Научная статья на тему 'Сирпанма сошникнинг параметрларини асослаш бўйича ўтказилган кўп омилли тажрибалар натижалари'

Сирпанма сошникнинг параметрларини асослаш бўйича ўтказилган кўп омилли тажрибалар натижалари Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
18
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Сирпанма сошник / тажриба / математик режалаштириш / параметр / регрессия тенгламаси / коэффициент / омил / тортишга қаршилик. / Скользящий сошник / эксперимент / математическое планирование / параметр / уравнение регрессии / коэффициент / фактор / тяговое сопротивление.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Турдалиев Вохиджон Махсудович, Шербоев Муродбек Фозилжон Ўғли

Ушбу мақолада пиёз уруғини қаторлаб экиш машинасининг сирпанма сошнигини параметрларини асослаш бўйича ўтказилган кўп омилли тадқиқотларнинг натижалари келтирилган. Тадқиқотлар натижасида сирпанма сошник кам энергия сарфлаган ҳолда пуштанинг тепа қисмини талаб даражасида текислаб ҳамда зичлашини таъминлайдиган параметрларининг мақбул қийматларини аниқлаш инмонини берадиган регрессия тенгламаси олинган ҳамда параметрларни боғлиқлик графиклари қурилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Турдалиев Вохиджон Махсудович, Шербоев Муродбек Фозилжон Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Результаты проведенных многофакторных экспериментов для обоснование параметров скользящего сошника

В данной статье приведены результаты многофакторных исследований для обоснование параметров скользящей сошника машина для рядового посева семян лука. В результате исследований получено уравнение регрессии, позволяющее определить оптимальные значения параметров, обеспечивающих выравнивание и уплотнение верхней части борозды на необходимом уровне при меньшем потреблении энергии и построены графические зависимости параметров.

Текст научной работы на тему «Сирпанма сошникнинг параметрларини асослаш бўйича ўтказилган кўп омилли тажрибалар натижалари»

УДК 635.13

СИРПАНМА СОШНИКНИНГ ПАРАМЕТРЛАРИНИ АСОСЛАШ БУЙИЧА УТКАЗИЛГАН КУП ОМИЛЛИ ТАЖРИБАЛАР НАТИЖАЛАРИ

Турдалиев Вохиджон Махсудович НамМКИ, т.ф.д., профессор, тел: +998973359339, [email protected]

Шербоев Муродбек Фозилжон угли +998973359339, [email protected]

Аннотация. Ушбу маколада пиёз уругини каторлаб экиш машинасининг сирпанма сошнигини параметрларини асослаш буйича утказилган куп омилли тадкикотларнинг натижалари келтирилган. Тадкикотлар натижасида сирпанма сошник кам энергия сарфлаган холда пуштанинг тепа кисмини талаб даражасида текислаб хамда зичлашини таъминлайдиган параметрларининг макбул кийматларини аниклаш инмонини берадиган регрессия тенгламаси олинган хдмда параметрларни богликлик графиклари курилган.

Аннотация. В данной статье приведены результаты многофакторных исследований для обоснование параметров скользящей сошника машина для рядового посева семян лука. В результате исследований получено уравнение регрессии, позволяющее определить оптимальные значения параметров, обеспечивающих выравнивание и уплотнение верхней части борозды на необходимом уровне при меньшем потреблении энергии и построены графические зависимости параметров.

Annotation. This article presents the results of multivariate studies to substantiate the parameters of a sliding opener machine for row sowing of onion seeds. As a result of the research, a regression equation was obtained that allows determining the optimal values of the parameters that ensure the alignment and compaction of the upper part of the furrow at the required level with less energy consumption, and graphical dependences of the parameters are plotted.

Калит сузлар. Сирпанма сошник, тажриба, математик режалаштириш, параметр, регрессия тенгламаси, коэффициент, омил, тортишга каршилик.

Ключевые слова. Скользящий сошник, эксперимент, математическое планирование, параметр, уравнение регрессии, коэффициент, фактор, тяговое сопротивление.

Keywords. Sliding coulter, experiment, mathematical planning, parameter, regression equation, coefficient, factor, traction resistance.

Тупрокни экишга тайёрлаш ва экиш машиналарининг энергиятежамкорлиги куп жихатда уларни харакат тезлигига, ишлов бериш чукурлигига ва массасига богликдир. Кейинги йилларда энергиятежамкорлик ва иш унумини ошириш максадида бир утишда бир неча технологик жараёнларни бажарадиган комбинациялашган машиналар конструкцияларини яратиш каратилган илмий-тадкикот ишлари олиб борилмокда.

Ишлаб чикилган машиналарнинг параметрларини аосослашнинг энг кулай ва оммалашга усулларидан бири бу тажрибаларни математик режалаштиришдир. Тажрибаларни математик режалаштириш усусли одатда тажрибалар сонини камайтиришга ёрдам беради [1].

Тажрибаларни математик режалаштириш усули куйидаги тадкикотларни уз ичига

олади:

1. Кирувчи омилларнинг сатхларини танлаш;

2. Кирувчи омиллар кийматларини кейинги тадкикотларда куллаш учун кодлаштириш;

3. Тажрибалар матрицасини куриш;

4. Регрессия тенгламасининг анъанавий куринишини тузиш;

5. Регрецция коэффициенталирни аниклаш;

6. Олинган моделнинг статик тахлилини амалга ошириш.

Юкоридагилардан келиб чикиб, сирпанма сошникнинг параметрларини асослаш буйича утказилган тадкикотларни математик режалаштириш усулини куллаймиз. Сирпанма сошникка иш жараёнида пуштанинг тепа кисмини зичлаб, текислаб хамда уруглар учун тор арикчалар очиши лозимдир. Шу сабабли сирпанма сошник кам энергия сарфлаган холда пуштанинг тепа кисмини талаб даражасида текислаб хдмда зичлашини таъминлайдиган параметрларининг макбул кийматларини аниклаш максадида куп омилли тажрибаларни уткизамиз. Бунда кирувчи омиллар сифатида куйидагиларни танлаб оламиз: ху-сирпанма сошник тумшугининг эгрилик радиуси; Х2-сошникнинг зичловчи-текисловчи кисмининг узунлиги; хз-сирпанма сошникка бериладиган тик босим кучи: Х4-машинанинг харакат тезлиги.

Кирувчи омилларнинг кийматлари 1-жадвалда келтирилган.

Танлаб олинган кирувчи омилларнинг чикувчи омилга таъсирини урганиш максадида тажрибалар утказамиз. Бунинг учун тажрибаларнинг режалаштириш матрицасини тузиб оламиз. Х,ар бир шароитда тажрибалар 3 мартадан такроран утказилади. Бу холдаги тажрибалар сонини куйидагича ифодалаймиз [2]

Ы=2к+2к+п0=24+8+7=31 (1)

бунда ^-кирувчи омиллар сони; по-режа марказидаги тажрибалар сони (нолли нукталар сони).

1-жадвал.

Кирувчи омилларнинг кийматлари__

Омилнинг номи Кодлаш-тирилган белгиси Омилнинг хакикий киймати Узгариш оралиги

-2 -1 0 +1 +2

Сирпанма сошник тумшугининг эгрилик радиуси, мм Х1 100 120 160 200 220 40

Сошникнинг зичловчи-текисловчи кисмининг узунлиги, мм Х2 80 100 150 200 220 50

Сирпанма сошникка бериладиган тик босим кучи, Н хз 175 200 250 300 325 50

Машинанинг харакат тезлиги, км/соат Х4 4,5 5 6 7 7,5 1

Урнатилган тартибдаги тадкикотлардан сунг куйида келтирилган регрессия тенгламаси олинди [3, 4]

у = 1238,95 - 9,0688хх + 22,1312х2 + 41,3504х3 +12,8128х4 +

+ 1,56548т]2 + 7,2474x2 + 9,59428х32 - 1,15196x2 +15,6ххх2 - (2)

—11,1072хххъ — 8,11 2х1х4 —17,7216х2х3 + 17,472х2х4

Утказилган тадкикотларни чукуррок тахлил этиш максадида (1) регрессия тенгламасининг сонли ечимини ЭХМ нинг Excel дастурида амалга оширамиз. Ечимлар асосида параметрларни богликлик графиклари курилди (1-3-расмлар).

1-расмда сирпанма сошник тумшугининг эгрилик радиусини унинг тортишга каршилигига богликлик графиги келтирилган булиб, унга кура сошник тумшугининг эгрилик радиуси ортиши билан тортишга каршилик эгри чизикли конуният билан камайишини куришимиз мумкин. Бундан ташкари машинанинг харакат тезлигини ортиши билан тортишга каршилик хам ортиб борар экан. Лекин, машинанинг характ тезлиги 5,0 km/h булганда сошник тумшугининг эгрилик радиусини ортиши билан унинг тортишга каршилиг кичик ораликларда камайиши кузатилди. Яъни, 1225,6-1227,5 N оралигида узгаради.

2-расмда сирпанма сошник зичловчи-текисловчи кисмининг узунлигини унинг тортишга каршилигига богликлик графиги келтирилган булиб, унга кура сошник зичловчи-текисловчи кисмининг узунлигини ортиши билан тортишга каршилик кучи хам эгри чизикли конуният билан ортиб боришини куришимиз мумкин. Масалан, машинанинг харакат тезлиги 5,0 km/h булганда унинг тортишга каршилик кучи 1218,3-1236,9 N оралигида, машинанинг харакат тезлиги 6,0 km/h булганда унинг тортишга каршилик кучи 1224,1-1268,3 N оралигида хамда машинанинг харакат тезлиги 7,0 km/h булганда унинг тортишга каршилик кучи 1227,6-1297,5 N оралигида узгарар экан.

1275 У, N

1260

1245

1230

1215

3

-__ /

1 / ——-

■— . /

-1

-0,5 0 0,5 xi, mm i

1-V=5,0 km/h; 2-V=6,0 km/h; 3-V=7,0 km/h 1-расм. Сирпанма сошник тумшуFининг эгрилик радиусини унинг тортишга

каршилигига богликлик графиги

1300

У, N 1280

1260

1240

1220

1200

____-

-" -----

---

Ч 1

-1

-0,5 0 0,5 Х2, mm 1

1-V=5,0 km/h; 2-V=6,0 km/h; 3-V=7,0 km/h 2-расм. Сирпанма сошник зичловчи-текисловчи кисмининг узунлигини унинг тортишга каршилигига боFликлик графиги

3-расмда сирпанма сошникка бериладиган тик босим кучини унинг тортишга каршилигига богликлик графиги богликлик графиги келтирилган булиб, унга кура сирпанма сошникка бериладиган тик босим кучини ортиши билан тортишга каршилик кучи хам эгри чизик;ли к;онуният билан ортар экан. 1310

1290

1270

1250

-1 -0,5 0 0,5 Хз, N 1

1-V=5,0 km/h; 2-V=6,0 km/h; 3-V=7,0 km/h

3-расм. Сирпанма сошникка бериладиган тик босим кучини унинг тортишга

каршилигига богликлик графиги

Тахлиллар шуни курсатдики, машинанинг харакат тезлиги 5,0 km/h булганда хар бир холатда хам энг кичик тортишга каршилик кучига эга булди. Утказилган тадкикотларнинг барча холатларда пуштанинг устки кисмидаги тупрокнинг зичлиги 1,171,2 g/cm3 оралигида ва уруглар учун очилган тор арикчаларнинг чукурлиги 1,6-2,0 cm оралигида булганлиги кузатилди. Шу сабабли улар тадкикотларда алохида келтирилмади.

Хулоса. Утказилган тадкикотлар натижасида олинган регрессия тенгламаси тахлили шуни курсатдики, сирпанма сошник билан жихозланган пиёз уругини каторлаб экиш машинаси кам энергия сарфлаган холда ишлаши учун унинг харакат тезлиги 5,0 km/h, сошник тумшугининг эгрилик радиуси 120-160 mm, сошникнинг зичловчи-текисловчи кисмининг узунлиги 100-150 mm хамда унга бериладиган тик босим кучи 200250 N оралигида булиши лозим экан.

АДАБИЁТЛАР

1. Анисимов П.Н. Об использовании методики планирования эксперимента в соответствие с трехуровневыми планами бокса-бенкена // Вестник магистратуры, 2017. -№ 2-2(65). - С. 32-36.

2. Спиридонов А.А. Планирование эксперимента при исследовании технологических процессов. -М.: Машиностроение, 1981. -184 с.

3. Аугамбаев М, Иванов А.З., Терехов Ю.И. Основы планирования научно -исследовательского экспреримента. - Ташкент: Укитувчи, 1993. - 336 с.

4. Адлер Ю.П. Введение в планирование экспримента. - М.: Металлургия, 1969. -

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.