CC BY
58
Summary
STATE OF METABOLIC PROCESSES IN IMMUNOCOMPETENCY ORGANS AT 1-ST GENERATION OF DESCENDANTS OF RATS EXPOSED TO RADIATION D. Uzbekov, D. Shabdarbaeva, N. Sayakenov, S. Uzbekova, S. Apbasova Semey State Medical University
It is set that in investigational homogenats of liver, spleen, thymus, adrenal glands and lymph nodes of small intestinal of 2 monthly intact descendants of the rats exposed to the small dose (0,2 Gy) of gamma-radiation, activity of enzymes of SDG and CHO, and also quantitative maintenance of DC and MDA is not suffered reliable changes.
Keywords: radiation, energy metabolism, lipid peroxidation.
6ОЖ 612. 017.1 + 553.061
Д.Е. Узбеков*, Н.Ж. Чайжунусова, Д.М. Шабдарбаева, С.Е. Узбекова, A.A. Жакипова
Семей каласыньщ. Мемлекетлк медицина университету * «Медицина» мамандыгы бойынша оку жылынын PhD докторанты
Y-СбУЛЕ 6СЕР1НЕ ¥ШЫРАГАН ЕГЕУК¥ЙРЫКТАРДЫН 1-Ш1 ¥РПАГЫНЫН ИММУНДЫК КАБШЕТП АГЗАЛАРЫНДАГЫ ЛИПИДТЕРДЩ АСКЫН ТОТЫГЫ ЖАГДАЙЫ
Тужырым
Шагын доза алган жануарлардан туылган 10 айлы^тагы егеукуйрыктарда ДК ж8не МДА де^гейлерЫщ бауыр мен кекбауыр гомогенаттарында накты тYPде езгерюке TYCKeHi аныкталып, жасы 2, 5 айлы^тагы т8жiрибелiк егеукуйрыктарьщ зерттеуге алынган иммундык кабтетп агзаларында Дк мен МДА дечreйлерi накты езгерiстерге тYспеген.
Негiзгi сездер: радиация, липидтер аскын тотыгы.
Мэселенщ езекттт. Семей сынак ядролык полигоны (ССЯП) 8рекетiнен иондаушы с8улелеуге ушыраган адамдар урпагы Yшiн иондаушы радиацияныщ шагын дозасыныщ зардаптарын багалауда ©зiнiи мачыздылыгын жогалткан жок. ^азiрri урпактардыщ к©пштИ иондаушы с8улеге ушыраган ата-анасынан тугандар курайтындыгы болып тур. Радиацияныщ тура 8серЫе душар болган ата-аналарынан туылгандардьщ денсаулыгына радиациялык фактордыщ жанама 8серi ©зара катыстыгыныщ гылыми жетiлдiрiлген критерийлерЫщ болмауы осы зерттеудi ©ткiзуге себепшi болды. Табиги жагдайдагы урпактардыщ алмасуы бурын радиациялык ахуалга катысы бар халыктыщ к©пшiлiгiн иондаушы с8улеге ушыраган ата-анасынан туылгандар курайды [1, 2, 3].
Шагын дозалы радиацияныщ 8серЫе ушыраган жануарлар урпагында мYмкiн дамитын биохимиялык ауыткуларды болжау мен коррекциялау Yшiн 8рi карай теречдетт зерттеудi талап ететiн, осы жануарлар урпактары тiндерiнде липидтердщ аскын тотыгу ©нiмдерi декгейiнiк ©згеруi туралы м8лiметтер аз. Осыпан сYЙене отырып, радиациялык фактордыщ бYкiл жиынтыгыныч шагын дозасына ушыраган жануарлардыщ 8р тYрлi жастагы урпактарыныщ иммундык кабiлеттi агзаларындагы алмасу Yрдiстерiнщ функциялык жавдайына 8серiн багалау ©зект м8селе. Радиацияныщ шагын дозасына айрыкша радиосезiмтал болып табылатын ж8не радиацияга шалдыккан адамдардыщ бiрiншi урпагындагы иммундык кабтетп агзаларда алмасу YPДiстерiнiк мYмкiн дамитын бузылуына 8келетiн 8серi бYгiнге дейiн толыгымен зерттелмеген болып саналады.
Жумыстыц максаты. Шагын дозадаш гамма-с8уленщ 8серiне ушыраган егеукуйрыктардыщ тYрлi жастагы 1-шi урпагыныщ иммундык кабтетп агзаларында липидтердщ аскын тотыгу ©нiмдерiн зерттеу.
Зерттеу эдiсi мен материалдары. Алга койылган максатты орындау Yшiн радиацияга ушыраган жануарлардыщ 1-шi урпактарыныщ 2, 5, 10 айлык егеукуйрыктарында липидтердщ аскын тотыгы дечгейiн багалауда 6 сериялы т8жiрибе жасалды, оныщ бiрi: бiрiншiсi: 2 айлык калыпты егеукуйрыктар тобы (п=15), екiншiсi: ата-анасы 0,2 Гр радиация алган жануарлардыщ 1-шi урпагыныщ 2 айлыктагы т8жiрибелiк егеукуйрыктар тобы (п=15); Yшiншiсi: 5 айлык калыпты егеукуйрыктар тобы (п=15), т©ртЫшюк ата-анасы 0,2 Гр радиация алган жануарлардыщ 1-шi урпагыныщ 5 айлыктагы т8жiрибелiк егеукуйрыктар тобы (п=15); бесiншiсi: 10 айлык калыпты егеукуйрыктар тобы (п=15), алтыншысы: ата-анасы 0,2 Гр радиация алган жануарлардыщ урпагыныщ 10 айлыктагы т8жiрибелiк егеукуйрыктар тобы (п=15). С8улелендiру «Терагам» атты чехиялык радиотера-пиялык кондыргысында радиобелсендi элементi 60Со гамма-с8улелерiмен жYргiзiлдi. Ол Yшiн т8жiрибелiк жануарларды с8улелендiруге Б.А. Жетпюбаев пен авторлармен усынылган 8дю бойынша топометриялык-дозиметриялык дайындыгы ©ткiзiлдi [4]. ТЫ гомогенаттарында малон диальдегидт (МДА), диен конюгаты (ДК) шамалары аныкталды. Алынган м8лiметтердщ статистикалык ©чдеуi жYргiзiлдi [5].
Зерттеу мэлiметтерi. Зерттеу жумыстагы 2 айлык калыпты топтагы жануарлар мен 2^ т8жiрибелiк топтагы 2 айлык егеукуйрыктарда ЛАТ ©нiмi ДК дечгешне келетiн болсак (1 кесте), бауыр ж8не
Экспериментальная медицина
Наука и здравоохранение, №6, 2014
кекбауыр гомогенаттарында накты тYPде взгерiске тYспегенi аныкталды: бауыр гомогенатында 1,05+0,06-дан 1,13+0,07-ге (р>0,05) ж8не кекбауыр гомогенатында 1,54+0,07-ден 1,50+0,08-ге (р>0,05) дейiн шамаларды керсеткен. 5 айлыктагы жануарлар арасында ДК денгейi бауыр, кекбауыр тЫдерУц гомогенатында накты тYPде езгерiске тYспегендерi аныкталып отыр. Енд^ алынган м8лiметтердi сандык керiнiсте беретЫ болсак, бауыр гомогенатында 1,13+0,06-дан 1,06+0,07-ге дейiн темендеу ыкпалы болса да, нактылыгы жагынан езгерiс болмады (р>0,05). Ал, кекбауыр тiнi гомогенатында
керсеткiштерi арту ыкпалында болды: 1,48+0,08-ден 1,58±0,06-га (р>0,05) дейiн. 10 айлыктагы егеукуйрыктардагы ДК деигейiне келетiн болсак, бауыр гомогенатында накты тYPде езгерiске тYскенi аныкталды: бауыр гомогенатында 1,45+0,09-дан 1,69+0,08-ге (р<0,05), немесе 16,55 %-га артканы аныкталды. Ал, кекбауыр гомогенатында керюнше, накты езгерютщ жYрмегенi тiркелдi: калыпты топта 2,32+0,15 ш.б., т8жiрибелiк топта 2,35+0,20 ш.б. керсеткiштерде болды (р>0,05).
1 кесте.
Гамма-сэулеге ушыраган жануарлардыц 1-шi урпагыныц 2, 5, 10 айлык егеукуйрыктардыц бауыр жэне кекбауыр гомогенатындагы ДК (ш.б.) ешмжщ децгей (М±т).__
2 айлыктагы егеукуйрыктар 5 айлыктагы егеукуйрыктар 10 айлыктагы егеукуйрыктар
Калыпты топ Т8жiрибе тобы Калыпты топ Т8жiрибе тобы Калыпты топ Т8жiрибе тобы
Бауыр 1,05±0,06 1,13±0,07 1,13±0,07 1,06±0,07 1,45±0,09 1,69±0,08 *
Кекбауыр 1,54±0,07 1,50±0,08 1,48±0,08 1,58±0,06 2,32±0,15 2,35±0,20
Ескерту - калыпты топтан айырмашылык нактылыгы: * - р<0,05.
2-шi T8жiрибелiк топтагы, ягни 0,2 Гр гамма-с8улесiне ушыраган жануарлардыц 1-шi урпактарыныц 5 айлык егеукуйрыктарында ДК децгей зерттелген тiндерiнде курылымдык мембранада липопероксидацияныц каркындылыгы жогары болмаганын жогарыда айтылгандай жасушалардыц тотыгуга карсы жYЙесiнiн белсендтИнщ артканынан бейiмделу серпiлiсiнiи жYPуiне феледк Бул жерде бейiмделу серпiлiсi бейарнамалы сипатта жYредi ж8не казiргi уакытта галымдардыц пiкiрiнше жасушаныц стресс-реакциясыныц жеке керiнiсi деп TYсiндiредi [6, 7].
Зерттеу жумыстыц барысында 2 айлык калыпты ж8не T8жiрибелiк топтагы егеукуйрыктардагы ЛАТ енiмi МДА децгей (2 кесте) бауыр ж8не кекбауыр гомогенаттарында накты TYPде езгерiске TYспегенi аныкталды: бауыр гомогенатында 0,31+0,02-ден 0,32+0,03-ке (р>0,05) ж8не кекбауыр гомогенатында 0,26+0,02-ден 0,22+0,01-ге (р>0,05) дейiн шамаларга гана езгерiс жYрген. 0,2 Гр иондаушы с8уле 8серiне ушыраган жануарлардыц урпактарындагы 5 айлыктагы T8жiрибелi егеукуйрыктардыц бауыр гомогенатында 0,26+0,01 нмоль/ЖЛ мг болса, калыпты топта 0,29+0,02 нмоль/ЖЛ мг децгейде болган (р>0,05), ал, кекбауыр гомогенатында МДА мелшерi накты TYPде езгерiске TYскенi белгiлi болды: T8жiрибелiк тобындагы 0,19±0,02 нмоль/ЖЛ мг болса, ал, калыпты тобындагы керсетюш 0,24±0,01
нмоль/ЖЛ мг керсеткiштi курады (р<0,05) немесе 20,83 %-га азайганы байкалды. Зерттеу жумыстыц барысында 10 айлык калыпты ж8не T8жiрибелiк топтагы 10 айлык егеукуйрыктардагы ЛАТ енiмi МДА децгейi бауыр гомогенатында накты TYPде артканы белгiлi болды. Сандык м8лiметке келсек, бауыр гомогенатында 0,36+0,02-ден 0,42+0,02-ге (р<0,05) дейiнгi шамага езгерт, 16,66 %-га жогарлаган.
Кекбауыр гомогенатында бауыр гомогенатындагы сиякты накты езгерюке TYспей калыпты топ жануарлардыц керсеткш мацайында болганы тiркелдi (р>0,05). 5 айлык T8жiрибелiк тобында МДА мелшерi азайганы тiркелдi.
Т8жiрибе н8тижелерi керсеткендей 2 ж8не 5 айлык калыпты мен T8жiрибелiк топтагы егеукуйрыктарда ДК ж8не МДА децгейлерiнiц зерттеуге алынган тiндерде накты TYPде езгерiстерге TYспегенi жасушалардагы еркiн радикалдарга карсы антиоксидантты жYЙеге байланысты жYPуi ыктимал. Зерттеу барысында 5 айлыктагы T8жiрибелiк топта аныкталган кекбауыр тiнi гомогенатында малон диальдегидi мелшерiнiц азаюы 5 айлык урпактарда бейiмделу серпiлiсiнiц шеттен толык TYPде шыга коймагандыгын керсететiн м8лiметтер ретiнде карастыруга болады. Тагы да айта кете™ жайт галымдардыц шагын дозаныц 8серiн «белсендiру» ыкпалымен байланыстыратыны сендiре TYсетiнi анык [8, 9].
2 кесте.
Гамма-сэулеге ушыраган жануарлардыц урпагыныц 2, 5, 10 айлык егеукуйрыктардыц бауыр жэне кекбауыр гомогенатындагы МДА (нмоль/ЖЛ мг) ешмшщ децгейi (М±т). _
2 айлыктагы егеукуйрыктар 5 айлыктагы егеукуйрыктар 10 айлыктагы егеукуйрыктар
Калыпты топ Т8жiрибе тобы Калыпты топ Т8жiрибе тобы Калыпты топ Т8жiрибе тобы
Бауыр 0,31±0,02 0,32±0,03 0,29±0,02 0,26±0,01 0,36±0,02 0,42±0,02 *
Кекбауыр 0,26±0,02 0,22±0,01 0,24±0,01 0,19±0,02 * 0,38±0,03 0,33±0,03
Ескерт у - калыпты топтан айырмашылык нактылыгы: * - р<0,05.
Агзаларда пайда болатын езгерiстер жасушалардагы каныкпаган май кышкылдарын байланыстырып, токсиндi коспалардыц TYзiлуiне 8келедi. Пайда болган улы коспалардыц барлыгы мембрананыц курамында болуына байланысты оныц касиетiн бузып, жасушадагы алмасу YPДiстерiне зияндылыгын тигiзетiнi анык. Бул езгерiстердiц
барлыгы дерттiк кубылыстыц терецдеуЫе, агзалардыц кызмет аткаруына кесiрiн тигiзедi [10].
Т8жiрибе н8тижелерi керсеткендей 10 айлык калыпты топтагы жануарлар мен T8жiрибелiк топтагы 10 айлык егеукуйрыктарда Дк ж8не МДА децгейлерiнiц зерттеуге алынган тiндерде накты TYPде езгерютерге TYскенiн (липидтi гиперпероксидация синдромы)
жасушалардагы ерган радикалдарга карсы антиоксидантты жYЙе белсендiлiгiнiк 8лсiреуiмен байланыстыруга болады. Бiздiи зерттеу жумысымыздыщ н8тижелерi шагын доза алган жануарлардан туылган, агзаларда уакыт ©те келе (10 айлык) иондаушы с8уленщ жасушадагы зат алмасуы Yрдiстерге ыкпалы жогалмаганын аныктап бердi. Шагын дозадагы гамма-с8улесiн алган ересек жануарлардыщ 1-шi урпактарында зерттеу н8тижелерi к©рсеткендей тYрлi жаста энергиялык алмасу ферменттерi мен липидтердщ аскын тотыгы ©нiмдерiнiк к©рсеткiштерi тYрлi д8режеде болганы аныкталды.
Корытынды: 2 ж8не 5 айлыктагы калыпты жануарларда зерттеуге алынган тiндер гомогенаттарындагы ДК мен МДА м©лшерлерi ©з ара салыстыруда ©згерiссiз калып, 10 айлыкта (жетту кезечЫде) накты арткан. Агзаныщ жетту кезЫде энергиялык алмасу к©рiнiсiнен агзаныщ бейiмделу Yрдiсi жогарлап, агзада ЛАТ YPДiсi белсене TYскен. Жасы 2, 5 айлыктагы T8жiрибелiк егеукуйры ктарда ДК ж8не МДА дечгейлерi зерттеуге алынган тiндерде накты ©згерiстерге TYспеген. Бул шагын дозаныщ «белсендiру» 8серi мен жас агзаныщ бейiмделу серпiлiсiнiи бiрлесуi болган. Т8жiрибелiк 10 айлыктагы егеукуйры ктарда ДК ж8не МДА де^гейлерЫщ зерттеуге алынган тiндерде накты TYPде ©згерюке TYсiп, жасушадагы еркiн радикалдарга карсы жYЙе белсендiлiгi 8лсiреген. Шагын доза алган жануарлардан туылган, агзаларда уакыт ©те келе (10 айлык) иондаушы с8уленщ жасушадагы зат алмасуы YPДiстерге ыкпалы жогалмаган.
Эдебиеттер:
1. Ким Д.С. Радиационная экологическая обстановка в Республике Казахстан в районах расположения реакторов и на территории Семипалатинского испытательного полигона // Радиационная биология. Радиоэкология. - 2012. - Т. 52, № 4. - С. 409-418.
2. Ким А.Л. Значение маркеров радиационного повреждения при формировании групп повышенного риска развития онкологических заболеваний: Автореф. дис. „.канд. мед. наук: 14.00.07 — гигиена / А.Л. Ким.-Алматы, 2010.- 22с.
3. Изатова А.Е. Гигеническая проблема последствий радиационного облучения населения Восточного Казахстана: Автореф. дис. ... д-ра мед.наук: 14.00.07 -гигиена / Науч.центр гигиены и эпидемиологии им.Х.Жуматова МЗ РК . - Алматы, 2006. - 35с.
4. Эдтет Министрлт Зияткерлк меншк кукыгы комитет. Эксперимент™ жануарларды с8улелендiруге топометриялык-дозиметриялык дайындау т8с^ /Жетпюбаев Б.А., 1лдербаев О.З., Сандыбаев М.Н., Базарбаев Н.А., Ерменбай О.Т. Инновациялык патент №21845. Автордын ку8лiгi №61964.
5. Плеханов А.В. Математико-статистические методы обработки информации с применением программы SPSS. СПб.: Изд-во СПбГУЭФ, 2010. - С. 64-73.
6. Серебряный А.М. Радиационный адаптивный ответ как стресс-реакция // Радиационная биология. Радиоэкология. - 2011. - Том 51, № 4. - С. 389-496.
7. Кудяшева А.Г., Таскаев А.И. Адаптивные реакции процессов дегидрирования у полевки-экономки при дополнительных воздействиях физической природы // Радиационная биология. Радиоэкология. - 2011. - Т.51, № 5. - С. 549-558.
8. Котеров А.Н. Малые дозы радиации: факты и мифы. Книга первая. Основные понятия и нестабильность генома. М.: Изд-во «ФМБЦ им. А.И. Бурназяна ФМБА России», 2010. - 283 с.
9. Котеров А.Н. Радиационно-индуцированная нестабильность генома при действии малых доз радиации в научных публикациях и в документах международных организаций последних лет // Мед. радиология и радиац. безопасность. - 2009. - Т. 54, № 4. - С. 5-13.
10. Хавинсон В.Х. Свободнорадикальное окисление и старение / В.Х. Хавинсон, В.А. Баринов, А.В. Арутюнян с соавт. - СПб.: Наука, 2003. - 328 с.
Резюме
СОСТОЯНИЕ ПЕРЕКИСНОГО ОКИСЛЕНИЯ ЛИПИДОВ В ИММУНОКОМПЕТЕНТНЫХ ОРГАНАХ У 1-ГО ПОКОЛЕНИЯ ПОТОМКОВ КРЫС, ПОДВЕРГНУТЫХ y-излучению Д.Е. Узбеков*, Н.Ж. Чайжунусова, Д.М. Шабдарбаева, С.Е. Узбекова, А.А. Жакипова Государственный медицинский университет города Семей, * PhD докторант 1-го года обучения по специальности «Медицина»
Влияние малой дозы ионизирующей радиации проявляется у 10-ти месячных потомков облученных крыс достоверным повышением концентраций ДК и МДА в гомогенатах печени и селезенки, тогда как уровень ДК и мДа в исследованных иммунокомпетентных органах 2-х и 5-ти месячных потомков облученных животных не претерпевает достоверных изменений.
Ключевые слова: радиация, перекисное окисление липидов.
Summary
STATE OF LIPID PEROXIDATION IN IMMUNOCOMPETENCY ORGANS AT 1-ST GENERATION OF DESCENDANTS OF RATS EXPOSED TO y-radiation D. Uzbekov, N. Chaizhunusova, D. Shabdarbaeva, S. Uzbekova, A. Zhakipova Semey State Medical University
Influence of low dose of ionizing radiation shows up for the 10-monthly descendants of the radiation-exposed rats the reliable increase of concentrations of DC and MDA in gomogenats of livers and spleens, while a level of DC and MDA are in the investigational immunocompetency organs of 2-th and does not suffer the 5-monthly descendants of the radiationexposed zoons reliable changes.
Keywords: radiation, lipid peroxidation.
