CC BY
59
prof. dr hab. inz. Wladyslaw HARMATA Wojskowa Akademia Techniczna dr inz. Grzegorz NYSZKO Wojskowy Instytut Chemii i Radiometrii
INDYWIDUALNA OCHRONA PRZED SKAZENIAMI
r r 1
DROG ODDECHOWYCH I SKORY cz. I1 Respiration and skin - individual protection against contamination part. I
Streszczenie
W opracowanym materiale przedstawiono wspolczesne zagrozenia pochodz^ce od terrorystycznego uzycia broni masowego razenia oraz toksycznych substancji pochodzenia przemyslowego. Scharakteryzowano wplyw indywidualnych srodkow ochrony przed skazeniami na zdolnosc bojow^ zolnierzy z uwzgl^dnieniem czynnikow fizjologicznych i psychologicznych. Scharakteryzowano wymagania na indywidualne srodki ochrony przed skazeniami w swietle dokumentow normatywnych obowi^zuj^cych w NATO. Zaprezentowano rozwi^zania praktyczne istniej^ce w SZ RP i w armiach NATO w dziedzinie filtracyjnych masek przeciwgazowych i odziezy ochronnej. Na podstawie dost^pnych danych literaturowych scharakteryzowano trendy rozwojowe w dziedzinie indywidualnych srodkow ochrony przed skazeniami.
Summary
In this paper terrorist modern threats connected with mass destruction weapons and toxic industrial chemicals usage have been described. The influence of individual protection equipment (IPE) on soldier combat abilities -with physiological and psychological factors - has been characterized. Technical requirement - according to NATO standardization documents - has been shown. Practical solutions of IPE in Polish armed forces and NATO armies was presented. Future development directions in these areas - on basis of available information -have been presented and characterized.
Slowa kluczowe: ochrona przed skazeniami, indywidualne srodki ochrony drog
oddechowych i skory;
Key words: NBC protection, individual protection equipment;
1 Strony w druku: 123-138; pages in print: 123-138.
Wprowadzenie
Pomimo podpisania i ratyfikowania, przez wi?kszosc panstw swiata, Konwencji dotycz^cych zakazu stosowania broni chemicznej i biologicznej istnieje duze prawdopodobienstwo ich uzycia w konfliktach lokalnych oraz przez terrorystow 2’3. Przykiadem moze byc uzycie broni chemicznej podczas wojny iracko-iranskiej oraz w czasie konfliktu w Czeczenii. Wiadomym jest, ze bron biologiczna byia uzywana przykiadowo podczas konfliktu Irackiego przeciwko Kurdom.
Terrorystyczne uzycie broni chemicznej i biologicznej miaio miejsce w latach 1993 -1995, gdy czionkowie „Najwyzszej Prawdy” uzywali w Japonii sarin oraz toksyn? botuliniow^.. W pazdzierniku 1992 roku przywodca sekty „Najwyzsza Prawda", Shoko Asahara, wraz ze swymi 40 zwolennikami udai si? do Zairu pod pretekstem niesienia pomocy ofiarom wirusa Ebola. Jednakze, zgodnie z raportem U.S. Senate's Permanent Subcommittee on Inwestigations (Staiego Podkomitetu Sledczego Senatu Stanow Zjednoczonych) z 31 pazdziernika 1995 roku, najprawdopodobniej faktycznym celem grupy byio zdobycie probek wirusa, jego hodowla, a nast?pnie uzycie go jako smiercionosnej broni biologicznej.
Prowadzone s^. tajne prace nad nowymi generacjami broni chemicznej. Przykiadem moze byc rycyna. Uzyskuje si? j^. z odpadow nasion r^cznika pospolitego (Ricinus communis, rodzina Euphorbiaceae), z ktorych wytiacza si? olej rycynowy (zawartosc w nasionach wynosi 1 do 5%).
Kilkanascie panstw, w tym wszyscy czionkowie tworz^cy nieoficjalny „klub nuklearny" (USA, Rosja, Chiny, Anglia, Francja), ratyfikowaio w 1970 roku Traktat
o Nierozprzestrzenianiu Broni J^drowej (Nuclear Non-Proliferation Treatry - NPT). Traktat ten stwierdzai, ze tylko pi?c mocarstw wspomnianych wyzej ma peine prawo do posiadania broni nuklearnej, zadnemu jednak panstwu nie mozna zabronic zdobywania technologii j^drowych w pokojowym zamiarze. Stwierdzai on rowniez, ze caia pi^tka musi szukac drog do jak najszybszego redukowania ich arsenaiow nuklearnych. Do dzis zadne z mocarstw atomowych nie przyznaio si? do rozwijania technologii j^drowych po podpisaniu traktatu. Rowniez zaden inny sygnatariusz paktu nie zdobyi technologii nuklearnych po jego podpisaniu (przynajmniej si? do tego nie przyznai). Na dzien dzisiejszy 178 z 185 czionkow
2. Konwencja o zakazie prowadzenia badan, produkcji, skiadowania i uzycia broni chemicznej oraz zniszczeniu
jej zapasow, weszia w zycie 29 kwietnia 1997 r.
3. Konwencja o zakazie rozwijania, produkcji i gromadzenia broni bakteriologicznej (biologicznej) i toksyn oraz
o ich zniszczeniu, weszia w zycie 26 marca 1975 roku.
ONZ ratyfikowaio traktat. Obecnie ocenia si?, iz Indie, Izrael, Pakistan, Korea Poinocna oraz Iran przekroczyiy tzw. „prog atomowy", mog^, zatem posiadac bron j^drow^.. Arsenai j^drowy, pomimo podpisania umow i traktatow nie zmniejsza si?, a bron j^drowa jest i prawdopodobnie nadal pozostanie giownym czynnikiem osi^gania celow militarnych w skali strategicznej i operacyjnej. Nawet pomyslne zakonczenie rokowan w sprawie redukcji 50 % arsenaiow strategicznych w armiach USA i Rosji nie zmieni w istotny sposob tej skali.
Wiadomym jest, ze panstwa byiego Zwi^zku Radzieckiego nalez^ do grupy panstw
o bardzo niskim stopniu zabezpieczenia i ochrony obiektow posiadaj^cych materiaiy rozszczepialne: reaktory, elektrownie, fabryki przerobu paliwa j^drowego, skiadowiska odpadow promieniotworczych, a przede wszystkim magazyny broni nuklearnej. O braku zapewnienia bezpieczenstwa swiadczy odnotowana duza liczba dokonanych kradziezy roznego rodzaju materiaiow promieniotworczych, giownie plutonu i uranu. Warto wspomniec, ze w roku 2003 w Rosji zagin?io lub zostaio ukradzionych 375 zrodei promieniotworczych (w tym urz^dzen wykorzystuj^cych radioaktywne zrodia) - daje to jedno zdarzenie na dzien!
Z roznych zrodei wiadomo, ze Rosja nie moze doliczyc si? broni nuklearnej w swoim arsenale. Zagrozenie stanowi^. przede wszystkim walizki zawieraj^ce iadunek nuklearny o sile 1kt. Byiy to iadunki, ktore mogli wykorzystac agenci radzieckiego wywiadu. Bez problemu mogiy byc wywozone do jakiegokolwiek kraju, gdzie Zwi^zek Radziecki miai swoj^. ambasad? lub konsulat jako element poczty dyplomatycznej niepodlegaj^cy zadnej kontroli. Zwi^zek Radziecki wyprodukowai ich i^cznie 132 sztuki. Rosja odnalazia jedynie 84 walizki, a pozostaiych nadal brak. Tak, wi?c nie ma pewnosci, ze tego typu bron nie dostaia si? w r?ce grupy zdeterminowanych terrorystow. W sprzyjaj^cych okolicznosciach w ruchliwym centrum miasta z wysokosciow^. zabudow^ mogioby zgin^c kilka -kilkanascie tysi?cy osob. Jedna taka walizka zawieraj^ca taktyczny iadunek j^drowy jest w stanie np. zrownac z ziemi^ Warszaw? w promieniu, co najmniej 2,5 km od Paiacu Kultury, gdyby jakis fanatyk terrorystyczny j^. uruchomii. Dodatkowo powstaioby pasmo skazonego terenu. Cai^. ludnosc Warszawy, ktora przezyiaby taki wybuch nalezaioby wysiedlic. Pozostaia niezniszczona cz?sc miasta nie nadawaiaby si? do zamieszkania przez diugi czas. Zwi^zane jest to przede wszystkim z radioaktywnymi diugo zyciowymi izotopami pokrywaj^cymi teren. W rzeczywistosci najsilniejszy byiby efekt psychologiczny ataku z uzyciem broni j^drowej.
Rozwoj cywilizacyjny i przemysiowy, to nie tylko dobrodziejstwa, ale szereg zagrozen w postaci wypadkow i katastrof ekologicznych, giownie z uwolnieniem substancjami chemicznymi (Bhopol, Soveso) oraz promieniotworczych (Czarnobyl), ale
i ci^gia degradacja atmosfery (zapylenie, zanieczyszczenia chemiczne - giownie SO2, CO2 i NOx).
Powyzsze zjawiska rodz^ cai^. gam? zagrozen, ktorym nalezy przeciwdziaiac. W obliczu istniej^cych i maj^cych tendencj? do pogi?biania si? zagrozen cywilizacyjnych nalezy liczyc si? z tym, ze ranga tej dziaialnosci b?dzie z biegiem czasu rosia.
Wplyw indywidualnych srodkow ochrony przed skazeniami na zdolnosc bojow^ zolnierzy
Pomimo ci^giego doskonalenia indywidualnych srodkow ochrony przed skazeniami (ISOPS) przebywanie w nich wci^z stanowi znacz^ce utrudnienie w prowadzeniu dziaian. Zaiozenie ubioru ochronnego powoduje wiele utrudnien natury fizjologicznej, zwi?ksza ryzyko stresu cieplnego nawet w umiarkowanej temperaturze otoczenia oraz obniza zdolnosc bojow^.. Dodatkowymi czynnikami s^. giod, pragnienie oraz dyskomfort zwi^zany z przebywaniem przez diugi czas w srodkach ochrony indywidualnej. Nie mniej istotne s^. czynniki psychologiczne. Zagrozenie uzyciem broni masowego razenia pot?guje stres na polu walki wywoiuj^c u zoinierzy specyficzne uczucie strachu, ktory moze obnizyc ich zdolnosc wykonywania zadan.
Ponizej przedstawiono charakterystyk? poszczegolnych czynnikow fizjologicznych i psychologicznych, zwi^zanych z przebywaniem w ISOPS, wpiywaj^cych na zmniejszenie zdolnosci bojowej 4, 5, 6, 7, 8.
Czynniki fizjologiczne.
Stres cieplny. Aby zachowac optymalne mozliwosci fizyczne i psychiczne temperatura ciaia musi byc utrzymywana w odpowiednich granicach. Optymalna biologicznie temperatura to okoio 37o C, natomiast najwyzsza dopuszczalna temperatura ciaia wynosi 39o C. Normalnie ciaio chiodzi si? poprzez odparowanie potu, konwekcj? i promieniowanie ciepia przez skor?.
4. FM 3-11.4. Multiservice tactics, techniques and procedures for nuclear, biological and chemical (NBC)
protection, wyd. 2003.
5. Stanag 2499 (Edycja 1) - ATP-65 The effect of wearing NBC individual protection equipment on individual
and unit performance during military operations, pazdziernik 2004.
6. M. Boguszewska, J. Faff, S. Klonowicz, R. Kobylinski, H. totach, A. Rogozinski, S. Rump, B. Szczerbinski:
Ocena izolujqcej odziezy ochronnej zpunktu widzenia higieny wojskowej, cz I i II. Rocznik WIHE 2/1962.
7. Textbook of Military Medicine: Medical aspects of chemical and biological warfare Published by the Office
of The Surgeon General Department of the Army, United States of America 1997.
8. O. Widetscheck., Fizjologiczne aspekty przy uzyciu odziezy ochronnej przed chemikaliami, Brandschutz/Deutsche Feuerwehr Zeitung 9/1987.
Wymiana ciepia przez konwekcj? i promieniowanie zalezna jest od roznicy temperatur skory i otaczaj^cego srodowiska. Mechanizm ten jest bardzo efektywny w srodowisku zimnym, lecz jesli temperatura otoczenia zbliza si? do 36o C i przekracza temperatur? skory mechanizm ten staje si? dla ciaia zrodiem zyskow ciepia. Tak, wi?c ze wzrostem temperatury otoczenia rosnie rola odparowywania potu jako mechanizmu odprowadzania ciepia. Odparowywanie potu zalezy giownie od gradientu pr?znosci par pomi?dzy powierzchni^. skory a otoczeniem. Pr?znosc par otoczenia okreslaj^. temperatura i wilgotnosc wzgl?dna. Dlatego srodowisko pustynne, ktore jest gor^ce i suche umozliwia efektywne odprowadzanie ciepia poprzez odparowanie potu dzi?ki znacznemu gradientowi pr?znosci par pomi?dzy skor^ a otoczeniem. Natomiast w srodowisku tropikalnym, ktore jest ciepie i bardzo wilgotne odprowadzanie ciepia poprzez parowanie jest ograniczone z powodu maiego gradientu pr?znosci par. Podobne utrudnienia powstaj^ podczas uzywania odziezy ochronnej o bardzo maiej przepuszczalnosci pary wodnej. Ponadto praca fizyczna z zaiozonymi ISOPS wymaga wi?cej wysiiku z powodu dodatkowego obci^zenia i ograniczenia ruchow. Ocenia si?, ze praca w ISOPS zwi?ksza ilosc wydzielanego ciepia o 15%, a wi?c koniecznosc odprowadzenia wi?kszej ilosci. Ilosc wydzielanego ciepia zalezy od intensywnosci wykonywanej pracy, poziomu nawodnienia organizmu, ubioru, noszonego wyposazenia, stopnia aklimatyzacji cieplnej, sprawnosci fizycznej, zm?czenia oraz warunkow klimatycznych i terenowych. Modyfikacja stopnia gotowosci ISOPS poprzez rozpi?cie kurtki, zdj?cie kaptura itp. b?dzie uiatwiac chiodzenie ciaia. Podj?cie podobnych dziaian zalecane jest dowodcom w stanagu 2984, w przypadku, gdy korzysci wynikaj^ce z obnizenia ochrony przewyzszaj^. ryzyko wyst^pienia ofiar na skutek skazenia.
Odwodnienie. Z powodu podwyzszonej temperatury ciaia wyst?puje podwyzszone pocenie (utrata wody w wyniku pocenia moze dochodzic do 1,5 litra potu na godzin?). Odwodnieniu sprzyjaj^. rowniez utrudnienia w przyjmowaniu piynow w ISOPS. Nalezy, wi?c przyjmowac odpowiedni^. ilosc wody, aby uzupeinic stracone piyny i zapobiec odwodnieniu. Nawet nieznaczne odwodnienie ciaia (utrata 1% masy) osiabia jego zdolnosc do regulacji temperatury i niweluje korzysci wynikaj^ce z aklimatyzacji cieplnej i sprawnosci fizycznej. Odwodnienie zwi?ksza takze podatnosc na stres cieplny, powoduje obnizenie wydajnosci pracy i czujnosci. O istotnosci problemu swiadczy opracowanie dokumentu standaryzacyjnego NATO (Stanag 44759) normalizuj^cego wymiary gwintu w nakr?tce
9. Stanag 4475 (Edycja 1) „Interoperability criteria for mask drinking systems (MDS)”, - Kryteria interoperacyjnosci dla urz^dzen do picia w maskach, ratyfikowany przez Polsk^ w styczniu 2006 r, z zastrzezeniem, ze b^dzie stosowany w nowym typie maski, przewidywany termin implementacji 2 lata.
manierki. Ma to umozliwic korzystanie z zaopatrzenia w wod? nie tylko z wiasnych zrodei, ale rowniez od innych panstw NATO.
Trudnosci w oddychaniu. Zaiozenie maski przeciwgazowej utrudnia oddychanie z powodu oporow wyst?puj^.cych w filtropochianiaczu oraz zaworach wlotowym i wylotowym. Utrudnienia te powoduj^. zwi?kszenie cz?stotliwosci i gi?bokosci oddechu oraz utrat? wytrzymaiosci.
Nieodpowiednie zywienie. Wi?ksza intensywnosc wysiiku fizycznego wynikaj^ca z prowadzenia dziaian w ISOPS wywoiuje zwi?kszone zapotrzebowanie na pozywienie. Powinno ono zapewnic odpowiedni^. ilosc kalorii gdyz dostarczanie zbyt maiej ilosci energii w pozywieniu moze prowadzic do obnizenia sprawnosci fizycznej i umysiowej.
Czynniki psychologiczne
Izolacja od srodowiska. Indywidualne srodki ochrony przed skazeniami zakiocaj^ odbior bodzcow zewn?trznych zmysiami wzroku i siuchu, co utrudnia rozpoznawanie i komunikowanie si?. Powoduje to powstawanie uczucia izolacji i niepewnosci. Ponadto uci^zliwosc przebywania w niewygodnych, nieprzepuszczalnych lub cz?sciowo przepuszczalnych kombinezonach, r?kawicach i obuwiu ochronnym moze prowadzic do frustracji, a niekiedy do klaustrofobii. Diugotrwaie przebywanie w ISOPS, poprzez ograniczenie ruchliwosci i odbioru wrazen zmysiowych, prowadzi do zaniku uwagi i gotowosci jednoczesnie wzbudzaj^c poczucie wyobcowania. Utrudnienie oddychania w masce takze moze powodowac uczucie klaustrofobii i wywoiywac panik?.
Stres bojowy. Zagrozenie uzyciem broni masowego razenia zwi?ksza stres zwi^zany z prowadzeniem dziaian bojowych. Poniewaz wyzsze stopnie gotowosci s^. stosowane w sytuacji wi?kszego zagrozenia atakiem mog^. one zwi?kszac strach i niepewnosc zwi^zan^ z walk^.. Stres bojowy i zm?czenie walk^. mog^. byc przyczyn^. powstania znacznej ilosci ofiar zaburzen psychicznych, zaleznie od czasu trwania i intensywnosci dziaian bojowych. Stres psychologiczny wynika nie tylko z kontaktu ze smierci^. i zniszczeniami charakterystycznymi dla dziaian bojowych, ale rowniez z takich okolicznosci jak haias, zamieszanie, brak snu. Wymagaj^ce warunki dziaian bojowych powoduj^ce zm?czenie, zmiany w odzywianiu i higienie osobistej rowniez przyczyniaj^. si? do powstawania stresu fizjologicznego.
Prowadzenie dziaian w terenie skazonym ma roznoraki wpiyw na dowodcow i zoinierzy. Obnizenie sprawnosci fizjologicznej moze objawiac si? nerwowosci^, wyst?powaniem drgawek, zwi?kszonym poceniem si?, przyspieszonym biciem serca,
suchosci^. w ustach, bolem giowy, zm?czeniem, nudnosciami. Objawy psychologicznego osiabienia to: nieuwaga, osiabienie pami?ci, utrudniona koncentracja, obnizona pewnosc siebie, niech?c do wspoipracy. Noszenie ISOPS istotnie wpiywa na prowadzone dziaiania bojowe 10. Utrudnione jest dowodzenie, komunikacja, prowadzenie ognia i manewr. Z powodu fizycznego i umysiowego zm?czenia decyzje dowodcow i ich reakcje na zmieniaj^c^ si? sytuacj? s^. mniej efektywne, potrzebuj^ rowniez wi?cej czasu na podj?cie decyzji. Zakiocone zostaje prowadzenie dziaian rozpoznawczych, w wyniku, czego dowodcy otrzymuj^. mniej aktualne i niedokiadne informacje. Utrudniona jest synchronizacja manewrow, kierowanie jednostkami i zgrywanie czasowe. Utrudnienia w wykrywaniu i wskazywaniu celow wpiywaj^ na zmniejszenie efektywnosci ognia zarowno bezposredniego jak i posredniego, skraca si? odlegiosc wykrywania celow i prowadzenia ognia. Zaiogi wozow bojowych prowadz^. walk? na krotszych dystansach i wystrzeliwuj^. mniej pociskow. Zwi?ksza si? ilosc strat zadawanych przez wojska wiasne. Pogarsza si? komunikacja zarowno bezposrednia jak i z wykorzystaniem srodkow i^cznosci. Utrudniony odbior bodzcow wzrokowych i siuchowych wydiuza czas przekazywania wiadomosci, co zwi?ksza narazenie na oddziaiywanie srodkow walki radioelektronicznej przeciwnika. Diugotrwaie dziaiania w terenie skazonym stanowi^. rowniez powazne wyzwanie od strony logistycznej (dostarczanie zaopatrzenia, obsiuga sprz?tu, zabezpieczenie medyczne).
Rozwi^zania techniczne
Ochrona przed skazeniami jest zagadnieniem bardzo istotnym i ci^gle rozwijanym. Nabiera ono szczegolnego znaczenia w przypadku, gdy wyst?puje koniecznosc prowadzenia dziaian w terenie skazonym lub niemozliwe jest wczesne ostrzeganie o uzyciu BMR. W celu zapewnienia odpowiedniej ochrony i utrzymania ci^giosci zdolnosci operacyjnych wojska powinny dysponowac odpowiednim wyposazeniem. Posiadane wyposazenie oraz jego parametry techniczne i eksploatacyjne wpiywaj^. na mozliwosci i sposoby prowadzenia dziaian. Poz^dane jest, aby srodki ochrony zapewniaiy nielimitowan^. ochron? oraz aby w jak najmniejszym stopniu obci^zaiy organizm osoby z nich korzystaj^cej. W przypadku odziezy ochronnej idealnym rozwi^zaniem byioby, aby mozna byio jej uzywac tak jak umundurowania polowego. Niestety na obecnym poziomie rozwoju technologicznego i istniej^cych rozwi^zan materiaiowych nie jest to mozliwe. Dlatego tez srodki ochrony (a co za tym idzie ich parametry techniczne i eksploatacyjne) b?d^ce obecnie na wyposazeniu sii
10. Patrz FM 3-11.4.
zbrojnych s^ kompromisem pomi?dzy wymaganiami uzytkownika, czyli wojsk a mozliwosciami technicznymi oraz finansowymi.
Wymagania dotyczqce srodkow ochrony przed skazeniami w swietle dokumentow normatywnych NATO
Ogolne zalecenia odnosnie wyposazenia wojsk w sprz?t OPBMR oraz wymagan, ktorym powinny odpowiadac srodki ochrony przed skazeniami stosowane w siiach NATO zawarte se w stanagu 235211. Zaleca on, aby wojska byiy wyposazone w nast?puj^ce srodki ochrony przed skazeniami:
• srodki ochrony indywidualnej - kazdy zoinierz powinien byc wyposazony w indywidualne srodki ochrony drog oddechowych (mask? przeciwgazowe) oraz odziez ochronn^. Maska przeciwgazowa powinna byc wyposazona w zapasowe filtropochianiacze, zgodnie z narodowymi ustaleniami. Personel, ktory z racji wykonywanych zadan nie moze korzystac ze standardowych masek (np. piloci) powinien byc wyposazony w specjalistyczne srodki ochrony drog oddechowych. Filtropochianiacze chroni^ce przed TSP (tzw. przemysiowe) powinny byc dost?pne stosownie do ustalen narodowych. Ilosc kompletow odziezy ochronnej powinna zapewnic mozliwosc dziaiania w warunkach skazen przez 24 godziny12. Podobnie jak w przypadku masek personelowi, ktory z racji wykonywanych zadan nie moze korzystac z odziezy standardowej nalezy zapewnic specjalistyczne odziez ochronn^. Odziez chroni^ca przed TSP powinna byc dost?pna dla ograniczonej ilosci personelu. Zapasowe komplety odziezy powinny byc dost?pne zgodnie z narodowymi ustaleniami;
• zalecane jest rowniez, aby jednostki posiadaiy srodki do ochrony zapasow i sprz?tu (np. plandeki odporne na BST do przykrywania sprz?tu i zapasow). Powinny one chronic przez odpowiedni czas przed bezposrednim skazeniem ciekiymi srodkami chemicznymi, biologicznymi oraz pyiem promieniotworczym;
11. Stanag 2352 (Edycja 5) - Nuclear, Biological and Chemical (NBC) Defence Equipment - Operational Guidelines. Polska nie udzieliia odpowiedzi w sprawie ratyfikacji stanagu.
12. Stanag 2352 stwierdza, ze niezb?dna ilosc kompletow odziezy ochronnej zalezna jest od jej wiasciwosci ochronnych i powinna byc dobrana tak, aby zapewnic mozliwosc dziaiania w terenie skazonym przez 24 godziny.
Stanag 233313, odnoszecy si? do wymagan eksploatacyjnych i ochronnych odziezy bojowej14 stwierdza, ze uzytkownik (zoinierz) ubrany w odziez ochronne powinien byc zdolny do wykonywania wszystkich czynnosci bojowych i treningowych w diugim okresie czasu, przy czym odziez ta powinna byc paroprzepuszczalna, charakteryzowac si? zmniejszone palnoscie. Powinna zapewnic ochron? przed wszystkimi srodkami chemicznymi, biologicznymi i promieniotworczymi wyst?pujecymi w formie ciekiej, staiej i aerozolu. Minimalny czas ochrony powinien wynosic, co najmniej 6 godzin, a preferowany powinien wynosic 24 godz., lub wi?cej. Materiaiy zapewniajece ochron? moge skiadac si? z kilku warstw lub byc laminowane z materiaiami, ktore zapewniaje inny rodzaj ochrony na polu walki. Powinny byc podatne na odkazanie (bez osiabienia stopnia ochrony) lub moge byc jednorazowe. Dodatkowo odziez powinna posiadac odpowiednie wiasnosci maskujece.
W obowiezujecej do 2004 r. „Doktrynie obrony przed bronie masowego razenia sii NATO” ATP-59 srodkom ochrony indywidualnej postawiane zostaiy znacznie ostrzejsze wymagania. Odziez ochronna powinna:
• byc lekka, wygodna i wielofunkcyjna;
• byc trwaia i podatna na pranie i procesy odkazania;
• zapewniac ochron? caiego ciaia przed czynnikami BMR/TSP;
• miec wbudowane urzedzenie ostrzegajece o skazeniach;
• charakteryzowac si? zmniejszonym obciezeniem cieplnym;
• zapewniac mozliwosc prowadzenia samoodkazania przez uzytkownika oraz
umozliwiac odprowadzanie odchodow;
• byc nieprzepuszczalna w stosunku do ciekiych srodkow trujecych.
Konstrukcja odziezy (jako wzor umundurowania) powinna zapewniac szybkie
naiozenie i zdj?cie, chronic przez czas do 24 godz. po noszeniu jej w ciegu 30 dni, okres przechowywania nie powinien byc krotszy niz 5 lat.
W zakresie unikania narazenia przewidywane byio stosowanie tanich, lekkich osion jednorazowego uzytku, b?decych w stanie zapewnic czasowe barier? ochronne w stosunku do
13. Stanag 2333 Edycja 4 - Performance and protective properties of combat clothing. Polska nie udzieliia odpowiedzi w sprawie ratyfikacji stanagu.
14. Stanag zalicza wojskowe odziez ochronne do odziezy bojowej (ang. combat clothing). Siownik wojskowy
angielsko - polski Bellona 1996 jako tiumaczenie tego poj?cia podaje „umundurowanie polowe”. W niniejszej pracy autor uzywa terminu „odziez bojowa”.
BST/TSP wyst?pujecych w postaci ciekiej i zapobiegajecych przemoczeniu odziezy ochronnej.
Srodki ochrony drog oddechowych powinny posiadac rozwiezania umozliwiajece przyjmowanie piynow w warunkach skazen, porozumiewanie si? (z wykorzystaniem mikrofonow) oraz umozliwiajece wykonanie zadania bojowego w warunkach wymagajecych zachowania ostrosci optycznej (chodzi o korekcj? wad wzroku). Filtropochianiacz powinien byc iatwy do wymiany, charakteryzowac sii minimalnymi oporami oddychania i chronic przed BMR. Doktryna zastrzegaia, ze idealne speinienie tych wymagan w stosunku do caiego spektrum TSP moze nie byc mozliwe w najblizszym okresie z uwagi na ograniczenia technologiczne bedz finansowe. Jednak powinny byc rowniez dost?pne srodki ochrony drog oddechowych przed parami TSP. Ponadto maski przeciwgazowe powinny rowniez byc wyposazone w ukiady chroniece przed oslepieniem w wyniku dziaiania impulsu swietlnego towarzyszecego wybuchowi jedrowemu (lub w wyniku dziaiania systemow uzbrojenia
o bezposredniej wiezce energii) lub tez zachowywac kompatybilnosc z innymi urzedzeniami zapewniajecymi taki rodzaj ochrony. Doktryna, w zakresie ochrony indywidualnej, zalecaia rowniez stosowanie workow ochronnych dla rannych, zapewniajecych odpowiednie ochron? w wypadku braku mozliwosci uzycia standardowych srodkow ochrony.
Z wymagan tych wynikaje wymagania techniczne dla srodkow ochrony indywidualnej oraz materiaiow w nich stosowanych, ktore mozna przedstawic w nast?pujecych punktach:
1. wlasciwosci ochronne - diugi czas ochrony i czas uzytkowania -zachowania wiasnosci ochronnych, wytrzymaiosc mechaniczna, odpornosc na zapalenie, wodoodpornosc, odpornosc na produkty ropopochodne, wiasnosci maskujece, nietoksycznosc materiaiow w kontakcie ze skore, odpornosc na pot;
2. komfort uzytkowania - jak najmniejsze obciezenie organizmu (pole widzenia, iatwosc oddychania, jak najmniejsze utrudnienia w dziaianiu i obciezenie cieplne, iatwosc zakiadania i zdejmowania, kompatybilnosc z pozostaiymi elementami wyposazenia, forma umundurowania bojowego);
3. parametry logistyczne - niska masa i obj?tosc w stanie zapakowanym, diugi czas przechowywania, mozliwosc wielokrotnego uzycia, podatnosc na odkazanie.
Z przedstawionej ponizej analizy rozwiezan technicznych wynika, ze wymagania stawiane przed srodkami ochrony se speiniane w coraz wi?kszym stopniu. Jednak, na
obecnym poziomie zaawansowania technologicznego, speinienie niektorych z nich jest wciez sprawe przysziosci.
Analiza rozwiqzan technicznych istniejqcych w SZ RP i w armiach NATO w dziedzinie indywidualnych srodkow ochrony przed skazeniami
W cz?sci dotyczecej indywidualnych srodkow ochrony przed skazeniami, przedstawiono aktualne rozwiezania oraz tendencje rozwojowe dotyczece:
• masek przeciwgazowych;
• odziezy ochronnej.
Inne elementy zaliczane do srodkow ochrony indywidualnej (indywidualny sprz?t dozymetryczny, srodki do udzielania pierwszej pomocy oraz indywidualne pakiety do likwidacji skazen) aczkolwiek stanowie istotny element ochrony to ze wzgl?du na inny charakter wykorzystania i dziaiania nie b?de przedmiotem rozwazan.
Maski przeciwgazowe
Srodki toksyczne moge przenikac do organizmu cziowieka poprzez drogi oddechowe, oczy i skor?, jednak najbardziej zagrozony jest ukiad oddechowy. U osoby dorosiej powierzchnia, przez ktore odbywa si? w piucach wymiana gazowa wynosi od 75 do 100 m2 (40 razy wi?cej niz powierzchnia skory). Ponadto jest to najciensza membrana, przez ktore gazy dyfunduje bezposrednio do krwioobiegu. Dla wi?kszosci srodkow chemicznych inne drogi wnikania nabieraje znaczenia dopiero po zapewnieniu odpowiedniej ochrony ukiadu oddechowego. Dlatego tez dysponowanie odpowiednimi srodkami ochrony drog oddechowych jest zagadnieniem pierwszoplanowym.
W rozwoju masek przeciwgazowych mozna wyroznic cztery giowne okresy. Pierwszy okres to czasy I Wojny Swiatowej, gdzie uzycie broni chemicznej spowodowaio koniecznosc zapewnienia ochrony wojsk. Drugim okresem byia II wojna swiatowa. Do tego czasu wiasnosci masek zostaiy znacznie poprawione. Do konstrukcji cz?sci twarzowych zastosowano gum?, co umozliwiio lepsze dopasowanie i osiegni?cie wi?kszej szczelnosci. Rozwiezaniem z tego okresu jest maska SzM-41M - fot. 1 (b?deca wciez na wyposazeniu SZ RP), w ktorej filtropochianiacz przenoszony w torbie poieczony jest z cz?scie twarzowe rure ieczece. Przenoszenie stosunkowo ci?zkiego filtropochianiacza w torbie byio w tym wypadku rozwiezaniem uzasadnionym jednak nalezaio zwracac szczegolne uwag?, aby nie uszkodzic rury ieczecej.
Fot. 1. Maska przeciwgazowa Fot. 2. Maska przeciwgazowa MP-4
SzM-41M Zrodlo: materiaiy WIChiR
Zrodlo: materiaiy WIChiR
Okres trzeci trwai do lat 80-tych XX w. W okresie tym zaznaczyi si? ogolny trend
wyposazania masek w wewn?trzne poimask?, co umozliwiio rozwiezanie problemu zaparowywania okularow. Zadaniem poimaski jest zapobieganie wydostawaniu si? wydychanego - wilgotnego powietrza do caiej przestrzeni pod maske. W poprzednich rozwiezaniach (maska SzM-41), aby zapobiec parowaniu okularow stosowane byiy wkiadki niepotniejece i nakiadki ocieplajece.
Rozwiezaniem z tego okresu jest maska przeciwgazowa MP-4 - fot. 2. Posiada ona filtropochianiacze w postaci wkiadek umieszczonych w cz?sci twarzowej, dost?pne jedynie od wewnetrz po zdj?ciu maski (rozwiezanie z amerykanskiej maski M-17). Uniemozliwia to ich wymian? w warunkach skazen, czyniec z niej praktycznie mask? jednorazowego uzytku. Pomimo wyposazenia jej w poimask? w konstrukcji tej nie rozwiezano caikowicie problemu zaparowywania okularow i konieczne byio stosowanie fularow przeciwzaroszeniowych i dodatkowych szybek okularowych (maska MP-4 znajduje si? nadal w SZ RP)..
W obecnym (czwartym) okresie maski przeciwgazowe zostaiy unowoczesnione w stopniu umozliwiajecym ich noszenie przez 24 godziny. Znacznie poprawiono komfort noszenia i dopasowanie masek. W cz?sciach twarzowych zastosowano materiaiy charakteryzujece si? czasami ochrony na ciekie BST powyzej 24 godzin15. W konstrukcji wspoiczesnych masek zdecydowanie odchodzi si? od maski „klinowej" na rzecz maski „anatomicznej" o ksztaitach scisle zwiezanych z budowe twarzy cziowieka. Maska taka lepiej przylega do twarzy, co powoduje zmniejszenie uciskow i wszystkich negatywnych nast?pstw z nimi zwiezanych. Taka konstrukcja cz?sci twarzowej maski staia si? mozliwa dzi?ki wieczeniu antropologow w prace nad nowymi rozwiezaniami.
15. Dla masek SzM-41M i MP-4 czas ochrony cz?sci twarzowej przed BST w postaci ciekiej wynosi 80 - 150 min. i jest porownywalny z czasem ochrony odziezy OP-1M, L-1 i L-2.
Stosuje si? rozwiezania konstrukcyjne w?zia okularowego umozliwiajece zblizanie szybek (wizjera) do oczu uzytkownika. Poprawia to ogolne pole widzenia oraz uiatwia obsiug? przyrzedow optycznych. Praktycznie konstruktorzy osiegaje ten efekt na rozne sposoby. Na przykiad maska wioska typu SGE-1000 fot. 3 zbudowana jest z przezroczystego korpusu z doieczonymi do niego innymi w?ziami konstrukcyjnymi. W korpusie tym (wykonanym z poliw?glanu utwardzanego powierzchniowo) wytioczony jest wizjer w ksztaicie okularow piaskich bedz panoramicznych.
Fot. 3. Maska SGE-1000
Zro dlo: http: //www. approvedgasmasks.com/
Amerykanska maska MCU-2/P (fot. 4.c) posiada panoramiczny wizjer wykonany z modyfikowanego poliuretanu. W kanadyjskiej masce C4 (fot. 4.b) konstruktorzy zastosowali „wkl?siy" sposob mocowania szybek okularowych, co zblizyio ich powierzchni? do oczu uzytkownika.
Powszechnie stosuje si? dodatkowe uszczelnienia na powierzchni przylegania maski do twarzy. Wykonuje si? je w postaci "koinierza" zawini?tego do wn?trza maski lub w postaci oponki umocowanej na powierzchni przylegania. Dodatkowe uszczelnienia poprawiaje wiasnosci ochronne oraz zmniejszaje uciski. Korzystniejsze jest stosowanie uszczelnien elastycznych.
Wspoiczesne maski przeciwgazowe posiadaje wkiadki foniczne, poprawiajece transmisj? giosu (zrozumiaiosc mowy). Stosuje si? rowniez wkiadki mikrofonowe montowane alternatywnie z membrane foniczne.
Wymog diugotrwaiego dziaiania w srodkach ochrony przed skazeniami spowodowai koniecznosc uzupeiniania piynow w warunkach skazen. Dlatego tez pojawiiy si? rozwiezania konstrukcyjne umozliwiajece przyjmowanie piynow bez zdejmowania maski. Zdecydowana wi?kszosc wspoiczesnych masek wyposazona jest w takie urzedzenie.
Opory oddychania w masce limituje mozliwosc wykonywania ci?zkich prac fizycznych. Zmniejszenie oporow wydechu uzyskuje si? przez powi?kszenie srednicy komory
zaworu wydechowego i platka zaworu. Na wielkosc oporow wdechu istotny wplyw wywiera konstrukcja filtropochlaniacza, przez ktory przeplywa wdychane powietrze. W maskach z dwoma zl^czami filtropochlaniaczy, mozliwa jest jednoczesna, rownolegla ich praca. Powoduje to znaczne obnizenie oporow wdechu. Mozliwosci zastosowania takiego rozwi^zania posiadaj^ maski amerykanskie: MCU-2/P, M-40, M-42 oraz kanadyjska C4. Jednak obecnie z powodu stosunkowo duzych wymiarow filtropochlaniacza mozliwosc zalozenia go zarowno z lewej jak i z prawej strony maski wykorzystywana jest glownie do ulatwienia obslugi uzbrojenia przez osoby lewo- jak i prawor^czne. a) b)
Fot. 4. Przyklady wspolczesnych masek przeciwgazowych: a) amerykanska M-40
Zrodlo: http://www.armystudyguide.com), b) kanadyjska C-4, (zrodlo: materialy WIChiR) c) amerykanska MCU-2/P - sily morskie i lotnicze (zrodlo: http://www.armystudyguide.com), d) finska maska Scott Health & Safety M 95 NBC (zrodlo: materialy firmy Scott Health & Safety
Rozwi^zaniem w pelni umozliwiaj^cym jednoczesne korzystanie z obydwu filtropochlaniaczy jest wprowadzana od roku 2006 w silach USA, opracowana przez firm^ Avon Protection Systems, maska M50. Zastosowanie dwoch filtropochlaniaczy umozliwilo znaczne obnizenie oporow oddychania. Zmniejszona grubosc filtropochlaniaczy i bliskie umieszczenie ich po obu stronach cz^sci twarzowej czyni konstrukcja bardziej zwart^ i poprawia rozklad obci^zenia. W masce tej mozliwa jest wymiana filtropochlaniaczy bez wstrzymywania oddechu. Mozna przypuszczac, ze takie rozwi^zanie konstrukcyjne b^dzie stosowane i rozwijane w najblizszej przyszlosci w wi^kszosci masek przeciwgazowych.
Obecnie w maskach stosuje si? zwykle naglowie tasmowe szesciozaczepowe. Naglowia konstruuje si? tak, aby regulacja dlugosci tasm byla szybka i latwa, b^dz tak aby zmiana regulacji dlugosci tasm byla niemozliwa bez zdejmowania maski. Z punktu widzenia warunkow pola walki korzystniejsze wydaje si? rozwi^zanie umozliwiaj^ce latw^. zmian? regulacji. Bardzo interesuj^co rozwi^zana jest konstrukcja naglowia w kanadyjskiej masce C4. Tasmy tekstylno - gumowego naglowia przymocowane s^ do elastycznego „czepka”, co wydaje si? byc idealnym rozwi^zaniem z punktu widzenia rownomiernosci rozkladu naciskow na glow? uzytkownika.
Waznym elementem konstrukcji maski jest usytuowanie zaworu wydechowego. Najkorzystniejszym dla uzytkownika rozwi^zaniem jest umieszczenie zaworu wydechowego w najnizszym miejscu cz?sci twarzowej. Takie rozwi^zanie umozliwia grawitacyjne, samoczynne splywanie potu i skroplonej pary wodnej oraz zapobiega ich zaleganiu pod cz?sci^ twarzow^. Dolne usytuowanie zaworu stosowane w wi?kszosci wspolczesnych masek przeciwgazowych (w maskach: M-40, M-42, MCU-2/P, C4, SGE-1000, No 15A1T). Maska MP-5, posiada zawor wydechowy umieszczony w cz?sci policzkowej.
Podstawow^ mask^ w Polskich SZ jest maska MP-5 - fot. 5.
Fot. 5. Maska MP-5 - produkcja kraj owa
Zrodlo: materialy WIChiR)
Fot. 6. Efekt przebywania w masce MP-5. Ucisk cz?sci twarzowej maski powoduje, ze slady po jej zalozeniu utrzymuj^ si? przez dlugi czas.
Zrodlo: http://www.maski.woj sko.pl/)
Aktualnie maska MP-5 odbiega konstrukcyjne i materialowo od masek czolowych producentow swiatowych.
Trendy rozwoju masek przeciwgazowych
Maska przeciwgazowa jest to zestaw sprz?tu oczyszczaj^cego skladaj^cy si? z cz?sci twarzowej (maski z polmask^), filtropochlaniacza oraz niestalych elementow uzupelniaj^cych (urz^dzenie do pobierania plynow, oslony oczu, szkla korekcyjne, urz^dzenia wspomagaj^ce oddychanie, rura l^cz^ca itp.). Jest ona przeznaczona do ochrony drog oddechowych, twarzy
i oczu czlowieka przed dzialaniem srodkow trjcych (w postaci gazow i aerozoli), aerozoli biologicznych i pylow radioaktywnych. Maska przeciwgazowa z naglowiem tasmowym nie oslania calej glowy i wymaga ochrony nieosloni?tych cz?sci np. kapturem ochronnym (zintegrowanym z odziez^ ochronn^ lub stanowi^cym oddzielny element wyposazenia).
Mask? przeciwgazowa traktuje si? wspolczesnie nie tylko jako srodek umozliwiaj^cy pokonywanie terenu skazonego i wyjscie ze strefy zagrozonej, ale takze jako srodek umozliwiaj^cy aktywne i intensywne dzialanie w tym terenie. Zmian? koncepcji uzytkowania umozliwil post?p technologiczny w materialach oraz rozwi^zaniach konstrukcyjnych w?zlow funkcjonalnych maski. Na post?p ten wplyn^l rowniez rozwoj badan w dziedzinie adsorpcji dynamicznej. Wyniki badan teoretycznych i doswiadczalnych pozwolily na inne uksztaltowanie warstwy sorpcyjnej i filtracyjnej filtropochlaniacza, co przyczynilo si? do poprawy efektywnosci wykorzystania tej warstwy i jego miniaturyzacji.
Nowe materialy uzywane do produkcji masek i filtropochlaniaczy musz^ charakteryzowac si? dobr^ odpornosci^ wzgl?dem znanych bojowych srodkow trjcych, wysokimi parametrami uzytkowymi, umozliwiaj^cymi osi^gni?cie wymaganych wlasciwosci ochronnych, odpowiedni^ wytrzymalosci^, odpornosci^ wzgl?dem czynnikow klimatycznych oraz odpornosci^. na starzenie naturalne (dlugotrwale magazynowanie). Konstrukcja maski musi zapewnic, oprocz dobrych wlasnosci ochronnych, wysok^ niezawodnosc, latwosc i pewnosc dopasowania oraz ochron? praktycznie wszystkich zolnierzy, niezaleznie od stopnia zroznicowania antropologicznych cech budowy ich twarzy. Rownie waznym problemem konstrukcyjnym jest dopasowanie ksztaltu i wymiarow maski oraz jej w?zlow funkcjonalnych do elementow uzbrojenia (np. przyrz^dow optycznych) oraz elementow wyposazenia zolnierza (kaptur, helm).
Parametrem charakteryzuj^cym szczelnosc maski jest tzw. przeciek ogolny. Skladaj^ si? na niego nieszczelnosci wynikaj^ce z niedopasowania maski, nieszczelnosci zaworu wydechowego oraz filtropochlaniacza. Nawet w nowoczesnych maskach, z bardzo dobrym dopasowaniem, podczas dlugotrwalego noszenia (24 godziny) obserwowane jest pogorszenie szczelnosci. Powodem tego faktu jest zarost, ktorego przyrost w takim okresie zaczyna powodowac rozszczelnienie na styku maski z twarzy.
W maskach poprzedniej generacji nie przywi^zywano nalezytej wagi do uci^zliwosci oddychania, miar^, ktorej s^. wartosci oporow wdechu i wydechu. Tymczasem s^. to podstawowe parametry, ktorych wielkosc decyduje o zdolnosci zolnierzy, uzywaj^cych masek przeciwgazowych, do intensywnego wysilku fizycznego. Istotnym niedostatkiem konstrukcyjnym byl brak polmaski w cz?sci twarzowej. Prowadzilo to do zwi?kszenia obj?tosci powietrza zalegaj^cego pod cz?sci^. twarzow^. i wzbogaconego w dwutlenek w?gla, czyli do zwi?kszenia tzw. obj?tosci martwej. Powodowalo to rowniez wzmozone zaparowywanie szybek okularowych, zwlaszcza w niskich temperaturach otoczenia. W rezultacie uzytkownik w nalozonej masce przeciwgazowej mogl wykonac jedynie
czynnosci wymagaj^ce malego (okresowo sredniego) wysilku fizycznego, a czas nieprzerwanego przebywania w masce nie mogl przekroczyc 6 - 8 godzin. Ograniczenia te kolidowaly z wymaganiami wspolczesnego pola walki, ktore to wymagania mozna strescic w formie nast?puj^.cych glownych postulatow:
• zolnierz dzialaj^cy na polu walki w masce przeciwgazowej powinien byc zdolny do intensywnego wysilku fizycznego (o wydatku energetycznym do 200 W) bez znacz^cej utraty sprawnosci psychofizycznej;
• czas nieprzerwanego przebywania w masce powinien osi^gac co najmniej 1 dob?. W zwi^zku z tym musi byc mozliwy odpoczynek (sen), przyjmowanie napojow oraz plynnych srodkow odzywczych bez zdejmowania maski;
• wymiana filtropochlaniacza w atmosferze skazonej powinna byc latwa, szybka i bezpieczna;
• szczelnosc dopasowania, okreslana wartosci^ przecieku ogolnego (mierzonego na glowie uzytkownika), powinna byc nie gorsza niz 10-2 %;
• dopasowalnosc na poziomie przecieku ogolnego 10-2 % powinna wynosic nie mniej niz 98% populacji, dla ktorej przeznaczona jest maska;
• wlasnosci ochronne filtropochlaniacza wzgl?dem par BST powinny byc zachowane w trudnych warunkach klimatycznych (temperatura od -20 do +40oC, wilgotnosc wzgl?dna do 80%), rowniez w warunkach rownowagowego nawilzenia warstwy chlonnej;
• maska powinna wspolpracowac z innymi elementami uzbrojenia i wyposazenia zolnierza. W szczegolnosci powinna byc mozliwa wspolpraca z b?d^cymi obecnie na wyposazeniu wojska przyrz^dami optycznymi (lornety, dalmierze, celowniki) oraz sprz?tem noktowizyjnym;
• maska powinna charakteryzowac si? duzym polem widzenia i posiadac mozliwosc stosowania szkiel korekcyjnych;
• maska powinna umozliwiac swobodne porozumiewanie si?, zarowno bezposrednie jak i za posrednictwem technicznych srodkow l^cznosci.
Wymagania te wymusily zmiany zarowno w konstrukcji maski jak i w materialach konstrukcyjnych cz?sci twarzowej i filtropochlaniacza (filtry, sorbenty).
Sorbenty
Post?p w sorbentach dokonal si? przede wszystkim na drodze powszechnego zastosowania nosnikow katalizatorow opartych na karbonizacie lupin orzechow kokosowych b^dz pestek owocow. Nosniki oparte na tych karbonizatach maj^. zblizone parametry struktury
kapilarnej i porownywalne wlasnosci adsorpcyjne. Charakteryzuj^. si? one dobrym rozwini?ciem mikroporow i porow przejsciowych (mezoporow), co decyduje o ich wysokiej pojemnosci adsorpcyjnej wzgl?dem gazow i par. Maj^. rowniez korzystn^. budow? z punktu widzenia nosnikow katalizatorow. Ze wzgl?du na nisk^. zawartosc substancji mineralnych nosniki te odznaczaj^ si? rowniez wysok^. hydrofobowosci^.. Dobre rozwini?cie struktury mikroporowatej umozliwia nanoszenie na sorbenty otrzymane z wymienionych surowcow odpowiednich ilosci substancji stabilizuj^cych wlasnosci katalityczne. Tradycyjne sorbenty oparte na surowcu z w?gla kamiennego trac^ znaczenie i wychodz^. z uzycia w technice ochrony drog oddechowych.
Materialy filtracyjne
W materialach filtracyjnych zasadniczy post?p dokonal si? poprzez wyeliminowanie
ze skladu tych materialow wlokien azbestowych o wlasciwosciach rakotworczych
i zast^pienie ich wloknami szklanymi. Poprawa wlasciwosci uzytkowych materialow filtracyjnych idzie w kierunku obnizenia oporow jednostkowych oraz zwi?kszenia skutecznosci filtracji. Wazne s^. rowniez parametry mechaniczne (wytrzymalosciowe) kartonow filtracyjnych. Duze nadzieje na popraw? skutecznosci filtracji i obnizenie oporow wi^zano z materialami o trwalym ladunku elektrycznym (elektretami), jednak jak dotychczas nie udalo si? opracowac materialow filtracyjnych elektretowych spelniaj^cych wymagania wojskowego sprz?tu ochrony drog oddechowych.
Bardzo istotnym problemem jest rzeczywiste okreslenie zywotnosci filtropochlaniacza tzn. czy filtropochlaniacz zapewnia jeszcze skuteczn^. ochron? w warunkach skazenia i jak dlugo jeszcze moze byc uzywany. Obecnie wskazowki do wymiany filtropochlaniaczy opieraj^ si? na zaleceniach producenta, przeprowadzanych testach przebicia oraz modelach matematycznych. Jednak dane te s^. niewystarczaj^ce do gdyz na zywotnosc filtropochlaniacza wplywa wiele czynnikow takich jak: temperatura i wilgotnosc powietrza, intensywnosc przeplywu przez filtropochlaniacz, obecnosc roznych zwi^zkow w powietrzu. W zwi^zku z tym podj?to prace16 zmierzaj^ce do opracowania technologii umozliwiaj^cej wykonanie detektorow zywotnosci filtropochlaniaczy - fot. 7 i 8. Na obecnym etapie prace koncentruj^ si? glownie na wytypowaniu detektorow o odpowiedniej czulosci
i selektywnosci. Rozwi^zanie docelowe powinno charakteryzowac si? miniaturyzaj
16. Prace prowadzone s^ m.in. w National Personal Protective Technology Laboratory, National Institute Occupational Safety and Health, Naval Research Laboratory i Carnegie Mellon University we wspolpracy z producentami filtropochlaniaczy takimi jak 3M I Draeger.
17 18 19
zuzyciem energii i cenq, umozliwiajqcq, masowe zastosowanie , , . Obecnie detektory
zywotnosci filtropochlaniaczy dotyczq, substancji przemyslowych np. tlenkow azotu, par rt^ci - nie udalo si? natomiast opracowac detektora dla BST.
Fot. 7. Prototypowy filtropochlaniacz z detektorem zywotnosci Zrodlo: Snyder J., Feddre G., McCullough R.: New Sensor Technology Development and Integration for End of Service Life, materialy NATO Advanced Research Workshop: Intelligent Textiles for Personal Protection and
Safety, Zadar, Chorwacja 2005
Fot. 8. Koncepcja detektorow zywotnosci filtropochlaniaczy Zrodlo: J.Snyder, G. Feddre, R. McCullough: New Sensor Technology Development and Integration for End of Service Life, materialy NATO Advanced Research Workshop: Intelligent Textiles for Personal Protection and
Safety, Zadar, Chorwacja 2005 Druga cz^sc artykulu zostanie opublikowana w nast^pnym numerze kwartalnika
17 Bockosh G.: New Sensor Technology Development for Personal Protective Equipment, materialy NATO
Advanced Research Workshop: Intelligent Textiles for Personal Protection and Safety, Zadar, Chorwacja 2005.
18 Fedder G.: New Receptor Materials and Devices for Integrated Chemical Detection, materialy NATO
Advanced Research Workshop: Intelligent Textiles for Personal Protection and Safety, Zadar, Chorwacja 2005.
19 McCullough R.: Chemical Sensing Using Conducting Polymers: Field Effect Transistor and Chemiresistors,
materialy NATO Advanced Research Workshop: Intelligent Textiles for Personal Protection and Safety, Zadar, Chorwacja 2005.
Literatura
1. AAP-21(A), Slownik terminow i definicji NATO dotyczqcych obrony przed broniq masowego razenia, listopad 2004;
2. AAP-6(2005), Slownik terminow i definicji NATO, luty 2005;
3. AJP-3.8., Allied Joint Doctrine for NBC Defence, wprowadzona stanagiem 2451 (Edycja 3), luty 2004;
4. ATP-3.8.1 vol. 2 - Specialist NBC Defence capabilities, wprowadzona stanagiem 2522 (Edycja 1), maj 2005;
5. ATP-59 - Doctrine for the Nuclear, Biological and Chemical Defence of NATO Forces, wprowadzona stanagiem 2451 (Edycja 2);
6. Chem. 396/2004 - Obrona przed broniq masowego razenia w operacjach polqczonych (DD/3.8). MON SGWP;
7. FM 3-11.4 - Multiservice tactics, techniques and procedures for nuclear, biological and chemical (NBC) protection, Wyd. 2003;
8. Instrukcja - Filtracyjna Odziez Ochronna Instrukcja uzytkowania, PSO Maskpol S.A.
9. NO-01-A006:2003 - Obrona przed broniq masowego razenia. Terminologia;
10. PN-ISO 3801:1993 Tekstylia - Tkaniny - Wyznaczanie masy liniowej ipowierzchniowej;
11. PN-EN ISO 9237:1998 Tekstylia - Wyznaczanie przepuszczalnosci powietrza wyrobow wlokienniczych;
12. PN-EN ISO 13934-1:2002 Tekstylia - Wlasciwosci plaskich wyrobow przy rozciqganiu -cz. 1: Wyznaczanie maksymalnej sily i wydluzenia wzgl^dnego przy maksymalnej sile metodq paska;
13. PN-EN ISO 13937-2:2002 Tekstylia - Metody badania rozdzierania plaskich wyrobow -cz. 2: Wyznaczanie sily rozdzierania probek roboczych w ksztalcie spodni (metoda pojedynczego rozdzierania);
14. PN-V-01010 Srodki ochrony skory - Wojskowa odziez ochronna - Terminologia;
15. Stanag 2150 (Edycja 7) - NATO Standards of Proficiency for NBC Defence, pazdziernik 2002;
16. Stanag 2333 (Edycja 4) - Performance and protective properties of combat clothing, listopad 1992;
17. Stanag 2352 (Edycja 5) - Nuclear, Biological and Chemical (NBC) Defence Equipment -Operational Guidelines, wrzesien 2005;
18. Stanag 2353 (Edycja 5) - Evaluation of NBC Defence Capability, marzec 2000;
19. Stanag 2429 (Edycja 3) - Personnel identyfication while in NBC individual protective equipment (IPE), grudzien 2005;
20. Stanag 2499 (Edycja 1) - ATP-65 - The effect of wearing NBC individual protection equipment on individual and unit performance during military operations, pazdziernik 2004;
21. Stanag 2515 (Study) - ATP-70 - Collective protection in a nuclear, chemical and biological environment, luty 2005;
22. Stanag 2516 NBC (Edycja 1) - Graduated toxic industrial materials threat levels and associated protection, marzec 2005;
23. Stanag 2909 NBC (Edycja 1) - Commanders guidance on defensive measures against toxic industrial chemicals (TIC), luty 2002;
24. Stanag 2909 CBRN (Edycja 2, Ratification Draft 1) - Commanders’ guidance on defensive measures against toxic industrial chemicals (TIC), czerwiec 200б;
25. Stanag 2941 (Edycja 2) - Guidelines for air and ground personel using fixed and transportable collective protection facilities on land, czerwiec 1992;
26. Stanag 2984 (Edycja 5) - Graduated levels of NBC threat and associated protection, marzec 2001;
27. Stanag 2984 (Edycja б) Ratification Draft - Graduated levels of chemical, biological, radiological and nuclear threats and associated protective measures, wrzesien 200б;
28. Stanag 4475 (Edycja 1- Ratification Draft) - Interoperability criteria for mask drinking systems (MDS), wrzesien 2003;
29. Harmata W., Nyszko G. [et al.], Ekspertyza naukowo - techniczna w zakresie wymagania dlugoterminowego - EG 4405. Udoskonalone srodki ochrony przed broniq masowego razenia (NBC), Sygn. WIChiR - ONIW - 837/2002;
30. Harmata W., Szmigielski R., Wojskowa Analiza Taktyczno - Techniczna i Ekonomiczna „ Typoszereg filtropochlaniaczy do ochrony zbiorowej z uwzgl^dnieniem zagrozen chemicznych i biologicznych”, Sygn. wewn. WIChiR-ONIW-939/2003;
31. Harmata W., [et.al], Sprawozdanie z badan kwalifikacyjnych: Typoszereg
filtropochlaniaczy do ochrony zbiorowej z uwzgl^dnieniem zagrozen chemicznych
i biologicznych - „OBOL”, WIChiR, Warszawa 200б;
32. Janes’ Nuclear, Biological and Chemical Defence, Edited by John Eldridge; 19 Edition, 200б-2009;
33. Jemiolo T., [et al.], Bron masowego razenia w swietle prawa miqdzynarodowego. Wybrane problemy, AON, Warszawa 2004;
34. Malecki M., [et al.], Praca analityczno-badawcza „Obrona przed broniq masowego razenia. Wplyw indywidualnych srodkow ochrony przed skazeniami na zdolnosc bojowq zolnierzy” MON, WCNJiK Warszawa 2005;
35. Majewski K., [et al.], Metodyka badan materialow filtrosorpcyjnych „ WIChiR sygn. wewn. б74/1983;
36. Majewski K., [et al.], Sprawozdanie z badan kwalifikacyjnych prototypaw filtracyjnej odziezy ochronnej - Sygn. WIChiR ONIW nr б49/2000;
37. Majewski K., [et al.], Sprawozdanie z badan sprawdzaj^cych filtracyjnej odziezy ochronnej - Sygn. WIChiR ONIW nr 709/2001;
38. Majewski K., [et al.], Sprawozdanie z realizacjiprojektu celowegopt. „Lekka izolacyjna odziez ochronna" - Sygn. WIChiR ONIW nr 99б/2004;
39. Majewski K., [et al.], Sprawozdanie z badan filtracyjnej odziezy ochronnej dla potrzeb certyfikacji na zgodnosc z WT - Sygn. WIChiR ONIW nr 997/2004;
40. Majewski K., [et al.], Sprawozdanie z badan kwalifikacyjnychpartiiprototypowej lekkiej izolacyjnej odziezy ochronnej - Sygn. WIChiR ONIW nr 101б/2004;
41. Nyszko G., [et al.], Sprawozdanie z realizacji projektu celowego pt.: „Izolacyjna odziez ochronna nowej generacjf ” - Sygn. WIChiR ONIW nr 824/2002;
42. Nyszko G., [et al.], Sprawozdanie z badan wst^pnych elementcw prototypowych wyposazenia oraz systemu ochrony zbiorowej - Sygn. WIChiR ONIW nr 854/2002;
43. Nyszko G., [et al.], Sprawozdanie z badan kwalifikacyjnych partii prototypowej zestawu urzqdzen filtrowentylacyjnych i systemu ochrony zbiorowej typu lekkiego (namioty) -Sygn. WIChiR ONIW nr 904/2003.
44. Nyszko G., [et al.], Sprawozdanie z badan kwalifikacyjnych partii prototypowej izolacyjnej odziezy ochronnej nowej generacji - Sygn. WIChiR ONIW nr 8б4/2002;
45. Nyszko G., [et al.], Sprawozdanie z badan partii produkcyjnej odziezy ochronnej dwucz^sciowej L-1 M/MW dla potrzeb certyfikacji na zgodnosc z WT - Sygn. WIChiR ONIW nr 890/2003;
46. Nyszko G., [et al.], Warunki techniczne na wykonanie i odbiдr prototypu systemu ochrony zbiorowej typu lekkiego (namioty) - Sygn. WIChiR ONIW nr 844/2002;
47. Palijczuk D., System rozpoznania skazen promieniotwдrczych wojsk lqdowych w aspekcie wymaganNATO, rozprawa doktorska, AON, Warszawa 2001;
48. Smok W., Harmata W., Kontrola biologiczna skutecznosci odkazania, WAM, Lodz 1989;
49. Textbook of Military Medicine: Medical aspects of chemical and biological warfare Published by the Office of The Surgeon General Department of the Army, United States of America 1997;
50. Wartell M., [et al.], Strategies to protect the health of deployed U.S. forces: Force protection and decontamination, National Academy Press Washington 1999;
51. Boguszewska M., [et al.], Ocena izolujqcej odziezy ochronnej z punktu widzenia higieny wojskowej, cz. I i II. Rocznik WIHE 2/19б2;
52. Kubiszyn J., Harmata W., Wertejuk Z., Biologiczna metoda badania skutecznosci odkazania umundurowania skazonego iperytem siarkowym, Biuletyn Informacyjny WIChiR nr 1(18)/91 s. 97-10б;
53. Kucharska H., Harmata W., Analiza rozwiqzan w dziedzinie ochrony ukladu oddechowego przed oddzialywaniem aerozoli biologicznych - rozwiqzania praktyczne, metody sprawdzan. Biuletyn Informacyjny WIChiR 1/3б/200б;
54. Sladkowski S., Harmata W., Promieniowanie jonizujqce. Aspekty fizyczne i wybrane problemy zagrozen radiacyjnych, AON, Warszawa 2003, s. 5-33;
55. Widetscheck O., Fizjologiczne aspekty przy uzyciu odziezy ochronnej przed chemikaliami, Brandschutz/Deutsche Feuerwehr Zeitung 9/1987;
56. Blewett W., Collective protection: How it has evolved, Materialy National Defense Industrial Association Collective Protection Conference, Monterey, USA 2005;
57. Bockosh G., New Sensor Technology Development for Personal Protective Equipment, Materialy NATO Advanced Research Workshop: Intelligent Textiles for Personal Protection and Safety, Zadar, Chorwacja 2005;
58. Boruch M., Joint expeditionary collective protection (JECP), Materialy National Defense Industrial Association Collective Protection Conference, Monterey 2005;
59. Chambers P., Structural CB closures for collective protection shelters, Materialy konferencji NBC Defense Collective Protection, Orlando USA 2002;
60. Christian J., Allied Engineering Publication (AEP) -54 Overview, Materialy National Defense Industrial Association Collective Protection Conference, Monterey, USA 2005;
61. Daanen H., Ergonomics of protective clothing, heat strain and fit, Materialy NATO Advanced Research Workshop: Intelligent Textiles for Personal Protection and Safety, Zadar, Chorwacja 2005;
62. Decker R., After milestone C decision, what’s next?, Materialy konferencji Chemical Biological Individual Protection, Charleston USA 200б;
63. Fedder G., New Receptor Materials and Devices for Integrated Chemical Detection, Materialy NATO Advanced Research Workshop: Intelligent Textiles for Personal Protection and Safety, Zadar, Chorwacja 2005;
64. Greib R., Modular Air Revitalization System (MARS), Materialy National Defense Industrial Association Collective Protection Conference, Monterey, USA 2005;
65. Harmata W., Terroryzm biologiczny i jqdrowy, Komunikat naukowy na konferencj? „Terroryzm, a bron masowego razenia (diagnoza, pogl^dy, wnioski), AON, Warszawa 2003;
66. Jarvis Ch. [et.al.], A new joining/fabrication techniqe for collective protection the Duraseal™™ seam, materialy konferencji NBC Defense Collective Protection, Orlando USA 2002;
67. Johnson R., Status of CATOX technology for collective protection, Materialy National Defense Industrial Association Collective Protection Conference, Monterey, USA 2005;
68. McCullough R., Chemical Sensing Using Conducting Polymers: Field Effect Transistor and Chemiresistors, Materialy NATO Advanced Research Workshop: Intelligent Textiles for Personal Protection and Safety, Zadar, Chorwacja 2005;
69. Pietrzykowski M., [et al.], Srodki indywidualnej i zbiorowej ochrony ukladu oddechowego, Materialy z Konferencji naukowej „Problemy uzycia broni masowego razenia. Ochrona i leczenie”, CSK WAM, WIChiR, Warszawa 2002;
70. Proodian S., Novel Closures & Interfaces for Chemical-Biological Clothing, Materialy konferencji Chemical Biological Individual Protection, Charleston USA 200б;
71. Snyder J., [et al.], New Sensor Technology Development and Integration for End of Service Life, Materialy NATO Advanced Research Workshop: Intelligent Textiles for Personal Protection and Safety, Zadar, Chorwacja 2005;
72. Sladkowski S., Terroryzm BMR, Zeszyty Naukowe, Wydanie specjalne, Terroryzm chemiczny i biologiczny - dzialania wojsk i instytucji pozamilitarnych w sytuacjach kryzysowych, Wroclaw - Szklarska Por?ba 2002;
73. Teal W., Microclimate cooling, materialy konferencji Chemical Biological Individual Protection, Charleston USA 200б;
74. Thedford D., Departament of Defense, Chemical and Biological Defense Program, Materialy National Defense Industrial Association Collective Protection Conference, Monterey, USA 2005;
75. Verge A. S.: Rapidly deployable structures in collective protection systems, Materialy konferencji NBC Defense Collective Protection, Orlando USA 2002;
76. Zabielski S., Owczarek W., Zmiany skдrne i ich leczenie po zastosowaniu bojowych srodkcw trujqcych, Materialy z Konferencji naukowej „Problemy uzycia broni masowego razenia. Ochrona i leczenie”, CSK WAM, WIChiR, Warszawa 2002r.;
77. Materialy firmy Alfred Karcher GmbH & Co (Karcher Futuretech GmbH);
78. Materialy firmy Blfoher GmbH;
79. materialy firmy Drager;
80. Materialy firmy EGO Zlrn;
81. Materialy firmy Environics Oy.
82. Materialy firmy GOETZLOFF GmbH;
83. Materialy firmy Hunter Manufacturing Company;
84. materialy firmy Kinetics;
85. materialy firmy MDH Demence;
86. Materialy firmy Milagro Powlekarnia Sp. z o.o.;
87. Materialy firmy Paul Boye;
88. Materialy firmy Remploy Frontline;
89. Materialy firmy Trelleborg Protective Products AB;
90. Materialy firmy UTILIS S.A.S;
91. Materialy informacyjne USArmy Natick Soldier Research, Development & Engineering Center;
92. Marcinko M.: Terroryzm nuklearny - realne zagrozenie czy political fiction?
http ://psz.pl/content/vi ew/;
93. Emergency Response Guidebook (ERG) - www.tc.gc.ca/canutec;
94. The European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road (ADR), http://www.unece.org/trans/danger/publi/adr/adr_e.html;
95. Materialy Program Executive Office Soldier - http://peosoldier.army.mil;
96. Materialy OPCW: CW protective equipment - an overview of respiratory and body protection, FOA briefing book on chemical weapons - http://www.opcw.org/.
Recenzenci:
prof. dr hab. inz. S. Sladkowski prof. dr hab. inz. S. Klosowicz
