CC BY
5
УДК 82/821.2 ББК 83.3-4
МА^ОРАТИ ЧЕХ,РАНИГОРИ ВА МАНЗАРАПАРДОЗИИ САТТОР ТУРСУН
МАСТЕРСТВО САТТОРА ТУРСУНА В СОЗДАНИИ ПОРТРЕТА И ПЕЙЗАЖА
Рацабова Сарвара Цаххоровна,
муаллимаи кафедраи адабиёти муосири тоцики ДДХ ба номи акад. Б. Гафуров (Тоцикистон, Хуцанд)
Раджабова Сарвара Каххоровна, преподователь кафедры современной таджикской литературы ХГУ им. акад. Б. Гафурова (Таджикистан, Худжанд)
SATTOR TURSUN'S MASTERSHIP IN CREA TION OF PORTRAIT AND LANDSCAPE
Radjabova Sarvara Kahhorovna, assistant of Modern Tajik literature department under Khujand State University named after academician B. Gafurov Tajikistan, Khujand E-MAIL:
Калидвожахо: Саттор Турсун, насри муосири тоцик, че%ранигори, манзарапардози, %унари нависанда
Мацола ба омил%о ва замина%ои че%ранигори ва манзарапардози дар насри бадеии Нависандаи халции Тоцикистон Саттор Турсун бахшида шудааст таври цудогона дахл шудааст. Таъкид гардидааст, ки нависанда тасвири портрет ва манзара%ои табиатро барои ифодаи %олати равонии ца%рамону персонажно, ворид кардани хонанда ба цараёни воцеа%о инчунин ба %ам пайвастани %одиса%о истифода бурдааст. Бино ба тацозои сюжети асар ва нияти эцоди нависанда го%е циёфаю андоми персонажро ба тафсир тасвир менамояд, го%е бо овардани ду-се цузъиёт иктифо меварзад. Дар повесту %икоя%ои нависанда, хусусан «Сукути цулла%о» «Мегуянд, ки модарам» манзара%ои табиат ва унсур%ои он цузъи таркибии тасвир буда, бо ру%ия ва %олат%ои ца%рамонон %амо%анг мебошанд ва дар муассир гардонидани каломи нависанда нацши му%им доранд.
Ключевые слова: Саттор Турсун, современная таджикская проза, создание портрета и пейзажа, писательское мастерство
Изложен анализ факторов и предпосылок создания портретов персонажей и пейзажа в художественной прозе народного писателя Таджикистана Саттора Турсуна. Отмечается, что писатель использует портрет и пейзаж для отражения психологического состояния персонажей, введения читателя в русло событийной канвы произведения, а также для передачи взаимосвязи событий. В связи с особенностями развития сюжета произведения и творческим замыслом писатель иногда приводит подробное описание внешнего вида героев, а иногда ограничивается приведением двух-трех деталей портрета. В повестях и рассказах писателя, особенно в "Молчании вершин" и "Говорят, что моя мать...", пейзаж и его элементы являются составной частью изображения и созвучны с душевным состоянием героев, играя важную роль в воздействии писательского слова на читателя.
Keywords: Sattor Tursun, modern Tajik prose, creation ofportrait and landscape, writer's mastership The author of the article dwells on the analysis of factors and prerequisits beset with a creation of characters' portraits and landscape in the imaginative prose by People's writer of Tajikistan Sattor Tursun. It is underscored that the writer uses portrait and landscape for a reflection of personage's
psychological state, introduction of a reader into the channel of eventful flow and also for conveyance of mutual connection of situations. In association with the peculiarities of plot development and creative design the writer sometimes adduces detailed description of characters' appearance, but from time to time he confines himself with two-three particulars of a portrait. In writer's narratives and short stories, especially in "Silence of Peaks" and "They Say that my Mother..." landscape and its elements are a compound part of description congenial with personages' spiritual state and they play an important role in writer's word affect upon a reader.
Зимни эчод ва офариниши асари бадей дар радифи воситадои созмондидандаи тасвир ва тасвиргарй чедранигорй ва манзарапардозй мавкеи хеле мудим доранд, ки мукаррар кардани ондо аз масъаладои мудим ва зарурии адабиётшиносии муосири точик шинохта шудааст. Дар заминаи чедранигорй ва манзаранигории насри муосир тадкикоти мудиму арзишманде аз чониби адабиётшиносон сурат ёфта, аз чумла, ба бардошти дурусти мудаккики чедрашинос профессор Абдусамади Мулло «тадкику баррасии муфассалу фарогири ин масъала имкон медидад, ки мо ба коргоди эчодии нависандагон ворид шавем ва вежагидои сабкию дунарии онро ошкор созем» (2, 183).
Дар осори адабии дар нависанда дар баробари вазъу рудияи замон ва акидадои ичтимой андеша ва чадонбинии хоси у низ тачассум меёбад. Ин шеваи эчод барои офаридани образдои мукаммали замонй, мукаррар кардани хусусиятдои барчастаи инсон, нишон додани чигунагии чозиба ва тавоноии шахсии типдои гуногуни чомеа, барои амику мукаммал ва дакику сервусъат фаро гирифтани доираи фадмишу иктидори маънавии халк ва масъаладои даётии у муфиданд. Максади эчодии нависанда дам дар иртибот бо зиндагинома ва муносибати у ба додисадои чамъиятй ифода ёфтани руди хоси замон мебошад (7).
Азбаски чедранигорй ва манзарапардозй дар адабиёт ба масъаладои мудими поэтикаи асари бадей иртибот дорад, ба он таваччуд кардани адли тадкик низ дар роди муайян кардани махсусияти инкишофи насри муосири точик вобаста ба дунару истеъдоди адабии нависандагон муфид ва арзишманд ходад буд. Тадкики ин масъала барои намоён кардани чедраи дунарии симонигории адибон мудим мебошад.
Нависанда зимни тасвири киёфаи кадрамон ё персонаждои асар имкон пайдо мекунад, ки на тандо чузъиёти чедраву андоми ондоро ба тасвир оварад, балки муносибати худро бевосита ё ба воситаи сухани персонаждои дигари асар баён созад, чидатдои мусбату манфии рудияву характери ондо ва долати равониашонро ошкор намояд. Мунаккиди маъруфи рус Б. Галанов бардак кайд мекунад, ки «тамоми таъри-хи портрет модиятан таърихи пур аз драматизми мубориза ба хотири инсон, ба хоти-ри тачассуми боэътимоди дакикат ва умки характер дар асардои санъат аст» (1, 7).
Равиши эчодии нависандаро дар чедранигорй ва манзарапардозй падидадои мудими дунарй ва сабкию поэтикй муайян мекунанд. Бо такозои ин омилдо нависанда годе киёфаву андоми персонажи асарро батафсил тасвир менамояд ва годе бо овардани ду-се чузъиёт иктифо мекунад. Дар баробари ин, ба тарзи чедранигории нависанда тамоюлдои адабии давр, анъанадо ва колабдое, ки барои тасвири типдои муайян дар адабиёт роичанд, таъсир мегузоранд.
Дар асардои бадеии Нависандаи халкии Точикистон Саттор Турсун, ки як давраи инкишофи насри муосири точик ба номи у ва дамнаслонаш Урун Кудзод, Карматуллоди Мирзо, Сорбон, Абдулдамид Самад ва дигарон зич алокаманд аст, ба тарзу гунадои мухталифи чедрасозиву чедрапардозй ва тасвири хоси чедраи инсондои мухталифтабиати чомеа мутаваччед мешавем. Ин нависандагон бо назардошти
мавкеи гражданй ва ичтимоии худ дарчи бештар кушиш ба харч додаанд, ки дар тачассуми ормондои волои замон ва чомеа аз роди офаридани чедраи кадрамонони худ кадами чиддй гузоранд. Аз ин нуктаи назар кадрамонони офаридаи ин нависандагон вокеан дам мадсули зедну табъи волои ондо ба шумор меравад ва ин кадрамонон вокеан дам ба симодои машдури адабй табдил ёфтанд, ки бори як катор муаммодои умдаи замон ва чомеаро бар душ доранд.
Хусусиятдои барчастаи зодири чедрадои офаридаи ин нависандагон, дар баробари ин тарзу шеваи андешапардозии ондо метавонанд дар тачассуми тарзу мудити зиндагй ва одатдои муайяни замон ва чомеа накш гузошта бошанд. Аз ин чидат нависанда имкон ба даст меоварад, ки дар иртибот ба андешаву хислати кадрамонони худ чузъиёти асосии чедраву киёфаю андоми персонаждоро тасвир намояд ва, ба ин васила, вазъи ичтимой, олами андеша ва чигунагии касбу машгулияти ондоро нишон дидад. Масалан, дар повести «Камони Рустам» зимни тасвири чузъиёти портрети ронандагон «дастони шахшулу бокувват» (6, 9) ва «дастони шахшули сиёдтоб, чунон ки як кисми чудонашавандаи дамин мошин бошанд» (6, 184) таъкид шуда, дар повести «Пайванд» сафедии чедраи Фардод аз забони амакаш дамчун натичаи дар шадр зиндагй кардани у маънидод гардидааст (7, 33). Тасвири киёфа ва андоми Акрам-бобо дар повести «Сукути кулладо» ифодагари хастагиву нодорист, ки дар замони чанг мардуми задматкаш гирифтор шуда буданд: «Содик як нафас ба пайкари надиф, руи пурожанги дар офтоб сухта, риши тунук саллаи хурдакаки фашаш кутод ва эзору яктаки чиркину чо-чо даридаи Акрам-бобо нигариста, ба хаёл рафт» (5, 130).
Х,икоядои «Нисфирузй», «Думбура», «Сарфаи сари оташдон» ва «Катарин» бо тасвири батафсили портрети кадрамондо огоз мешаванд. Дар дикояи «Думбура» нависанда зимни офаридани портрети муйсафеди думбурасоз аввал дастони уро тасвир мекунад: «Дастони дароз-дарози серрагупаи у дар сари зонувонаш ором мегирифтанд. Ангуштонаш низ дароз, сиёдтоб ва садле кач буданд, - мисли радаи навнидолон, ки аз андак фишори бод дама баробар ба як тараф хам мехуранд» (8, 370). Аз сужети дикоя маълум мегардад, ки муйсафед аслан согутарош буд ва бо тасвири дастони у огоз шудани дикоя бо дадафи нависанда дар мавриди офаридани симои муйсафед созгор мебошад.
Дар дикояи «Сарфаи сари оташдон» нависанда рузгори ду нафар дамсоя -Ситора ва Шадзодаро тасвир карда, мазмуну модияти даёти ду навъ оиларо инъикос менамояд, ки яке аз ондо оилаи муаллимаи мактаби тадсилоти умумй, дигаре -хонадони зани сарватпараст ва одамбезор аст. Нависанда дар огози дикоя портрети ин ду занро бо чанд чузъиёти хос ба калам медидад, ки то андозае муносибати субъективии уро низ бозгуй менамояд: «Зани чавони миёнакад... Вачодати зан (Ситора - Р. С.) гирифта метобад. Усмаи абрувони хеле дароз - аз ин ру як кадар хунук - ва зиёда сурмаи чашмонаш низ наметавонанд табъи носози уро, ки эдтимолан аз чизе ё аз касе сахт ранчидааст, бартараф созанд» (8, 339).
Чедраву андоми Шадзодаро, ки бо савияи чадоншиносиву фарданг, ахлоку маънавият дар мукобили Ситора карор дорад, нависанда чунин тасвир месозад: «Ва дарро аз пушти худ бесадо пушида, дар китф сумкаи чигарранги шинам, ба дадлез зане кадам мегузорад болобаланд, гунадояш батароват, лабонаш хушоб, муи ба хурмой моили гафсаш мадин шоназада, чашмони шухаш зиндаву зебо... Вай бо табассуми ширин салом дода, адвол мепурсад» (8, 340).
Дар рафти судбати ин ду зан, ки нигодашонро ба зиндагиву оиладорй, чадон-биниву дунёи маънавии ондо ошкор менамояд, содиби асар чо-чо дамин хандонруиву нармрафтории Шадзодаро таъкид карда, ба ин васила хайрандешиву некбиниашро бозгуй намудааст. Дикоя бо тасвири киёфаву долати Ситора анчом меёбад, ки тачассуми мармузи зиндагии бемаъниву бемаксади уст: «Вале Ситора парво надорад. Вай тасмаи хилъаташро кушода, чуссаи ба дар дол вазнинашро дамоно болои диван мепартояд. Пас дар як савки табий болинаки мулоими онро ба таки сар кашида, омехта бо садодои гушхарош ва номафдуми «Да-аа-лй, Ч,а-аа-лй...» дуру дароз механ-дад. Ба дарачае, ки аз далкаи чашмонаш дар ин ладза тангаш ришта-ришта ашки гарм задида, сурмаи гафси бехи мижгон ва зиёда сафедии рухсорашро хат-хат шуста, андоми у дар партави кандили мунаввари шифт багоят сард, беруд ва дат-то.бимангез метобад» (8, 352). Дар ин дикоя ба нависанда муяссар гардидааст, ки бо офаридани симои персонаждо дунёи ботинии ондоро вокеиву эътимодбахш нишон дидад.
Дикояи «Катарин» бо тасвири симои марде огоз меёбад: «Як марди биниаш барчастаи газгушт, ки ба назар тахмин панчодсола метобад, сараш бо руймоли гарди мадкам бастагй, курпаи бачилди вазнинро кариб то таки манадаш кашида, дар кати пастаки пеши тиреза хобидааст. Гунадои суп-сурхи у ба чашмони кабуди андак чукураш гуё бозй мекунанд. Якин дарорат дорад мард» (8, 403). Аз тасвири чузъиёти чедраи мард ва мудит хонанда пай мебарад, ки мард дар беморхона бистарй шудааст. Аз диалоги кадрамони дикоя - Дотамбек ва дусташ - Нозилчон сабаби ба беморхона афтодан, дамчунин хислату характери у ва дусташ ошкор мегардад, зеро худи кадрамон дарф мезанад. Агар аз накли ровй хонанда аз киёфаи зодирии Дотамбек ва долаташ дар айни беморй огод гардад, суханони дусти у Нозилчон хислатдои ботинии уро ошкор месозанд ва, ба ин васила, образи кадрамони марказии дикоя мукаммал мегардад: « - Ношукрй накун! - ба худ вачодати чиддй мегирад Нозилчон. - Мардум ба ту эдтироми зиёд доранд. Хурду калон.Чунки нагз медонанд - як инсони дакталошй, дасткушодй, дилу ниятат покиза, чашмат далол, ба ёру ошно садокат дорй, мудимбарорй. Боре нашудааст, ки аз кавлат гашта бошй: дакки ягон бева ё бечораро дам нахурдай, ба амонат хиёнат накардай. Дар дар сурат, мардум инро на дидаанд, на шунидаанд. Аз чумла худи ман. Боз чй лозим ба як марди мусулмон!?» (8, 413-414).
Дар дикоядои «Думбура» ва «Одамони радмдил» нависанда барои номгузории персонаждо як чидати симои зодирии ондоро корбаст намудааст. Дар дикояи «Думбура» чидати характерноки ду персонаж - Зардина ва Ч,ингиламуй тарики таассуроте, ки киёфаву андоми ондо дар зедни муйсафеди думбурасоз бармеангезад, ифода меёбад: «Хаёлаш парешон гардида, муйсафед дар мукобил ду нафарро дид. Дар ду низ чавон - яке зардинаи дароз; дуюмй, ки дар даст магнитафон дошт, миёнакади муяш чингила» (5, 377). К^иёфаву андоми персонажи дигари дикояро нависанда нисбатан батафсил тасвир намудааст: «Ранги руяш пухта, муяш сип-сиёди дароз - он кадар дароз, ки пушти гиребони борониашро пурра пиндон мекард. Куртааш сурхи назаррабо, пичакаш кабуд; гарданбанди дафтрангаш тиру камонро мемонд. Саропо равшанй буд вай, аммо нигодаш... Муйсафед, дилаш андак тад кашида, пай бурд, ки ба нигоди якгуна ором, бадаё ва гамноки у на дар кас метавонад тоб орад» (8, 382). Ин чавон думбурадоро банавбат менавозад ва аз навои сурурангези думбура на тандо атрофиён ба завк меоянд, балки датто «ачаб, ки курси
офтоб - гуё мадз ба дурмат инсони думбуранавоз - аз кодоки абре мулоим ба садни бозор менигарад» (8, 383).
Дар дикояи «Одамони радмдил» низ як чидати симои зодирии кадрамонони дикоя - Миёнакад ва Сиёдчурда барои номгузории ондо истифода шудааст, ки маънои тамсилй касб намудаанд: «Ана, дар кушода шуда, пасопеш боз ду кас ворид гардиданд. Яке навчаи сиёдчурда буд; солим ва бакувват метофт. Дигараш-миёнакад, балки андаке паст. Чунон ки нав аз бистари беморй хеста бошад, ранги руяш задир менамуд. Болои ин сахт мелангид» (8, 544). Индо ду нафар рафиконе мебошанд, ки чанд вакт боз дамдигарро надидаанд ва майхонаро чойи дидорбиниву судбат карор медиданд. Дар чараёни диалоги батафсили дустон хислату характер, муносибати ондо ба якдигар, чузъиёти вокеадое, ки аз сар гузаронидаанд, долати равонии кадрамонон зодир гардида, зимнан чанд масъалаи ичтимой тардрезй мешавад.
Дар тасвири нависанда шахсони маишатдуст, мансабпараст ва форигбол аз лидо-зи киёфаашон аксар фарбед тасвир шудаанд. Аз чумла, дар тасвири нависанда персонажи повести «Камони Рустам» Аскаров «шиками калони ногунчонашро дошта, баланд-баланд механдид» (6, 55), директори совхоз Наимов, ки дангоми мудири гараж буданаш «чавони хушсурати кокина ва кадбаланде буд», ба каси «фарбед ва бепарво» табдил ёфт, ки «Фируз аз чедраи як вактдо барояш шиноси у абрувони гафсу бинии тегадорашро базур фарк мекард» (6, 62), персонажи дигар - Ибродимов аз дикояи «Шабе дар род» бо сабаби ширакайф буданаш «чуссаи фарбедаш ба ин тарафу он тараф алвонч мехурд» (8, 378). Ин тасвирдо мадз барои ошкор кардану нишон додани асли табиату хислати ин гуна инсондо ба кор гирифта шудаанд.
Дар асари бадей арзиши бадеии пейзажро ифода гардидани олами ботинии инсон тарики манзарадои табиат муайян мекунад. Нависанда вобаста ба нияти эчодиаш манзарадои табиат ва унсурдои онро барои нишон додани рудия, долати равонии персонаждо дар ладзадову вазъияти гуногун корбаст менамояд. Адабиётшинос Абдухолик Набавй таваччуди фаровон доштани С. Турсунро ба пейзаж чунин ба мушодида гирифтааст: «Манзара, табиат дар асардо ва дар радифи вокеа, амал, андешаи инсон баробар адамият пайдо карда, барои фарогирии мукаммали вокеият ва дастй мусоидат мекунад» (3, 251).
Манзарадои табиат дар дикояву повестдои Саттор Турсун вобаста ба авзову рудияи кадрамону персонаждо рангубори эмотсионалй пайдо намуда, барои тасвири мудити вокеадо, долату рудияи персонаждо хизмат кардаанд. Дар баробари ин, пейзаж ва унсурдои он ба сифати як чанбаи чадоншиносии нависанда ба зедни хонанда низ таъсиргузор дастанд. Дар повести «Камони Рустам» унсурдои табиат ва манзара воситаи ифодакунандаи замони вокеадо мебошанд. Хатти асосии сужет аз фасли тобистон огоз ёфта, бо инкишофи вокеадо чузъиёти манзара низ тагйир меёбанд ва кадрамонон тирамоду зимистонро паси сар карда, ба фасли бадор мерасанд. Ивазшавии манзарадои фаслдои сол аз як тараф ба гузаштани вакти муайяне далолат мекунад, аз тарафи дигар ифодагари вазъу долати равонии кадрамонон мебошад. Накли нависанда бо тасвири чунин манзара огоз меёбад: «Поезд гузашта рафт. Офтоби ба киём омадаи тобистон истгоди хурдакаки Хайрободро, ки дар васати дашти фарох чун сангрезае дар кафи даст афтода буд, берадмона метафсонд. Болои ин, аз самти чануб тафбод вазида, даворо чанголуд мекард» (5, 5). Бо инкишофи вокеадо манзарадо низ тагйир ёфта, дар охири зимистон кадрамони повест Фируз ба кароре меояд, ки такдирашро бо Назокат мепайвандад ва
6aigu Mac.mx,aT 60 X,ugoaT-aMaK эx,cоc MeKyHag, kh 60 hhthx,oh capg gap
3HHgaruam aneMH HaBe oro3 xox,ag myg. Pyxuau y gap hh MaBpug 60 MaH3apau ocmoh gap oxupu 3hmhctoh co3rop acT: «y MyggaTe 6a ocmohh a3 ^hhoh curopaxo My3anaH Ha3ap gyxTa ucTogy cunac aK Ha^acu HyKyp rupu^Ta, 6a pox,H OMagaam pa$T. A3 hh 6omag, kh gap yMpam, a3 6o3e, kh xygampo MemHHocag, aroH ma6 mho™ hh ma6u oxhpx,oh 3hmhctoh 6a Ha3apu Oupy3 hh Kagap 3e6oBy 6aacpop HaTO^Ta 6yg» (5, 220). flap oxupu noBecT MaH3apau TaMOM mygaHH 6opoH Ba 6ap0MagaHH TupyKaMOH aK HaBi MaiHOH paM3H Kac6 HaMyga, a3 3a6oHH Oupy3 x,aMnyH HeKH ofo3h 3HHgaruu aK^oau
ohx,o u^oga Mee6ag: «Oupy3 cap 6apgomTa, gap nem, gap g0M0HH ca63H gapau Ox,yB0H, kh Topa^T 6a oh ^o Ha3gHK MemygaHg, Tupy KaMOHpo gug, kh rye x,aMau paHrx,0H 3aMHHy ocmohpo gap xyg ^aMi OBapga, 6a aK Tap3H Myaccup ^uraa MeKapg» (6, 230) Ba Ha30KaT hh x,o.tfaTpo 6a nucapam «KaMOHH PycTaM, Ban KaMOHH Ty... BaH...6axTaT 6ygaacT» ryeH MaiHHgog MeHaMoag.
noBecTH «naHBaHg» 60 TacBupu xo6 gugaHH KaxpaMOHH MapKa3HH noBecT - Oapx,og ofo3 Mee6ag Ba 6aigu a3 xo6 6egop mygaH y Kynax,0H nyp6ap$H maxpu MocKBapo Mymoxuga MeKyHag. A3 oh ^ux,aT, kh xo6h Marmym 6a pyx,uaam Taicupu MaH^H Mery30pag, MaH3apau nacu Tupe3a hh3 6a Ha3apam grarupKyHaHga MeTo6ag: «3appax,0H ca6yK6o^H 6emyM0p OMaga 6a mumax,0H Tupe3a MeHHmacTaHg Ba a3 x,apopara xoHa x,aM0H0 06 myga, 6a MOHaHgu amK ox,ucTa $ypy MepexTaHg. ... M0mHH^0H ca6yKpaB, kh gap noHH, gap moxpoxu ax6acTa, a3 Ka6aTH x,a30p0H 3appax,0H 6ap$ 6a MyKo6u^u aKgurap x,apaKaT MeKapgaHg, 6a Ha3apu Oapx,og xypg Ba aK gapa^a H03e6y grarup MeTO^TaHg. HM0paTx,0H nacTy 6a^aHgu gap pyam ca^Kamuga... a3 hh 6omag, kh ^0^0, gap hh HomTroxu $ac.m 3hmhctoh, 6a mho™ Kyxpopaxou Tupa gap coaTH nem a3 6opoH, capgy 6epyx, MeHaMygaHg» (7, 6). HaBucaHga 3hmhh TacBupu ^y3iueTH MaH3apa x,0^aTH paBOHHH Kax,paM0Hp0 6a Ka^aM Megux,ag, kh TapuKH Ka^HMaBy TapKu6x,0H «amK», «aK gapa^a H03e6y grarup», «capgy 6epyx,» H^oga Mee6ag. flap maxpu flymaH6e Ba 3ogrox,H y - BaHgo6 hh3 BaKTH OMagaHH Oapx,og $ac.m capg x,yKMpoH acT, aMMO gap oxupu noBecT HaBucaHga 6a HapM mygaHH x,aB0 umopa Kapga, gap hh 3aMHHa pyxuau KaxpaMOHH noBecTpo, kh 6aigu gugop6HHH 60 nagap Ba naHBaHgoH Tagpu^aH a3 x,hcch H3Tupo6y x,acpaT pax,oH Mee^T, TacBup MeHaMoag: «Ban 6euxTuep cap 6apgomTa, 6a ocmoh HurapucT. HurapucTy HamMOHH 6a ca^eguu 6ap$ ogaTKapgaam aK6opa Hypu T03a rupu^TaHg» (7, 88). HaBucaHga ^y3iueTH MaH3apau ^onx,oepo, kh Oapx,og ca^ap KapgaBy gugaacT, 6a TaBpu TacBup HaMyga, KaBH 6ygaHH эx,cоcн naHBaHgu ypo 60
3ogrox,, kh co^^oh gap03 60 ca6a6u MyHocu6aT^ou nypuxTH^o^ 60 nagapam $ypy MeHHmoHg, TaiKHg MeKyHag: «Ban gap yMpu xyg a3 6ucep rymaBy KaHopu gyHe Ha aK 6opy gy 6op ocmoh^oh a3 hh HaHgHH KapaT 3e6opo gugaacT. BaKTH ca^ap^oam gap yKeHycu OpoM x,aM Kapu6 ^ap py3 (a^a^xycyc nem a3 rypy6u o$to6) moxugu MaH3apae Memyg, kh o6h Ka6ygy ocmohh Ka6ygu 6e^aggy ^ygyg H0rax,0H 6a paHru cypx Ta6gu^ Mee^TaHg;... Bucep^o Memyg, kh ypo, a^arra, ^aa^OHH caxT ^aM Merupu^T. Ba^e Ha 6a oh gapa^ae, kh ^0^0. ocmohh BaHgo6po guga, 6a x,aa^0H Meoag» (7, 89).
neH3a^ gap acap^ou 6ageH ^aMnyHHH 6apou Bopug KapgaHH xoHaHga 6a ^apaeHH HaK^, 6a ^aM naHBacTaHH x,ogucax,o Kop6acT MemaBag. flap noBecTH «CyKyTH Ky^^a^o» ^y3iHeTH MaH3apa Ha TaHx,o gap 6aTHH B0Kea^0 HaKmu MyanaHe gopag, 6a^KH aKHaHg $ac^H noBecT 60 TacBupu MaH3apau Ta6uaT Ba yHcypx,ou oh oro3 Mee6ag. flap hh MaBpug HaBucaHga Kymum HaMygaacr, kh 60 Kop6acTH caHiaTH Tam6ex, Ba Tamxuc MaH3apa^opo ^o^h6 o^apuga, 6aHHH a^30H Ta6uaT Ba aB30H nepcoHa^^o ^aMO^aHrue 6a MueH OBapag: «. o^to6 HaHg nopa a6pu hhth^oh po^ampo cyxTa, 6a rypy6 Mepa^T» (7, 140). «flap
вyсъатободи баланди тира ситорадо багоят дуру хира ва ба монанди яхча хунук метофтанд, гуё ба фикр рафта, шах шуда буданд» (V, 213), «Атроф гарки хомушии вазнине буд. Ба назар чунин менамуд, ки кулладои пурсалобату сокит чун марди дунёдида уро бо тамкину тааммул аз домани худ ба водй гусел мекунанд» (V, 222). Дар чойи дигар манзараи дузнангези кабристон тасвир гардидааст. Андешаманд гардидани як чузъи табиат ва бетафовут мондани унсури дигари он ба марги як инсон гуё ишораест ба муносибати одамон ба ин додиса: «Офтоби тирамод гуё ба хаёл рафта, аз вусъати осмони нилобй ба кабристон менигарист. Анвори заррини он ба руи кабрдои зиёди хурду калон, ки ба дилу дидаи кас беихтиёр дузн тавлид мекарданд, баробар таксим мешуд. Боди сабуки бесар ру-руи гиёддои хушкидаву буттадои хору талха, ки чо-чо дар байни кабрдо руида буданд, бегамона давида, ба чисми нотавони ондо ларза мефиканд» (V, 1б9)
Дар повести «Мегуянд, ки модарам...» тасвири манзарадои табиат ва чузъиёти он кисми чудонопазири чараёни андешадои кадрамон буда, барои ифодаи эдсосоти гуногуни y хизмат мекунанд. Рангдо, садодо ва буйдои зодгод дар зедни y хотироти айёми бачагиро бедор карда, андешадои гуногунро ангеза медиданд. Аз чараёни андешадои рассом, ки «Вандобро бо дама буйдои зиндагиаш ба тасвир гирифтан» меходад, вале «дануз ранги мувофик наёфтааст», мудаббати y ба зодгодаш ифода ёфтааст. Кддрамон манзарадои деда - лаби дарёи ^фрун, тали Начот, осмони баландро, ки «гуё ба деда як файзи беинтидо» мерехт, давлиашонро, ки бадорон, сар то сари он «буи борону алафи тар, буи гову шири навдушида сайр мекунад» (8, 304), ба хотир оварда, зимнан сари вокеадо ва дигаргунидое, ки солдои охир дар зиндагии мардум руй додаанд, андеша меронад. Дар ин замина тасвири манзарадои зиндагии адли деда ва оданги носталжии хотирадои кадрамони повест якчоя бо тардрезии чандин масъаладои ичтимой сурат гирифтааст.
Баррасии дикояву повестдои Саттор Турсун аз лидози корбурди санъати чедранигорй, истифодаи чузъиёти симои кадрамонону персонаждо ба хулосае мерасонад, ки дар осори мардаладои нахустини эчодиёташ нависанда дар тасвири киёфаи кадрамонон бо овардани ду-се чузъиёт дар чо-чои асар иктифо мекунад, чуноне ки масалан, дар повестдои «Сукути кулладо», «Пайванд» ва «Жамони Рустам» ба назар мерасад. Дар повесту дикоядои Саттор Турсун, ки баъди солдои 90-уми асри XX руйи кор омадаанд, масалан, дар дикоядои «Сарфаи сари оташдон», «Kатарин», «Одамони радмдил» тасвири чедраи кадрамонон бо тафсилоти бештаре сурат гирифта, як воситаи муассири ифшои хислатдои ботинй ва долати равонии ондо мебошанд. Нависанда кушиш менамояд, ки персонаждоро дар амалиёту рафтор тасвир намояд. Дар ин замина муносибати нависанда ба симодову вокеадо низ бозгуй мешавад. Чунин тадаввулро яке аз нишонадои сайкал ёфтани мадорати нависандаро дар корбурди унсурдои композитсионии асар маънидод кардан мумкин аст.
Х,амин тарзу шеваи чустучудои эчодии нависанда дар офаридани чедраи инсондои мухталиф сабаб гардид, ки мавсуф ба тарзи вокей ва боэътимод «симои инсонии ба худ хосу нотакрорро кашида бошад. Чедрадои Исмат-падлавон, Содик, падару модар, осиёбон, Мирдабиби гадворасоз, Санги Рамазон, усто Кдмчин, Собир Мухтор, Рустам, Фардод, Шодмон, Икбол, Нусрати даврон ба чозибаи инсонй, дунёи гании маънавиашон вокей ва муассир баромадаанд» (3, 249).
Баррасии ичмолии осори адабии С. Турсун, аз чумла дикояву повестдои y бо максади муайян кардани мадорати нависанда дар тасвири чедрадо ва манзарадои табиат ва чузъдои он корбурди фаровони унсури мазкурро дар осори нависанда
ошкор мекунад, ки барои ифодаи долати равонии кадрамону персонажно, ворид кардани хонанда ба чараёни вокеадо, инчунин ба дам пайвастани додисадо хидмат кардаанд. Дар дикояву повестдои нависанда, хусусан, «Сукути кулладо», «Пайванд», «Мегуянд, ки модарам» манзарадои табиат ва унсурдои он чузъи таркибии тасвир буда, бо рудия ва долатдои кадрамонон дамоданг мебошанд ва барои муассир гардидани каломи нависанда накши мудим доранд.
Бозгуи мудтавои офариниши чедраи комили кадрамон ва нигориши манзарадои гуёи табиат моро ба дарки макоми баланди нависандагии Саттор Турсун водор мекунад. Мадорати нигорандагиву чедраофарии Саттор Турсун аз андешадои якдасти чадонсози у дар заминаи эчод ва офариниши асари адабй дарак медидад. Махсусияти чедранигорй ва манзарапардозии Саттор Турсун хеле мушаххас буда, тадкику баррасии он моро бо мудимтарин падидадои зиндагии рудиву равонии мардум, арзишдои маънавй ва мукаддасоти инсонй ошно мегардонад.
Пайнавишт:
1. Галанов, Б. Живопись словом /Б. Галанов.-М.: Советский писатель, 1974.-344 с.
2. Муллоев А. Консепсияи уунари чедранигорй дар насри С. Айнй / А. Муллоев // Садриддин Айнй ва масъалауои рушди адабиёти навини тоцик: Мацмуаи мацола^ои конференсияи цум^уриявии илмй-назариявй бахшида ба 140-солагии бунёдгузори адабиёти навини тоцик Садриддин Айнй.-Хуцанд: Нури маърифат, 2018. -С. 183-189.
3. Набавй А. Цустор^о ва ибтикорот дар наср А. Набавй.-Душанбе: Адиб, 2009.-324 с.
4. Рацабова С. К. Баъзе муло^иза^о оид ба эцодиёти давраи аввали Саттор Турсун / С. К. Рацабова // Номаи ДонишгоСерияи илм^ои гуманитарй ва цомеашиносй.-2015.-№1(42).-С. 115-122.
5. Турсун, С. Сукути цулла^о / С. Турсун.-Душанбе, 1971.-120 с.
6. Турсун, С. Камони Рустам/ С. Турсун.-Душанбе: Ирфон, 1976.-384 с.
7. Турсун, С. Барф %ам мегузарад / С. Турсун.-Душанбе: Ирфон, 1983.-368 с.
8. Турсун, С. Мунтахаби осор /С. Турсун.-Душанбе: Адиб, 2013.-560 с.
9. Шакурй, М. Ниго^е ба адабиёти тоцикии садаи бист / М. Шакурй.-Душанбе: Чопхонаи «Пайванд», 2006.-456 с.
10. Шукуров, М. Таърихи адабиёти советии тоцик: Инкишофи жанр^о. Насри сол^ои 1945-1974/М. Шукуров.-Душанбе: Дониш, 1980.-Ц. 4.-370 с.
Reference Literature:
1. Galanov B. Painting with Word//B. Galanov. Moscow: The Soviet Writer. 1974.-344pp
2. Mulloyev A. Sadriddin Aini and the Issues of the Development of the New Tajik Literature. Collections of the articles of scientific-theoretical conference dedicated to the 140-th anniversary of the founder of the new Tajik literature Sadriddin Aini Khujand: Light of Englightment, 2018. -pp.183-189.
3. Nabavi A. Quests and Initiatives in Prose. -Dushanbe: Man-of-Letters, 2009. -324pp.
4. Radjabova S. K. Some Contemplations on the first Stage of Sattor Tursun's Creation // S. K. Rajabova // Scientific notes. Series of Humanitarian and Social Sciences. - 2015, #1(42). -pp. 115-122
5. Tursun S. Silence of Peaks //S. Tursun. -Dushanbe, 1971. - 120pp.
6. Tursun S. Rustam's Bow //S. Tursun. -Dushanbe: Cognition, 1976. - 384pp.
7. Tursun S. And Snow Will Have Thawed// S. Tursun. - Dushanbe: Cognition, 1983 - 368 pp.
8. Tursun S. Selected Works //S. Tursun. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2013. - 560pp.
9. Shakuri M. On the Tajik Literature of the XX-th Century //M. Shakuri. - Dushanbe: Union, 2006. - 456pp. 10.Shukurov M. The History of the Tajik Soviet Literature. Development of Genres. The Prose of
1945-1974 //M.Shukurov. - Dushanbe: Knowledge, 1980. V.4. - 370pp.
