CC BY
84
РЭЦЭНЗІЯ
Рэцэнзія на вучэбна-метадычны дапаможнік «Курсавыя працы па беларускай мове: тэматыка, бібліяграфія, метадычныя парады»
пад агул. рэд. В. В. Шура
111
НА СУЧАСНЫМ НАВУКОВЫМ І МЕТАДЫЧНЫМ УЗРОЎНІ
У параўнанні з першым варыянтам дапаможніка, які выйшаў у 2008 годзе, новы варыянт значна дапрацаваны: дапоўнена тэматыка прац, у спіс прапанаванай літаратуры ўключаны найноўшыя працы беларускіх мовазнаўцаў. Так, першы варыянт дапаможніка ўключаў 27 тэм, у другім, які складаецца з 4 раздзелаў, 66 тэм. Яны падрыхтаваны пераважна выкладчыкамі кафедры беларускага мовазнаўства ў адпаведнасці з іх навуковымі інтарэсамі, якія знайшлі адлюстраванне ў навуковых і навукова-метадычных працах (манаграфіях, дапаможніках, артыкулах, матэрыялах канферэнцый). У распрацоўцы тэм прынялі ўдзел прафесар В. В. Шур, дацэнты Л. В. Жураўская, Л. А. Кацапаў, Л. М. Ма-зуркевіч, А. К. Малюк, У. Ц. Піскун, А. В. Солахаў, Л. В. Цалко, М. М. Шаўчэнка, Т. М. Шчур, асістэнт Г. У. Кузьменка і інш.
У змястоўнай прадмове выразна акрэслена мэта курсавой працы: «прааналізаваць канкрэтны лінгвістычна-літаратурны матэрыял, навучыць студэнта самастойна назіраць, выбіраць, інтэрпрэтаваць, абагульняць моўна-маўленчыя факты, кваліфікавана працаваць з разнастайнай навуковай літаратурай (артыкуламі, манаграфіямі, слоўнікамі), прывіць навыкі сістэмна-бібліяграфічнай работы» [с. 3]. Апрача таго, сфармуляваны асноўныя задачы курсавога даследавання, вызначаны найважнейшыя этапы яго падрыхтоўкі, акрэслена іх сутнасць, прапанавана традыцыйна ўсталяваная структура (уводзіны, асноўная частка, заключэнне, бібліяграфія).
Тэмы курсавых прац вызначаюцца актуальнасцю і ахопліваюць розныя аспекты беларускага мовазнаўства: мова мастацкага твора, лексічныя і фразеалагічныя адзінкі ў кантэксце, пытанні дыялекталогіі, анамастыкі, культуры мовы, а таксама сінтаксісу.
У першы раздзел уключаны тэмы, прысвечаныя разгляду розных моўных з’яў на матэрыяле таго або іншага мастацкага твора або творчасці пэўнага пісьменніка - архаізмаў і гістарызмаў, дыялектызмаў, анамастычных адзінак, антонімаў, вобразна-стылістычных сродкаў, індывідуальна-аўтарскіх неалагізмаў, каляронімаў, метафар і інш. Падаецца таксама некалькі тэм, якія прадугледжваюць даследаванне онімаў як алюзійных кампанентаў мастацкага тэксту, г. зн. перанесеных у мастацкі твор з раней апублікаваных твораў іншых аўтараў.
Другі раздзел складаецца з тэм, якія маюць на мэце разгляд лексічных і фразеалагічных адзінак у кантэксце (прафесіяналізмы і жарганізмы, запазычаныя словы, фразеалагізмы, саматычная, эмацыянальна-ацэначная, рэлігійная лексіка і інш.). У гэты раздзел уключана шэраг новых актуальных тэм, якія маюць дачыненне да індывідуальна-аўтарскіх неалагізмаў (спосабы ўтварэння, функцыі), русізмаў і англа-амерыканізмаў у беларускім інтэрнэт-маўленні, лексікі гутарковага стылю ў тэкстах беларускамоўных блогаў.
Пытанням дыялекталогіі, анамастыкі і культуры мовы прысвечаны тэмы трэцяга раздзелу. Яны, напрыклад, прадугледжваюць аналіз культуры мовы раённай (гарадской) газеты, жывёлагадоўчай, ганчарнай, саматычнай лексікі гаворкі роднай вёскі, з’яў полісеміі ў лексіцы народных гаворак і інш.
Чацвёрты раздзел уключае тэмы, звязаныя з рознымі з’явамі і адзінкамі сінтаксісу мовы беларускай мастацкай літаратуры і фальклорных твораў (парцэляцыя, аднасастаўныя сказы, недапасаваныя азначэнні, зваротак, параўнальныя звароты, пабочныя і ўстаўныя адзінкі і інш.).
112
ВЕСНІК МДПУ імя І. П. ШАМЯКІНА
Тэмы курсавых прац у цэлым адпавядаюць назве раздзелаў, за выключэннем, хіба што, асобных тэм, змешчаных у першым і другім раздзелах («Мова мастацкага твора», «Лексічныя і фразеалагічныя адзінкі ў кантэксце»). Так, блізкія тэмы ўключаны ў розныя раздзелы: «Структура і семантыка індывідуальна-аўтарскіх неалагізмаў у паэтычным маўленні Ніны Мацяш» - у першы, а «Функцыі індывідуальна-аўтарскіх неалагізмаў у мове паэтычных твораў Васіля Зуёнка» - у другі. Апрача таго, некаторыя тэмы, змешчаныя ў другім раздзеле, маюць дачыненне і да мовы мастацкага твора, у прыватнасці яго лексікі (напрыклад: «Рэлігійная лексіка ў мове трылогіі Вольгі Іпатавай «Гаспадары Вялікага княства», «Саматычная лексіка ў мове рамана Івана Шамякіна «Сэрца на далоні» і інш.).
Кожная тэма суправаджаецца метадычнымі рэкамендацыямі і парадамі, якія акрэсліваюць асноўны кірунак працы студэнта, а таксама спісам літаратуры, якую неабходна выкарыстаць пры падрыхтоўцы і напісанні курсавой.
Сутнасць і змест рэкамендацый (парад) пакажам на прыкладзе тэмы «Анамастыкон рамана Андрэя Мрыя «Запіскі Самсона Самасуя», падрыхтаванай прафесарам В. В. Шурам. Ва ўводзінах прапануецца «коратка ахарактарызаваць час стварэння рамана, адзначыць адметныя асаблівасці творчасці Андрэя Мрыя як выдатнага пісьменніка першай паловы ХХ ст.», «паказаць, якая роля адводзіцца ў мастацкіх творах онімам як сродкам моўнай выразнасці», звярнуць «асаблівую ўвагу на гаваркія онімы» і акрэсліць іх ролю ў «характарыстыцы персанажа» [с. 37-38]. У асноўнай частцы працы прадугледжваецца растлумачыць «кантэкстуальнае ўжыванне ў рамане ўсіх разнавіднасцей онімаў - асабовых уласных імёнаў, мянушак, прозвішчаў, тапонімаў, іх разнавіднасцей - мікратапонімаў, урбанонімаў і г. д.» [с. 38]. У заключэнні мэтазгодна адзначыць «найбольш істотныя асаблівасці анамастыкону рамана: штучнасць, нестандартнасць такіх адзінак (асабліва прозвішчаў), высокую частотнасць гаваркіх онімаў», «ужыванне ў творы пераважна гутарковых варыянтаў онімаў, спосабы ўтварэння прозвішчаў (напрыклад, семантычны - шляхам пераасэнсавання былых назваў-характарыстык асоб па тых ці іншых адзнаках», «паслядоўнае захаванне... некаторых нацыянальных традыцый з выкарыстаннем прастамоўных онімаў, высокую прадукцыйнасць аўтарскіх наватвораў, індывідуальна-аўтарскіх перыфраз, комплекснае выкарыстанне самых розных стылістычных сродкаў» [с. 38]. Спіс літаратуры ўключае 29 крыніц (працы пераважна беларускіх вучоных), якія маюць дачыненне як да агульных пытанняў аб ролі онімаў у мастацкім тэксце, так і да твораў А. Мрыя ці іншых пісьменнікаў (напрыклад, Я. Коласа).
Дапаможнік падрыхтаваны кваліфікавана, на высокім навуковым і метадычным узроўні. Ён рэкамендаваны вучэбна-метадычным аб’яднаннем вышэйшых навучальных устаноў Рэспублікі Беларусь па педагагічнай адукацыі ў якасці вучэбна-метадычнага дапаможніка для студэнтаў вышэйшых навучальных устаноў, якія навучаюцца па спецыяльнасцях 1 - 02 03 - 01 Беларуская мова і літаратура. Руская мова і літаратура; 1 - 02 03 03 - 03 Беларуская мова і літаратура. Сусветная і айчынная культура. Няма сумнення, што дапаможнік будзе з поспехам выкарыстоўвацца на філалагічных факультэтах і па спецыяльнасці «Беларуская філалогія».
Спадзяюся, што аўтары працягнуць працу над карысным і патрэбным дапаможнікам: пашыраць тэматыку курсавых даследаванняў, а таксама папоўняць спіс літаратуры найноўшымі навуковымі крыніцамі.
Рэцэнзент
В. І. Рагаўцоў, доктар філалагічных навук, прафесар, загадчык кафедры беларускай мовы УА «МагДУ імя А. А. Куляшова»
