'lum bir soliq to'lovchiga kerakli dolzarb ma'lumotlarni tezroq olish imkonini beradi. Bundan tashqari, dasturiy mahsulotlarda ishlash mamlakat iqtisodiyotida amalga oshirilayotgan biznes-jarayonlarga "oshkoralik" beradi. Bu omillarning barchasi umuman soliq ma'murchiligi samaradorligini oshirishga ta'sir ko'rsatadi.
Shuni ta'kidlash kerakki, hozirda takomillashtirilayotgan hisob-kitob jarayoni dasturi soliqlar va yig'imlarni hisoblash uchun batafsil va xulosaviy axborot olish imkonini beradi. Buxgalteriya hisobi va soliq hisobi usullari tafovutlar mavjud bo'lsa, u tafovut miqdori, hisobot barcha turdagi, tashkilotning buxgalteriya siyosatining belgilangan qoidalar tayyorlashda ularning tan olinishi uchun muhtoj bog'liq tuzilishi bo'lgan soliq reestrlarini, shakllantirish zarur bo'ladi. Umuman, soliq buxgalteriya tizimi mustaqil har bir kompaniya byudjeti bilan hisob-kitoblar o'ziga xos qarab qurilgan, lekin u afzal imkon qadar korxona soliq yukini kamaytirish uchun huquqiy yo'llarini foydalanib, to'g'ri va soliq majburiyatlarini to'lash uchun o'z vaqtida shunday bir tarzda qurilgan bo'lishi kerak.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasining "Soliq kodeksi" (yangi tahriri) , 2019-yil 30-dekabr.
2. O'zbekiston Respublikasi prezidenti SH.M.Mirziyoevning 2020 yil 25 yanvardagi 2020 yil uchun eng muhim ustivor vazifalar haqidagi Oliy Majlisga Murojatnomasi.
3. 2. O'zbekiston Respublikasi prezidentining "Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari sohasini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Farmoni. Toshkent sh., 2018 yil 19 fevraldagi PF-5349 sonli.
4. O'zbekiston Respublikasi prezidentining "O'zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarori. Toshkent sh., 2018 yil 3 iyuldagi PQ-3832 sonli.
5. Tohirovich, Q. N. (2021). XALQARO MOLIYAVIY HISOB STANDARTLARIGA O 'TISH DOLZARBLIGI. Nazariy va amaliy tadqiqotlar xalqaro jurnali, 1(2), 56-64.
6. O'G'Li, R. U. R., Tohirovich, Q. N., & O'G'Li, Q. N. A. (2021). BILVOSITA SOLIQLARNING SOLIQ TIZIMIDAGI TUTGAN O'RNI VA AHAMIYATI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(10), 719-723.
7. Sultonova, M. A. (2021). MAS'ULIYATI CHEKLANGAN JAMIYATLARDA BUXGALTERIYA HISOBINI TASHKIL ETISH MASALALARI. Scientific progress, 2(8), 608-613.
8. Abduraximov, B. U. O., Qudbiyev, N. T., & Mominov, I. L. O. (2021). AYLANMA MABLAG 'LARNI BOSHQARISH TIJORAT KORXONASI MUVAFFAQIYATINING ASOSI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(10), 724-733.
9. Rasulova, Shaxnoza Xatamovna (2021). ISHLAB CHIQARISH XARAJATLARINI KAMAYTIRISHNING IQTISODIY AHAMIYATI VA UNI TO'G'RI HISOBGA OLISH ZARURIYATI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1 (10), 713-718.
10. Abduxalimovna, A. Z., & Nabiyevich, I. I. (2021). Organization of Long-Term Asset Accounting on the Basis of International Standards. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF INNOVATIONS ON TOURISM MANAGEMENT AND FINANCE, 2(11), 86-92.
11. Ibragimova, Z. (2021). BUXGALTERIYA HISOBI TIZIMINING HOLATI VA UNING FAOLIYATINI BAHOLASH. Scientific progress, 2(2), 811-815.
12. Кудбиев, Д. (2021). МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ Y4ETA AРЕНДОВAННЫХ ОСНОВНЫХ СРЕДСТВ. In Современная наука. XXI век: научный, культурный, ИТ контекст (pp. 119-124).
13. Kunduzova, K. I. (2020). The problems of accounting of liabilities in insurance organizations and its improvement. ACADEMICIA: AN INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL, 10(12), 312-318.
14. Нурматов, О. Т. (2018). Вопросы соответствия международным стандартам национального стандарта бухгалтерского учёта Республики Узбекистан. Вопросы науки и образования, (11 (23)).
15. Давлятшаев, А. А. (2021). Процессы Интернационализации и Их Роль в Развитии Межвузовских Отношений. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF INNOVATIONS ON TOURISM MANAGEMENT AND FINANCE, 2(11), 48-55.
16. Темиркулов, А. А. (2021). Страхование жизни: зарубежный опыт и необходимость развития в Узбекистане. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF INNOVATIONS ON TOURISM MANAGEMENT AND FINANCE, 2(11), 56-63.
17. Тошмаматов, Н. Т., Темиркулов, А. А., & Хабижанов, С. К. (2019). 4.1. Особенности организации внутренного аудита промышленного предприятия на примере Республики Узбекистан. Аудит и финансовый анализ, (1), 77-81.
18. Akbaralievich, P. E. A. (2021). Theoretical Bases Of The Organization Of Private Capital Accounting In The Republic Of Uzbekistan. EFFLATOUNIA-Multidisciplinary Journal, 5(2).
19. Якубов, В. Г. (2021). ПОВЫШЕНИЕ КАЧЕСТВА ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ В РЕСПУБЛИКЕ УЗБЕКИСТАН. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF THEORETICAL & APPLIED SCIENCES, 2(7), 37-40.
20. Rakhimovich, F. I., & Rakhimovich, F. H. SOME ASPECTS OF ECONOMIC ANALYSIS IN THE ACTIVITIES OF ECONOMIC OBJECTS.
21. Ugli, A. B. U., Tohirovich, Q. N., Khatamovna, R. S., & Nigoraxon, M. (2021). Current Assets and Their Role in Company Activity. Journal of Marketing and Emerging Economics, 1(7), 25-30.
22. Abduazizov, S. R. (2020). ОСОБЕННОСТИ ОРГАНИЗАЦИИ УЧЕТА И АНАЛИЗА ФЕРМЕРСКИХ ХОЗЯЙСТВ В УСЛОВИЯХ МОДЕРНИЗАЦИИ. Theoretical & Applied Science, (6), 461-463.
23. Qudbiyev, N. T., Ulug'Bek Erkinjon, O. G. L., & Mominov, I. L. O. (2022). TADBIRKORLIK SUBYEKTLARIDA ICHKI NAZORATNING SAMARALI TIZIMI SIFATIDA ICHKI AUDITNING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 3(1), 449-457.
24. Abduazizov, S. R. (2021). DAVLAT MOLIYAVIY NAZORATINING NAZARIY VA HUQUQIY ASOSLARI. Scientific progress, 2(8), 250-256.
25. Polatjonogli, T. M. A., & Abdulajonovich, S. M. (2022). HUNTING A SUITABLE TYPE OF LEGAL ENTITYFOR CENTRAL ASIAN BUSINESSMEN IN CHINA. Ижтимоий Фанларда Инновация онлайн илмий журнали, 2(1), 75-77.
26. Садиков, М. А. (2019). Нормативно-правовые аспекты привлечения иностранных инвестиций в Республику Узбекистан. Молодой ученый, (23), 539541.
27. Садиков, М. А. (2020). ЗАМОНАВИЙ ЮРИДИК АМАЛИЁТДА "LEGAL TECH" НИНГ УРНИ ВА РОЛИ. ЖУРНАЛ ПРАВОВЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ, 5(6).
