Научная статья на тему 'Social and medical problems in the organization of prevention of traumatism'

Social and medical problems in the organization of prevention of traumatism Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
112
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЕңБЕККЕ қАБіЛЕТТі ЖАСТАғЫ ТұРғЫНДАР / ТұРМЫСТЫқ ЖАРАқАТТАР / МүГЕДЕКТіК / АУРУШАңДЫқ / НАСЕЛЕНИЕ ТРУДОСПОСОБНОГО ВОЗРАСТА / НЕ ПРОИЗВОДСТВЕННЫЕ ТРАВМЫ / ИНВАЛИДНОСТЬ / БОЛЕЗНЕННОСТЬ / POPULATION OF WORKING AGE / NOT INDUSTRIAL INJURIES / DISABILITY / MORBIDITY

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Абдрахманова З. Б., Булешова А. М., Булешов М. А., Молдалиев Ы. С.

Травматизм является патологией, которая увеличивает базовые показатели заболеваемости населения, постоянную и временную потерю трудоспособности, а также увеличивает инвалидность и смертность. В данной статье представлен обзор социальных и медицинских проблем в области профилактики травматизма.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СОЦИАЛЬНО-МЕДИЦИНСКИЕ ПРОБЛЕМЫ В ОРГАНИЗАЦИИ ПРЕДОТВРАЩЕНИЯ ТРАВМАТИЗМА

Traumatism is a pathology that increases the basic indicators of the incidence of the population, permanent and temporary disability, and increases disability and mortality. This article provides an overview of social and medical problems in the field of injury prevention.

Текст научной работы на тему «Social and medical problems in the organization of prevention of traumatism»

Vestnik KazNMU №2-2018

Г.К. Каусова, Н.А. Камиева, С.Р. Рузуддинов

Казацстан медициналыцyHueepcumemi «Когамдыц Денсаулыц сацтаудыц Жогаргы MeKme6i»

КАРТ АДАМДАРДЬЩ РЕАБИЛИТАЦИЯСЫНЬЩ С¥РАГЫНА (ЭДЕБИ ШОЛУ)

ТYЙiн: Цартаю - субжасушалык тузшстен бастап, жалпы агза, мушелер мен жуйелер децгейiнде эр тYрлi езгер^термен ЖYретiн, KYрделi кеп факторлы жэне дербес YPДiс. Гериатриялык реабилитация максаты eMip узактыгына эсер ететш физикалык, эмоционалдык, психикалык жэне элеуметтiк курамдас белiктердiц байланысуымен керiнетiн карт кгалердщ емiр CYPу сапасын сактап, жаксарту.

ТYЙiндi свздер: гериатриялык кызмет, медико-элеуметтж реабилитация, емiр сапасы, кешендi тэал, емiр CYPу узактыгы, физикалы; жэне психикалык белсендiлiк.

G.K. Kausova, N.A. Kamieva, S.R. Ruzuddinov

Kazakhstan Medical University "Higher School of Public Health"

ON THE ISSUE OF REHABILITATION OF THE ELDERLY (REVIEW)

Resume: Aging is a complex multifactorial and individual process that is accompanied by various changes at the level of different structures, beginning with subcellular formations and ending with the organs, systems and the human organism as a whole. The goal of geriatric rehabilitation should be to preserve and improve the quality of life for the elderly, reflecting the interconnection of physical, emotional, mental and social components that affect life expectancy.

Keywords: geriatric service, medical and social rehabilitation, quality of life, integrated approach, life expectancy, physical and mental activity

ОЭЖ 616-001-084

З.Б. Абдрахманова, А.М. Булешова, М.А. Булешов, Ы.С. Молдалиев

К.А. Ясауи атындагы ХКТУ, Когаждыщ денсаулыщ сацтау кафедрасы докторанты, Туркестан цаласы, ОКМА «Когаждыщ денсаулыщ сацтау»> кафедрасы, Шыш.кент цаласы

ЖАРАЦАТТАНУДЬЩ АЛДЫН АЛУ ШАРАЛАРЫН ¥ЙЫМДАСТЫРУДАFЫ ЭЛЕУМЕТТ1К- МЕДИЦИНАЛЫЦ МЭСЕЛЕЛЕР (ЭДЕБИ ШОЛУ)

Жарацаттану тургындар денсаулыгыныц mzi3zi аурушацдыц кврсеткiштерiне, ецбекке цабыеттшктщ турацты жэне уацытша жогалуына жэне MyzedeKmiK пен влiм-жiтiм шыгындарын улгайтатын патология болып табылады. Осы мацалада жарацаттанудыц алдын алу шараларын уйымдастырудагы элeумemmiк- медициналыцмэселелер бойынша эдеби шолу кeлmiрiлгeн. TyrnHÖi свздер: ецбекке цабiлemmi жастагы тургындар, турмыстыцжарацаттар, мyгeдeкmiк, аурушацдыц

К1[)1спе. ДуниежузЫк денсаулык сактау уйымы (ДДС¥) сарапшыларыныц 2017 жылгы ресми мэлiметтерiне Караганда жыл сайын турмыстык жаракаттардан 1,8 миллион адам казага ушыраса, оныц шше мретш жол-келж апатыныц нэтижесшде 1,25 миллионга жуык адам елiм-жiтiмге ушырайды екен. Жол-квлiк апатынан туындайтын жаракаттар 15-29 жастагы жас адамдардыц влiм-жiтiмiнiц басты себебi болып табылады. Жол апатынан туындайтын елiм-жmмнiц 90%-дан аса окигасы элемдегi келж куралдарыныц шамамен жартысына тиесiлi болганына карамастан, осы окигалар табыс децгеш темен жэне орта елдерде орын алады. Элемде жолда каза табатын адамдардыц жартысы «жол тэртiбiн сактамаушылар», оныц iшiнде жаяу ЖYргiншiлер, велосипедшыер мен мотоцикл ЖYргiзушiлерi болып табылады. Болжам бойынша жол тэр^бш бузудан жол-келж окигасыныц саны есiп, 2030 жылга карай елiм-жiтiм себебiнiц мацызы бойынша жетiншi орынды алатын болады [1].

Жол-келiк жаракатыныц нэтижесiнде зардап шеккен тулгалар, олардыц жануялары жэне бYкiл ел айтарлыктай экономикалык зардап шегедь Бул залалдар емнiц кунымен (соныц iшiнде сауыгу мен апатты тексеруге), сондай-ак темендеген/шыгындалган енiмдiлiкпен (мысалы, жалакысын жогалтуга) байланысты, алынган жаракаттыц нэтижесiнде каза тапкан немесе мYгедек болган адамдар, олардыц отбасы мYшелерiне жаракат алган туысын KYту Yшiн жумыстан (немесе мектептен) бос уа;ыт кажет.

Жара;ат;а байланысты шыгынды галамдык багалау шамалы, дегенмен 2010 жылы ЖYргiзiлген зерттеу ЖКЖ-ныц елдерге улттык жалпы енiмнiц шамамен 3%-ын камтитынын болжаган. Бул керсеткiш кейбiр табыс децгейi темен жэне орта елдерде 5%-га дейiн еседi. Жаракаттар (жол-келiк жаракаты, суга бату, ^ю, биiктен Кулау мен улану) 5-15 жастагы балалар арасында елiм-жiтiм мен мYгедектiктiц басты Yш себебiнiц бiрi болып табылады. ЖКЖ келемiн темендету 5% (13 мыцга дейiн), каза тап;андар саны 4,3% (1,7 мыцга дейiн), жаралангандар саны 3% (16,9 мыцга дейiн) курайды. Орташа жылдамдыкты 5%-га дейiн темендету каушт апат санын 30%-га дейiн азайтуга мYмкiндiк бередi. Балаларга арналган орындык жэне косымша куралдар (жастыктар) балалардыц елiм-жiтiмiн апат болган жагдайда 54-тен 80%-га дейiн темендете алады. ЦР ¥ЭМ Статистика комитетiнiц мэлiметтерi бойынша 2015 жылы шм себептердiц катершен каза тапкандар: 14468, соныц шшде 0-19 жас аралыгындагы балалар - 1438. Келж кайгылы жагдайлардан 2644 адам каза тапкан, соныц шшде 0-19 жас аралыгындагы балалар - 311; бшктен кулаганнан -654/75, электрден жаракат алган - 109/23, суга батканнан -788/240, TYтiннiц эсерiнен - 322/37, ыстыкка, жалындаган затка KYЙгеннен - 8969/499. Элiм-жmмнiц басты себептерiнiц курылымында жаракаттан, уланудан жэне баска шм себептердiц эсершен каза табу 4 орында. Жаракаттан, уланудан жэне баска шк себептердщ эсерiнен елiм-жiтiм керсеткiшi 2015 жылдыц нэтижесi бойынша 2014

жылгы 87,6-га Караганда 100 мыц халыада шааданда 82,5-тi ;ураган (5,8%-га темендеген). Ауыл тургындарыныц жара;аттан, уланудан жэне бас;а iшкi себептердiц эсерiнен елiм-жiтiм керсеткiшi 86,8-дi ;урайды, бул ;ала хал;ыныц 79,2 елiм-жiтiмiнен 9%-га жогары. Сондай-а; елiм-жiтiм ;урылымында езiне ;ол жумсаудан жогары керсеткiш 35%, келжпен ;айгылы о;иганыц орын алуы 28% керсеткеш бай;алуда [2, 3].

Yнемi еткiзiлiп отыратын «Цдушиз жол», «Автобус», «Назар аударыцыз - балалар!» жэне т.б. кец ау;ымды профилактикалы; шаралардыц нэтижесiнде Жол ;озгалысы ережелерiн бузуды аны;тау 0,5% (1 млн.687 мыцга дейiн) арт;ан. Цабылданган шаралардыц нэтижесшде соцгы уш жыл iшiнде келж ;уралдарыныц то;таусыз есуiне ;арамастан (+8%, 4,5млн. дейiн) елде апат керсеткшшщ темендеуiнiц тура;ты беталысы бай;алуда. Балалардыц жол-келiк жэне турмысты; жара;ат алу мэселелершщ элеуметтiк мацызы белгiлi жэне осы мэселелердi шешу ненi ;абылдау керектiгiн бiлетiн дэстYрлi медицина мен кiмдi жэне ;алай о;ыту немесе са;тандыру керектiгiн бiлетiн педагогика гылымдарыныц арасындагы шекаралы; айма;та ;алуда. Аталган мэселелердiц сипаты барлы; жагынан ез денсаулыгыцды езiц са;тау ретiнде езщнщ ;аушаз емiрiце жауапты ;арым-;атынас;а жэне бас;а адамдардыц денсаулыгына у;ыпты ;арауга тэрбиелеуден керiнедi.

Кез келген мемлекетте ЖYзеге асырылатын профилактикалы; багыттагы элеуметтж-медициналы; жумыс сол мемлекеттiц тарихи жагдайларын есепке ала отырып ;алыптасады. Профилактикалы; шаралардыц у;састы;тары мен пен б1рынгайлы1ына ;арамастан, олардыц эдiстерiнде, уйымдастыру жолдарында езiндiк ерекшелiктерi бар. Сонды;тан жер бет мемлекеттердегi са;тандыруга багытталган элеуметтж-медициналы; жумыстыц мазмунын салыстырмалы тYPде талдау - осы ;ызметтщ теориясы мен тэжiрибесiн одан эрi байыта тYсетiндiгi барлыгын бiлемiз. Турмысты; жара;аттар бурынгы заманнан берi адамзат баласыныц непзп элеуметтж-гигиеналы; мэселесiнiц бiрi болып табылады [4]. Адамдар эр;ашанда ездерiнiц турмысты; ;аушаздИн са;тауга тырыс;ан. Алайда экономикальщ-турмысты; акуалдыц алдыга ;арай дамуына байланысты бул мэселе арнайы маманды талап етт [5-7].

Адамды ;оршаган трлж ортасындагы ;ауштыжтер элемi мен олардыц шиеленiсуi Yзiлiссiз Yдеуде, ал олардыц алдын алу эдiстерi мен ;уралдары айтарлы;тай кешеуiлдетiп жасалады жэне жетiлдiрiледi. Турмысты; жара;аттыц ;аушазд^ше ;атысты сура;тардыц децгейi техника, технология жэне элеуметтж-экономикалы; ЖYЙелермен салыстырганда элде;айда артта ;алып келе жатыр. Крршаган ортаныц адамзат денсаулыгына тигiзетiн эсерi KYннен-KYнге ^рделену Yстiнде. Осыпан байланысты адам денсаулыгы мен емiрiн са;тау мэселелерiн шешу Yшiн интегралды; жэне кешендiк ;адам жасау ;ажет. Цазiргi замандагы белгш ;аушазщж ЖYЙелерiмен белгiлi бiр саланы гана ;оргауга болады, осы ^нге дейiн адамзат баласын эртYрлi турмысты; жара;аттардан кешендiк са;тау жолдары белггаз болып келедi. Дэл осы эд^тер белгiлi ;аушаздж мэселелерiн шешедi, ал осы ;аушаздж шаралары жалпы сауаттылыада багытталган жэне эртYрлi саладагы гылыми-эд^темелж фундамент болып табылып. Ецбектi ;оргау ендiрiссiз ЖYзеге асырылмайды, ягни ецбекке ;атысты екiншi орында орналас;ан [7]. Турмысты; тiршiлiктiц ;аушазд^ш ;оргау емi CYPу Yдерiсiндегi адамзаттыц ;аушаз жэне тиiмдi iс-эрекетi болып табылады. Сонымен ;атар адамзат iс-эрекетiнiц негiзгi мэселелерi болып табылады. Адам баласыныц емiрiне турмысты; Yдерiстен келетiн ;ауштыж жогары болып табылады. Адамныц турмысты; ;аушаздИн ;амту мэселесi гылыми-техникалы; же^слк кезецiнде орны;ты. Цазiргi уакыттагы адамдардыц техносферадагы турмысты; жагдайлары жэне адам емiрiндегi агзаныц мYмкiндiгiн арттыратын адаптациялы;, физиологиялы; жэне психологиялы; себептер ;алыптасады.

ДYниежYзiлiк Денсаулы; Са;тау уйымыныц (ДДС¥) керсеткiшi бойынша Цаза;стан Республикасыныц

шш

1ИШС ЭСа^ЖМЩ (П?2-2018 \ р

турмысты; саласындагы елiм керсеткiшi Еуропалы; Ода; елдерiнiц керсеткiштерiмен салыстырганда ей есе жогары болып келедi [8, 9]. Сараптаушылардыц керсеткiшi бойынша элем бойынша турмысты; сала бойынша жыл сайын 200 мыц адам еледi жэне 120 млн. адам жара;аттанады. Цаза;стан Денсаулы; са;тау Министрлiгiнiц статистикалы; керсеткiшi бойынша жыл сайын 15 мыц ба;ытсыз жагдай болып, 600 жуы; адам ;айтыс болады, ал 1,5 - 2 мыц адам мYгедек болып ;алады [10]. Турмысты; жагдайдагы ;аушаздж мэселесi азаймайды жэне ;олданбалы сипаттагы сура;тармен шектелiп ;алмайды. Бул мэселенiц элеуметтж-экономикалы; магынасы зор. Цаза;стан

Республикасындагы адам ;урбанды;тары тYрiндегi орасан ысыраптар, елеулi моральды; материалды; жэне экологиялы; ну;сандарды экономикалы;-гигиеналы; тургыда есепке алу мYмкiн емес.

Цазiргi уа;ытта Цаза;стан Республикасындагы турмысты; тетенше жагдаяттардыц туындау жиiлiгi дамыган елдердегi осы керсеткштен елеулi асады. Турмыстагы адам ;аушазд1пн ;амтамасыз ету саласындагы

;анагаттанарлы;сыз жагдайлар адам емiрiнiц уза;тыгына жэне елiмiздiц елiм керсеткiшiне керi эсер етедь Цазiргi уа;ыттагы ресейдегi ;айтыс болтан адамдардыц iшiндегi ецбекке жарамдылардыц елiмi 30 % ;ураса, 1980 жылы 2025 % ;ураган. Цаза;станда бул керсеткiш одан да жогары жэне 38 % ;урайды. Дамыган елдердiц керсеткiшi бойынша адамныц орташа емiр CYPу мерзiмi 70 жас. Цаза;станда орташа емiр CYPу мерзiм 64,4 жасты ;урайды (еркектер - 59, эйелдер - 70,2). Ресейде адамныц орташа емiр CYPу мерзiмi 65 жас аралыгын керсетедi.

Сараптаушылардыц арнайы есептеулерi YPейдi ушырады, себебi ;азiргi уа;ытта 16 толган жИттердщ орташа емiр CYPуi 60 жас;а дейiнгi мерзiмдi ;урайды. Елiмiздегi халы;тыц денсаулыгы да нашар. Кептеген адамдардыц иммуды; ЖYЙе ;органысы темендеп, инфекциялы; аурулардыц саны артып тYр. Ауру балалар ^нен-^нге кептеп туылып жатыр. Цандайда бiр жедел ;ауiпсiздiк шараларын ;олданбаса, бул жайсыз медициналы;-гигиеналы; жагдай болаша;;а эсер етедi. Болып жат;ан о;игалар, эсiресе адам елiмi болатын Yлкен апатты; жагдайлар адам емiрiне моральды-психологиялы; эсерiн де типзедь

Бул элеуметтiк-экономикалы; жэне медициналы;, ал кейбiр жагдайда кептеген аума;тарда саяси ;иынды;тар тудырады. Цогамныц ;ауiпсiздiгiн темендетш, айма;тыц одан ары ;арай дамуын тежейдi. Iрi табиги апаттар мен ;опарылыстарды болдырмауга ерекше кецiл аудару керек, себебi сарапшылардыц есептерi бойынша апаттыц алдын-алу жолына жумсалатын ;аржы саны апат болтан жердi ;айта ;алпына келтiруге жумсалатын ;аржыдан 10 - 15 есе аз болып келедь Турмысты; апаттар, жара;аттар, ба;ытсыз жагдайлар, сыр;аттар керсеткiшiн сараптау нэтижеа осындай жагдайлардыц болуыныц непзп себебi ;ауiпсiздiк талаптарыныц са;талмауы, адамдардыц техногендi ;ауiптiктiц жэне одан ;органудыц жолдарын бiлмеуiнен тундайды. Цауiптiктi тудыратын негiзгi себеп адамныц езiндiк ^-эреке^ болып табылады.

Профилактика угымыныц непзшде тургындар тобы мен жеке индивидтердщ мYмкiн болатын физиологиялы;, психологиялы; жэне элеуметтж-мэдени ;иынды;тарын шешуге; адамдардыц денсаулыгы мен емiр CYPу децгейiн ;оргауга, са;тау мен ;олдауга; алдыга ;ойган ма;саттарына жетуге жэне iшкi емiрлiк потенциалын ашуына кемектесуге багытталган гылыми дэлелдемелер мен уа;ытында орындалатын эрекеттер тYсiндiрiледi.

Элеуметтiк медицина мен элеуметтж жумыс тецiрегiндегi гылыми зерттеулер кептеген созылмалы аурулардыц элеуметтiк факторлар мен нау;астардыц емiр CYPу стилiне байланыстылыгына негiзделiп, кепсалалы багыт алуды болжайды. Практикалы; элеуметтiк жумыскерлердiц кэсiби ;ызмет1 Yшiн денсаулы; са;таудагы профилактика мэселелершде элеуметтiк ;оргау мекемелерiнiц релiнiц мацыздылыгын мойындау да Yлкен мэнге ие. Психо-элеуметтiк технологиялар мен элеуметтж-терапевтж эдiстердi ;олдана бiлетiн элеуметтiк жумыскерлер клиентпен жумыс жасау кезiнде оган ез денсаулыгын есепке

ЮыЫ1к КаМММ №2-2018

ала турып, емiрлiк жоспарларын айкындауга кемектеседi [11-13].

Цогамдык профилактика элеуметтiк жэне гигиеналык сипаттагы iс-шаралар кешенi. Олар мемлекет, аймак, кала, аудан, тшт эрбiр уйым шецберiнде мемлекеттiк децгейде жоспарланып, еткiзiледi. Негiзiнен, бул шаралар когамдык денсаулыкты камтамасыз етудiц жогары децгешне; ауруды тугызушы себептердi жоюга; ецбек, демалыс, материалдык камтамасыздандыру, турмыстык, халыктык тутынуга Кажеттi тауарлар мен кызметтердi кецейтуге, сонымен катар, денсаулык сактау, мэдениет пен бiлiм, дене шыныктыру салаларын дамытуга жагдай жасауга багытталады [14-16].

Цогамдык профилактика ^-шараларыныц тиiмдiлiгi кебiне, азаматтардыц ез денсаулыктарын коргауга деген саналы кезкарасына, тургындардыц когамдык профилактикалык шараларга катысуына, эрбiр азаматтыц ез денсаулыгын Коргауга жасалынып жаткан кызметтердi каншалыкты пайдаланып жатканына байланысты.

Цогамдагы жжтелу YPДiстерiнiц KYшеюi отбасыныц мацызды кызметтерш козгап (репродуктивтi, тэрбиелiк, экономикалык, сауыктыру), нэтижесiнде халыктыц денсаулыгыныц бузылуына алып келуде. Ец кауiптiсi -отбасыныц сауыктыру кызметш жогалтып алуы мYмкiн. Халыктыц темен табысы отбасыныц барлык бюджетiнiц адамдардыц тамакка жэне кшмге деген кажеттiлiктерiн Канагаттандыруына жумсалып, денсаулыкты колдауга, сактауга мYмкiндiк калдырмайды.

Осылайша, отбасыныц экономикалык кызметтерiнiц барлык элементтерi тiкелей немесе жанама тYPде отбасы денсаулыгымен байланысты [17-19].

Цауш-катер тобындагы отбасыларга турмысы темен отбасылар, кепбалалы отбасылар, толык емес отбасылар, мYгедек балалары бар отбасылар, асоциалды отбасылар, боскындар мен мэжбYрлi коныс аударушы отбасыларын жаткызуга болады.

Аталган мекемелер ^-эрекеттершщ негiзгi багыттары болып: балалар мен отбасылардыц элеуметтiк сэтсiздiктерiнiц факторлары мен себептерш айкындау; киын емiрлiк жагдайды жецу мен ез-ездерiн камтамасыз ету мэселелерш шешуде балалары бар отбасыларды колдау; элеуметтж-экономикалык, элеуметтж-медициналык,

психологиялык - педагогикалык, кукыктык жэне баска да Кызметтiц формалары мен тYрлерiн усыну. Цауш-катер тобындагы отбасылармен элеуметтiк жумыс бойынша маманныц практикалык iс-эрекетi диагностикалык, уйымдастырушылык жэне

коммуникативтi кезецдердi карастырады. Диагностикалык кезецде отбасыныц турмыстык жагдайлары мен материалдык мYмкiндiктерi карастырылады, эмоционалды-психологиялык климаты, танымдык, жалпы мэдениеттiлiк децгейi, бос уакытты еткiзу тэртiбi, релдер мен мiндеттердi белу, езара бiрыцFай iс-эрекеттiлiктi уйымдастыру, сонымен коса, отбасыныц жалпы жэне отбасы мYшелерiнiц эркайсысыныц жеке мэселелерi аныкталады [20-23].

¥йымдастыру кезецiнде жагдай мен ресурстарды багалауга отбасыныц мYшелерiн косу Yшiн жагдайлар жасалады, кемекшi багдарламаларды бейiмдеу мен жобалау, бiрiккен отбасылык-турмыстык ецбектi уйымдастыру, карым-Катынасты, сырткы жэне iшкi байланыстарды жаксарту карастырылады.

Коммуникативтi кезецде калыптаскан дагдылар мен бшмдер колданылады, колданатын куралдар кецейтыш, жалпы кемектi ез-езiне кемекке ауыстыру ынталандырылады.

Осылайша, кауiп-катер тобындагы отбасылармен элеуметтж-медициналык жумыстыц ерекшелiгi элеуметтiк жумыскердiц супервизиясы мен (патронаж, CYЙемелдеу) емiр CYPу дагдыларына YЙретудiц езара YЙлесiмдiлiгi непзшде жатыр [24-26].

ЦР ¥ЭМ Статистика комитетшщ мэлiметтерi бойынша. Жаракаттан, уланудан жэне баска шм себептердiц эсершен елiм-жiтiм керсеткiшi 2015 жылдыц нэтижес бойынша 2014 жылгы 87,6-га Караганда 100 мыц

халыкка шакканда 82,5-т кураган (5,8%-га темендеген). Ауыл тургындарыныц жаракаттан, уланудан жэне баска шм себептердiц эсерiнен елiм-жiтiм керсеткiшi 86,8^ Курайды, бул кала халкыныц 79,2 елiм-жiтiмiнен 9%-га жогары. Сондай-ак елiм-жiтiм курылымында езiне кол жумсаудан жогары керсеткiш 35%, келiкпен кайгылы окиганыц орын алуы 28% керсеткенi байкалуда. Жаракаттар (жол-келiк жаракаты, суга бату, ^ю, биiктен Кулау мен улану) 5-15 жастагы балалар арасында елiм-жiтiм мен мYгедектiктiц басты Yш себебшщ бiрi болып табылады [27-29].

Жаракаттану тYрiне карай турмыстык, спорттык, келжтж жаракаттану деп белiнедi.

Турмыстык жаракаттану жагдайлары мектеп жасына дейiнгi балалар арасында жш кездеседi. Цаушт жагдайларды болдырмас Yшiн, сырткы жэне шк ерттен сактануга арналган баспалдактар бала бойынан биiк агаш шарбактармен коршалуы тиiс. Ал, балабакшадагы баспалдак Канаттары Yлкендердiц бойынан темен дайындалганы дурыс.

Топ белмелерiнiц есiктерi эйнек болмауы керек, ейткенi балалар козгалыс кезшде эйнектi оцай сындырып, жаракат алуы мYмкiн. Немесе, олар сынбайтын калыц эйнектен жасалауы керек. Жылыту батареяларын агаш тiректермен Коршаган дурыс. Кей жагадайларда балалар шкафтыц, iлiнетiн серелердщ, вазаныц, шыны ыдыстыц т.б. нэрселердщ кулауы салдарынан жаракат алуы мYмкiн. Жиhаздар куламайтындай мыкты бекiтiлуi жэне оныц Yстiнде турган заттар дурыс орналастырулары тиiс. Аквариум, кустары бар торлар, iлулi кашподагы гYлдер, оларды баптап KYтуге лайыкты болу Yшiн, бала бойыныц децгейiнде орналасуы тшс.

Тамактану кезiнде балаларды Yстел басына дурыс отыргызбау, олардыц ыстык тамактан KYЙiп калуына экеледi. Сондай-ак тэрбиешi мен ата-аналар баланы пышак пне шанышканы дурыс колдана бiлуге YЙретуi тиiс. Кезекшi балаларга ыстык тамак тасуга катац тиым салынады. Топка ыстык тамак экелетш тэрбиешiнiц кемекшiсi ете сак болуы тиiс. Бала Yнемi тэрбиешiнiц катац карауында болуы керек. Ауылдык жерлерде топка ыстык су экелшетш жагдайларда Кауiпсiздiк катац сакталуы тиiс [30, 31].

Осылармен катар дэрi-дэрмектермен улану жагдайлары да кездеседь баланы эдемi кораптар кызыктырады, дэрiнi кэмпит екен жеп коюы мYмкiн.

Балалар арам шептермен уланып калмас Yшiн, ойын алацдарында улы жемiстер есетiн буталарды, арам шепт жулып отыру керек.

Ецбек сабактарында балалар кесетiн, етир, CYЙiр заттарды Колданбаулары тиiс. Балалардыц усак заттарды (iлгек, шеге жэне т.б.) ауыздарына салмауын кадагалау керек. Ецбек сабагына кажеттi ине, кайшыны арнайы металл корапшада устау керек. Ойын алацдарында Yлкен адамдарга арналган Куралдарды балаларга пайдалануга болмайды. Жапырак ертеу сиякты кауiптi жумыстарга балаларды араластыруга болмайды, ейткенi бул балалар денсаулыгына зиян келтiруi мYмкiн.

Электр тогыныц согуы салдарынан алынган жаракаттар турмыстык жаракаттануга жатады. Себепсiз электр заттарын пайдалануга болмайды. Токка косу розеткалары балалардыц бойынан биiкте орналастырылуы тиiс. Балабакшада жырткыш кустарды, жануарларды устауга, тiкенектi гYлдер мен есiмдiктердi есiруге тиым салынады. Спорттык жаракаттану кебшесе балабакшадагы ересек топтарда кездеседь Бундай жаракаттарга спорттык Куралдардыц тшсл децгейде бекiтiлмеуi, сырганак еден, Каушаздж ережелерiн сактамау, шанамен сырганау кезшде жолда бегде заттардыц болуы, бассейнде шомылу кезiнде оныц терецдiгiн бымеу, KYн астында узак болу кезшде ^н тиюден коргайтын бас кшмнщ болмауы жэне т.б. жагдайлар себеп болады. Цолданылатын спорт куралдарыныц сапасы, тазалыгы, санитариялык жагдайы да назардан тыс калмауы керек [32, 33].

Жазатайым окига мшдетт тYPде травматологиялык орынга немесе «жедел жэрдемге» ЖYгiнумен аякталады. Тек жецы согып алу кезiнде гана дэр^ердщ кемегiцсiз амалдауга

Вестник Ка^ЖМУ №2-2018

болады: ауырган жерге суы; салыцыз, ол гак пен ауырганды азайтады, жэне кегерген жердi сорып алу Yшiн жа;па май немесе гель жагыцыз. Ауырган жердi жылытуга болмайды, эсерi тжелей ;арама-;арсы болады [34, 35]. Цорытынды. Сонымен, турмысты; жара;аттанудан са;тандыруга багытталган профилактикалы; шаралар -тiршiлiктiц ;аушаздган ;амтамасыз етудiц аса мацызды ;урамды; белiгi. Бул шаралар ецбек ету жасындагы тургындардыц тiршiлiгiн мен дамуын ;амтамасыз ету негiзi

болып табылады. Ауыл тургындарыныц арасында емiр CYPу децгейiнiц темендеуi, олардыц денсаулыгыныц нашарлауы, элеуметтж-гигиеналы; мэселелерiнiц артуы олардыц элеуметтж-медициналы; тургыда езгерiске ушырауын туындатады. Бул езгер^тер ;ала тургындары арасында ;алыптас;ан жагдайдан анагурлым KYPделi, сонды;тан ауыл тургындарыныц денсаулыгын ;оргау ;ала тургындарыныц денсаулыгын ;оргауга ;араганда айтарлы;тай езекл деп айтуга болады.

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Иващенко, E.H. Социально-гигиенические аспекты инвалидности вследствие травм различных локализаций и потребность инвалидов в медико-социальной помощи: автореф. дис. ... канд. мед. наук - М., 1994. — 21 с.

2 Статистический сборник «Здоровье населения Республики Казахстан и деятельность организации здравоохранения в 2004 году». - Астана: 2015. - 261 с.

3 Статистический сборник «Здоровье населения Республики Казахстан и деятельность организации здравоохранения в 2015году». - Астана: 2016. - 259 с.

4 Актуальные проблемы организации специализированной медицинской помощи жителей села I Н.М. Водяненко, Н.В. Поляков, Н.П. Сергеев и др. II Проблемы социальной гигиены, здравоохранения и истории медицины. - 2002. - №2. - С. 35-37.

5 Статистический сборник «Здоровье населения Республики Казахстан и деятельность организации здравоохранения в 2016 году». - Астана: 2017. - 283 с.

6 Булешова А.М., Алимова Л.Б., Жа;сыбергенов А.М., Бейсенбаев АА Организация амбулаторной травматологической помощи при переходе к рыночном отношениям в здравоохранении // Республиканский научно-практический журнал «Вестник» ЮКГФА . - 2013. -Т.2-4(65). - С. 30-38.

7 Алимова Л.Б., Булешова А.М., Жанабаев Н.С., Бейсенбаев А.А. Социологическая оценка амбулаторной травматологической помощи населению крупного мегаполиса Южно-Казахстанской области // Республиканский научно-практический журнал «Вестник» ЮКГФА. - 2013. - Т.2-4(65). -С. 34-37.

8 Булешова А.М., Жанабаев Н.С., Алимова Л.Б., Бейсенбаев АА Характеристика амбулаторной травматологической службы по данным социологического опроса пациентов траматологических пунктов города Шымкент // Республиканский научно-практический журнал «Вестник» ЮКГФА . - 2013. - Т.2-4(65). - С. 37-41.

9 Файзуллин, И.Г. Новый подход к решению проблемы дорожно-транспортного травматизма в сельскохозяйственных районах / И.Г Файзуллин II Казанский медицинский журнал. - 2001. - №5. - С. 396-397.

10 Анохин, H.A. Общие закономерности развития суицидной ситуации в стране // Здравоохранение Российской Федерации. -2000. - №3. - С. 20-22.

11 Винакова, И.Н. Современное состояние травматизма среди женщин в Белгородской области II Медико-экологические информационные технологии 99: материалы второй междунар. науч.-техн. конф., 19-21 мая 1999 г. - Курск: 1999. - С.54-55.

12 Marvel, J.P. Trauma, the forgotten disease // Del. Med. J. - 2005. - Vol. 77, №6. - P. 209-210.

13 Воронин, Н.И. Роль фельдшера в профилактике и лечении травм у сельскохозяйственных рабочих II Фельдшер и акушерка. -

1989. - №3. - С. 12-14.

14 Санникова, Е. В. Эпидемиология травм и пути повышения качества и эффективности лечения пострадавших: автореф. дис. ... канд. мед. наук - СПб., 1999. - 20 с.

15 Раднаев, А.Б. К вопросу эпидемиологии травматизма в Бурятии // Диагностика и лечение политравм: материалы Всероссийской конференции, 8-10 сент. 1999 г. - Ленинск-Кузнецкий: 1999. - С. 9-10.

16 Теодоридис, К.А. Медико-социальные аспекты дорожных мототранспортных несчастных случаев в России: автореф. дис. ... д-р. мед. Наук - М., 2000. - 40 с.

17 Вяльцин, C.B. Оптимизация лечебно-профилактической помощи социально дезадаптированным группам населения в условиях сельского района: автореф. дис. ... канд. мед. наук - Уфа, 2003. - 23 с.

18 Государственный доклад о состоянии здоровья населения Российской Федерации в 2001 году году II Здравоохранение Российской Федерации. - 2003. - №5. - С. 3-6.

19 Гусева, И.А. Китаев Медико-социальные аспекты профилактики инвалидности вследствие травм II Сбор. науч. трудов. JL. -

1990. - С. 24-28.

20 Еременко, А.И. Анализ глазного травматизма в Краснодарском крае II Кубанский научный медицинский вестник. - 1995. -№5(6). - С.92-93.

21 Иващенко, E.H. Социально-гигиенические аспекты инвалидности вследствие травм различных локализаций и потребность инвалидов в медико-социальной помощи: автореф. дис. ... канд. мед. наук - М., 1994. - 21 с.

22 Завальнюк, А.Х. О причинах травматизма в сельском хозяйстве и концепция его предупреждения II Сов. Здравоохранение. -

1991. - №4. - С.40-42.

23 Капарулин, А.Н. Организация травматологической помощи в сельском районе II Здравоохранение Российской Федерации. 2004. - №5. - С.53 - 54.

24 Козин, Н.Д. Профилактика инвалидности вследствие травм лиц трудоспособного возраста в промышленном городе: автореф. дис. ... канд. мед. Наук - М., 1995. - 16 с.

25 Лукашов, A.M. Управляемые факторы риска как ресурсы здоровья населения в современных условиях: (на примере г. Москвы): автореф. дис. ... канд. мед. Наук - М., 1999. - 22 с.

26 Михайлова, Ю.В. Проблемы смертности от травм, отравлений и других последствий воздействия внешних причин II Профилактика заболеваний и укрепление здоровья. - 2002. - №5. - С. 15-18.

27 Семенова, О.В. Эпидемиологическая характеристика изменений бедренных костей при системном остеопорозе: автореф. дис. ... канд. мед. Наук - Ярославль, 1999. - 24 с.

28 Тишук, Е.А. Медико-статические аспекты действия алкоголя как причины смертности населения // Здравоохранение РФ. -1997. - №3. - С. 73-78.

29 Харисова, И.М. Обращаемость населения за медико-профилактической помощью в сельских районах I И.М. Харисова, И.Ф. Гузатуллин // Здравоохранение РФ. - 2004. - №4. - С. 20-22.

30 Croser, J.L. Trauma care systems in Australia // Injury. - 2003. - Vol. 34, №9. - P. 649-651.

31 WHO. The World Health Report 2000 I Health Sistems: Improving Performance. Geneva, 2000. -Доступноиз URL: http:Iwww.who.intIenI

ФЫмлк КаяГПЖи №2-2018

32 Гафаров, Х.З. Травматизм приоритетная медико-социальная проблема //Казанский медицинский журнал. - 1999. - №4(1). - С. 312-314.

33 Гречухин, И.В. Обоснование нового подхода к системному анализу травматизма // Хирургия на пороге XXI века: Материалы 77-й итоговой научно-практической конференции сотрудников АГМА. — Астрахань: 2000. - С. 214-217.

34 Цаприлов, А.Г. Динамика травматизма в Могилевской области // Труды врачей и фармацевтов Могилевщины: (к 135-летию врачебного общества). - Могилев: 1999. - С. 346-347.

35 Шипунов, Д.А. Эпидемиологическая модель дорожно-транспортного травматизма крупного промышленного центра: автореф. дис. ... канд. мед. наук - М., 2001. - 24 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

З.Б. Абдрахманова, А.М. Булешова, М.А. Булешов, Ы.С. Молдалиев

СОЦИАЛЬНО-МЕДИЦИНСКИЕ ПРОБЛЕМЫ В ОРГАНИЗАЦИИ ПРЕДОТВРАЩЕНИЯ ТРАВМАТИЗМА

(ЛИТЕРАТУРНЫЙ ОБЗОР)

Резюме: Травматизм является патологией, которая увеличивает базовые показатели заболеваемости населения, постоянную и временную потерю трудоспособности, а также увеличивает инвалидность и смертность. В данной статье представлен обзор социальных и медицинских проблем в области профилактики травматизма.

Ключевые слова: население трудоспособного возраста, не производственные травмы, инвалидность, болезненность

Z.B. Abdrakhmanova, A.M. Buleshov, M.A. Buleshov, Y.S. Moldaliev

SOCIAL AND MEDICAL PROBLEMS IN THE ORGANIZATION OF PREVENTION OF TRAUMATISM

(LITERARY REVIEW)

Resume: Traumatism is a pathology that increases the basic indicators of the incidence of the population, permanent and temporary disability, and increases disability and mortality. This article provides an overview of social and medical problems in the field of injury prevention.

Keywords: population of working age, not industrial injuries, disability, morbidity.

УДК 616.12-008.1+591.112.1

*Н.А. Бадашкевич, ХБ.А. Жетписбаев, ХМ.С. Казымов, 2А.С. Керимкулова

1Государственный медицинский университет г. Семей, 2АО Медицинский университет Астана

ПСИХОСОЦИАЛЬНЫЙ ФАКТОР И КАРДИОВАСКУЛЯРНАЯ СОМАТИЗАЦИЯ

В статье рассматривается проблема влияния психосоциального фактора в контексте всех его составляющих на развитие и прогрессирование сердечно-сосудистых заболеваний ввиду их актуальности в структуре хронических неинфекционных заболеваний. Данный фактор в той или иной степени постоянно присутствует в жизни каждого человека; оказывая прямое и опосредованное воздействие, способствует соматизации ряда болезней системы кровообращения. Несмотря на определенную изученность, вопрос измерения, коррекции и контроля психосоциального фактора остаётся открытым.

Ключевые слова: психосоциальный фактор, болезни системы кровообращения, тревога, депрессия, стресс, кардиоваскулярный риск.

Общая тенденция к старению населения,увеличению доли взрослого населения наблюдается в настоящее время. В связи с этим растёт количество хронических неинфекционных заболеваний (ХНИЗ). В мире среди всех 56,4 млн. смертей за 2015 год 39,5 млн. (70%) пришлось на долю ХНИЗ. При рассмотрении структуры смертности от ХНИЗ на сегодняшний день по оценке экспертов ВОЗ17,7 млн. человек в мире умирает от сердечно-сосудистых заболеваний (ССЗ) в год, это составляет 31%; и в 80% причиной смертельного исхода является инфаркт миокарда или инсульт[1]. Схожая ситуациянаблюдается уже на протяжении ряда лет: в 2012 году от ССЗ умерло 17,5 млн. человек, что также составило 31% всех летальных исходов в мире. Из них 42,9% человек умерли от ишемической болезни сердца и 38,3% - в результате инсульта. Более 75% смертельных исходов ССЗ приходится на страны с низким и среднем уровнем доходов [2]. В Казахстане в структуре общей смертности ведущей причиной также являются болезни системы кровообращения (БСК) (22,3%), наиболее частые из них - ишемическая болезнь сердца (ИБС), сосудистое поражение мозга, от которых ежегодно умирают

около 30 тысяч человек. Рост первичной заболеваемости БСК составляет почти 15% (2010 год - 2086,7 на 100 тыс. населения, 2014 год - 2394,7). Инфаркт миокарда (ИМ), мозговой инсульт (МИ) входят в число распространенных групп патологийи являются наиболее частыми причинами госпитализации и смертности [3].Поэтому встаёт вопрос о профилактике развития и прогрессирования этих заболеваний. Научно обоснованнойявляется концепция факторов риска (ФР) в кардиоваскулярной профилактике [4]. Комплексный подход к профилактике ИМ с учетом общего кардиоваскулярного риска является более эффективной мерой, чем проведение лечения на основе пороговых значений отдельных ФР, и она должна являться частью базового пакета услуг для обеспечения всеобщего охвата медико-санитарной помощью.К сожалению, на практике контроль ФР недостаточно

адекватный.Сравнительно неблагоприятные показатели по уровню тревоги/депрессии.Приэтом отсутствует чёткий маршрут пациентана всех этапах наблюдения и ведения с применением единых алгоритмов[3, 5].

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.