Рочеъ ба таълими хониши матнхои тахассусии англиси дар факултахои fайрифилологи Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

ç ученые записки - 51

Г. Исмоилова

РОХЕЪ БА ТАЪЛИМИ ХОНИШИ МАТНХ.ОИ ТАХАССУСИИ АНГЛИСИ ДАР ФАКУЛТА{ОИ FАЙРИФИЛОЛОГИ

Вожа[ои калидй: хондани техникаи хониш, системаи машк[о, матщои тахассусй, инкишофи зе[н.

Хониш як pукни фаъолияти муошиpатй буда (3,116), баpои [осил намудани малакаи навиштор ва гуфтор мусоидат менамояд. Аз ли[ози истифода, му[имият ва дасрасй дар хараёни таълими забони хори^й он хои аввалро ишиол мекунад. Хониш ба ханбаи ретсептивии фаъолияти муоширатй дохил мешавад, чунки он бо дарку фа[миши ахборе, ки бо нишона[ои графикй ифода шудааст, алоцаманд аст.

Ду хи[ати хонишро таъкид мекунанд:

1. Хи[ати маъной, ки ба мазмуни матн сарукор дорад.

2. Хи[ати равандй, ки техникаи хонишро фаро мегирад.

Мацсади хондан фа[миши маводи мавриди мутолиа мебошад,

ки он ду навъ мешавад: фа[миши комил ва фа[миши умумй.

Аз руи раванди худ хониш- цироат буда, таъмин намудани муносибати байни графена[о ва фонема[о, барцарор намудани муносибати бевоситаи байни таркиб[ои семантикй ва графема[оро дар назар дорад.

Мо[ияти хониш донистани низоми графикии забон ва ро[[ои аз он[о пайдо кардани ахбор мебошад. Аз маводи хонда ахбори пурра ё нопурра гирифтан мумкин аст.

Дар факулта[ои иайритахассусй хониш мисли гуфтор мацсад ва воситаи таълим ма[суб мешавад. Дар [олати якум донишху бояд хонишро чун ро[и дарёфти ахбор аз худ кунад. Дар [олати дувум хониш барои хуб аз бар намудани забон ва маводи нутц истифода мегардад. Омузгор бояд, пеш аз [ама, ба мундари^аи

homah aohhmro{

TainuMH xoHum a[aMuaT gu[ag, aiHe qupo 6oag TainuM gog, to kh oh aK 3aMHHau nypryBBaTe maBag. flap hh 6o6aT aK raTop Tana6oT Byxyg gopag, kh qaHge a3 oH[opo 6appacH MeHaMoeM.

Tana6u aBBan Ba ocoh oh acT, kh MaTH[ou HHTuxo6myga 6oag xycycuaTH Tap6naBH gomTa, 6a TamaKKynu pa^Topy axnoru [aMugau morupgoH MycougaT KyHag.

Tana6u gyByM ap3umu Maipu^aTH gomTaHH MaTH[o Me6omag, aiHe oh[o 6a morupgoH goHumy MainyMoTH HaB gu[aHg Ba xa33o6 6omaHg.

Tana6u ceByM MyBo^ur 6ygaHH MyHgapu^au MaTH[o 6a xycycnaT[on cuHHy con Ba Taxaccycu goHumxyeH acT.

Tana6u qopyM 6a 3a6oHH MaTH[o gaxn gopag, aiHe MaTH[o 6oag gap acocu MaBogu neKcuKH-rpa^HKHH a3 6ap myga Ta[ua rapgaHg.

Bapou caMapa6axmHH TainuMH xoHum gap MaKTa6 oMy3rop 6oag po[[ou [ocun HaMygaHH ManaKa[oepo, kh Mo[uaTH xoHgaHpo aKc MeKyHaHg, goHag. HyH cyxaH nupyMoHH [ocunmaBHH ManaKaBy Ma[opaTH xoHum MepaBag, oh TaBaccyTH 6apxypgu qaHguHKapaTau morupgoH 6o MaTH[ou TainuMH, a3 xyMna gap acocu xoHumu MycTarunoHau amoH TamaKKyn Mee6ag. MeTogucTH Maipy^u aHrnuc Marnn Уэcт ry^Ta 6yg: «Learn to read by reading»-«XoHHmpo TaBaccyTH xoHgaH a3 6ap MeKyHaHg».

AKHyH 6ai3e ManaKa[oepo Ta[nun MeKyHeM, kh 6a a3xygKapgaHH MaiHou MaTH MycougaT MeHaMoaHg.

1. ManaKau ugpoKH MyHgapu^au MaTH a3 pyu capnaB[au oh e Te3 a3 Ha3ap ry3apoHugaH ofo3h MaTH Ba 6aHg[ou ano[ugau oh.

2. ManaKau xygo Kapga TaBoHucTaHH HyKTa[ou acocuu MaTH, kh HHpo gape^TaHH «topical sentences» MeryaHg. Hh aManueT 6apou uxpou cynopum[ou 3ann xene My^ug Me6omag: Read and prove..., Read and find...., Find equivalents ...Ba Fanpa[o. Bapou Mucon a3 khto6h «3a6oHH aHrnucH 6apou urTucoggoHoH, MaTeMaTHK[o, $H3HK[o Ba HarromoH» (5, 50-51) aK^aHg Mamr MeopeM:

I. Confirm or deny the following statements using the expressions «you are right...» or «You are wrong!»

1.Managers are people, who make modern dresses.

2. Top managers, like the chairmen and directors are involved in long range planning

ученые записки

3.When we speak about managers, we remember the words: sport, car, tea-pot, cattle.

4. Managers also make the policy and the relations of the company with the outside world.

II. Give Tajik equivalents of these words and expressions: manager, to coordinate, to motivate, level, to invade, a long range planning, chairman, activity, top manager, relation, supervisor, responsible, sort.

III. Answer the following guestions:

1. What are the function of manager?

2. Who is the managers ?

3. What do supervisors do?

4. What do managers spend their great deal of time for?

IV. Fill in the gaps with a necessary letter off the given words:

1. man-ger 7. rela-ionship

2. fo-ecast 8. suc-essfully

3. co-rdinate 9. c-stomer

4. comp-nies 10. fun-tion

5. dep-nd 11. lev-I 6. pol-ce

3. Малакаи ихтисор ё куто[ карда тавонистани матн сарфи назар аз маълумоти иловагй ва дувумдарахаи он. Метавон чунин супоришро тавсия кард: маънои як банди синтаксисиро бо як Хумла ифода кунед.

4. Малакаи шар[ дода тавонистани матн, яъне баъди хондани матн маънои онро фа[мида, андешаву назари худро нисбати он из[ор намудан.

Барои ташаккули ин малака мацоми тархума бо забони модарй хеле назаррас аст, зеро он [амчун воситаи таълими тафа[[ум ва назорату тафтиши натихаи хониш хизмат мекунад (1, 87).

Аз [амин ли[оз [ангоми кор бо матн донишху, албатта, барои фа[мидани мундарихаи он кушиш мекунад. У бояд матнро бо забони модариаш тархума намояд, зеро цодир нест, ки бо забони хорихй фикр ронад. Дар раванди таълими хониш [амеша тархума мавцеи муайянро ишгол мекунад, зеро фа[миши матн бо забони модарй сурат мегирад ва ин [олат барои гузариш ба хониши бетархумаи матн таккони хиддй меди[ад. Тархума дар цатори дигар воситаи таълими хонда фа[мидан боз якчанд омил[о дорад:

номаи донишго{

1. Андухтани дониш: а) аз ^амматикаи забон

б) аз таpкиби луиавии забон

2. Ба даст оваpдани ма[оpати даpёфтани маънои калимаи ношинос аз матн.

3. Пайдо намудани тасаввуpот pоxеъ ба хи[ат[ои шабе[и забон[ои модаpй ва хоpиxй ва ташаккули ма[оpати даpёфтани муpодифи мувофиц [ангоми таpxума.

Даp ин [олат муцоисаи во[ид[ои забон[ои модаpй ва хоpиxй ба амал меояд, ки ба фа[миши аници матн бо забони хоpиxй мусоидат менамояд. Гузашта аз ин, таpxума нисбат ба дигаp воситаи назоpати малакаи хонда фа[мидани матн афзалият доpад, зеpо он як намуди осону дацици назоpат мебошад. Чунин назоpат хавобгуи талаботи pyзафзуни донишхуён ва му[ацгицон ба^и фа[миши [ама^онибаи матни тахассусй мебошад, зеpо даp ин матн[о маълумоти «нодаpкоp» ни[оят кам дучоp мешавад. Баpои комёб шудан ба ин нати^а[о бояд аз машц[ои гунгун истифода буpд. Даp ин pаванд машц[ои таpxумавй афзалияти бештаp доpанд. {оло як навъи онpо мисол меоpем: Матнpо хонед ва мундаpиxаи умумии онpо ба забони модаpй гуед. Ин машц, албатта, хеле мушкил аст. Аз [амин сабаб он го[-го[ истифода мегаpдад, зеpо донишхуён одатан аз забон[ои хоpиxй малака[ои кофй намеандузанд. Баpои [осил намудани чунин малака[о вацти зиёд талаб каpда мешавад, [оло он ки даp нацшаи таълим баpои омузиши забони хоpиxй хеле кам соат худо каpда шудааст. Баpои ноил шудан ба ин мацсад мустацилона коp каpдани донишхуён талаб каpда мешавад.

Мундаpиxаи таълими хониш хузъи методологии онpо низ фаpогиp мебошад, ки ин pо[[ои омузонидани хонданpо даp назаp доpад ва ин вазифа бештаp ба цоидаи хониши садоноку [амсадо[о алоцаманд аст. Бояд ба он ноил шуд, ки омyзгоp тан[о калима[оpо мисол оpад, хонандагон бояд он калима[оpо худашон бе ёpии омyзгоp хонанд. Масалан, баpои омузонидани садоноки а омyзгоp ба донишхуён талаффузи онpо даp [и^ои кушод [ei] ва баста [œ] мефа[монад ва тан[о ду-се калима[оpо худ мехонад. Пас, аз донишхуён хо[иш мекунад, ки мустацилона якчанд вожаpо аз pyи ин цоида rиpоат кунанд. Ин rap метавон ба тавpи фаpдй ё хоpй гузаpонид. (5, 25)

с ученые записки - 55

Aa

[ei] [®]

Sale cake qab had

Date brake qas brag

Cafe take gap bad

Tape plate bag flag

Late name lag

Баъзе омузгорон одатан ин тартибро истисно намуда, аз дониш^уён талаб мекунанд, ки аз пасашон калима[оро такрор кунанд. Чунин усули таълим пурма[сул нест ва намегузорад, ки шогирдон малака[ои хонишро дар зе[ни худ мустацилона [осил кунанд. Минбаъд он[о вацти мустацилона, бе ёрии муаллим хондани матн ба мушкилот дучор моеянд, зеро ба дастгирии устод одат кардаанд. Гузашта аз ин, ба шогирдон аломат[ои транскрипсия ва бо лугат кор карданро ёд додан лозим то вожа[ои душворхонро бо истифода аз лугат дуруст цироат карда тавонанд. [амчуни малакаи дарёфтани маънои калима[оро аз руи аффикс[ои вожасоз, констекст ё шакли грамматикиашон ташаккул додан мувофици мацсад аст. Маслан, ёфтани маънои калима[ои англисй аз руи умумияти овозй бо калима[ои забони модарй -revolution, dictation, demonstration ё аз руи цолиби калимасозй: help-helper, work-worker ва гайра[о.

Масъалаи дигари таълими хониш бо забони англисй ин технологияи таълими он мебошад, яъне чй тавр, бо кадом ро[у усул восита[ои хонишро омузонидан мумкин аст. Хондан бо забони англисй мушкилоти зиёд дорад, зеро алифбои он аз 26 [арф ва 146 граффема иборат аст, ки он[о барои ифодаи 44 фонема истифода мешаванд. Бинобар он хониши баъзе [арф[ову граффема[оро на тавассути цоида, балки дар таркиби вожа бояд ёд дод, чунки чунин [одиса [ангоми имлои гуногун, вале талаффузи якхела доштани баъзе вожа[о ё берун аз цоида хонда шудани як зумра [арф[о ба назар мерасад. Масалан:

Son-sun, two-too, write-right, sea-see, eye-I ва гайра[о.

Ба сифати мисол метавон машц[ои зеринро тавсия кард: дар сутунча[о вожа[о оварда шуда, дар болои он овози [арфе ё таркиби [арф[ое навишта мешаванд, ки хониши гайримуцаррарй доранд ва ба зери он[о хат кашида мешаванд. Мисол: (4, 89)

номаи донишго{

[1] [ ] [ ] between quarter Water Wrist daughter o'clock

Minute bedsore Pocket

correct difference morning Long

Ду тарици таълими хониш мавхуд аст:

1. Хониши вожа[ои ало[ида

2. Хониши хумла[о

Тарици якум ба принсипи мушобе[ат, яъне монандй чун намуна оварда мешавад ва шогирд дигар вожа[ои ба намуна шабе[ро мустацилона мехонад.

Тарици дувум хондани хумла[ои гуногун, аз цабили тасдицй, саволй, инкорй, амрй, хитобй мебошад, ки мацсад омухтани техникаи хониш мебошад.

Райр аз ин хониш ба инкишофи нутци шифо[ии шогирдон як заминаи муътамад [ам шуда хизмат мекунад. Дар ин [олат хондани цаблии чунин хумла[о аз тарафи наттоц ё муаллим [атмист, то шогирд савт, задаву о[анги он[оро пешакй ба хотир гирад.

Барои омузонидани хониши чи муцаррарй ва чи ифоданоки забони англисй усул[ои зеринро метавон истифода бурд:

- цайд кардани о[анги матн: омузгор якчанд хумларо дар тахтаи синф навишта, он[оро буро ва ифоданок мехонад, то шогирдон он[оро бинанд, гуш кунанд ва такрор намоянд.

- якхоя бо овози баланд хондани гуфтор[о, ки ин барои инкишофи малакаи тацлиди беихтиёрона хизмат мекунад.

- бодикцат хуфт-хуфт хондани хумла[о, ки барои фа[мидани маънову мундари^аи матни мавриди цироат имконият фаро[ам меоварад.

- ба таври фардй, паст хондани матн, ки барои ташаккули ма[орату малакаи талаффуз ёрй меди[ад ва онро метавон дар утоци лингафонй гузаронд.

- барои санхиш ба таври фардй баланд хондани матн.

Ин панх тарици кор барои таълими хониш имконият меди[ад, ки шогирдон тавассути хониши чандинкаратаи як матн малакаву ма[орати зарурй [осил кунанд.

Дар охир наметавон аз гуфтори М. Хэгболдт ёдовар нашуд: «{ангоми хондани чумла[ои мушкилфа[м аз тархума худдорй

again

parliament

difference

ç ученые записки

кардан зарур нест. Вацте, ки [ам омузгор ва [ам донишху мазмуни матнро мефа[манд, зарурати тархума ба миён намеояд. Ва ин барои хонда фа[мидани матн асоси эътимоднок шуда хизмат мекунад » (2, 27).

Тархума [амчун воситаи таълими хонда фа[мидан дар хараёни таълими забони хорихй мацоми ни[оят назаррасу бузург дорад, аммо лозим ба таъкид аст, ки дар [ар сурат он воситаи ягонаи таълим ма[суб намешавад ва тан[о дар алоцамандй бо дигар воситаи таълим натиха[ои хуб меди[ад.

ПАЙНАВИШТ:

1. А.В. Парахина. Пособие по переводу технических текстов с английского языка на русский. - М.: «Высшая школа», 1997

2. П. Хегболдт. Изучение иностранных языков. - М., 1963

3. К. Усмонов. Асос[ои психолингвистии мудохилаи малака[ои грамматикии забони модарй (тохикй) дар хараёни омузиши забони хорихй (англисй). // Номаи донишго[. Илм[ои хомеашиносй, Хуханд, 2007, 2(15)

4. К. Усмонов, С. Холов, М. Сатторова, Н. Абдувалиева. Забони англисй (Ра[намои таълим), К,исми I - Хуханд, 2003

5. К. Усмонов, Г. Исмоилова, Н. Хураева. Забони англисй. (Ра[намои таълим), К,исми II - Хуханд, 2005

On Teaching Reading English texts on the Speciality of Students in Non-Philological Faculties G Ismailova

Key words: technique of reading, system of exercises (drills), reading special texts, to develop intelligence.

In non-philological faculties reading is an aim and means of mastering a foreign language. It is an aim because students are taught to find appropriate information by reading texts connected with their future speciality. It is a means because reading helps a student to respect his command of the target language. That's why special attention must be paid to the content of reading materials. The following requirements are put forward in choosing them: the texts must

1. develop students ' intelligence;

homah aohhmro{

2. influence on their ideological and political spirit;

3. constitute the backbone of the course and demands commentation;

4. be composed on the basis of the vocabulary and structures studied before;

Reading skills are acquired by means of mastering the technique of reading. That's why M. West said: «Learn to read by reading».

The article also suggests some ways of acquiring such skills which enable a student to associate what he (she) sees in the idea expressed in reading materials. They are: 1. skills to define the content of the text by means of reading the headline of the text or looking through the beginning and the end of the text; 2. skills offinding out topical subjects of the text; 3. skills ofshortening the text; 4. skills of commenting on the text.

In acquiring such skills translating the text into the mother tongue of students is of great importance. Such a translation helps: 1. to acquire grammar skills; 2. to learn the new words; 3. to find the meaning of the new words in the texts; 4. to compare the structure of the foreign and mother tongues.

We distinguish but do not separate the technique of reading and the comprehension of the texts read. In this sphere it is necessary on the one hand to develop students' ability to associate the graphic symbols with the phonic ones and on the other hand, to teach them to associate what they see in the idea expressed in reading materials.

The article also suggests a whole system of drills to acquire necessary skills enabling students to read and understand texts on their speciality.