CC BY
4ТАРДЖЕЪБАНД И ЕГО ВОЗНИКНОВЕНИЕ
Тарджеъбанд является одним из видов персидско-таджикской поэзии, что берет своего начало с конца Х-го и начало Х1 вв. Впервые в персидско-таджикской классической литературе на этом виде поэзии написали такие поэты как: Манучехри Домгони, Фаррухи Систони, Носир Хусрав, Рашид Ватвот, Масъуд Саъди Салмон, Саид Хасан Газнави и другие, что в последующие века тарджеъбанд получил широкое распространение. В статье мы постарались дать словарное и терминологические значение тарджебанда на основе высказывание Мухаммада Гиёсиддина, %асана Амида и теоретиков литературоведов Шамса Кайса Рози, Рашида Ватвота, саид Махмуда Нишота и Мухаммад Таки Бахар. В ходе исследования выяснено, что тарджебанд является одным из распространённых жанров персидско-таджикской классической литературе.
Ключевые слова: тарджеъбанд, возникновение, псевдоним, поэзия, газель, вид поэзии, строка, развитие, Мухаммад Гиёсиддин, Хасан Амид, теоретик.
TARJEBAND AND ITS OCCURRENCE
Tarjeband is a type of Persian-Tajik poetry, which originates from the end of the 10th and beginning of the 11th centuries. For the first time in the Persian-Tajik classical literature on this kind ofpoetry wrote such poets as: Manuchehri Domgoni, Farruhi Sistoni, Nosir Khusrav, Rashid Watvot, Masud Sadi Salmon, Saeed Hasan Ghaznavi and others, which became widespread in subsequent centuries. In the article we tried to give the dictionary and terminological meaning of the tejard based on the statements of Muhammad Giyosiddin, Hasan Amid and literary theorists Shams Kais Rozi, Rashid Watchot, Said Mahmud Nishot and Muhammad Taki Bahar. In the course of the study, it was found out that the tardjeband is one of the widespread genres of Persian-Tajik classical literature.
Keywords: targeband, occurrence, pseudonym, poetry, gazelle, type of poetry, line, development, Muhammad Giyosiddin, Hassan Amid, theorist.
Сведение об авторе:
Абдуллохи Усмонали - доктор PhD. филологического факультета ТГПУ им. С. Айни, тел: (+992) 988403445. @email. ru.
About the author:
Abdulloi Usmonali - doctor PhD. Of the philology faculty, TSPU named after S. Aini. Tel.: +992988403445. @email. ru.
ШО^ НЕЪМАТУЛЛОХИ ВАЛЙ ДАР ТАЗДЩИ САИД НАФИСЙ
Абдуллоева С.К.
Донишкадаи давлатии забощои Тоцикистон ба номи С. Улугзода
Яке аз намояндаи силсилаи маъруфи тасаввуф Сайид Нуридцин ибни Амир Абдуллох машхур ва маълум ба Шох Неъматуллохи Валй соли 1329-и мелодй дар шахри Мохони наздикии Кирмон, Чумхурии имрузаи исломии Эрон ба дунё омадааст. У шоир, ориф ва мутафаккири бузурги асрхои XIII-XIV ба шумор рафта, дар рушду нумуи илму адабиёт ва фарханги точику форс сахми арзандае гузоштааст. Дар давраи чавонй дар шахрхои Самарканд, Х,ирот ва Язд зиндагй карда, дар синни 24-солагй ба зиёрати Маккаи муаззама рафта муддати 7-сол он чо икомат намудааст. Сабаби хафт сол икомат кардани шоир бехуда набуда, балки тули ин муддат шогирдии яке аз олимони забардасти сохаи дину шариат Абдуллохи Ёфеъиро ба ухда доштааст, ки аз дасти ин олими забардасти куръонй хирка гирифта ба ин васила дар пайдоиши тарикаи Неъматуллохй асос гузоштааст. Дар дарбори Темуриён, махсусан Шохрух эътибори зиёде дошта, хатто Ахмадшохи темурй низ уро ба дарбор даъват карда будааст.
Дар маколаи мазкур мо кушиш намудаем, ки назари ичмолии адабиётшинос Саид Нафисиро оид ба Шох Неъматуллохй баррасй намоем. Шох Неъматуллохи Кирмонй дар чахони маърифат бо номхои Шох Неъматуллохи Валй, Шайх Сайидшох Неъматуллохи Кирмонй ва Шох Неъматуллохи Зарробй маълуму машхур аст. Аксари мухаккикони ватанию хоричй санаи валодати уро такрибан соли 1329 ва калам додаанд. Дар аксари манбаъхо омадааст, ки ин алломаи улуми куръонй ва пешвои чамоаи бонуфуз 103-сол умр дида, соли 1431-мелодй аз олам даргузаштааст. Макбараи у дар шахри Мохон, ки 35-км дуртар аз вилояти Кирмони Чумхурии исломии Эрон аст, вокеъ гардида имрузхо зиёратгохи кулли мусулмонон ва оламиён аст.
Шох Неъматуллохи Валй дар олами тасаввуф шоир ва мутафаккире ба шумор меравад, ки хануз дар айёми зинда буданаш хосу ом номи уро ба бузургй ёд мекарданд. Аз сарчашмахои адабию таърихй бармеояд, ки дар баробари шоирони дигари тасаввуф чун Чалолиддин Румй, Аттор, Саной, Х,офизи Шерозй, Шох Неъматуллохи Валй низ макому мартабаи хешро сохиб
бyдaacт. Bane мyтaaccифoнa nap бopaи зиндaгинoмaи Шox, Нeьмaтyлдo:и Banñ имpyз мaъnyмoти дaкикy aH^ кaм acт.
My^a^R^M бapyмaнди эpoнй Сaид Нaфиcй o^a бa caнaи вaдoдaти y чунин aндeшa дopaд: 'Сид HypHgAHn Шox, Нeьмaтynдo^и Baлии Mo^OHm Kиpмoнй aз aктoбy ypaфoи мamxypи caдaи хдштум вa нухуми ^и^й acт, ки тacaввyфи эpoниpo тaвьaм 6o шapиaти иcnoмй 6o мapx;aдaи тoзae paxpaмyБ гapдoБид вa пaйpaвoБи coиpи тapикaтx,opo низ тa^ти тaьcиpи xyg rçapop gog. Тaвanлyди Шщ Heъмaтynдo^po бapxe aз кйвди Aмиp Хaлилynдox, - Бaвaи oh чaБoб, pyзи чa^opшaБбeи чax,opдa^yми paбeъ-yn-aввaли 731 хи^й gap шa^pи Xaдaб (aз бидoди ЛyбБOБи фeъnй) вa бapxи дигap пaБчшaБбeи биcтy дувуми paчaби 730 gap кacaбaи кy^бyБOБи KиpмoБ зикp кapдaaБд. Пaдapи вaй Mnp Aбдynдo aз бyзypгoБи мy^тapaми apaб вa мoдapaш aз xaвoБИБи шyбoБкopaи фopc буда-Бд. Hиcбaти y 6o нудах, HaCT бa xapa™ Рacynи Aкpaм (c) мepacaд, чyБOБки xyg фapмyдaacт:
Нeъмamyллощм в- a3 оли Pacyл, Myyappauu орифони pa66oHï.
E
Нyздaxyм ^дШ мaн Pacym Худоcm, Ошкор acm, Hecm пишрнй"[1, cay. 21]
Бa Шox, Heъмaтyллo:и BaioS pиcoлa:oи би^и тacaввyфиpo Биcбaт мeди:aБд, вaдe acapи acocии y «ДeвoБи aшъop» acт, ки gap бaЙБи a^ra мyтacaввиф мaълyмy мaш:yp мeбoшaд. "ДeвoБи amъop"-и Шox, Heьмaтynдo:и Baлñ 6o тac:e:y мyкaддимaи Сaид Haфиcй бa тaбь paraga, gap oh aшьopи мyxтaлифи шoиp ^й goga шyдaacт, ки чунин киcмaт:opo дopocт: "Faзaлиёт", "Tap^e^^', "Kacoид вa мyn:aкpт", MacБaви:o", "Faзaлиёти БOтaмoм", "KИгъaoт", "Рyбoи:o", "Дyбaйти:o", "Myфpaдoт", "Фexpиcти эъдoм", "Mycтaли:oт вa тaьбиpoт". Maзмyни aшъopи cyфиёБaи ypo бeштap мacьaлa:oи вaxдaти вучуд, мap:идa:oи тapaк;киёти шлик вa Faйpa gap бap мeгиpaБд. Faзaл:oи y aкcap мaзмyБи иpфoБй gopaHg. Myвoфики мaьnyмoти мyaллифи «Силcилaт-yл-opифин» ДЪфизи Шepoзй gap Faзaлcapoй пaйpaви Шox, Heъмaтynдoxи Baлй бyдaacт. ХдмчуниБ gap бaьзe мaъxaз:o oмaдaacт, ки идo:иёт gap aшъopи cyфиёБ, aз к&били Ч,aдonyддиБ Румй вa дeвoБи Шox, Heъмaтynдo Baдй xeлe prno4 ёфтaacт.
4yHOHe ки aз ocopи y вa Бигoштax,oи тaзкиpaБaвиcoБ мaьnyм мeшaвaд, y бeштapи у^и xygpo capфи илмoмyзии xyg вa oмyзoБидaБи илм бa шoгиpдoБ гyзapoБидaacт, ки бa кза® 30-:aзop mornpg ypo фapo гиpифтa бyдaacт. Aшъopи ypo aкcapи мy:aк;кикoБи aдaбпaжyx, дopoи :o.ay зaвки иpфoБй дapёфтaБд. Дap ДeвoБи Шщ Heъмaтynдo:и Baлй шeъp вacидaecт, ки y oHpo бaxpи бaёБи aфкopи :aкимoБaвy иpфoБй вa тaъдими дaкoики иpфoБ бa rop мeбapaд.
Уcтoд Сaид Haфиcй gap пeшгyфтopи кигoби "ДeвoБи aшъop"-и Шox, Heъмaтynдoxи Baлй дoиp бa тapтибy тapики илмoмyзии шoиp чунин oвapдaacт: "Чун улуми зoxиpй ypo cepoб HarapA, gap чустучуи мypoди xem бa caйpy caфap -пapдoxт, то бa Maккaи Myaззaмa pacид вa пac aз conдoи гaштy ^op бa зиёpaти maйx Aбдynдoxи Ёфeьй aъoзими ypaфoи oh диёp БOил oмaд вa gap БaxycтиБ дидop бa y дид бoxт. ЧэБoби Шox, gap вacфи y чунин гуяд:
Kym6u eaymy эмоми одил бyвaд. Ефеъй бyвaд ному Абдуллоу Робри pa>paвонu он дapго:
Шox, Heъмaтyллox, иб opифи paббoБиpo ягoБa aвnиёи ^ax,OH xoHga вa Бaфacи ypo дами иcaвй -зиБдaкyБaБдaи HypgaroH дoБиcтa acr
Шaйхu мо бyвaд дaр ^paju мyyapaм, Kymбu вaцmy яготи олaм. Зи дaмaш мypдa мешудй зинда, Нaфacaш :щмну Иеои Мapям (1, cay 20).
Дap идoмaи иб гyфтa:o gap бopaи чй гyБa бa тapикaи Heъмaтynдoxй го^иб myдaБи y Сaид Haфиcй мeaфзoяд: " Бope Ч,aБoби Шox, mc aз хдфг conи кacби фaйз gap xидмaти вaй бa мypoди xem БOид oмaд вa aз дacти y xиpкa гиpифт. Худи шaйx Aбдynдoxи Ёфeъй Ha тaщo бa улуми зoxиpй тacaллyт дoшт вa aз бyзyprтapиБи фyвдo вa мyxддиcoБи acpи xem бa rnywop мepaфт, бaлки capmop aз кaмoлoти бoтиБй низ буд. Шaйx Aбдyллox, низ xиpкaи xempo aз Шaйx Сэжхи Бapбapй гиpифгa буд, gap миёни cидcидaи ypaфoe,ки чaБoби Шox, aктoби cидcидaи xempo пac aз maйx Aбдynдox, Ёфeъй вa шaйx Coœ^ Бapбapй бa oh^o мyттacил мeкapд, cидcидaи мaзкyp, ки aз зaмoБи Maъpyфи Kapxй 6o ho^ cидcидaи Maъpyфия мamxyp буд, бa вocитaи мaкoми бaдaБдe, ки чaБoби Шox, Heъмaтynдoxи Baдй gap caйpy cynyк э^зop rapA, aз oh mc бa cидcидaи Heъмaтynдox,й тaFЙиpи БOм gog вa хдм axHyH бa хдмин БOм мamxyp acт" [1, cax,. 21].
Бояд зикр намоем, ки аксари шоирони мутасаввиф баъди ба мартабаи баланди динй расидан пайрави ягон тарикае мегардиданд.
Дap acpи XIV баъд аз бa хавзаи ил^фи pacмй дapoмaдaни тacaввyф в, низoъхoи ф^ЕД^и мyxтaдифи шиаву cyннй ocopи манзуму мaнcypи cyфиёнa, ки pyхияи cy-rararaßH дoшт, ахамияти мaxcyc пaйдo кapд ва тapFиби ocopи cyфиёни нaмoёни ин дaвpa вaceъ pmo^ ёфт. Бинo ба мaълyмoти мyхaккикoни аф^и миёна баъд аз гадабаи мазхаби шиа дap Эpoн, бapoбapи нуфузи зиёд пaйдo кapдaни ocopи тacaввyфй аз фиpкaхoи oн бeштap жлжлаи Heъмaтyлдoxия, Xa^apra хамчун ифoдaкyнaндaи манфиат^и табакаи миёнаи axo.iñ, xycycaн точилен ва кocибoн дap Эpoн ва X^R^ci^ ингишop мeёбaд. Биcёp мухаккирни мyocиpи тacaввyф ба мжли Kocnw Faнй. Aбyлхycaйни Зappинкyб ва Faйpa дap acocи тахдили ташаккул ва инкишoфи тacaввyф муътакиданд. ки дap Эpoн nac аз acpи XIV жлжлаи Heъмaгyллoхия ва захабия на факдт pmo^ ёфтааст, балки аз ин ж^жла^ биcёp фиpкaхoи .n^apM тacaввyфй низ ба вучуд oмaцaaнд.
Шoх Heъмaтyллoхи Вадй acocгyзopи отжила ё тapикaи Heъмaгyллoхй буда, ин тapикa аз Ибн-yл-apaбй га^чашма гиpифтaacт. У тapикaи мaзкyppo, ки nernap 6o тми japrna^ Мaъpyфия, ки acocгyзopaш Мaъpyфи Kapxï будааст, баъди аз ycтoдaш Aбцyллoхи Ефёьй xиpкa гиpифгaн табдиди нoм кapдaacт ва баъд аз oн пига^аш Хaдидoлa Сoнñ идoмaцихaндaи тapикaи Heъмaтyлдoхй будааст. Бoяд тaзaккyp дoд, ки ин тapикa дap Эpoн 6o хамин нoм маълуму мaшхyp аст:
Донистани илми дин шариат бошад,
Гар дар амал оварй тарицат бошад.
В-ар чамъ кунй илму амал бо ихлос,
Аз бщриризои %ац^ацицат бошад [1, са^.25].
Бoяд зи^ намуд, ки дap бopaи Шoх Heъмaтyллoхи Вадй ва тapикaи Heъмaтyллoхй шapкшинocи фpaнcyз Aнpи Kopбeн cидcидaacapхo ва мaкoлaхoи бeшyмopи xyдpo o-ид ба хаёт ва фaъoлияти Шoх Heъмaтyллoхи Валй ва тapикaи Heъмaтyлдoхй pyи 4on oвapдaaст. У дap acapaш "Мaтepиaлы o тapикaтe Hимaгyллaxи" oвapдaacт, ки Heъмaтyлдoхй чунин зикp мeкyнaц,
ки дap Эpoн якe аз тapикaхoи маълуму мaшхyp дap acpхoи XIII- XIV мaхcyб мeёфт ва нжбат ба paвияи Haкшбaндия, ки дap Хypocoнy Мoвapoyннaхp буд, зуд pyщцy нумуъ кapдa, то Шepoз, БaFдoд oмaцa pacид. Равия ё тapикaи Heъмaтyллoхй 6o мypypи зaмoн дap acpи XVI py ба инкиpoз oвapд ва дap афи XVIII пaхнкyнaндaгoн ва чoннoккyнaндaгoни ин paвия Hypaдишoх ва Kocими Amop ба хиcoб мepaфтaнд, ки тapикaи Heъмaгyллoхиpo ца-p дapбopи Сафавиён ^нтк намуда, то ба x^b^ct^ пахн гapдoнид. To кунун шaхpи Мoхoни Kиpмoн мapкaзи тacaввyф ба хишб paфтa, тapикaи Heъмaтyллoхй дap ин шaхp нaмoяндaгoни бeщyмopи xyдpo дopaд [10, caх.87].
Шoх Heъмaтyлдoхи Валй caфapхoи зиeдe кapдaaст. Дap ин 6opa Саид Haфиcй дap пeшгyфтоpи "Дeвoни Шoх Heъмaтyллoхи Валй"чунин oвapдaaст: "... чашби Шox, ra4>apx^ 6raëpe ба мaмoлики мyxтaлиф кapд. Ин 6op на ба yнвoни як талабаи coдa ва lyCTyiyrape мушток, балки ба yнвoни кутбу мypшидe кoмид, ки ба aнфocи куджи xeш, дищoи aфcypдa ва зaнгopдapo ба вачд oвapдa, х;аёти тоза мeбaxшaц ва толибoни мaъpифaтy oшикoни тapикaтpo cepo6 мeкapд. У тaмoми мapдyмpo шoистaи иpшoд мeдoнист ва дap ба p^ х,амаи м^то^н х,атто мaтpyдин мeгyшyд [ 1, ca^ 23].
Heъмaтyлдoхи Валй ^i^o ба Миcp ва OTmc ба Мoвapoyннa^p caфap кapд ва муддаге дap Сaмapкaнд paxди и^мат афканд ва гуянд, ки дap ин caфap 6o aмиp Teмyp мyлoкoт кapд. nac аз муддаге ба Хи^т paфт ва дap oн 4o H^rno^ кapд caмapaи oн фapзaндe 6o нoми Бypx,oниддини Хaлилyллoх буд, ки пac аз вай мaкoми po^6ap™ cидcидaи Heъмaгyллoxиpo 6ap ухда гиpифт. Ч,адаби Шox, аз Хи^т ба Машх;ад ва аз o^io ба Тафти Язд мycoфиpaт кapд ва муддаге дap oн 4o и^мат гузид ва capaнчoм дap кухбадани Kиpмoн cyкyнaт намуд. nac аз муддаге ба Kиpмoн ва аз oн 4o ба Мo^oн paфт ва к^иб бисту панч coли oxиpи yмpи xeшpo дap Kиpмoн ва ro^e дap Мo^oн cипapй кapд. Дap ин муддат м^то^ни вай аз ак^и ну^ти Эpoнy Хивдycтон ба зиёpaти y мeoмaцaнд ва х;атто аз Хивдycтон тaкoзoи мycoфиpaти чадаби Шoxpo ба oн диёp кapдaaнд, ки вай дap пocyx ба мyкaддaмoти инти^ли xoнaвoдaи xyди - Шox, Хaдилyлдoхи Сoниpo ба oн кишвap фapox;aм намуд' ' [ 1, caх 23-24].
Шox, Heъмaгyлдoxи Валй .nap муддати yмpи дapoз ва бoбapaкaти xyд 6ap xидoфи 6apxe аз cyфиeн кopy фамлият бapoи мaoщpo дap бapнoмaи зиндaгoнии xyд ва мypидoнaш Eaapop дoдa буд. Ч,адаби Шox, ^aмвopa ба мypидoни xyд тaвcия ба кopy фамлият мeкapд ва xyд низ ,niap ин замина capмaшки дигapoн буд. Вай зимни иpшoди мypидoн ав^т^^ дap мaчpaaи xeш ба кишoвapзй мeпapдoxт. Вай мeryфт бe^тapин pиёзaт бapoи тaвcия ва тахзиби нaфc кopy фaъoлият ва xидмaт ба xaдк аст:
Зикри Х,ац эй ёри ман бисёр кун,
Гар тавони кор кун даркор кун [1, са^.43].
Шох Неъматуллох хамвора таъкид менамояд ки гушанишй ва танбалй сабаби касолату сустй ва диноят мешавад ва муридонро ба фаъолияти ичтимой ва муошират бо мардум ва дурй чустан аз маводи мухаддир даъват мекард.
Дар навбати дигар Шох Неъматуллох дар ашъори худ ба андешахои Хофиз назар дошта, ба у киноёте хам задааст. Мисли ин шеър:
Гар маънии танзил бидонад Хрфиз,
Танзил ба ишку дил бихонад Хофиз.
У кард нузул, мо таращи кардем,
Таукиц куца чунин тавонад %офиз [1, сау. 68].
Ва ин шеъри %офиз:
Онон, ки хокро ба назар кимиё кунанд,
Оё бувад, ки гушаи чашме ба мо кунанд?
Киноя ба шеъри Шоу Неъматуллоуи Вали аст:
Мо хокро ба назар кимиё кунем,
Сад дардро ба гушаи чашме даво кунем. [1, сау. 72].
Ба хукми хулоса гуфтан мумкин аст, ки Шох Неъматуллохи Валии Мохонии Кирмонй шоир, суфй ва мутафаккири бузурги XIII-XIV ба шумор рафта, бо осори гаронмояи бадей ва тасаввуфй дар рушду нумуи илму адабиёт ва фарханги точику форс сахми босазое гузоштааст. У кариб сад сол зиндагй кард ва саранчом дар рузи панчшанбе бисту савуми мохи рачаби соли 832 ва ба кавле 834 -хичрй1431 - мелодй дар Кирмон хаёти фониро падруд гуфтааст. Макбараи у дар шахри Мохони Чумхурии исломии Эрон мавчуд аст, ки то ба имруз ин мавзеъ барои кулли мусулмонони дунё зиёратгохи абадй карор гирифтааст.
АДАБИЁТ
1. Девони Шох Неъматуллохи Валй. Бо мукаддима ва тасхехи Саид Нафисй -Техрон, 1374.- 762 сах.
2. Кирмонй, Шох Неъматуллохи Валй. Девон. Бо кушиши Халифаи Баноравонй.-Техрон, 1381.
3. Зарринкуб, Абдулхусайн. Чустучу дар тасаввуфи Эрон. - Душанбе: Ирфон, 1992.
4. Фарханги истилохоти ирфонй. Чопи дуюм. - Техрон, 1386.
5. Нафисй, Саид. Сарчашмаи тасаввуф дар Эрон. - Техрон: Иттиход, 1343.
6. Хдзраткулов, М. Тасаввуф. - Душанбе: Маориф, 1988. - 125 сах.
7. Хддизода, Расул. Тасаввуф дар адабиёти форсу точик. - Душанбе: Адиб, 1999 - 188 сах.
8. Сафо, Забехуллох. Таърихи адабиёт дар Эрон.-Техрон, 1373.- 307 сах.
9. Мухаммади Шох. Саду як газали Шох Неъматуллохи Валй,- Душанбе: Ирфон, 2011.- 103 сах.
10. Анри Корбен. Световой человек в Иранском суфизме Москва, 2013 - 238 стр.
11. Философско-религиозные воззрения и ирфан Шах Ниматуллаха Вали Кирмани, - Душанбе 2014. - 114 стр.
ШАХ НЕГМАТУЛЛАХИ ВАЛИ В ИССЛЕДОВАНИИ САИДА НАФИСИ
В данной статье автор рассматривает жизнь и поэзию Негматуллахи Вали с точки зрения литературоведа Саида Нафиси. Негматуллахи Вали является великим поэтом, суфиеми мыслителем 13-14 вв., который внес свой огромный вклад в развитие персидско-таджикской культуре и литературе. Поэт положил основу религиозному течению Негматуллахи, предпосылки которого исходит из суффизма Шаху Негматуллахи Вали преписывают многогчисленные суффийские трактаты, но его Диван является самым основным произведением. Данный Диван бьл подготовлен к печати с предисловием и комментарием Саидом Нафиси.
Ключевые слова: Шах Негматуллахи Вали, одежда дервиша, течение, мыслытель, корректирование, предисловие, поэзия, диван, трактат, суффизм.
SAH NIMATULLAH WALI IN SAEED NAFISI'S RESEARCHES
The author in this article analyses the point of view of Saeed Nafisi, the Iranian literary critic, about Sah Nimatullah Wali's life and poetries. Sah Nimatullah Wali is considered as one of the great poet, mystic and thinker of XIII-XIV centuries and had a worthy part on the development of the science, literature and culture of Tajik-Persian people. The poet was the founder of Nimatullahi Order, which has its roots in Sufism and Islamic mysticism thoughts. A number of mystical treatises are referred to Sah Nimatullah Wali's pencil, but his main work is his "Divan ofpoems " which is popular amongst Sufi mystics. The "Divan ofpoems " of Sah Nimatullah Wali was published by preface and editions ofSaeed Nafisi which consists ofdifferent poems of the poet.
Keywords: Sah Nimatullah Wali, cloak, order, birth, thinker, edition, compare, axis (qutb), mystics (arifs), along, khans, shepherd, arifof God, fakihs.
Сведение об авторе:
Абдуллоева Сафармох Камоловна - соискатель кафедры теории и истории литературы Таджикского государственного института языков имени Сотима Улугзода Адрес: 734019,
г. Душанбе, Республика Таджикистан, ул.Ф. Мухаммадиева, 17/6 Тел: (+992 37) 278650 Email: abdulloeva.safarmokh@mail.ru About the autor:
AbduHoeva Safarmoh Kamolovna - scientific reargher of department of the theory and history of Literature in Tajik State institute ofLanguages by S. Ulugzoda Adress: 734019, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Mukhammadievst. 17/6 Tel: (+992 37) 278650. E-mail: abdulloeva.safarmokh@mail.ru
НАЗАРИ БОЗОР СОБИР МАЬфМ ВА МАРТАБАИ ШОИРОНИ ХДМЗАМОН ВА ШЕЪРИ МУОСИР
Талбзода М.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айнй
Бозор Собир аз зумраи он шоиронест, ки ашъораш тамоми сохахои хаёти ичтимоии халкро фаро гирифтааст. У на танхо ба праблемахои дохили, балки ба бурунмарзи он низ ру овардааст. Аз ин ру ашъори у гуногун чанба буда, сохахои гуногунро дар бар мегирад, ки афкори адабй ва эстетикии у аз зумраи онхост.
Дар ашъори Бозор Собир масоили мухталифе доир ба адибону шоирон метавон дарёфт, ки тафаккури уро доир ба ашхос ва акоиди шоирони хамзамон ва арзиши шеъри онхоро муаян мекунад. У вобаста ба идроки ашъори хар шоир ба он аз диди худ бахо додааст. У ба шеър таваччух ва ба шоир эхтиром мегузорад.
Бозор Собир аз вазъи сиёсию ичтимоии солхои 1991-92 огахии комил дошта, хизмати фарзанди фарзонаи ватан, шоир ва кахрамони миллат Садриддин Айниро дар шеъри ба у бахшидааш «Айнй» чунин ба риштаи назм мекашад:
Умри Айнй аз барои халк сарфи хома шуд, Халки моро дафтари Айни шауодатнома шуд. Сарзамини мо худ аз осори у сар мешавад, Ин замин бо у ба дунёе баробар мешавад. [2, с. 34]
Шоир хизматхои нависанда ва шоири советии точик Садриддин Айнаро, ки барои ба истиклолият ва давлати худро ба даст овардани точикон кардааст, мохирона ба калам дода, дафтари («Намунаи адабиёти точик») уро шаходатномаи халк номидааст. У ашъори то ба замони Айниро ба дарёе шабохат додаст, ки сохилнишинонаш бе об мондаанд. Дар идома норасоихое, ки халки точик то ба даст овардани истиклол доштаро зикр карда, шикоят мекунад, ки Рудакй бо ин бузургй дар зогохаш Панчруд гумном буд. Бухоро, ки маркази илму адаб буд мардум аз Али (яке аз чорёрони Мухаммад с. ва сарлашкари араб.) бохабар буд ва аз Абуалй , ки табиб, шоир, файласуф ва астраноми машхури классики мардуми форсу точик аст, бехабар буданд. У менигорад, ки махз бо захмати Айни Рудакй ва Сино дар арсаи олам хамчун намояндагони миллати точик шинохта шудаанд.
Ин уакикат мекунад чашми маро уар бор тар: Кас набуд дар Панцруд аз Рудакй гумномтар. Дар Бухоро бохабар буд мардум аз дунё агар, Аз Алй буд бохабар, аз Буалй буд бехабар. [3, с. 34]
Дар тахлили порчаи мазкур адабиётшиноси варзидаи точик докиори илмхои филология Риахим Мусулмониён назарони зайлро овардааст. "Мухимтарин хадафе, ки дар шеъри Бозор Собир хаст ин таърихи халк аст. Халке, ки такрибан хазор сол давлаташро аз дасташ гиифта буданд" [11.7]
Бозор Собир ин нуктаро хеле мохирона ба калам додаст, ки агар табъи Рудакй шеъри асил офарид, Айнй ин шоири асилро ба халку ватанаш ошкору ифшо кард:
Гарчи табъи Рудакй шеъри закй эцод кард, Офарин бар табъи Айнй - Рудакй эцод кард. Гар ба дунё рафт Сино чун табиби иллате, Кард уро уиммати Айнй табиби миллате. [2, с.34]
