CC BY
0ТyлFалар / РегеопаП1у / Персоналии
https://doi.org/10.47500/2024.v20.i4.08
Жэкiшева З. С.
Алматы, К,азакстан Е-mail: [email protected]
РУХЫ МЬЩТЫ Т¥ЛГА (Таласбек Эсемкуловтьщ туFанына 70 жыл толуына орай)
Макалада сценарист, жазушы, аудармашы, музыка фольклорын зерттеушi, коленер шеберi, публицист, эссеист, ^йшьдомбырашы -Таласбек Эсемкуловтын емiрi мен шыгармашыльщ жолы сез болады. K,азiрri танда «улттык бренд» аталып жYрген домбыранын кыр-сырын терен зерттей отырып, ел арасында ежелден сакталган «кауак домбыра», «калак домбыра», ^й тартысындагы «есер тартыс» (улы кобызшы Кет Буганьщ кYЙ тартысы), «тYре тартыс», «сYре тартыс», «кашаган перне», «табалдырык перне», «тыскары перне», «кэдеаз перне», «оймауыт перне» т.б. секiлдi ежелгi перне атаулары мен ^й орындаудагы «тYЙдек каFыс», «тебеген кагыс», «жап та кымта каFыс», «iлме каFыс» секiлдi атаулардын мэн-магынасын ашып керсетедi (Эсемкулов, 2012). Жалпы алганда, осы секiлдi домбыра курылысы, домбырага негiзделген халыктык шыгармалардьщ терен тарихы жайында казiргi домбырашылардын кебi бiле бермейтiнi екiнiштi. Осындай гылыми-кепшiлiк насихаттын дурыс жолга койылмауынан да жат агымдардьщ «домбыра харам» деген сезi казак когамынын арасында желдей есуде.
Таласбек енерiнiн тагы бiр атап
«Таласбек - улттъщ децгейдег1 ¡р1 тулга».
Мурат Эуезов айтар тусы - аспап жасау шеберлт. Ол домбыраны жасаганда эдеттепдей емес, бет какпагын шанак жагынан бiтеу кYЙiнде шауып, бет какпак шанак жагынан жабылады. Бул казiргi кездегi бiрде-бiр шебердiн эдiс-тэсiлiнда болмаган ерекшелiк. Таласбектiн осы ерекше нускада ез колынан жасалган домбырасы 2016 жылы Ыкылас атындагы халык аспаптар музешнщ алтын корына алынып насихатталуда.
Эткен гасырдьщ 1980-шi жылдын тамыз айынан бастап уйымдастырыла бастап iргесiн бекiтiп, 1981 жылы сэуiр айынын 24 жулдызында естн айкара ашып халык игiлiгiне айналган
Сур. 1. Таласбек домбырасымен. 2010. Fig. 1. Talasbek with dombra. 2010.
Камкстан РеспуБликасынын
V Л Т Т Ы к
MU3EUI
музейлердщ 6ipi - K,a3ipri Ыкылас ДYкенулы атындагы халыктык музыка аспаптары музейi. ДэстYрлi музыкальщ аспаптар казынасын 6ip жерге жинастырып арнайы музейiн ашу iсi мэдени eмiрiмiздегi негiзiгi жацалыктын, 6ipi болды. Ашылган кYннен бастап музей езшщ ерекшелiктерiне сай казактыц аспаптану, музейтану, аспапты-коленер жэне музыкалык фольклор т.б. секiлдi салаларда жумыс жYргiзе бастады. Ендi гана бой кетерш, аягынан тура бастаган музейдщ уйымдастырылып-дамуына аянбай ен,бек етiп, алган бШмш, кYш-куаты мен жастык жiгерiн арнаган алгашкы мамандардыц бiрi де бiрегейi -Таласбек Эсемкулов (1955-2014) едь
Таласбек - казiргi Абай облысы, Аякез ауданына карасты, «Актогай» ауылында дYниеге келген. 1980 жылы Абай атындагы Казак ¥лттык педагогикалык университеттщ
филология факультетiн тамамдаган. КYЙшi, домбырашы, сценарист, жазушы, публицист, казактыц ^й eнерiн, музыкалык фольклоры мен казак мифологиясын зерттеушi, аудармашы, шебер. Музейдщ жэне «Сазген» кене аспаптар ансамблшщ негiзiн калаушылардыц бiрi. Екi дYркiн КР Президентi сыйлыгыныц иегер1 жэне «Сорос-К,азакстан» эдеби коры конкурсыныц Лауреаты (2003).
Ата-анасы ерте кайтыс болтан Таласбек атасы, эрi атакты домбырашы, енердеп алгашкы устазы - ЖYнiсбай Стамбайулыныц (1891-1973) тэрбиесiнде болды жэне домбырашылык енердщ кыр-сырын мецгердь Есейе келе Бэйжтт (XVIII f.), Сары Нияз (XVIII f.), Тэтпмбет (18151860), Сакбике т.б. секiлдi ^йштердщ кептеген кYЙлерiн YЙренiп,
езшщ орындаушылык шеберлiгiн калыптастырды. Таласбек эаресе, шертпе кYЙ дэстYрiнде орындалатын философиялык терец ойлы, мазмуны шурайлы кYЙлердiциiрiм-каFыстарына мэн бердь Таласбек домбырашылык енершщ аркасында ежелден
калыптаскан кYЙшiлiк дэс^рдщ эр кыры мен сыр-сипатын бузбай бYгiнгi урпакка табыстаFан мацдайалды ^йшьдомбырашылардьщ бiрi болып калыптасты.
Таласбек ел арасында умыт болFан халык кYЙлерiн жатка орындайтын «кума кулак домбырашы» атанды. Эаресе, XVIII f. eмiр сYрген халык композиторы Байжтттщ «БаЙFыз зары», «Аксак кулан», «Жепм торы», «Дэлдiрен торы», «Сал^рен», «Келiншек», «МынгYл», «Кекбалак», Тэтпмбеттщ «АлшаFыр - ШаFан», Эшiмнiн «Кецес» т.б. секiлдi тарихи кYЙлердiн бiрден-бiр жеткiзушiсi болды. Таласбектiн орындауындаFы бул ^йлер К,азак радиосыныц алтын корына алынып, телеарналардын таспаларына жазылды.
Таласбектщ университеттен
кейiнгi ецбек жолы бiрден Халык аспаптары музейiнде басталды. Музейге жумыска орналаскан кезiн eзi былайша суреттейдi. «...Жаз бойы ауылда болдым. Б1рде Жарцын Шжэр1мов агам телефон шалып: -Халыц аспаптары музеш цурылайын деп жатыр. MeHi соган директор emin тагайындады. Алматыга тез жет, алдымызда улкен жумыс кутт тур»,-дeдi. Алматыга келген соц Жэкец eкeумiз Мэдениет министртщ орынбасары Эзбeкдлi Жэтбековтыц цабылдауында болдыц. Мен жайында бэрт б^етт болып шыцты. - 1976 жылы «Жулдыз» журналына шыццан М. Магауиннщ мацаласын оцыдым. Куйтабагыцды
Cyp. 2. «Ca3reH» aHcaM6.am^ a^ramKM K,ypaMBi. BipiHmi K,aTapga co^gaH o^a K,apan 4-mi. 1981. Fig. 2. The first line-up of the "Sazgen" ensemble. The 4th from left to right in the first row. 1981.
тыцдадым, жацсы домбырашысыц. Каласац музейге жумысца кел. Б1з, мте, Жарцын екеум1з ацылдаса келе музейдщ взтен. «Сазген» деп аталатын ансамбль ашайыц деп шештЫ. Бул ансамбль квне аспаптарды т1р1лтуш1 ансамбль болмац. Сондыцтан музейдщ цызметкерлерт музыканттардан алып жатырмыз»,- деп Эз-аган саран, жымиган (Эсемкулов, 2013).
Аталган музейде кызмет аткарган жылдарында елiмiздщ облыстары, аудандары мен ауылдарынана экспедицияга шыгып, музыкалык фольклор нускаларын, кенеаспаптарды жинастыру жумыстарын жYргiзген алгашкы мамандардьщ бiрi болды. 1985 жылы Мэскеуде еткен жастар мен студенттердiн 6yk^ дYниежYзiлiк XII фестивалiнде орындаушылык шеберлт Yшiн фестивальдiн арнайы дипломымен марапатталды. Сондай-ак, Югославия, Дели, Жапония, ТYркiменстан, Удмуртия АССР-i т.б.
секiлдi елдерде еткен Халыкаралык керме-жэрменкелердiн мэдени
шараларына катысып, домбыра аспабына непзделген кYЙ енерiн насихаттады.
Шыгармашылы^ i34erncTepi
Таласбек бiр музейдiн шенберiнде гана калмай кейiнгi енбек жолын -«Жазушы» баспасында, Курмангазы атындагы улттык консерваториясынын музыкалык фольклор кабинетiнде, «Жулдыз», «Рух - Мирас» журналдарында, Халыкаралык «Заман
- К,азакстан (кейiннен К,азакстан
- Заман)», «Алтын орда», «Жас казак», «Алматы акшамы», «Егемен К,азакстан» газеттершде, «Хабар» телеарнасында жалгастырды. Бул жумыстар онын казак мифологиясын зерттеушi галым-этнограф, эдебиет жэне музыка сыншысы, жазушы, сценарист, журналист, аудармашы болып калыптасуына, бiлiмiнiн жан-
Камкстан РеспуБликасынын
V л T T Ы к
MU3EUI
жа^ты толыгуына мп эсер eTTi.
Таласбектщ о^ыган кене
ютаптарыныц, кещл аударып зерделеген такырыптарыныц,
орындаган ^йлершщ саны жeтiп артылады. Соныц аркасында ол ез бШмш e3i жeтiлдiрiп, ез бойына прнектеп жмнактай жYрiп б.з.д. «Кене ДYниe», «Iлкi Дэс^р» тармхына терец бойлап, осы кене тарихымызды зeрдeлi ойымен жeрiнe жeткiзiп дэлелдеп насмхаттай бтген зeрттeушi-Fалым болып калыптасты. Ол - эдебмет, музыка, дэстYрлi енер, тармх, этнография, мифология сeкiлдi iлiм-бiлiм салаларын терец бiлумeн коса, кино элемше де зер салып талантты сценарист ретшде танылды. Оныц жазFан сценарийлер1 бойынша тYсiрiлгeн «Бiржан сал», «Кунанбай» кeркeмфмльмдeрi XXI Fасырдыц басында казак киноенер1 тарихында шынайылыкка, парасатты кезкараска нeгiздeлгeн керкем туынды рeтiндe кабылданды. Тарихи «Тумар Патшайым» жайында жазFан киносцeнарийi колжазба кYЙiндe eзiнiц жарыкка шыFуын кYтудe.
Таласбек жазFан сценарийлер баспасез беттершде: «...Кетерген жYгi тарихи жаFынан салмакты, эрi бай мазмунда жазылFан керкем туындылар...», - деп баFаланды (Айтулы, 2016). Таласбeктiц терец бШмшен, заманауи ойшылдыFы мен жацашыл кезкарасынан туындаFан «ТалтYс» романы, «Шымдан» повеа, «Кекбалактыц eлiмi», «Тэттiмбeт серЬ> сeкiлдi шурайлы де кесек шы^армалары - бYгiнгi мэдени-рухани eмiрiмiзгe шокты^ы биiк олжа болып косылды. Таласбектщ каламынан туындаFан бул eцбeктeрдiц барлы^ы да журтшылыктыц, эдеби орта мен енер кауымыныц iздeп жYрiп окитын
шыFармаларыныц катарынан мэцгiлiк орын алды.
Ниеттес, пiкiрлес достары
Таласбек шы^армашылык eмiрiндe А. СYлeймeнов, З. Сержкалиев, М. Эуезов, С. Досанов,
Э. Бепежанова, Ж. Шэкэрiмов т.б. сeкiлдi eлiмiздiц бeлгiлi
акын-жазушыларымен, енер
кайраткeрлeрiмeн сырлас, ниеттес, тюрлес болды. Мэселен, Таласбeктiц ^йшШк eнeрi мен шыFармашылыFын жаксы бтетш бeлгiлi Fалым М. Эуезов: «...Таласбек ете бШмдар азамат eдi. Бiршама уакыт пiкiрлeсeтiнбiз. Сонда Таласбeктiц интеллектше, акыл-парасатына тацкалып сYЙсiнушi eдiм. Макалаларын, шыFармаларын окып бiр керемет ^й кeшeтiнмiн. ОндаFы айтылFан тыц ойлар, жаца идеялар адамды тацкалдыратын. Ол - кYЙшi, жазушы, публицист, эссеист, музыкатанушы. Ол - улттык децгейдеп iрi тулFа»,-дeп жазды (Эуезов, 2014). Сондай-ак, эдебиет жэне енер сыншысы Э. Бепежанова: «...Таласбек - eмiр бойы eзiн-eзi баптап-тэрбиелеген, халык даналыFы мен бYкiл жeтi Fаламныц бiлiм-iлiмiн бойына жинаFан жэне жинаFанын кэдеге жаратып, улты мен туFан халкына кызмет eтудiц биiк Yлгiсiн кeрсeтiп еткен рухы мыкты ТулFа», -деп баFаласа (Бепежанова, 2016), КР Ецбек сiцiргeн кайраткeрi, зерттеуш1 Ж. Шэкэрiмов: «...Кец дYниeнi кeзiмeн шолып, музыка мен эдебиет элемшен де асып, Fаламдык ДYниeнi ойлай бастаFан Таласбeктiц eзi кемецгер болFан екен...»,-деп (Шэкeрiмов, 2016) жазды.
Таласбек ^йшшщ орындауында БYкiлодактык «Мелодия» фирмасында «Бэйжтт кYЙлeрi» гранд-дискiсi
(1973), «Мэцплж capbrn» домбьфэ кYЙлepi Aнтологияcынa eнгiзiлгeн 14 (2004), «Kaзaк xaлкынын[ 1000 ^йЬ> Aнтологияcынa eнгiзiлгeн 40 (2010), Пapиждe Тэттiмбeт ^йшшщ ypпaкIтapы жapыккa шыFapFaн «Тэттiмбeт мypacы» СД-д^к жaзбacы (2010), eзiнiц «ТaлтYc» arm СД-диcк (2016) кYЙлepi жapиялaнды.
Шеберлш жолы жэне шэкiрттерi
Mузeйдeгi жyмыcтapы тiкeлeй музыкaлык acпaптapмeн бaйлaныcты болFaндыктaн Тaлacбeк acnan жacaу шeбepлiгiмeн де aйнaлыcты. Ел apacындaFы шeбepлep жacaFaн кeнe домбыpaлapдын[ жacaлу эдк-тэciлдepiнe тещл aудapып, ден койды. «Смолacы жок дщшщ шeцбepi жиi болып ecкeн aFaш - «ypFaшы aFaш» деп aтaлaды. ¥pFaшы aFaш музыкaлык acnan жacaуFa ец кaжeттi aFaш»,-дeп aйтылaтын ел apacындaFы эцгiмeлepгe кyлaк тYpe жYpiп оcы эдic-тэciлмeн домбыpaлap жacaды. Ол домбыpaлapын 1980-82 жылдapы М. Ешекеев, Ж. Кэpмeнов теюлд1 бeлгiлi эншiлepгe cыЙFa бepдi. Сондaй-aK, музыкa acпaптapы музешнщ экcпозицияcындa «Тaлacбeктiц кызыл домбыpacы» aтaлaтын мypacы мен шщюлдек acпaптapы caктaлFaн (Axмeт, 2016).
Тaлacбeк шэкipт дaйындaуFa aca мукият Kapan, тaлFaмпaз дa кaтaл cыншы болды. Конcepвaтоpиядaн бiлiм aлып шыккaн жacтapдыц домбыpaшылык жэне ^й eнepiнe деген тaзaлыFынa тещл aудapды. Mэceлeн, 2010 жылы Gcкeмeн кaлacындa eткeн Apкa eH,ipi кYЙлepiнiц 1-ш1 pecпубликaлык бaйкaуындa жac кYЙшi Apдaби Мэулет домбыpaшылыFымeн epeкшe кeзгe тYcтi. Сeзi мен ici киыcкaн, жYpic-тypыcы ^н^ше конFaн, кYЙ
YЙpeнceм деп eзiн iздeп келген жac домбыpaшы Apдaбигe ^цШ тYCтi. Эзшщ бaй коpындaFы кeптeгeн кYЙлepдi жэне олapдыц оpындaлу эдк-тэciлдepiн YЙpeттi. Apдaби ycтaзынaн тэлiм aлa бacтaFaн кезш: «...Тaлacбeк ycтaзымныц жeткiзуiндeгi Тэтлмбеттщ «Mолкapa» деген кYЙi 6ap. Оcы ^й оpындaлa бacтaFaндa ar^H^i iшeктe «ми», <^a», «cоль» дыбыcтapы apкылы жYpeтiн тaмaшa буындa 6ip тылcым дыбы^ 6ap. Мен ол дыбысты Тaлacбeк aFa^iH, «фa» мен «фa-диeз» дыбыcыныц apacындaFы «кaшaFaн» пepнeдeн aлaтынын кepдiм. Эpинe, бул дыбысты тYЙciгi бapыншa дaмыFaн, кyймaкyлaк зepдeлi музыкaнт кaнa ecтiп aH,Fapa aлaды. Бул - бacкa домбыpaшылapдa кeздece бepмeйтiн шeбepлiк...», - деп cуpeттeйдi (Мэулет, 2016).
¥cтaзыныц тaлFaмынaн
шыккaн Apдaби домбыpaшылык eнepiмeн коca, кaзaк кYЙ eнepiнeн Fылыми диccepтaция жaзып, 2019 жылы Т. ЖYpгeнов aтындaFы Gнep Aкaдeмияcындa eнepтaну Fылымдapыныц доктоpы aтaFын KоpFaды. КYнi бYгiнгe дeйiн Тaлacбeк ycтaзыныц шыFapмaшылыFынaн
дэpicтep eткiзiп, тeлeapнaлapдaн xaбapлap жYpгiзiп, бacылымдap apкылы мaкaлaлap жapиялaп, кYЙлepiн нотaFa тYcipiп игiлiктi icrep aткapып жYpгeн бipдeн-бip шэкipтi эpi нacиxaтшыcы.
Тaлacбeктiц 2016 жылы «K,aзaк энциклопeдияcы» бacпacынaн бec томдык ецбеп жapыккa шыкты. ОFaн Тэкецнщ пpозaлык шыFapмaлapы,eнep, эдебиет, мэдениет, кинодpaмaтуpгия caлaлapындaFы зepттeу мaкaлaлapы eнгiзiлгeн. Он томдык кiтaбыныц жapыккa шыккaн бec томыныц тycaукecepi Acтaнa кaлacындaFы ¥лттык aкaдeмиялык кiтaпxaнaдa жэне
Сур. 3. Таласбек кYЙшi мен шэкiртi Ардаби. Fig. 3. Kuishi Talasbek and his student Ardabi.
Алматыдагы Т. ЖYргенов атындагы Энер академиясында аталып етп.
Таласбек халыктык музыка аспаптары музешнде ага гылыми кызметкер болып ецбек еткен жылдарында «Сазген» ансамблшщ концерттж багдарламасына бурый естiмеген кептеген жаца кYЙлердi енгiздi. Ацызга курылган «Жезтырнак», батырлык «^ылышпен би», турмыстык «Келшшек», «Шалкыма», «Эрмек» т.б. катарлы билердщ музыкасына лайыкталган кYЙлердi сэттi
орайластырып орныктырды. 1980-шi жылдан бастап алгаш рет музей сахнасында койыла бастаган бул билердщ бурын болмаган музыкасына Таласбек езшщ орындауындагы кYЙлердi тацдады. Мэселен, Таласбек жеткiзген Бэйжтттщ «Сал^рец» кYЙi батырлык «^ылышпен биге», «Мын^л» кYЙi «Келiншек» биiне т.б. тацдап алынды. Осылайша, Таласбек кYЙшi тандап-калыптастырган бул
билерге негiзделген ^й шыгармалары кYнi бYгiнге дейiн би енерше турактады.
Аталган музейде талай-талай куанышты, кызыкты эрi киыншылык сэттердi бастан бiрге еткiздiк, «Сазген» ансамблiмен Югославия, Дели, Марий АССР-i, Шымкент каласы, киел1 ТYркiстан ецiрi секiлдi талай жерд1 аралап кене аспаптар мен музыкалык фольклор нускаларын насихаттадьщ. Таласбек 2010 жылы отбасын алып Астанага кештi. 2013 жылы жумыс бабымен Алматыга келген Таласбекпен музейде кызметтес болган достары болып бiздiц Yйде жиналдык. K,азiрri Абай облысы, Абай ауданы, Кундызды ауылыныц тумасы болгандыктан осы отырыста маран карата: «...Сценаришн езiм жазган Кунанбай фильм1 Шыцгыстау ендр^ Абай ауданы жершде тYсiрiлдi. Сенщ ауылыц керемет конакжай екен. Бэрiмiздi жеке-жеке казак YЙмен камтамасыз еттi, iшiм-
MsKirneea 3. C.
MADENI MURA
*eM mü^. AgaMgapbi aK«apKHH, 6api meTÍHeH me«ipemi, aHmi, KYMmi eHepna3gap eKeH. ^yMHc eTe ma6biTTbi TYpge KeH.mgi api Te3 6íttí. MeH Ka3ip K,yHaH6aM ^M^bMiH MüHTa«gay «YMHCHHga «YpMiH»,-gegi.
Ta^ac6eK ageTTeri Ka^«biHKoM ageTiMeH TYcipmiM 6apbicbrnga So^FaH He6ip kh3hkth «aMTTep MeH OKMFa^apgH aMTHn oTbipbicTbiH KepiriH Kbi3gbipbin, 6apiMi3gi KY^gipin KeHi^gi kym cHM^agH. Bip Ke3ge: «3a6upa üch ceHiH gмccepтaцмfl KüpFay «ymhchh Y3apbin KeTKeH cm^kth. MeH ceH Typa^bi 6ip MaKa^a «a3caM Te3 KopFaMcbiH 6a?», - gegi Ka^«biHgan. MeH: «QpuHe, ceH MaKa^a «a3caH xyMHCHM MiHgeTTi TYpge KopFa^agH füm»,- gegiM. Co^ Ke3ge Kai^HH-mHHH apa^ac aMTbMFaH üch ce3 KeMiH mHHgHKKa aMHa^gbi. GKiHimTici co^, 2015 «bMbi Tapux FH^HMgapHHHH KaHgugaTbi aTaFbiH KopFaFaH KyaHbimTbi caTiMgi Kepe a^Man KeTTi.
Ta^ac6eK yaKHT Taybin «K,a3aK Tapuxbi» 6acnacHHaH 2012 «bMbi
«apbiKKa mHKKaH «AcnanTaHy» (apxeo^orMa^HK «aHe Tapuxu-этнüгpa^мa^нк 3epTTey)» aTa^aTbrn MüHorpa^MaMgH üKHn mHFHn MaKa^a «apua^agn. By^ MaKa^acbrnga Ta^ac6eK: «...3a6upa CunaTaMKH3HHHH «AcnanTaHy» aTa^aTbiH MOHorpa^uacbi Ken «h^fh i3geHicTiH, Ke3 msmhh TaybicKaH TipHeKTi fh^hmm eH6eKTiH «eMici. EH6eKTiH fh^hmm gaMeri MeH «apaFbi mü^. EH6eK HeciMeH KyHgbi? BipiHmigeH, Bo^aT Capbi6aeB Ke3 «yMFaHHaH KeMiH Kemeymgen, TOKbipan Ka^FaH Ka3aK acnanTaHy fhzhmh ca^acbmga 40 «H^gaH KeMiH «a3H^FaH
eH ipi eH6eK. EKiHmigeH, 6y^ Ka3aKTbiH gacTYp^i My3biKa^biK acnanTapbrna KaTbicrbi üch yaKHTKa geMiHri 6ap Ma^iMeTTi 6oMbiHa «MHaKTaFaH KemeHgi 3epTTey. By^ - Ka3aK acnanTaHy FHZHMHHa Y^KeH o^«a ca^FaH «aHe a^eMgiK cTaHgapT-Y^rire TeHecyre THpncKaH eH6eK. Fa^HMHHH aTa^FaH eH6eriHiH eH 6uiK «eTicTiri ocbrnga!», - gen aTa^FaH eH6eK Typa^bi KyHgbi
Cyp. 4. 0Hmi KapMeHüBneH
6ipre. CaMapKaHg. Fig. 4. With singer Zh. Karmenov. Samarkand.
Камкстан РеспуБликасынын
V л T T Ы к
MU3EUI
niKipiH жазган Таласбек шын мэнiсiнде ^м^ылымныц барлык салаларын терец мецгерген Галым, жан-жакты бШмпаз ТYЛFа екендiгiн керсетт1 (Эсемкулов, 2013).
Таласбектщ жан жары, ек1 баласыныц анасы - Зира ханым Наурызбаева да Fылым жолын KуFан белгШ мифолог, этнограф, мэдениеттанушы. Жалпы
Таласбектщ жазушылы^ы, ^йшь домбырашылыFы, зерттеушiлiгi,
киноенерi мен тарихи-танымдык, макалалары болсын 6yk^
шыFармашылы^ ецбектерше бас-кез болып, барынша насихаттап жYрген Зира ханымныц ецбеп орасан зор. Алтын асыктай к,ызы Кадиша мен улы ЖансYгiр казак тарихынан, мэдениетi мен енерiнен хабары мол бiлiмдi де, талантты урпактары болып калыптасты. Тущышына арналFан «Аккозым - Кадиша» кYЙi кекiрегiнен жарып шыккан толFанысты да сазды эуешмен ерекшеленедi.
Сан кырлы талант иео, жетi енерд1 мецгерген, рухы мыкты Таласбек Эсемкулов 2014 жылы дYниеден озFанда акын досы Эбубэкiр Кайран: «...Таласбек талтYсiнде кайтып кеттi, ЖалFаннан, жалыккандай тым ертерек... десе, акын Т. Эбджэюмулы: «...Yнiмен домбыраныц булт кешiрген», - деген жоктауларын арнады (Кайран, Эбдiкэкiмулы, 2014). Осыдан ек^ш жыл бурын казактыц кYЙшiлiк енерше арналFан «Таласбек атындаFы кYЙшi-домбырашылар
байкауы» (конкурсы) еткiзiлдi. Онда елiмiздiц тYкпiр-тYкпiрiнен
келген кYЙшi-домбырашылар ез енерлерiн керсетть Таласбек атакты кYЙшi Байжiгiт Жылкелдiулыныц бYтiн бiр мектебiн калыптастырып бYгiнге жеткiздi. Конкурс талабына сай Таласбектщ орындауындаFы Байжiгiт шыFармалары басты назарда болды. Байкауда шеберлiгiмен танылFан ^йшьдомбырашылар
«Таласбек кYЙшi атындаFы бас жYлде сыйлыFымен» марапатталды. Бул шара 2025 жылы Таласбек Эсемкуловтыц туFанына 70 жыл толуына байланысты енер-мэдениет саласындаFы кузырлы орындарыныц демеушiлiгiмен аталып етедi деген сенiмдемiз...
Осылайша, тума талант, казак ^й енерiнiц майталман шеберi Таласбек Эсемкулов емiрi мен енерше серш болFан карапайым Fана домбыра аспабы мен оFан негiзделген казак ^й енерiнiц-ЮНЕСКО-ныц «БYкiлэлемдiк муралары тiзiмiнен» орын алFанын естiгенде аса бiр куанышты да толкулы кYЙ кешть Гасырлардан жеткен халык, кYЙлерiнiц терец тарихы мен ацыз-эцгiмелерi жайында небiр эцгiмелердiц тиегiн аFытып, шеште сейлегенiне куэ болдык. Кайран, Таласбекпен бул сощы кездесуiмiз екенiн ол кезде бтмеген едiк. Жетi енердi мецгерген Таласбектiц ушан-тецiз бiлiмi, телтума шы^армалары, кYЙшiлiк енерi, жазушылык шеберлт т.б. жайында эл1 айтылады, жазылады. Казак енерi мен мэдениетi, мен домбыра-мурасы
бар жерде Таласбектщ есiмi де мэцг1 бiрге атала бередь Таласбектiц жаны жаннатта, рухы пешште шалкысын!
Эдебиет
1. Эсемкулов Т., 2012. ДомбыраFа тiл бггсе. Казактыц байырFы музыкалык, терминологиясы хакында. Алматы акшамы. № 130 (4691). 30 казан.
MADENI MURA
2. Эсемкулов Т., 2013. Эсиет. ¥лт аспаптар музейi калай курылды. Мэдени мура. № 6. (51) караша-желтоксан.
3. Айтулы Н., 2016. Тау тулгадан тагылым таркаткан. Егемен Казакстан. 4 тамыз.
4. Эуезов М., 2014. ¥лтын сYЙген ерекше азамат едь Казак эдебиеть 30.10.
5. Бепежанова Э., 2016. Казак руханиятыньщ бейресми кешбасшысы болган тулга. Алматы акшамы. № 99. 25 тамыз.
6. Шэкерiмов Ж., 2016. Таласбектщ езi кеменгер болган екен. Алматы акшамы. 2 сэУф.
7. Ахмет Б., 2016. Таласбектщ домбырасы тугырына конды. Алматы акшамы. № 39 (5232) 2 сэуiр.
8. Мэулет А., 2016. Таласбектщ кызыл домбырасы. Алматы акшамы. 3 наурыз.
9. Эсемкулов Т., 2013. Эсиет. Мэдени мура. № 6 (51). 77-81 бб.
10. Кайран Э., Эбджэюмулы Т., 2014. КYрсiнiс пен алюшс. Казак эдебиетi. 30 KыркYЙек.
References
1. Asemqulov T. 2012. Dombyraga til bitse. Kazaqtyn baiyrgy muzykalyq terminologiasy hakynda [If the Dombra Could Speak. About the Ancient Musical Terminology of the Kazakh People.]. Almaty aqshamy. № 130 (4691). October 30. [in Kazakh]
2. Asemkulov T. 2013. Osiet. Ult aspaptar muzeii kalai kuruldy [Legacy. How the National Instruments Museum Was Established]. Madeni mura. №6. (51) November-December. [in Kazakh]
3. Aituly N. 2016. Taw tulgadan tagylym tarqatqan [Lessons from a Great Figure]. Egemen Qazaqstan. August 4. [in Kazakh]
4. Auezov M. 2014. Ultyn suigen erekshe azamat edi [An Extraordinary Citizen Who Loved His Nation]. Kazak adebieti. October 30. [in Kazakh]
5. Bopejanova A. 2016. Kazak ruhaniatynyn beiresmi kosbasshy bolgan tulga [A Figure Who Was an Informal Leader of Kazakh Spirituality]. Almaty aqshamy. № 99. August 25. [in Kazakh]
6. Shakerimov J. 2016. Talasbektin ozi kemenger bolgan eken [Talasbek Himself Was a Genius]. Almaty aqshamy. April 2. [in Kazakh]
7. Ahmet B. 2016. Talasbektin dombyrasy tugyryna qondy [Talasbek's Dombra Found Its Place]. Almaty aqshamy. № 39 (5232) April 2. [in Kazakh]
8. Maulet A. 2016. Talasbektin qyzyl dombyrasy [Talasbek's Red Dombra]. Almaty aqshamy. March 3. [in Kazakh]
9. Asemqulov T. 2013. Osiet [Legacy]. Madeni mura. № 6 (51). Pp. 77-81. [in Kazakh]
10. Kairan A., Abdikakimuly T. 2014. Kursinis pen silkinis [Sighs and Tremors]. Kazak adebieti. September 30. [in Kazakh]
Автор туралы мэлiмет:
Жэкшева Зэбира Сыпатайк;ызы, аспаптанушы-этнолог, тарих Fылымдарыныц кандидаты, Алматы, Казакстан.
Information about the author:
Zhakisheva Zabira Spatayevna, instrumentalist-ethnologist, candidate of historical sciences, Almaty, Kazakhstan.
Сведения об авторе:
Жакишева Забира Спатаевна, инструменталист-этнолог, кандидат исторических наук, Алматы, Казахстан.
