Научная статья на тему 'Шахарлар ва ахоли турар жойларидаги йўл курилишининг хусусиятлари'

Шахарлар ва ахоли турар жойларидаги йўл курилишининг хусусиятлари Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Калит сўзлар: Шаҳар кўчалари / замонавий шахарлар / кўча ҳаракати / техник полосалар / ер ости иншоотлари / ёритиш электр кабеллари / қизил чизиклар / асбоцементли / бетонли ва темир-бетонли кувурлар.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — И С. Содиқов, М З. Эргашова

Аннотация: Мақолада шахарлар ва ахоли турар жойларидаги йул курилишининг хусусиятларининг назарий асослари келтириб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Шахарлар ва ахоли турар жойларидаги йўл курилишининг хусусиятлари»

AVTOMOBIL YOLLARIDAGI INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR VA TADQIQOTLAR

ШАХАРЛАР ВА АХОЛИ ТУРАР ЖОЙЛАРИДАГИ ЙУЛ КУРИЛИШИНИНГ

ХУСУСИЯТЛАРИ

проф.,т.ф.д. И.С.Содщов; ассист. М.З.Эргашова, Тошкент давлат транспорт университеты Аннотация: Мацолада шахарлар ва ахоли турар жойларидаги йул курилишининг хусусиятларининг назарий асослари келтириб утилган.

Калит сузлар: Ша^ар кучалари, замонавий шахарлар, куча уаракати, техник полосалар, ер ости иншоотлари, ёритиш электр кабеллари, цизил чизиклар, асбоцементли, бетонли ва темир-бетонли кувурлар.

Замонавий шахарлар ва кишлокларнинг кучалари хамда йуллари ер усти ва ерости жихозларини уз ичига оладиган мураккаб мухдндислик иншоотларидан иборат.

Ер усти жихозларига куйидагилар киради [1]: катнов кисм ва йулнинг йул тушамалари, ёритиш, алока ва шахар электр транспортининг конструктив элементлари, бекатлар, куча хдракатини бошкариш мосламалари ва белгилари, павильонлар ва кукаламзорлаштирилган (1-расм) худудлар киради.

15300

1-расм. Шахар куча ва йулларини режада куриниши

Куча ва йулларнинг умумий кенглиги - курилиш чизиги орлигидаги масофага, мавжуд бино ва иншоотларнинг баландлигига, кукаламзорлаштириш хусусиятига, пиёдалар йулакларининг кенглигига, ер ости иншоотларини жойлаштириш учун ажратилган техник полосалар кенглигига ва бошка омилларга боглик [2].

Шахдр кучаларининг магистрал ер ости тармокларини ёткизиш имконияти кузда тутиши лозим (2-расм): канализациялар; сув тармоклари: дренажлар: сув кувур йули (хужалик, ёнгинга карши сугориш ва саноат сув кувур йуллари): газ кувур йуллари, иссиклик кувур йуллари (сув ва буг кувур йуллари): паст ва юкори кучланишли кувват узатиш кабеллари; юкори ва паст кучланишли шахдрни ёритиш электр кабеллари; электротранспорт кабеллари; алока кабеллари (телефон, телеграф ва радиоешиттириш); энергетика-хужалик алока кабеллари; муассасавий алока кабеллари; ёнгин ва бошка канализация кабеллари киради [3,4].

TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI

AVTOMOBIL YOLLARIDAGI INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR VA TADQIQOTLAR

2-расм. Шахар куча ва йулларида ерости мухандислик тармокларини жойлаштириш

Кучалар, чоррахалар ва майдонларни режалаштириш ах,оли турар жойини умумий режалаштиришнинг мухим таркибий кисми хисобланади. Лойихалаштириш норматив хужжатларига [3] кура кучалар ва шахар йуллари куйидаги тоифаларга булинади (1-жадвал):

1-жадвал

Кучалар тоифаси Х,аракат-нинг хисоб тезлиги км/с Х,аракат йулагининг эни, м Х,аракат йулагининг сони 5 н э а т т а Ы г н э и г гда м а а л if и з и т л и з и к Тротуарнинг энг катта эни, м Тархдаги эгриликнинг энг кичик радиуси, м Узунасига энг катта нишаблик, % Вертикал эгриларнинг энг кичик радиуслари, м

м и р в а Mi м и н о б

И. Умумшахдр ахдмиятидаги магистраль кучалар: 100 3,75 6-8 - 4,5 500 50 6000 1500

тухтовсиз хдракат

тартибга солинувчи хдракат 80 3,75 4-8 60 4,5 400 50 6000 1500

ИИ. Туман ахдмиятидаги магистраль кучалар 60 3,75 3-4 45 3,0 250 60 4000 1000

ИИИ. Махдллий ахдмиятга эга кучалар: 40 3,5 2-3 25 2,25 125 80 500 250

турар жой курилишида

ишлаб чикариш ва коммунал-омбор зоналарда 60 3,5 2-4 35 1,5 250 50 4000 1000

TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI

AVTOMOBIL YOLLARIDAGI INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR VA TADQIQOTLAR

Тротуарлар пиёда катнов кисмининг эни пиёда харакатнинг 0,75 м булган бир йул каторига колдиксиз баробарлигида кабул килиниши лозим. Тротуарлар пиёда кисми энига дуконча, тухташ бекатлари, уриндиклар ва хоказоларни жойлаштириш учун зарур майдонлар киритилмайди.

^айта куриш шароитида бир каватли курилишда турар жой кучалари ва тор кучаларнинг кундаланг кесимида тротуарни бино пойдевори буйлаб кетган йулак билан кушиб юборишга йул куйилади [1].

Куча катнов кисмидан пиёда утишларнинг эни камида 4 м кабул килиниши керак. ^изил чизиклар ёкалаб жойлашган тротуарларда харакат йулагини утказиш имконияти 700 пиёда/соат, куча катнов кисмидан бир сатхдаги пиёда утишда - 1200 пиёда/соат, ер ости пиёда утишларда - 1500 пиёда/соат микдорида кабул килинади.

Тротуарларнинг узунасига нишаблиги уларнинг нишабли кисми узунлиги 30 м дан ошмаганда купи билан 60%, тог шароитларида эса - купи билан 80 % булиши мумкин.

Катта нишабларда ва улар узун булганда зиналар куриш кузда тутилиши лозим. Тротуарлар болалар ва ногиронлар аравачаларининг харакатини ШНК 2.07.02.07 -"Инсонларнинг хаёти ва фаолияти мухитини ногиронлар эхтиёжлари ва ахоли-нинг кам харакатланувчи гурухларини хисобга олган холда лойиха-лаш" талабларига мувофик таъминлаши зарур.

Тухтовсиз харакат магистралларининг марказий катнов кисмларидан пиёда утишларни одатда турли сатхларда барпо этиш лозим.

Пиёда ер ости йулакларининг энг кам эни 3 м, бир томонлама зиналар эни - 2,25 м (ер ости йулакнинг иккала охирида хар бирининг эни 2,25 м булган иккита зина курилиши шарти билан) кабул килинади. Барча пиёда йулакларда болалар ва ногиронлар учун эни камида 1 м булган тушиш жойлари кузда тутилиши лозим.

Пиёда ер ости йулакларида маданий-маиший хизмат курсатиш объектларини жойлаштириш ёнгин хавфсизлиги коидаларига катъий риоя килган холда ва Узбекистан Республикаси ИИВ ЁМБ ва МХХ билан келишилган холда йул куйилади.

Туман ахамиятидаги магистраль кучаларда, ажратиш йуллари билан ажратилган велосипед йулакларини кузда тутиш мумкин. Ахолининг оммавий дам олиши зоналарида ва бошка кукаламзорлаштирилган худудларда велосипед йулаклари бошка куча, йуллар ва пиёда харакатидан алохида килиб кузда тутилиши керак. Велосипед йулаклари бир томонлама ва икки томонлама харакатли килиб барпо этилади, бунда велойулак четидан энг кам хавфсизлик масофаси, м:

йул цатнов цисмигача, транспорт иншоотлари таянчлари, дарахтларгача - 0,75; тротуарларгача - 0,50;

автомобиллар тухташ жойлари ва оммавий транспорт бекатларигача - 1,50 м булиши керак.

Шахар кучалари ва йулларининг лойихалари шахарларнинг маъмурий, халк хужалигидаги ва маданий-тарихий ахамиятидан келиб чикиб ишлаб чикилади. Бунда тоифаси, жойи, табиий иклими, архитектура ва маданият ёдгорликларининг борлиги хамда бошка хусусиятлари хисобга олинади [4].

Геодезик ва гидрогеологик кидирувларнинг материаллари, мавжуд курилмалар ва иншоотлар, шунингдек, дарахтзорлар, мавжуд ва лойихаланаётган ерости мухандислик тармоклари хакидаги маълумотлар, келгусидаги харакат жадаллиги ва таркиби тугрисидаги маълумотлар шахар йуллари ва кучаларини лойихалаштириш учун дастлабки материаллар хисобланади [5].

Шахар кучалари ва йулларининг ишчи чизмалари таркибига:

TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI

AVTOMOBIL YOLLARIDAGI INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR VA TADQIQOTLAR

вертикал режалаштириш, буйлама кесим, пикетлардаги ва мухим нукталардаги кундаланг кесимлар, конструктив кудукларини куриш, кайтадан тупрок билан тулдириш, ортикча тупрокни бошка жойга олиб кетиш ва бошкалар.

Сув иншоотлари учун асбоцементли, бетонли ва темир-бетонли кувурлар кулланилади. ^уриш ва сув кабул килиш кудуклари яхлит бетонли ва темирбетонли конструкциялардан курилади. Вертикал режалаштириш, мухандислик тармоклари ва сув иншоотларини куришга оид ишлар бажарилгандан кейинги ер ишлари тупрокни жойига солиш, йул пойи юзасини шиббалаш, «корито»ни куришдан иборат. Иш технологияси бошка максаддаги автомобиль йулларини куришдаги ишлар технологик жараёнлари билан бир хил [3].

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Лобанов Е. М. Транспортная планировка городов: Учебник для студентов вузов.— М.: Транспорт, 1990.—240 с.

2. Леонтович В. В. Вертикальная планировка городских территорий: Учеб. пособие для вузов. — М.: Высшая школа, 1985. 119 с.

3. И.С. Садиков "Инженеринг городских транспортных сооружений." 2020

4. Z.S.Ubaydullayeva, Sh.R.Xalimova. "Muhandislik geologiyasi va gruntlar mexanikasi".

2021

TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.