CC BY
36
ԱՖՐԻԿՑԱՆ ԱՇԽԱՐՀԱՄԱՍԻ ԻՐԱԴԱՐՁՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՄԵԾ ԽԱՂԻ ՀԱՑԵԼՈՒՄ
Սերգեյ Գրիեյաե', Գազիկ Հարությունյան՛
2010թ. սկզբին տրվեց փոխակերպման հզոր գործընթացների մեկնարկն աֆրիկ-յան աշխարհամասում։ «Քաղաքակիրթ աշխարհի» մեծ մասի համար Աֆրիկան վերստին բացահայտվեց Յոհանեսբուրգում ֆուտբոլի աշխարհի առաջնությունից հետո, որը ՀԱՀ բերեց ոչ միայն զբոսաշրջիկների, այլև համաշխարհային ԶԼՄ-ի ուշադրությունը բևեռեց Աֆրիկայի և նրա հիմնախնդիրների վրա։
Սակայն իրենց հանդեպ առանձնակի հետաքրքրություն են առաջացրել վերջին իրադարձությունները Եգիպտոսում, որոնք հանգեցրին քաղաքական գծի փոփոխման աֆրիկյան այդ առանցքային երկրում։ Այդ իրադարձությունները շատ բանով վճռորոշ են ողջ աշխարհամասի ճակատագրի համար. իզուր չէ, որ դեռ նախապատմական ժամանակաշրջանում Եգիպտոսն անվանում էին «Աֆրիկայի դարպաս»։
Փորձենք պարզել, թե ինչ կա այդքան բուռն իրադարձությունների հետևում, որոնք ցունամիի նման փոթորկեցին «սև» աշխարհամասը։
Աֆրիկան այսի աշխայւհի աշխայւհաքաղաքական և աշխայւհաանւոեսական քարտեզներին
XXI դարասկզբին երկրագնդի վրա գլոբալացման գործընթացներում իրապես չընդգրկված միայն երկու աշխարհամաս էր մնացել Աֆրիկան և Անտարկտի-դան։ Եվ եթե երկրորդի արդյունաբերական յուրացումն ուշանում էր աշխարհագրական հեռավորության և դաժան կլիմայի պատճառով, ապա Աֆրիկայի երկրորդ գաղութացումը, ըստ էության, ժամանակի խնդիր էր։
«Սև» աշխարհամասը զբաղեցնում է 30,3 մլն կմ2 տարածք։ Հյուսիսից հարավ երկարությունը 8 հազ. կմ է, արևմուտքից արևելք հյուսիսային մասում 7,5 հազ. կմ* 1։
* Ռազմավարական գնահատականների և կանխատեսումների կենտրոնի գլխավոր տնօրեն, տեխ. գիտ. դոկտ.։ ** «Նորավանք» ԳԿՀ գործադիր տնօրեն։
1 http://ru.wikipedia.Org/wiki/%D0%90%D1%84%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B0#.D0.9F.D0.BE.D0.BB.D0.B5.D0. B7.D0.BD.D1.8B.D0.B5_.D0.B8.D1.81.D0.BA.D0.BE.D0.BF.D0.B0.D0.B5.D0.BC.D1.8B.D0.B5
5
Ս.Գրիեյաե, ԳՀարություեյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 3 (37), 2011թ.
Որպես հաեքահումքայիե աղբյուր Աֆրիկաե հայտեի է, եախեառաջ, ալմաստի (ՀԱՀ, Զիմբաբվե) ե ոսկու (ՀԱՀ, Գաեա, Մալի, Կոեգոյի Հաերապետու-թյուե) հարուստ հաեքավայրերով: Նավթով հարուստ հաեքավայրեր կաե Նի-գերիայում ե Ալժիրում: Բոքսիտ արդյուեահաեվում է Գվիեեայում ե Գաեա-յում: Ֆոսֆորիտեերի, իեչպես եաե մաեգաեի, երկաթի ե կապարի ու ցիեկի հաեքավայրեր կաե Աֆրիկայի հյուսիսայիե ափամերձ գոտում (տե ս Նկ. 1):
Նկար 1
Աֆրիկայի հաեքայիե ռեսուրսեերը (աղբյուրը http://baigigitov.narod.ru/kartu.htm)
Պատմակաեորեե այեպես է ստացվել, որ կլիմայի առաեձեահատկու-թյուեեերից ելեելով աշխարհամասե արդյուեաբերակաե հասարակությաե էքսպաեսիայի սահմաեեերից դուրս է մեացել: Բայց ոչ զարգացած արեմտյաե պետություեեերի ուշադրություեից: Սկսած XVI դարից աֆրիկյաե աշխարհամասը հայտեվեց գաղութացմաե աղացում:
Երկրորդ համաշխարհայիե պատերազմից հետո Աֆրիկաե սկսեց արագ թափով ապագաղութացվել: Աֆրիկայի տարի (առավել մեծ թվով գաղութեերի ազատագրմաե տարի) հայտարարվեց 1960 թվակաեը, երբ աեկախություե ձեռք բերեց 13 պետություե: Այսօր դրաեց թիվը հասել է 37-ի (տե ս Նկ. 2): Դրաեց մեծ մասը ֆրաեսիակաե գաղութեեր էիե ե Ֆրաեսիայի կառավարմաե
6
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 3 (37), 2011թ.
Ս.Գրիեյաև, ԳՀարություեյաե
եերքո գտնվող ու ՄԱԿ խնամարկյալ տարածքներ. Կամերուե, Տոգո, Մալագայի Հանրապետություն, Կոեգո (եախկիե Ֆրաեսիակաե Կոեգո), Դագոմեա, Վե-րիե Վոլտա, Փղոսկրի ափ, Չադ, Կեետրոեաաֆրիկյաե Հանրապետություն, Գաբոե, Մավրիտաեիա, Նիգեր, Սեեեգալ, Մալի: Աեկախ հռչակվեցին Աֆրի-կայի բնակչության թվով ամենամեծ երկիրը Նիգերիաե, որը պատկանում էր Մեծ Բրիտաեիայիե, և տարածքով ամենամեծ երկիրը Բելգիական Կոեգոե: Բրիտանական Սոմալիե և Իտալիայի կառավարման տակ գտնվող Սոմալիե միավորվեցին և դարձան Սոմալիի Դեմոկրատական Հանրապետություն:
Նկար 2
Աֆրիկայի քաղաքական քարտեզը (աղբյուրը http://baigigitov.narod.ru/kartu.htm)
Կապված այե բաեի հետ, որ աֆրիկյաե պետությունների սահմանները «Աֆրիկայի համար մրցավազքի» ժամանակ արհեստակաեորեե անցկացվեցին, հաշվի չառնելով տարբեր ժողովուրդեերի և ցեղերի տարաբեակություեը, ինչպես եաև այե, որ աֆրիկյաե ավանդական հասարակությունը պատրաստ չէր կառավարման դեմոկրատական ձևերին, աֆրիկյաե շատ երկրեերում անկախություն ձեռք բերելուց հետո քաղաքացիական պատերազմներ սկսվեցին: Շատ երկրեերում իշխանության եկաե դիկտատորներ: Դրա արդյունքում ձևավորված վարչակարգերն աչքի եե ըեկեում երանով, որ ոտնահարում եե մար-
7
Ս.Գրիեյաե, ԳՀարություեյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 3 (37), 2011թ.
դու իրավունքները, բյուրոկրատական եե, տոտալիտար, ինչն, իր հերթին, հանգեցնում է տնտեսության ճգնաժամի ե աճող աղքատության:
Պետական սահմաններն աֆրիկյան աշխարհամասում Մեծ Բրիտանիա-յի ե նրա դաշնակիցների վարած հետգաղութային քաղաքականության իրականացման բազմաթիվ օրինակներից մեկն են: Դրա էությունը հետևյալն է: Հասկանալով, որ քաղաքական վերադասավորման օբյեկտիվ գործընթացները, դրանց դինամիկան թույլ չեն տալիս լրիվ վերահսկողություն պահպանել գաղութների տարածքների նկատմամբ, Մեծ Բրիտանիայի ղեկավարությունն «ինքնիշխանության հռչակման» որոշում է ընդունում:
Բուն իրավիճակի մասին տեղեկատվությանը տիրապետելով ե հստակ պատկերացնելով իր նախկին գաղութների կոնֆլիկտային պոտենցիալը Մեծ Բրիտանիան, «փորձով իմաստնացած» քաղաքական խորհրդականի իրավունքով, ակտիվորեն մասնակցում է անկախ երկրների նոր պետականության կերտմանը: Ահա հենց այստեղ էլ ի հայտ է գալիս Մեծ Բրիտանիայի գաղութային քաղաքականության ողջ հմտությունը. պետական սահմանները ձևավորվում են այնպես, որ շատ տասնամյակներ (եթե ոչ ավելի) պահպանվում կամ նորից ձևավորվում է հակամարտությունների թաքնված պոտենցիալը, որը, դրսից աննշան ճնշման պարագայում, կարող է ցանկացած պահի թաքուն վիճակից վերածվել պառակտիչ պատերազմի հանգեցնող թեժ հակամարտության: Նման քաղաքականություն իրականացվել է Իսրայելի ե Պա-ղեստինի, Հնդկաստանի ե Պակիստանի հարաբերություններում, մասամբ Միջին Ասիայում: Եվ առավել չափով Աֆրիկայում:
Այսպիսով, արդի հակամարտությունների մեծամասնությունն աֆրիկ-յան աշխարհամասում նախապես ծրագրված էր «լուսավորյալ Արեմուտքում», նրա համար, որ միշտ իր գաղութները վերադառնալու պատրվակ լինի հակամարտող կողմերին «հնազանդեցնելու առաքելության» դրոշի ներքո:
Եվ ահա XXI դարասկզբին, որի բնութագրական գծերը դարձան Արե-մտյան քաղաքակրթության բազմամյա ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի վերածված ֆինանսատնտեսական խոր ցնցումները, ինչպես նաե միջդավանա-կան հակամարտության աճը, այդ ժամը եկել է:
Անդրազգային կորպորացիաների մրցակցային պայքարը հանուն Աֆրիկայի
Մինչե XXI դարասկիզբը Աֆրիկան որպես հումքի աղբյուր, առանձնակի հետաքրքրություն էր ներկայացնում անդրազգային կորպորացիաների (ԱԱԿ) համար, հումք, որը մատակարարվում էր չնչին գնով: Նման հետաքրքրությունը, մի կողմից տանում էր դեպի անբարեխիղճ մրցակցությամբ հրահրված ներքին հակամարտությունների սրացում, բայց մյուս կողմից թույլ էր
8
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 3 (37), 2011թ.
Ս.Գրիեյաև, ԳՀարություեյաե
տալիս համեմատական «անդորր» պահպանել, քանի որ յուրաքանչյուր ԱԱԿ, իր համար ապահովելով պահանջվող հումքի հասանելիությունը, հանդարտվում էր։ ԱԱԿ-ների պայքարն Աֆրիկայում առավել ցայտուն է երևում Կոնգոյում և հարևան Ռուանդայում տիրող իրավիճակներով։
Արևմուտքի արդյունաբերական տնտեսության բուռն զարգացումը նորանոր ռեսուրսներ էր պահանջում։ Դրանցից մեկի կոլտանի մասին լավ է գրված «Արյուն բջջայինում» հոդվածում («Кровь в мобильном»1), որում հեղինակն արդարացիորեն մատնանշում է հետևյալ հետաքրքիր փաստերն Աֆրի-կայի երկրներից մեկի Կոնգոյի հետ կապված։ Կոնգոն երկրագնդի ռեսուրսներով հարուստ պետություններից մեկն է համարվում, մինչդեռ բնակչությունը եզրափակում է աղքատության ցուցակը։
Մենք բոլորս օգտվում ենք բջջային հեռախոսներից։ Տարեկան մինչև կես միլիարդ նման հեռախոս է վաճառվում, և դրանցից յուրաքանչյուրում օգտագործված է կոլումբո-տանտալիտ, որն ստացվում է կոլտանի հանքից։ Կոլտա-նի համաշխարհային պաշարների 80%-ը գտնվում է հենց Կոնգոյում։ Եվ դա չհաշված այն, որ այստեղ են գտնվում ալմաստի համաշխարհային պաշար-ների մեկ երրորդը, կոբալտի պաշարների գրեթե կեսը, ուրանի պաշարների մեկ քառորդը, ինչպես նաև նավթի, պղնձի, ոսկու և արծաթի զգալի թվով հանքավայրեր։ Աշխարհի հարստագույն պետություններից մեկը կարող էր իրեն թույլ տալ ունենալ, գոնե, Էմիրությունների կենսամակարդակը։ Բայց կա America Mineral Fields Inc. ընկերությունը, կան նաև Nokia-ն, Siemens-ը, ինչպես նաև Cobatt-ը (ԱՄՆ), H.C. Starck-ը (Գերմանիա), Ningxia-x (Չինաստան) և էլի ուրիշներ...
Գրեթե 50 տարի Կոնգոյում չի դադարում և «Կոնգոյի քաղաքացիական», և «երկրորդ աֆրիկյան», և համաշխարհային կոլտանային» կոչվող պատերազմը։
Կոլտանի մատակարարումների սխեման խիստ բարդ է2։ Կոնգոցի հանքափորները ձեռքով են արդյունահանում կոլտանը և այն հանձնում են մանր դիլեր-վերագնողներին։ Սրանք, իրենց հերթին, մասնավոր ինքնաթիռներ են վարձում Ուկրաինայից և Ռուսաստանից, որոնք անմշակ հանքանյութը տեղափոխում են հարևան երկրներ (գլխավորապես Ռուանդա)։ Այնուհետև Կոն-գոյից հանված բեռը կառավարական ընկերությունների (որոնք պատկանում են Ռուանդայի կամ Ուգանդայի նախագահների հարազատներին) միջոցով հասցվում է Եվրոպա։ Այստեղ հիմնական դեր են խաղում արդեն բելգիական ընկերությունները։ Բեռների մեծ մասը հասցվում է Օստենդի օդանավակայան (փոխաբեռնման կետ), այստեղից հակառակ ուղղությամբ ինքնաթիռներն արդեն զենք են տանում, իսկ կոլտանը ինչ-որ տեղ Կիպրոսում գրանցված ընկե-
http://commons.com.ua/archives/8523. Նույն տեղում։
9
Ս.Գրիեյաե, ԳՀարություեյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 3 (37), 2011թ.
րություեեերի միջոցով հասցվում է վերամշակող գործարաններին: Դրանք շատ չեե, բայց դրանց տերերը, ըստ էության, Կոեգոյի պատերազմը հովանավորողներն եե. Cobatt (ԱՄՆ), H.C. Starck (Գերմանիա), Ningxia (Չինաստան) ե Ղազախստաեի Ուստ Կամեեոգորսկի վերամշակող գործարան:
Աֆրիկայի զարգացման չինական վեկտորը
Իրավիճակն սկսեց սկզբունքայնորեն փոխվել ճճդ. վերջից, երբ աշխարհաքա-ղաքակաե հորիզոնում հստակ ուրվագծվեց եոր Չինաստանը: Աշխարհի առաջատար վերլուծաբաեակաե կենտրոնների վերլուծաբաեեերը կաե-խատեսել եե, որ առաջիկա տարիներն աեցեելու եե Չինաստանի զարգացման եշաեի տակ:
Խորհրդային ղեկավարության հեռատես քաղաքականությունը, որե անցկացվում էր ճճդ. երկրորդ կեսիե, հանգեցրեց երաե, որ ԽՍՀՄ-ը, Կուբայի, ԳԴՀ-ի ե Հարավսլավիայի աջակցությունն ունենալով, դե-ֆակտո դարձավ առաջատարն աֆրիկյաե աշխարհամասում: Սակայն ԽՍՀՄ փլուզումը հանգեցրեց աշ-խարհաքաղաքակաե վակուումի ձևավորման, որը, անշուշտ, չէր կարող բավական երկար պահպանվել. աֆրիկյաե գործերում այլ խաղացողներ հայտնվեցին, որոնց մեջ ԽՍՀՄ-ի տեղը զբաղեցրեց Չինաստանը (տե ս Նկ. 3):
Նկար 3
Ռուսաստանը ե Չինաստանն Աֆըիկայում (աղբյուրը http://www.krasrab.eom/archive/2010/n/09/07/view_article)
10
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 3 (37), 2011թ.
Ս.Գրիեյաև, ԳՀարություեյաե
Իրավիճակն սկսեց ավելի եռանդուն փոխվել XXI^ առաջին տասնամյակում: Այսպես, 2008թ. ոչ միայն ամերիկյան հետախուզության կանխատեսող ծառայությունները, այլև արևմտյան երկրների վերլուծաբանական շատ այլ կենտրոններ տագնապահար հայտարարեցին, թե արդեն 2025թ. Չինաստանը կարող է աշխարհում երկրորդ տեղը դուրս գալ տնտեսական և ռազմական հզորությամբ, իսկ ևս 20 տարի անց կարող է առաջինը լինել1։
Զարգացող տնտեսությանը ռեսուրսներ են պետք։ Չինաստանն այսօր հայտնվել է խիստ լուրջ և պատասխանատու ընտրության առջև. այս երկիրը պետք է կողմնորոշվի սեփական զարգացման հանգուցային վեկտորի հարցում։ Բայց նրա համար այդ վեկտորներն այդքան էլ շատ չեն։
Մի վեկտորը Հարավարևելյան Ասիան և Օկեանիան են։ Բավական հեռանկարային ուղղություն, որը, սակայն, կարող է ՉԺՀ-ին հակամարտության մեջ գցել ոչ միայն Ճապոնիայի ու ԱՄՆ-ի, այլև Մեծ Բրիտանիայի հետ, որն իր սեփական շահերն ունի Բրիտանական համագործակցության երկրներում։ Նման մրցակցությունն այսօր Չինաստանի համար առայժմ անհնար է։
Մյուս վեկտորը Սիբիրն ու ռուսական Հեռավոր Արևելքն են։ Սա շատ հրապուրիչ ուղղություն է, որը նավթն ու գազը հասանելի կդարձնի չինական տնտեսության համար։ Սակայն այստեղ էլ էական հիմնախնդիրներ են ծագում (վատ կլիմայի հետ միասին), որոնք այսօր Չինաստանն ամբողջ ծավալով լուծել չի կարող, թեև հաջողությամբ իրագործվում է դեպի ռուսական տարածքներ փափուկ էքսպանսիայի ծրագիրը։
Երրորդ վեկտորն Աֆրիկան է։
Ինչպես իր հոդվածում (որը ներկայացնում է Չինաստանի արտաքին քաղաքականությունում աֆրիկյան վեկտորի զարգացման առավել ամբողջական վերլուծությունը) նշում է ռուս հայտնի գրող Ռոյ Մեդվեդևը1 2, Չինաստանի քաղաքական համագործակցությունն աֆրիկյան շատ երկրների հետ, որպես հակաիմպերիալիստական պայքարի գծով դաշնակիցներ, զարգացել է դեռ 1960-1970-ական թթ.։
90-ականների կեսերից գլխավոր շեշտը սկսեց փոխադրվել Չինաստանի և Աֆրիկայի տնտեսական համագործակցության վրա։ Դեռ 1996թ. տեղի ունեցավ ՉԺՀ փոխվարչապետերի երեք շրջագայություն Աֆրիկայի 18 երկրներում։ 1996թ. ՉԺՀ նախագահ Ձյան Ձեմինն այցելեց Քենիա, Եթովպիա, Մալի, Եգիպտոս, Նամիբիա և Զիմբաբվե։ 1997թ. մայիսին ՉԺՀ Պետխորհրդի վարչապետ Լի Պենն այցելեց մերձարևադարձային գոտու աֆրիկյան 6 երկիր։ Աֆրիկյան երկրների հետ ՉԺՀ ապրանքաշրջանառությունն այդ տարիներին կազմում էր տարեկան մոտավորապես $4 մլրդ։ Սա նույնիսկ այն տարիների համար
1 http://www.csef.ru/studies/politics/projects/china/articles/875/.
2 http://www.krasrab.com/archive/2010/11/09/07/view_article.
11
Ս.Գրիեյաե, ԳՀարություեյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 3 (37), 2011թ.
խիստ աննշան թիվ էր չինական արտաքին առևտրի ընդհանուր շրջանառության ընդամենը մոտ 1,5%-ը1։
Ռ.Մեդվեդևն իր հոդվածում նշում է, որ արդեն 90-ականների վերջին Չինաստանում մշակվեց Աֆրիկայի երկրների հետ համագործակցության պլան, որը եռանդուն ձևով կենսագործվում էր 2000-2009թթ.։ Բավական է ասել, որ 2008թ. սկզբին Չինաստանի ապրանքաշրջանառությունն Աֆրիկայի երկրների հետ հասավ $108 մլրդ-ի։ Միայն 2008թ. Չինաստանի ուղղակի ներդրումները Սև աշխարհամասի երկրներում հասան գրեթե $8 մլրդ-ի։ Աֆրիկայի հետ առևտրի ծավալներով Չինաստանը 2009թ. զբաղեցրեց երկրորդ տեղն աշխարհում Եվրոպայից հետո։ Ընդ որում չին-աֆրիկյան առևտրի ծավալները վերջին 5 տարիներին ավելացան տարեկան 30%-ով։ Դեռ 2000-2003թթ. Չինաստանը չեղյալացրեց կամ մասամբ չեղյալացրեց ավելի քան 30 աֆրիկյան երկր-ների $1,5 մլրդ-ն գերազանցող պարտքը2։
Ի տարբերություն արևմտյան երկրների, Չինաստանն Աֆրիկայի պետությունների առջև չի դնում դեմոկրատիայի զարգացման այնպիսի պահանջներ, որոնք այս աշխարհամասի համար դեռ վաղ են և անիրականանալի։ Այսպես, այդ երկիրն ակտիվորեն համագործակցում է Սուդանի վարչակարգի հետ ուշադրություն չդարձնելով Սուդանի նախագահ Օմար Բաշիրի ձերբակալության դեռ 2008թ. Միջազգային քրեական դատարանի տված օրդերին։ Չինաստանն զգում է Սուդանի նավթային ռեսուրսների կարիքը, որոնք գնահատվում են մոտ 2 մլրդ բարել։ Հենց Չինաստանն է այսօր ստանում Սուդանից արտահանվող գրեթե ամբողջ նավթը։ Բայց Սուդանում Չինաստանի վարկերով կառուցվում են ոչ միայն նավթատարներ, այլև հիվանդանոցներ, դպրոցներ, ճանապարհներ3։
Այս պայմաններում 2010թ. հունվարին Հարավային Սուդանի4 անկախության համար անցկացված հանրաքվեն լուրջ հարված էր այդ երկրում Չինաստանի շահերին, քանի որ հիմնական նավթահանքերը կենտրոնացած են երկրի հենց հարավում։ Բնութագրական է նաև այն, որ Հյուսիսային և Հարավային Սուդանների կոնֆլիկտը, ինչպեսև աֆրիկյան շատ հակամարտություններ, ծրագրված էր այդ երկրի հանդեպ բրիտանական պրոտեկտորատի ժամանակներից5։
Ինչպես նշվում է Ռ.Մեդվեդևի հոդվածում, 2007թ. գարնանից Չինաստանն սկսեց Աֆրիկայում իրականացնել «հատուկ տնտեսական գոտիների» ստեղծման մի մեծ նախագիծ։ Սույն պարագայում օգտագործվում է նման «գո-
1
2
3
4
5
Նույն տեղում։
Նույն տեղում։
Նույն տեղում։
http://www.noravank.am/rus/articles/detail.php?ELEMENT_ID=5322. Նույն տեղում։
12
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 3 (37), 2011թ.
Ս.Գրիեյաև, ԳՀարություեյաե
տիեերի» ստեղծման այն փորձը, որը հաջողությամբ կիրառվել է հենց Չինաստանում 1980-1990-ական թթ.։ Առաջին «հատուկ գոտին» ստեղծվում է Զամ-բիայի «Պղնձե գոտում»։ Երկրորդը Մավրիկիա կղզում, և այն Չինաստանի համար որպես առևտրային կենտրոն կծառայի, որը պետք է չինական բիզնեսի ավելի քան քառասուն ուղղությունների համար արտոնյալ հնարավորություններ ստեղծի Արևելյան և Հարավային Աֆրիկայի երկրների ընդհանուր շուկայի 21 անդամների առևտրային կառույցները հասանելի դարձնելու համար։ Մավրիկիա կղզին Չինաստանի համար ավելի ազատ կդարձնի ելքը Հնդկական օվկիանոս և դեպի հարավարևելաասիական շուկաներ։ Երրորդ «գոտին», ինչպես ենթադրվում է, կստեղծվի Տանզանիայի մայրաքաղաք Դար-էս-Սալա-մում, և այն կդառնա նավագնացության կենտրոն։ Եվս երկու «հատուկ գոտի» Չինաստանը նախատեսում էր տեղակայել Արևմտյան Աֆրիկայում, և իրենց երկրում նման գոտի ստեղծելու իրավունքի համար մրցակցում էին Լիբերիան, Նիգերիան և Կանաչ հրվանդանի կղզիները1։
Նշվում է նաև, որ դեռ 2009թ. նոյեմբերին Պեկինում անցկացվեց հանգա -մանալիորեն նախապատրաստված գագաթաժողով, որին մասնակցեցին աֆ-րիկյան երկրների 48 առաջնորդներ։ Ելույթ ունենալով գագաթաժողովում Չինաստանի առաջնորդ Հու Ձինտաոն քննադատեց Աֆրիկայում արևմտյան եր-կրների վարած քաղաքականությունը և խոստացավ արդեն 2009թ. երկու անգամ ավելացնել աֆրիկյան աշխարհամասին ցուցաբերվող օգնությունը։ Այդ խոստումը կատարված է։ Աֆրիկայի համար բազմամիլիարդանոց ներդրու-մային ֆոնդ է ստեղծվել, բացի այդ, խոշոր ներդրումներ և վարկեր կտրամադրվեն նաև կոնկրետ երկրների։ Օրինակ, Անգոլան, $2 միլիարդ վարկ ստանալով Չինաստանից, կորցրել է հետաքրքրությունը ԱՄՀ վարկերի հանդեպ, որոնք ստանալու համար բազմաթիվ պայմաններ պետք է կատարվեն1 2։
Այսպիսով, ХХЦ. սկզբին Չինաստանի արտաքին քաղաքականության զարգացման աֆրիկյան վեկտորը հստակ գործնական մարմնավորում է ձեռք բերել։
Համաշխարհային աոաջնռյպռւթյահ համար մղվող պայքարն այսօր լուծվում է Աֆրիկայում
Հասկանալի է, որ Չինաստանի հիմնական աշխարհաքաղաքական մրցակիցը ԱՄՆ-ը, չէր կարող համակերպվել այն բանի հետ, որ չինական տնտեսությունը հզոր խթանիչ ազդեցություն ստանար աֆրիկյան աշխարհամասի հսկայական ռեսուրսների կողմից։
1 http://www.krasrab.com/archive/2010/11/09/07/view_article.
2 Նույն տեղում։
13
Ս.Գրիեյաե, ԳՀարություեյաե
«21-րդ ԴԱՐ», թիվ 3 (37), 2011թ.
Սոմալիակաե ծովահեեեերի ակտիվության քարտեզը (աղբյուրը http://www.unitar.org/unosat/)
Նկար 4
14
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 3 (37), 2011թ.
Ս.Գրիեյաև, ԳՀարություեյաե
Որպեսզի արդարանան Չինաստանի տնտեսության վերելքի վերաբերյալ վերլուծաբաեեերի կանխատեսումները, այդ նույն տնտեսությունը պետք է «սնունդ» ստանա էժան հումքի տեսքով: Իսկ XXI^ սկիզբը Չինաստանի համար հստակ նշել է նման ռեսուրսների աղբյուրը Աֆրիկաե:
Աֆրիկայի համար պայքարի սրացումը սկզբնապես արտահայտվեց այն երևույթով, որ Սոմալիի ափերին ХХ^ սկզբիե ի հայտ եկան «ծովահեններ»12 (Նկ. 4): Ծովահեններն աշխուժացան 2006-2007թթ., այն տարիներին, երբ Չինաստանն ակտիվորեն իրագործում էր Աֆրիկայի յուրացման տնտեսական ծրագիրը:
Ծովահենական այդ «արշավների» բնութագրական գծերը թույլ եե տալիս ենթադրել, որ նրանց գործունեությունը վերահսկվում և ուղղորդվում է «ամուր ձեռքով»: Զանգվածային լրատվամիջոցներում լայնորեն լուսաբանված ուկրաինական «Ֆաիեա» նավի զավթումը, որը բեռնված էր ծանր սպառազինությամբ, իրականացվեց Օդեսայից սոմալիակաե ծովահեններին հաղորդված տեղեկատվության հիման վրա3: Հետաքրքիր է եաև այն, որ ծովահենների դեմ պայքարի մասին միջազգային օրենսդրության ընդունման հիմնական հակառակորդները ԱՄՆ-ը և Մեծ Բրիտաեիաե եե, որոնք արգելակում եե այլ երկրեերի առաջ քաշած համապատասխան նախաձեռնությունները ՄԱԿ մակարդակով4: ԱՄՆ-Չիեաստաե դիմակայությունում առանձնակի սրություն մտցրին այս երկու տերությունների տարաձայնությունները համաշխարհային արժու-թայիե-ֆիեաեսակաե համակարգի բարեփոխման հարցի շուրջ, որը դրսևորվեց 2010թ. Սեուլում անցկացված Ճ20-ի գագաթաժողովից հետո: Այն ժամանակ երկու մեծ տերությունների տարաձայնությունը վերածվեց նրանց դոմի-եիոեեերի «թեժ» դիմակայության Կորեական թերակղզում: Այս համատեքստում ակնհայտ է, որ այն իրադարձությունները, որոնք տեղի ունեցան աֆրիկ-յաե մի շարք պետություններում 2011թ. հունվարին, աշխարհում առաջատարի դերի համար ԱՄՆ և Չինաստանի պայքարի արտացոլումն էին:
Վերն արդեն նշվել է, որ իրադարձությունները Սուդաեում նպաստեցին ԱՄՆ դիրքերի ամրապնդմանն այդ երկրում և Չինաստանի ազդեցության նվազմանը երկրի նավթով հարուստ շրջաններում:
Ճիշտ նույն կերպ էլ եաև Եգիպտոսի հուզումներն էին այդ երկու երկրեերի պայքարի արդյունքը: Ընդ որում Եգիպտոսի հետ կապված իրավիճակում Չիեաստաե-ԱՄՆ կոնֆլիկտին գումարվեցին եաև տարածաշրջաեայիե լարվածության (եախևառաջ Իսրայելի և Իրանի միջև) հետևանքները: 1
1 http://www.iimes.ru/rus/stat/2010/26-05-10.htm.
2 http://badnews.org.ru/news/kto_rukovodit_somalijskimi_piratami/2010-05-19-1210.
3 http://www.newsru.com/world/13feb2009/pirates.html.
4 http://blog.i.ua/ user/3169528/512534/.
15
Ս.Գրիեյաե, ԳՀարություեյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 3 (37), 2011թ.
Իրանի շուրջ իրավիճակի սրացումն Իսրայելից պահանջեց սահմանակից երկրեերում իրավիճակն ամրապնդելու միջոցներ ձեռնարկել։ Այս համատեքստում Մուբարաքի ռեժիմը Եգիպտոսում չէր համապատասխանում Իսրայելի շահերին, ե եթե իրավիճակն Իրանի շուրջ հետագայում բարդանար, այս ուղղությամբ Իսրայելին վտանգ կսպառնար:
Ամփոփում
Եգիպտոսի իրադարձությունների օրինակով մենք դարձանք համաշխարհային շախմատի տախտակի վրա ընթացող Մեծ խաղի իրականացման վկաները:
Այն, որ Ռուսաստանի նախագահի այցը Իսրայել 2011թ. հունվարին խափանվեց, նույնպես այդ խաղի տարրն էր, ե իսրայելցի դիվանագետների գործադուլի դերն այստեղ նվազագույնն է: Պարզապես տարածաշրջանի համար կարևոր իրադարձությունների նախօրեին ռուս առաջնորդի մեծ ԽՍՀՄ-ի ժառանգորդի ներկայությունը տարածաշրջանի առանցքային երկրներից մեկում պաշտոնական այցով, «դիրիժորներն» աննպատակահարմար համարեցին:
Տեղի ունեցող իրադարձությունների սրությունը ե դինամիզմը հերթական անգամ ցույց են տալիս այն, որ իրավիճակն աշխարհում լարված է, ինչպես նաե այն, որ չկա ստեղծված ծանր իրավիճակից դուրս գալու հստակ պլան:
Մենք դարձյալ համոզվեցինք, որ աշխարհը կանգնած է արմատական աշխարհաքաղաքական փոխակերպումների շեմին. կարելի է համոզված լինել, որ Չինաստանն անուշադիր չի գտնվի Եգիպտոսում տեղի ունեցող իրադարձությունների հանդեպ ե ամենամոտ ժամանակներս կպատրաստի դրանց
ռ
տալիք պատասխանը: Արդյո ք դա կլինի իշխող ռեժիմների տապալումը տարածաշրջանի ԱՄՆ արբանյակ երկրներում (նախեառաջ Սաուդյան Արաբիա-
ռ
յում), թե պատասխանն ավելի նուրբ կլինի ե կտրվի երկրագնդի այլ տարածաշրջանում. դրա մասին կիմանանք ամենամոտ ժամանակներս:
Մարտ, 2011թ.
16
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 3 (37), 2011թ.
Ս.Գրիեյաև, ԳՀարություեյաե
СОБЫТИЯ НА АФРИКАНСКОМ КОНТИНЕНТЕ В ЗЕРКАЛЕ БОЛЬШОЙ ИГРЫ
Сергей Гриняев, Гагик Арутюнян
Резюме
На примере событий в Египте мы стали свидетелями реализации Большой игры на мировой шахматной доске. То, что визит российского президента в Израиль в январе 2011г. был сорван, — это элемент той же игры, и роль забастовки израильских дипломатов тут минимальна. Просто накануне важнейших для региона событий присутствие российского лидера — наследника великого СССР — с официальным государственным визитом в одной из ключевых стран региона было сочтено «дирижерами» нецелесообразным.
Острота и динамизм происходящих событий в очередной раз показывают усилившуюся напряженность в мире, а также отсутствие четкого плана по выходу из сложившейся тяжелой ситуации. Мы вновь убедились, что мир стоит на грани кардинальных геополитических трансформаций: можно быть уверенными, что Китай не оставит без внимания происходящие в Египте события и подготовит свой ответ на них в самое ближайшее время. Будет ли это свержение правящих режимов в сателлитах США в регионе (прежде всего в Саудовской Аравии) или ответ будет тоньше и последует в другой части планеты — это мы узнаем в самое ближайшее время.
17
