CC BY
0
Begmatov A.M., b.f.n., dotsent Termiz davlat universiteti Botanika kafedrasi mudiri
O'ralov B.S.
O'zbekiston Milliy universiteti tayanch doktoranti
Bo'riqulova D.
Termiz davlat universiteti magistranti
\
SALVIA OFFICINALISL. O'SIMLIGINI SURXONDARYO VILOYATI SHAROITIDA PLANTATSIYALARINI TASHKIL ETISHDAEKISH
SXEMASINING AHAMIYATI
Annotatsiya: Ushbu tadqiqot Surxondaryo viloyati sharoitida Salvia officinalis L. (dorivor mavrak) o 'simligini plantatsiyalarda turli ekish sxemalarida yetishtirish samaradorligini o 'rganishga bag'ishlangan.
Kalit so'zlar: Salvia, o'sish, biomassa, plantatsiya, barglar, dorivor
Begmatov A.M.
Termiz State University, dotsent Termiz, Uzbekistan O'ralov B.S.
PhD student at the National University of Uzbekistan
Bo'riqulova D.
Master's student at Termez State University
THE IMPORTANCE OF PLANTING SCHEMES IN ESTABLISHING PLANTATIONS OF SALVIA OFFICINALISL. UNDER THE CONDITIONS OF SURKHANDARYA REGION
Annotation. This study investigates the effectiveness of cultivating Salvia officinalis L. (medicinal sage) in different planting schemes in plantation conditions in the Surkhandarya region.
Keywords: Salvia, growth, biomass, plantation, leaves, medicinal
Ushbu tadqiqotda Surxondaryo viloyati sharoitida Salvia officinalis L. o'simligini plantatsiyalarda turli ekish sxemalariga ko'ra yetishtirish samaradorligi o'rganildi. Natijalar o'simliklaming o'sish sur'ati, biomassa hosildorligi va dorivor moddalar miqdoriga ekish masofasining ta'sirini aniqlash imkonini berdi.
1. O'sish sur'ati. Tajribada har bir ekish sxemasi bo'yicha o'simliklarning o'sish sur'ati o'lchandi. 30x30 sm masofada ekilgan o'simliklarda o'sish sur'ati yuqori bo'lsa-da, barglar soni kamroq ekanligi kuzatildi. Buning sababi o'simliklar orasidagi raqobatning kuchayganligi va oziqa moddalarning yetishmasligidir. Boshqa tomondan, 50x50 sm masofada ekilgan o'simliklar orasidagi raqobat kam bo'lib, o'sish sur'ati yuqori bo'ldi, ammo ayrim hollarda ortiqcha joy talab qilgani
мЭкономнка h соцнумм №11(126)-2 2024
www.iupr.ru
112
kuzatildi. 40x40 sm masofada ekish esa optimal natijalami ko'rsatdi, bu masofada o'simliklar ham keng tarqalib, yaxshi rivojlanishi mumkin bo'ldi (1-jadval).
2. Biomassa hosildorligi. Biomassa miqdori ekish masofalariga bog'liq holda sezilarli farq qilishi aniqlandi. 30x30 sm masofada ekilgan o'simliklarda biomassaning umumiy miqdori o'rtacha darajada edi, lekin raqobat sababli ayrim o'simliklar yetarli o'sish imkoniyatiga ega bo'lmadi. 50x50 sm masofada esa umumiy biomassa ko'rsatkichlari yuqori bo'lib, har bir o'simlikning rivojlanishiga keng imkoniyat yaratilgani kuzatildi. 40x40 sm masofada esa biomassaning miqdori optimal bo'lib, umumiy hosildorlikning yuqori ko'rsatkichlari qayd etildi (2-jadval).
3. Dorivor moddalar tarkibi. Salvia officinalis o'simligining asosiy dorivor xususiyatlari uning efir moylari va boshqa faol moddalar tarkibi bilan bog'liq. Tadqiqot natijalariga ko'ra, ekish masofalari o'simliklardagi dorivor moddalar miqdoriga sezilarli ta'sir ko'rsatdi. 30x30 sm masofada ekilgan o'simliklarda efir moylari va boshqa faol moddalar miqdori nisbatan kam bo'ldi. Bu o'simliklar orasidagi raqobat tufayli oziqa moddalarining yetishmasligi bilan izohlanishi mumkin. 50x50 sm masofada dorivor moddalar tarkibi yuqori bo'lsa-da, bu masofa iqtisodiy jihatdan optimal emasligi aniqlandi. 40x40 sm masofa dorivor moddalar miqdori va sifat ko'rsatkichlari bo'yicha eng maqbul natijalarni taqdim etdi (3-jadval).
Quyida har bir jadvalga statistik tahlil va ularning natijalarini tushuntiruvchi izohlar keltirilgan. Statistik tahlil natijalarni yanada aniqroq talqin qilishga yordam beradi va qaysi ekish sxemasi eng samarali ekanligini ko'rsatadi.
1-jadval
O'sish sur'ati bo'yicha natijalar O'rtacha Barglar soni (o'rtacha)
Raqobat tufayli o'sish cheklangan
Optimal o'sish sur'ati
Raqobat kam, ammo ortiqcha joy talab etiladi Statistik tahlil: Bu jadval o'simliklarning o'sish sur'atini o'lchash uchun o'rtacha bo'y va barglar sonini aks ettiradi. Tahlil natijalariga ko'ra, ekish sxemasi o'simlik o'sishiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. 50x50 sm sxemada o'simliklar bo'yi eng yuqori (45 sm) bo'lsada, bu masofada yer samaradorligining pasayishi kuzatiladi. 40x40 sm sxema o'simliklarning o'sish va barg hosil qilishda optimal natija ko'rsatgan, chunki raqobat yetarli darajada past, ammo yer samaradorligi yuqori darajada saqlanib qoladi.
Izoh: 40x40 sm masofa o'simliklar uchun yetarli joy va ozuqa ta'minlaydi, shu sababli bu ekish sxemasi o'simlik o'sish sur'atini oshiradi. Bu esa hosildorlik uchun maqbul natija beradi.
Ekish sxemasi (masofa)
30x30 sm 40x40 sm 50x50 sm
bo'y (sm)
35 ± 2
42 ± 3 45 ± 4
Kuzatishlar
18 ± 1
25 ± 2
27 ± 3
Kuzatishlar
2-jadval
Biomassa hosildorligi bo'yicha natijalar Quritilgan biomassaning o'rtacha miqdori (g)
Raqobat sababli biomassaning miqdori o'rtacha darajada Optimal hosildorlik, yuqori biomass Yaxshi biomass, lekin iqtisodiy jihatdan optimal emas Statistik tahlil: Biomassaning o'rtacha miqdori ekish masofasiga bog'liq ravishda sezilarli o'zgarishlar ko'rsatadi. 50x50 sm masofada quritilgan biomassa miqdori eng yuqori (700 g) bo'lgan, lekin 40x40 sm masofada (650 g) bu qiymatga yaqin natija qayd etilgan va bu masofa yerning samaradorligini yaxshiroq saqlashga imkon beradi.
3-jadval
Dorivor moddalar tarkibi bo'yicha natijalar
Ekish sxemasi (masofa)
30x30 sm 40x40 sm 50x50 sm
500 ± 25
650 ± 30
700 ± 35
Ekish sxemasi (masofa)
30x30 sm
40x40 sm
50x50 sm
Efir moylari (%)
1.2 ± 0.1 1.5 ± 0.1
Kuzatishlar
1.0 ± 0.1
1.3 ± 0.1
Boshqa faol moddalar (%)
Faol moddalarning
miqdori kamroq Eng yuqori dorivor
modda tarkibi Yuqori tarkib, lekin 1.6 ± 0.2 1.4 ± 0.1 iqtisodiy jihatdan
optimal emas
Statistik tahlil: Ekish masofalari Salvia officinalis L. o'simligidagi dorivor moddalarning miqdoriga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. 50x50 sm masofada efir moylari va faol moddalar miqdori eng yuqori ko'rsatkichni beradi, ammo 40x40 sm masofa deyarli bir xil dorivor modda miqdorini saqlab qolgan va iqtisodiy samaradorlik nuqtai nazaridan optimal hisoblanadi.
Xulosa. Ushbu tadqiqot Salvia officinalis L. (dorivor mavrak) o'simligini Surxondaryo viloyati sharoitida turli ekish sxemalari orqali plantatsiyalarda yetishtirish samaradorligini o'rgandi. Tadqiqot natijalari o'simlikning o'sish sur'ati, biomassa hosildorligi va dorivor moddalar tarkibiga ekish masofasining sezilarli ta'sirini ko'rsatdi. Uzoq masofalardagi ekish o'simlikning bo'y o'sishi va dorivor moddalar tarkibiga ijobiy ta'sir qilsa-da, bu ekish sxemalari yer samaradorligini kamaytirishi va iqtisodiy jihatdan optimal bo'lmasligi aniqlandi.
Foydalanilgan adabiyotlar 1. B.S.O'ralov, A.M.Begmatov, Surxondaryo vohasi sharoitida Salvia officinalis L. ning bioekologik xususiyatlari//. Xorazm Ma'mun akademiyasi, 2023. №12/1. P.30-33
2. B.Y.To'xtaev, E.T.Ahmedov. Dorivor o'simliklarni o'stirish va yetishtirish. 41 -kitob, T. 2021-y. 112 b
3. M.P.Arraiza , C.Arrabal, J.V.Lopez. Seasonal variation of essential oil yield and composition of sage (Salvia officinalis L.) grown in Castilla-La Mancha (Central Spain)// Notulae Botanicae Horti Agrobotanici Cluj Napoca. 2012. 40(2): 106-108.
4. Т.А. Ильина Ваш цепебный сад. Лекарственные растения: польза и красота данного участка. Эксмо. - М. - 2009. - 288 с.
"Экономика и социум" №11(126)-2 2024
www.iupr.ru
115
