Научная статья на тему 'ШЕКСПИР АСАРЛАРИНИ ЎРГАНИШДА ТАРЖИМАНИНГ АҲАМИЯТИ'

ШЕКСПИР АСАРЛАРИНИ ЎРГАНИШДА ТАРЖИМАНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
46
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АДАБИЁТ / БАДИИЙ / ЭСТЕТИК / САВИЯ / БАҲРАМАНД / АСЛИЯТ / ТАРЖИМА / АСАР

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Исмоилов Х.

Ушбу мақолада Шекспир асарларини ўрганишда таржима феноменининг аҳамияти кўриб чиқилади. Бу соҳада таржима имкониятлари жаҳон дурдоналари бўлган барча асарлардан дунёдаги барча ўқувчилар фойдалана олишлари мумкинлиги ҳақидаги фикр илгари сурилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMPORTANCE OF TRANSLATION IN THE STUDY OF SHAKESPEARE'S WORKS

This article discusses such a phenomenon as translation, with the help of which you can get acquainted with the works of Shakespeare. In this regard, the possibilities of translation are enormous, because a masterfully translated work in any language can sound like the original.

Текст научной работы на тему «ШЕКСПИР АСАРЛАРИНИ ЎРГАНИШДА ТАРЖИМАНИНГ АҲАМИЯТИ»

Исмоилов Х. филология фанлари номзоди

доценти УзДСМИ

ШЕКСПИР АСАРЛАРИНИ УРГАНИШДА ТАРЖИМАНИНГ

АХДМИЯТИ

Аннотация: Ушбу мацолада Шекспир асарларини урганишда таржима феноменининг ауамияти куриб чицилади. Бу соуада таржима имкониятлари жауон дурдоналари булган барча асарлардан дунёдаги барча уцувчилар фойдалана олишлари мумкинлиги уацидаги фикр илгари сурилади.

Калит сузлар: адабиёт, бадиий, эстетик, савия, баураманд, аслият, таржима, асар.

Ismoilov X., candidate of philological sciences

associate professor O'zDSMI

THE IMPORTANCE OF TRANSLATION IN THE STUDY OF SHAKESPEARE'S WORKS

Annotation: This article discusses such a phenomenon as translation, with the help of which you can get acquainted with the works of Shakespeare. In this regard, the possibilities of translation are enormous, because a masterfully translated work in any language can sound like the original.

Key words: literature, artistic, aesthetic, level, readable, original.

К,адимдан таржиманинг улкан сиёсий-ижтимоий, бадиий-эстетик ахамиятини мавжуд эканлиги таъкидлаб келинади.Уларда, хусусан, адабиётида муайян даврда диккатга арзигулик, юксак бадиий махорат билан яратилган муносиб асарлар кам экан, бyлмаFур, бачкана "оригинал" китоблар билан хамма ёкни тулдиргандан кура, хорижий адабиётлардан чинакам юкори бадиий савияда бунёд килинган асарларни таржима килиш афзал эканлиги таъкидланади. Миллий адабиётда маълум сабаблар окибатида вактинчалик турFунлик холати юз берганда, унда таржима даври бошланиши керак. Чунки таржима килинган асарлар туфайли китобхонлар жахон адабиёти дурдоналаридан бахраманд булиб, улардан лаззатланибгина колмасдан, таржима асарлари эстетик туЙFуни устиради, дидни табиялайди ва чинакам нафис нарса тyFрисида хакконий тушунча пайдо килади. Шунингдек, таржима киёслаш мезонидир. У аслият адабиёти билан таржима асарларини чоFиштиришга, шу тарика ватан

адабиётининг маълум даврда кандай тараккиёт боскичида турганлигини аниклашга ёрдам беради. Таржима инсон маънавий хаётини бойитади, тилнинг потенциал имкониятларини руёбга чикаради, унга сайкал беради.

Уз-узидан маълум буладики, булак тиллардан таржима килиш учун ватан адабиёти мукаррар турFунликка юз тутган булиши керак экан, деган хулоса келиб чикмайди. Таржима килиш учун ватан адабиётининг инкирозга юз тутишини "кутиб" туриш шарт эмас. Таржима хар бир миллий маданият учун доимий эхтиёждир. Хусусан, турли -туман, каттаю кичик тиллардан таржима алохида маъно ва мазмун касб этади. Бизнинг адабиётимиз хамма вакт гуманистик FOяларни тарFиб этиб келди. Бундай FOяларнинг тобора мустахкамланишида эса таржиманинг ахамияти бекиёс.

Таржима муносабатлари шундай воситадирки, бунда икки томонлама манфаат юзага келади. Бир тарафдан, кам сонли, кичик халкларнинг адабиётларида барпо этилган бадиий суз дурдоналари бошка тилга кучириши билан улкан амалий ва потенциал имкониятлар пайдо булади. Улар миллионлаб китобхонларга такдим килинади ва шу тил оркали яна унлаб тилларга таржима килиниш имконияти туFилади.

Бадиий таржималар туфайли миллий адабиётлар уртасида боFланган алокаларнинг махсули уларок, янги FOявий йуналишлар, янгича сюжет, жанр, янги образлар туFилади. Чунончи, "Минг бир кеча", "Рамаяна", "Калила ва Димна", "Кобуснома", "Бобурнома", Умар Хайём рубоийлари, Хрфиз Газаллари, Алишер Навоий достонлари, Робиндранат Тагор романлари сингари юзлаб асарларнинг Fарб тилларига килинган сон -саноксиз таржималари туфайли китъа халкларининг ижтимоий-маданий ва адабий-эстетик хаётида туFилган янгича тасаввурлар, карашлар, тушунчалар, образларни тадкик килиш хамон таржимашунослик олдида турган мухим муаммолардан биридир. Айни вактда, Гарбий Европа адабиёти асарларининг шарк халклари тилларига килинган сон-саноксиз таржималари туфайли юз берган катта сифат узгаришлари хам исбот талаб килмайдиган хакикатдирки, бу хам янада чукуррок урганилиши лозим булган мухим масала хисобланади.

Таржима ва таклид, таржима-таъсир-таржима масалаларининг мундарижаси урганилаётган объект, давр, тиллар, жанр хамда адабий регионга караб, FOятда хилма-хил ва мураккабдир.

Хусусан "Хдмлет" трагедиясининг инглизча асл нусхаси, русча таржимаси ва узбекча таржималарини киёслаб шундай хулосаларга келиш мумкин: яъни русча таржимасида жушкин шеърий ифода ва оташин хиссиёт билан суFорилган бош кахрамон образи сусайтириб берилган, узбекча таржима булса, асарнинг асл инглизча нусхасига мувофик келади; узбекча таржимада русча матннинг зидди уларок, фожианинг умумий жарангосини кутариш, тантанавор макомда жаранглаган шеърий образларни саклашга интилиш майли сезилиб туради; Шекспир луFатида юксак поэзия унсурлари учрайди, русча таржимада эса улар четлаб

утилади, М.Шайхзода бу масалада хам инглизча нусхага караб "андоза олган". Хуллас, узбек таржимонининг шоирлик мехнати, уз ишига ижобий муносабатда булиши ва инглиз тилини бирмунча билиши туфайли, рус таржимадаги айрим нуксонларни уз таржимасида тузата олган ва узбек тилида Хдмлет монологининг худди асил инглизча нусхага мукобил тарзда хамоханг жаранглашига эришган.

Ана шундай юбксак саъвияли таржималар туфайли Вильям Шекспирнинг хаётбахш таъсирини Ойбек, Гафур Гулом, Хдмид Олимжон, Максуд Шайхзода, Уотун, Туроб Тула сингари жуда куплаб узбек адибларининг ижодида куриш мумкин.

Вильям Шекспирнинг узбек адиблари ижодига таъсири даставвал тарихий мавзуларга мурожаат этишда уз ифодасини топади. Халкларнинг утмиш тарихига муражаат килиш, унинг тараккийпарвар, миллий озодлик FOялари билан суFорилган сахифаларини ёритиш, ундаги шарфли ва машъум вокеаларни илFор реалистик мавкедан туриб бадиий талкин этиш, буюк тарихий шахслар фаолиятини чинакам санъаткорона, хакконий бадиий умумлаштириш тарихга кайтиш, уни тирилтириш, идеаллаштиришни англатмайди. Аксинча, бу тарихни замонга хизмат килдириш намунасидир.

Таъсир ёзувчига илгаридан узи уйлаб юрган муддаонинг режалаштирилишига бир туртки, ишора демак ёки янги фикр, янги FOянинг туFилишига доялик килади, сабабият туFдиради.

Маълумки, "Мирзо Улугбек" фожеавий асарини яратиш максади, шубхасиз, Шайхзодада тусатдан, фавкулодда пайдо булмаган ёки Шекспирнинг муайян бир асарини - бу хох "Ромео ва Жульетта" булсин, хох "Хдмлет" булсин - таржима килиш натижасидагина туFилган эмас. Бу кенг маънода Шекспир ижодини синчиклаб урганиш, Шекспир анъаналарини ижодий узлаштириш ва уларни янги давр адабиёти тажрибаси ва талаблари асосида адабий-эстетик амалиётга татбик этиш, бу анъаналарни давом эттириш ва янги шароитда, янги материал асосида ривожлантиришга уринишдан иборатки, бундай шарафли вазифани Максуд Шайхзода шараф билан бажарди.

Зотан, буюк Шекспир тажрибаси узбек адабий мухитига татбик этишга имкон туFдирадиган FOят макбул материалга эга эди. Узининг дахшатини ижтимоий маъноси, фожиавийлиги, кескин тарихий тукнашувларга сероблиги, жахоншумул илFор илмий караш билан диний фанатизм, хурофот ва бидъатнинг тукнашувига доир Мовароуннахрда кечмиш мусибатли вокеалар маълум эдики, мазкур вокеий кечмишлар шекспирона адабий мактаб татбики учун "тайёр" заминни ташкил этарди. Бу - Мирзо Улугбек вокеаси эди. Бунда "Юлий Цезарь"да тасвирланган шох билан халкнинг тукнашуви ва омманинг алданиш ходисаси хам, "Х,амлет"да тасвирланган она билан уFил уртасидаги карама-каршилик ва уларнинг тукнашуви хам, илFор гуманистик FOялар билан хурофот,

жахолат ва худбинликнинг муросасиз тукнашуви хам, кирол (султон)нинг катл этилиши хам, "Кирол Лир"даги фарзандларнинг уз падари бузрукворига карши бориши хам - буларнинг барчаси тула-тукис мухайё эди. Бу кискагина мисоллардан бадиий таржиманинг адабий алокалар, таъсир кабиларнинг кенгайишидаги ахамиятини англаб олиш мумкин.

Юкорилардан куринадики, бадиий таржима масаласи нихоятда теран масаладир. Уни маълум маънода булса хам идрок этиш умуминсоний FOяларни, муаммоларни туFри тушунишга олиб келади. Айникса, жахон адабиёти вакилларининг ижодини урганиш, улар хакида мулохаза юритишда бадиий таржиманинг урни бекиёс эканлиги бугунги кунда сир эмас.

Адабиётлар:

1. Саломов F.T. Таржима назарияси асослари. - Т.: Укитувчи, 1974.

2. Саломов F.T. Тил ва таржима. - Т.: Фан, 1976.

3. Саломов FT. Таржимашунослик назариясига кириш. -Т., 1969.

4. Фёдоров А.В. Основи теории перевода. - М.: Наука, 1956.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.