CC BY
32020
ВЕСТНИК ПОЛОЦКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. Серия А
ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЕ
УДК 821.161.3
РЭЦЭПЦЫЯ МАТЫВА «ВЯРТАННЕ» У БЕЛАРУСКАЙ ПРОЗЕ ХХ СТ.
канд. фтал. навук, дац. З.1. ТРАЦЦЯК (Полацк дзяржауны ушвератэт) гоуа. &е1уак@гатЫег. ги
Артыкул прысвечаны спецыфщы мастацкага увасаблення матыва «вяртанне» у беларускай прозе ХХ ст. Вызначаецца яго аргатчная повязь з яшчэ адным скразным для айчыннай лiтаратуры матывам -«навалы-кантынуума». Прасочваецца тэндэнцыя да разгляду п^хафЫчных праблем прыватнага перса-нажа-франтавка у сукуnнасцi з агульнаграмадскiмi. Робщца акцэнт на пшьнай патрэбе герояу знайсцi адэкватныя моуныя сродю, здольныя перадаць не тольк падзейны, але i эмацыйны складтк перажыта-га. Падкрэ^ваецца надзвычайная важкасць абсалютнай nраудзiусцi як асноуновы узаемаадност сум-леннага персанажа-ветэрана са светам.
Ключавыя словы: беларуская лтаратура, ваенная проза, матыу «вяртання», навала-кантынуум.
Уводзшы. Творчыя штэнцьп Э.М. Рэмарка зрабш матыу «вяртання» знакавай з'явай у ваеннай лта-ратуры ХХ ст. Алюз1уна адсылаючы да б1блейскай псторьп пра блуднага сына, раман Рэмарка «Вяртанне» рас-пачау размову пра уплыу татальнай вайны на пс1хаф1з1чны стан ветэрана (шырэй - на усё грамадства, так ц1 шакш змененае кровапралщцем на вайне). Паралельна у мастацкай л1таратуры разглядал1ся значныя грамадска-палтычныя праблемы: рэв1з1я каштоунасных арыентацый, прапанаваных розным шстытуцыям (ад царквы да школы), асэнсаванне феномену франтавога таварыства (процшастауленага адносшам з цывшьныш), пошук сэнсу быцця. Напрацягу мшулага стагоддзя айчынная ваенная л1таратура звярталася да дадзенага матыву, нада-ючы яму унжальную нацыянальную афарбоуку. Напрыклад, паводле логш пстарычнага працэсу, адзш 1 той жа персанаж, як1 кнавау у плыт «навалы-кантынуума», мог некальк разоу за жыццё «вяртацца» да мру: пасля Першай сусветнай, рэвалюцып 1917 г., Грамадзянскай вайны 1 г.д. (што дэталёва прадстаулена у творах У. Гншамёдава пра сям'ю Кужаляу). У той жа час, як 1 геро1 Э.М. Рэмарка, беларускя пратагатсты кожны этзод «вяртання» перажывал як момант, кал1 абвастралася «прага чысщт, прастаты», нараджалася жаданне канчаткова «адмовшца ад хлуст, няшчырасщ, дурноты» [1, с. 134].
Беларуская даследчыца ваеннай лгтаратуры I. Шаблоуская вылучыла некальк1 яе значных функ-цый: пс1хааналггычную 1 фшасофскую, функцыю сведчання [2, с. 164-165]. На нашу думку, мастацкае увасабленне матыву «вяртання» задавальняла патрэбу шсьменшка выказацца, агучыць адносшы да болю, жаху 1 бессэнсоунасщ вайны, акцэнтаваць экз1стэнцыяльныя праблемы, што рэльефней пауставал1 у экстрэмальных абставшах. Увасабленне названага матыву станавшася адмысловым эмацыянальным сведчаннем пакут, як1я ш у яшм разе не павшны был1 замоучвацца.
Асноуная частка. М. Гарэцк1 - пачынальшк айчыннай ваеннай лтгартуры ХХ ст. - не застауся у баку ад распрацоук матыву «вяртання». У затсках «На 1мперыял1стычнай вайне» шсьменшк падау вы-нЫ наз1ранняу за асобным1 канцэптуальна значным1 праяваш тэмпаральнага разрыву. Беларуси мастак слова вылучыу не только момант адасаблення м1рнага быцця 1 франтавога юнавання, але 1 кропку парыву, кал1 ветэран, як1 прызвыча1уся да смерщ 1 вышшчэння, трапляу у свет цывшьных. На пабыуцы Лявон Задума перажыу складаны пахалапчны момант: «яшчэ 1 месяца няма, як вярнууся дамоу, 1 вось 1зноу такое звычайнае, нуднае жыццё, як быццам не было аш тых акопау, ан той аперацып. 1зноу нудна 1 нещкава» [3, с. 117]. Так лакашчна праза1к акрэсл1у праблему, звязаную з канфл1ктам дэструктыунага вопыту, што нагадвау пра сябе сненням1, дэпрэс1яй, разважанням1 пра акс1ялапчны крыз1с, 1 адноснай нязменнасщ побыту 1 меркаванняу асяродку, як у меншай ступеш адрэагавау на выдатш татальнай вайны. Акрамя таго, персанаж адчувау абразу за «дэвальвацыю» перажытага, не жадау працягваць кнаванне у «щхай плыш», што к1равалася стэрэатыпным1 поглядаш на месца «маленькага чалавека» у свеце. У аповесщ «Дзве душы» М. Гарэцк1 падсумавау 1рашчныя наз1ранш асобы, якая перажыла вайну 1 рэва-люцыю, за сучасным ёй м1рным быццём: «Кал1 маюць што з'есщ, дык з'ядуць у вёсцы з брудам 1 пылам ... З'ядуць дар натуры так, як даецца ён проста з уроды: з зямлёю, з шалупою.
Кал1 маюць там з чаго вопратку пашыць, дык пашыюць яе так, што хаця пячурны чалавек апранай яе! [.] I м1зэрнае жыццё, 1 нуднае жыццё. Няма тут кшжак, няма тут мастацтва [.] Няма пр^1наднай маркоты чуцця або адважн^1х рэвалюц^1йн^1х страмленняу^» [4, с. 83-84]. Такм ч^1нам аутар падводз1у ч^гтачоу да высновы, што персанаж-ветэран рызыкавау ж^1ццём за вдэалы, як1я часам мел1 аддаленае дачыненне да буд-зённага ж^1цця яго суайчынншау - таго ж^1цця, якое так прагнуу змян1ць да лепшага экс-франтав1к.
Думк1 М. Гарэцкага аргашчна уступ1л1 у д^1ялог з творам1 замежных аутарау на тую ж тэматыку. Так, л1таральна с1нхронна з зашскаш «На 1мпер^1ял1ст^1чнай вайне» (1925) свет пабачыла апавяданне Э. Хемшгуэя «Салдацк1 дом», прысвечанае Гаральду Крэбсу - «блуднаму сыну», як1 апынууся дома за-позна, каб патрапщь на хвал1 псеудапатр^1ят^1чнай 1стэры1, што апанавала амерыканцау пасля Першай сусветнай вайны. З шшага боку, Крэбс з'яв1уся якраз у час дзеля таго, каб спазнаць ц1ск грамадства «амерыканскай мары» на кожнага з ветэранау, хто пагражау ператварыцца у нон-канфарм1ста.
ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ. Литературоведение
№ 2
М. Гарэцш зауважыу, што, скончыушы з непасрэдным удзелам у баявых дзеннях, былы франтав1к паступова пачынау разважаць пра складаныя праявы перажытай вайны, яе уплыу на пс1хаф1з1чны стан шарагоуца. Так, у шшташ Лявон Задума упершыню са жтуня 1914 г. заглыб1уся ва уласны унутраны свет, у чарговы раз знайшоу парадаксальны аб'ект для разважанняу: «Кал1 не дужа трасло, я думау, што такое боль ..., 1 чаму ён ёсць ува ус1х жывых ютот. Што такое боль? Раздражненне нервау - 1 ён ёсць як бы тольш у думках таго, каму балщь. Можа, 1 у дрэва ён ёсць, кал1 дрэва сякуць сякераю, тольш мы гэта-га не ведаем» [3, с. 104]. На нашу думку, пошук крынщы болю сведчыл1 пра вяртанне асобы, якая шмат часу балансавала на экстрэмальным памежжы, да адноснай нармальнасщ. Гэты напаузабыты стан харак-тарызавауся перш за усё абвостранай прагай да уах праяу чалавечнасщ.
Аповед пра адмысловы пах1чны стан былога франтав1ка - значны складшк творау, прысвечаных вяртанню да м1ра. Напрацягу ХХ ст. беларускя аутары заглыблял1ся у хваравпую гульню траумаванай свядомасщ. Часцей за усё анал1завауся стан снення, якое яднала перажытае 1 фантасмагарычнае. Яскравай шюстрацыяй такога спалучэння служыць сон Тарэнты з рамана «Праз гады» П. Галавача. Франтавы вопыт, верагодна, пакладзены у аснову наступнага фрагмента: «Цёмная ноч. Такая цёмная, што за пару крокау нельга разгледзець чалавека ... Стомленыя ноп шлёпаюць па лужынах ... Глша налшае на чобаты 1 робщь 1х да немагчымага цяжшм1 ... Хоць бы адну хвшнку спынщца, пастаяць. Але трэба 1сц1. Трэба, карыстаю-чыся цемрай, адысц на наступную паз1цыю» [5, с. 124]. Аутар падкрэсл1вау гшеррэалютычнасць 1 ра-цыянальнасць гэтай частк1 сюжэтнага сну, як праз некальк1 этзодау набыу сюррэалютычныя рысы: «з-за небасхшу, рассейваючы цемру, падняуся высока у неба вел1зарны слуп святла ... хкнууся слуп у адзш, у друп бок, на момант замёр нерухома ..., а пасля павольна пачау падаць на зямлю ... З гэтым вынырнуу з-за небасхшу друп слуп святла, 1, то скрыжоуваючыся, то рассоуваючыся па баках, яны захадзш па-над зям-лёй. Нехта страшны працягнуу з-за небасх1лу доупя свае вогненныя рук1 1 абмацвае 1м1 зямлю ... Вось ён узмахнуу рукою над галовам1 шчыльнай рухавай масы згорбленых ценяу, што вдуць па граз1 у цемры ... Пасля абедзве руш павольна збл1зшся, як бы зб1раючыся абняць гэты строй ценяу, 1 захадзш па стро1, аб-мацваючы кожнага паасобку. Цеш палахл1ва зампусшся ..., стараючыся уцячы. Але уцячы нельга было. З-за небасх1лу ... паляцел шыпучыя клубк1 агню ... Вакол падаюць палымнеючыя клубк1, разрываюцца, шы-баюцца у цемру кавалкам1 чалавечых цел, а над уам поузаюць ... страшныя вогненныя рук1» [5, с. 125]. П. Галавач (шсьментк, як1 працавау у сацрэалютычнай плыш) нездарма уключыу у твор дадзены этзод: чалавек пачатку ХХ ст. (незалежна ад сва1х палпычных поглядау ды кра1ны жыхарства) спрабавау высвет-л1ць заканамернасц функцыянавання свядомасщ, асабл1ва у экстрэмальнай спуацш.
Беларуск1я мастак1 слова, як1я распрацоувал матыу «вяртання», сведчыл1 пра адмысловую ролю памящ, што у асобных выпадках станавшася усё больш яскравай. Персанаж аповесщ «Дзве душы» М. Гарэцкага Абдз1ралов1ч зауважыу, што ён «меу там характар, што шчога не адчувау глыбока адразу. Затое ж, кал1 мшал1ся дт, тыдш й месяцы 1 кал1 у шшых людзей слёзы высыхала Ён патроху ды болей а болей пераймауся тым, што некал1 фатаграф1чна адбшася у яго памящ» [4, с. 57 - 58]. Пры гэтым «трупы, бачаныя на вайне безуважна, пачынал1 парушаць часам яго спакой тольш тады, кал1 адышл яны бо-лей-меней у м1нуушчыну» [4, с. 59]. На нашу думку, нешта падобнае перажыл1 сам1 шсьменнЫ-ветэраны (М. Гарэцк1, Р. Олдынгтан, Э.М. Рэмарк, Э. Хемшгуэй), яшя стварыл1 найбольш рэпрэзентатыуныя творы пра Першую сусветную вайну праз дастаткова вялЫ прамежак часу.
Прастора памяц прыцягвала герояу, як1я абвострана адчуваД што 1х жыццё стращла сэнс. Было дастаткова невялжага прамежку часу, каб пасляваенная эйфар^1я саступ1ла месца роздуму. Персанаж апавядання ^«Герой нацьп» Э. Самуйлёнка, Франц Штанге, паяднау у адно пераж^гтае яго равесшкам (патр^Iяг^Iчн^I узд^1м пе-радваенных гадоу, ¿д^1л1чн^1я малюнк1 на прапагандысцюх плакатах часоу маб1л1зац^11, захапленне подзвиаш герояу на пачатку Першай сусветнай вайн^1, прага надзв^1чайнага уч^1нку, народжаная рамант^1чн^1м1 уяулен-ням1) 1 новыя тэндэнц^11 рэча1снасц1. Персанаж не мог не жахнуцца ад сва1х адкрыццяу: «на небе эскадр^1лля многаматорн^1х бомбавозау, як1я пабудавал1 зус1м нядауна. I з 1м1 цэл^1я ста1 зшшчальшкау . Гэта манеуры, забава. Але як толью хлопч^1к1 у скураным адзенн1 пачнуць гуляць усур'ёз, то тады ... не хотць кветак на кожнага мёртавага^» [6, с. 123]. Таим чынам, Э. Самуйлёнак ствар^1у адм^1словы мастацк1 вобраз ветэрана, як1 не пагадз1уся з паауным наз1раннем за чарговай эскалацыяй ваяун1ч^1х настрояу ужо пад фашысцюм сцягам. Гра-мадзянская адказнасць вымусша персанажа заб^1цца на 1нст^1нкт самазахавання 1 высгуп1ць па рад^1ё, знева-жаюч^1 канфарм1сцкую масу сва1м1 словам! пра мштарызм 1 яго наступствы.
Роля памяц1 узрастала таксама для тых персанажау, як1я вяртал1ся са штталяу з 1нвал1днасцю. У выпадку са сляп^1м Антосем з аповесщ «Набл1жэнне» З. Бядул1 вайна «падаравала» апошн1я в1зуальн^1я уражанн1, таму у рад^1кальна нов^1х для героя абставшах ён «жмуришь воч^1, як вщушчы, 1 час, парван^1 вайною на дзве части, ён злучае у адно сваёй памяццю» [7, с. 116]. Аутар падкрэсту, што умовы б^1цця в^1магал1 ад ветэрана-швалвда не тольк1 загл^1блення ва успамшы, але 1 адашац^11 да рэчшснасщ. Той жа Антось зауважау, што «з кожн^1м днём пач^1нае абвастрацца, як бр^гтва, яго сл^1х. Ловщь шолах1 1 гук1 з той смагласцю, н1бы павук муху. Як скупы пес-н1нь золата, песцщь Антось людск1я галас^1^» [7, с. 114]. Дарэчы, 1 ваенны воп^гт, 1 наб^гты востры слых зрабш персанажа запатрабаван^1м, кал1 да Каганцоу набл1з1уся фронт. Антось з усМ заб^гтага калек1 ураз стау ваенн^1м спец^1ял1стам, як1 давау слушныя парад^1. Асобн^1я рысы светауспр^1мання гэтага персанажа можна параунаць з адчуванням1 Флёры Гайшуна з «Хат^1нскай аповесщ» А. Адамов1ча.
2020
ВЕСТНИК ПОЛОЦКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. Серия А
Вяртанне да мру не заужды асацыявалася з непасрэдным заканчэннем баявых дзеянняу. Акрамя лептым-нага для афщыйных улад 1 цывшьных вяртання былога байца у якасщ хворага (параненага), беларуск1я тсьмен-нш спынялся на постац1 дэзерщра як самастойна вырашау, кал1 яму заключыць «сепартаны мр», сысц1 з поля бою. Для падобных творау характерны зварот да матывау учынку, яю, у залежнасц1 ад палтычнай ангажаванасщ аутара, то успрымауся як годная праява сацыяльнай свядомасщ салдата («развгтанне» з царск1м войскам, якое вядзе 1мпер^1ял1ст^1чную вайну), то як злачынства (у часы, кал1 савецкая краша змагаецца са знешшм 1 унутра-ным ворагам). Паказальна што асобныя беларуск1я праза1к1 нават ва умовах цэнзуры стварал1 пахалапчна да-кладны вобраз дэзерщра як1 не заусёды адпавядау вдэалапчным клшэ. Звернемся да апавядання Я. Нёманскага «Дэзерц1р», у якм матывы галоунага героя акрэслены так: «Там, далёка на Беларуа, ста1ць яго вёска у якой ёсць 1 яго уласная хата, свая сям'я, ... 1 яму так захацелася дадому, так пастылым паказалася блукацца па гэтых пустых снежных лясах ды балотах, не маючы школ прытулку, адчуваючы вечны голад 1 страх смерщ! Васшю стала здавацца зус1м незразумелым, што не только 1х полк, але 1 шмат друпх - тысячы людзей - сядзяць вось у гэтую самую ноч у тагах самых шалашах, мерзнуць, пухнуць ад голаду 1 холаду. Вайна? Дзеля чаго яна? Не тольк я, Васшь, выб1уся з алы, але выйваецца кожны, каму даводзшца пабыць тут. Нельга ж узяць ад чалавека больш, чымся у яго ёсць» [8, с. 83]. Аутар падкрэсл1вау, што барацьба за высок1я щэалы (кашталту усталявання сусветнай дыктатуры пралетарыяту) стамляла шарагоуца, як1 прагнуу нармальнасц1, спакою 1 стабшьнасщ. На думку Я. Нёманскага, учынак яго персанажа - усплёск адчаю чалавека, як1 шяк не мог парваць ланцуп «навалы-кантынуума». Паказальна, што такую асобу чакала яшчэ адно выпрабаванне: «кал1 ён уцякау з фронту, то жыццё дома малявалася у нейк1х ружовых колерах. Цяпер жа ён бачыу, што абмылуся у сва1х спадзяваннях, што 1 тут жыццё праймае сваёю жорсткасцю, што 1 тут щзе барацьба, только прыгнечаная, заглушаная» [8, с. 94]. Гэтая барацьба у цывшьным антураж! была прыхаванай за бюракратычнай шырмай 1 новай савецкай рыторыкай, але па свайму драматызму 1 трапзму яна не саступала адкрытым баявым дзеянням.
Айчынныя мастак1 слова зауважал^ што персанажы-ветэраны (незалежна ад 1х вопыту) адчувал1, што за час знаходжання па-за межам1 свету цывшьных яны авалодал1 малазразумелай шшым моунай астэмай. Таму перыядычна у 1х узшкал праблемы з камушкацыяй: знешне простыя пытанш кшталту «Забпых многа бывае?», «Ну, як харчы там, скажы?», «Ну, а крыж жа за што палучыу?», «Скажы, вельм1 страшна бывае?» [9, с. 26] вымушал змоукнуць, бо кожны франташк выдатна ведау «негерачныя» адказы. Акрамя таго, заува-жалася пустая щкаунасць людзей, якя не зб1рал1ся слухаць аутэнтычныя аповеды. Напал сапраудных эмоцый, выклшаных наноу тагаш пытаннямьнапамшам^ вяртау былых салдат у перажытае, вымушау яшчэ раз пера-жыць трауматычныя моманты, вербал1зацыя ягах патрабавала зшжанай, табу1раванай лексш, патэнцыйна абразл1вай для чалавека цывшьнага 1 нявопытнага у справах вайны.
Асобную старонку у беларускай прозе, прысвечанай матыву «вяртання», займаюць кшп, як1я увасабляюць жыццё ветэрана адразу пасля заканчэння Вял1кай Айчыннай вайны. С. Грахоуск (аповесць «Рант снег») звярнууся да вопыту асоб, залчаных савецкай уладай у шэрап «неблаганадзейных», бо яны выпадкова апынулся на акупа-ванай тэр^1тор^11, патрап1л1 у палон, ц1 не магл1 пацвердзщь сваю працу поруч з партызанам / падпольшчыкамг Абвшавачванш ва уяунай здрадзе радаме прышжал годных змагароу з фашызмам, адб1вал1ся на душэунай раунавазе. Менавгта таму дыялог Буев1ча са следчым у аповесц1 С. Грахоускага гучыць досыць 1мпульс1уна:
«- Назавще ваша прозв1шча, 1мя 1 па бацьку.
- Раз выкл1кал1, значыць, ведаеце. А хто вы? I навошта я вам ноччу спатрэб1уся?
- Памочн1к райпракурора Пушанкоу. А цяпер адказвайце на пытанне.
- Ну, Буев1ч Аляксей 1ванав1ч.
- Без "ну". Год 1 месца нараджэння?
- 1918, вёска Заполле, Ельнщкага раёна, БССР.
- Дзе вас ... захапша Вял1кая Айчынная вайна?
- Там жа, у Ельнщы працавау настаун1кам.
- I да немцау на службу адразу пайшл1?
- Ах, вось вы аб чым? - павесялеу Аляксей. - Не, не адразу. Тольи праз месяц па загаду падполь-нага райкома. Уласна кажучы, чым выкл1каны ваш 1нтарэс?
- Пытанш задаю я ... А якое заданне вам дал1, кал1 перак1нул1 у Савецкую Арм1ю?
- Не шкадуючы с1л 1 жыцця змагацца з нямецк1м1 захопн1кам1, - спакойна адказау Аляксей.
- Тут не цырк! Не прык1двайцеся дурнем! Немцы якое заданне дал1?» [10, с. 42]. Звышпшьнасць 1 татальны недавер нагадвал1 пра горшае у даваенным м1нул^1м з яго грамадскай устаноукай на по^к1 ворагау народа. Перажыушы навалу, персанаж^1-ветэраны адчувал1 прыкрае незадавальненне з-за вяртання да ужо зведанай несправядл1васц1. Акрамя таго, у алюз1уным (дастаткова прыхаваным плане) шсьменшк дасылае сва1м персанажам думи пра г1патэт^гчнае падабенства розных таталггарных рэж^1-мау, як1я знаходз1л1 вычварныя сродк1 зраб1ць сумленнага чалавека «чужым».
Ц^1кл «Галасы утопii^> С. Алекаев1ч падсумавау пошук1 беларускай л1таратуры ХХ ст. у распрацоуцы мат^1ва «вяртання». Тыя апавядальнiкi у прозе С. Алексiевiч, якiя пераж^Iлi афганскую кампанш, абвострана адчувалi уласную «iнакшасць»: «мы не такя, як усе. !ншыя. Як1я? Я не ведаю, хто я» [11, с. 22]. Гэтае пера-жыванне незразумелай выбiтнасцi прыгнятала персанажау-ветэранау. Свае адмоун^1я эмоц^Ii яны фарму-
ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ. Литературоведение
№ 2
naßani npaBara^iHHa, KigaroHbi BbiKniK i ca6e, i KaH^apMi^Kan 6onbmac^: «repoö ^ gypaHb, Ha aKora трэ6а na^^aM naKa3Baub. A Mo^a, 3naHbme^ ... A a TaM Kpoy naKiHyy ... Cßaro ... I ny^yro ... HaM gaßani opg3Hbi, aKix mm He HoeiM ... Opg3Hbi, arpbiMaHbia cyMneHHa Ha HecyMneHHafi BanHe» [11, c. 23]. ®apMynroroHbi Hag3Bbi-Hafabia y CBaen Ba^Kac^ napagoKCM, anaBaganbHiKi agKpbißani CBae cnaKyraBaHbia gymbi, cnag3eroHbica xaua 6 Ha npaBa 6b^b BbicnyxaHbiM, Kani He 3pa3yMeraM. y hobmx a6cTaBiHax кaнцa XX ct. «ranacbi» nepcaHa^ay C. AneKcießiH neparßapanica y Hocb6iray цa®кanpbIмanbнaн npaygbi npa HanaBeKa Ha Barne: «npayga 3aHagra CTpamHaa, npaygti He 6yg3e. HixTo He 3axoHa 6bmb nepmbiM, Hixro He pbi3biKHe. Xto pacra^a, aK nepaßo3ini HapKoTbiKi y TpyHax? ®yrpbi?.. 3aMecT 3a6iTbix ... Xto BaM naxa^a Hi3Ky 3acymaHbix Bym3H? Baaßbia Tpa^ei ... He Mo^a 6b^b? HaeMKa cnyxa^ nago6Hae? He Mo^a 6bmb? Bbixog3mb, Mo^a» [11, c. 102]. Гэтa npayga, CKipaßaHaa i сynpaцb ynacHbix HaiyHbix yayneHHay, i сynpaцb royHbix rpaMagcKix KaHBeH^m. ^Ha 6bina narp36HaH cyMneH-HaMy HanaßeKy, aKi icHaßay y HeraM^opTHan p3anbHac^ noстэксnpэсiaнiзмy, mTo TaK npbißa6niBana 6enapycKix ayrapay «3BbimniTaparypbi» [12, c. 45].
3aKM^HHe. Marbiy «BapraHHa», Ha Hamy gyMKy, cray cKpa3HbiM y aHHbiHHaH npo3e, npbicBeHaHan cammim gpaMarbiHHbiM CTapoHKaM Ha^iaHanbHan ricropbii. BenapycKia MacTaKi cnoßa anaßagani npa BapraHHe ga Mipy He TonbKi npbiBaraara nepcaHa^a-ßeT3paHa, ane i ycaro co^iyMa, aKi nepa^biy Bbmpa6aBaHHe nepman cy-CBeTHaH, p3Banro^iaH 1917 r. i ae HaciyncTBaMi, нaмeцкaн i nonbcKafi aKyna^iaö, BaniKaH AfinbiHHaH Barnon i T.n. nicbMeHHiKi XX ct. iMKHynica KoMnneKcHa pa3rneg3e^ ncixa$i3iHHbi craH 3Kc-$paHTaBiKa (M. Гapэцкi, 3. Bagyna, n. TanaBaH), aro p3a^biro Ha 3MeHbi (цi ix agcyrHac^) y rpaMagcKiM (M. Гapэцкi, Ä HeMaHcKi, Э. CaMyöneHaK). Aco6Hafi crapoHKan y 6enapycKan npo3e naycrani TBopbi, npbicßeHaHbia BapraHHM 3 BaniKaH AHHbmHafi y co^iyM, aKi He 3®wy BbigaTKi Taranrrapbi3My (aпoвecцb C. TpaxoycKara «PaHHi cHer»). Ha Ham nor-nag, agMbicnoßbiM nagcyMaßaHHeM po3Hbix acneKray yßaca6neHHa Marbißy «BapraHHa» Bbicrynae npo3a C. AneKcießiH («y BaÖHbi He ^arnoHae a6niHHa», «^UbmKaBbia xnonHbiKi», «AnomHia cßegKi»), BbrrpbiMaHaa y p3HbimHbi Ma-gэnaвaннa ranacoy cßegKay - «3BbimniTaparypbi». HanpbiKaH^i XX ct. y cyryHHbi 3 TaKiMi ranacaMi anaßaganb-HiKay nicbмeннiцa agKpbrra i npayg3ißa c^apMynaßana gyMKi i nany^i nMg3en, mTo BapHynica 3 BafiHbi.
HITPATyPA
1. T^iH^iHa, M. Hapog i BaftHa / M. TbiHtma. - Mihck : Ben. HaßyKa, 2015. - 433 c.
2. Ea6noycKaa, I. na3T^iKa cnaßaHcKaft BaeHHaft npo3H / I. Ea6noycKaa // CycßeTHaa niTapaTypa y 6enapycKaft npacTo-pt. Рзцзпц^Ia. T^manoria. KaHTaKT^i. - MiHcK : Pagtiena-nnroc, 2007. - C.163 - 179.
3. rap3UKi, M. Ha iMneptianicrbiHHaK BaHHe (3anicKi cangara 2-n 6arap3i N-cKan apTtmeptiftcKaH 6ptirag^i ^aßoHa 3agyM^i) / M. ra-pзцкi // 36op Tßopay : y 4 t. - MiHcK : MacrauKaa niraparypa, 1985. - T. 3. - C. 5-128.
4. Гapэцкi, M. ^3Be gymti / M. Гapзцкi // Tßopti: ^3Be gym^i: Aпoвecцb. AnaßagaHHi. ÄapTaynißH nicap3ßin: n'eca. ^iTapaTypHaa KptiTtiKa i пy6niц^iCт^iкa. ^icTH. - Mihck : MacT. niT-pa, 1990. - C. 6-106.
5. ranaßaH, n. npa3 ragti / n. Tanaßan. - MiHcK : Macтaцкaa niTapaTypa, 1984. - 368 c.
6. CaMyftneHaK, 3. Tepoft нaц^Ii / 3. CaMyftneHaK // flaHKa 3cKagpoHa: anaßagaHHi. - MiHcK : flBB, Macтaцкaa niTapaTypa, 1937. - C. 92-136.
7. Bagyna, 3. Ha6ni^3HHe: Aпoвecцb / 3. Bagyna. - MeHcK : ^3apx. Btig-Ba Benapyci, CeKTap мacтaцкaн niTapaTypt, 1936. - 230 c.
8. HeMaHcKi, flззepцip / HeMaHcKi // Tßopt. - MiHcK : MacT. niT-pa, 1984. - C. 77-104.
9. CKptiraH, 3aToKa y 6ypax / CKptiraH // BH6paH^ia Tßopt : y 2 t. - T. 2. - AnaßagaHHi. Anoße^i. ^iTapaTypH^i po3gyM. - MiHcK : MacT. niT-pa, 1985. - C. 7-55.
10. TpaxoycKi, C. PaHHi cHer / C. TpaxoycKi // ^3Be anoßecui. - MiHcK : Macтaцкaa niraparypa, 1980. - C. 3-182.
11. AneKcießiH, C. Ц^IHкaвнa xnonn^iKi / C. AneKcießiH. - MiHcK : Benapyct, 1991. - 176 c.
12. CiHbKoBa, BenapycKaa «3BtimniTapaTypa»: Bacint B^iKay, Anect AgaMoßiH, CßarnaHa AneKcießiH / CiHbKoBa // Bena-pycKaa «3BbimniTaparypa»: niTaparypa3Hayn^ia i niTapaTypm-KpbrrbiHHbiii aprtiKyn^i. - Mihck : KHira36op, 2019. - C. 10-45.
nacmyniy 13.12.2019
RECEPTION OF 'DER WEG ZURÜCK' MOTIVE IN THE TWENTIETH CENTURY BELARUSIAN FICTION
Z. TRA TSIAK
The article deals with 'der Weg zurück' motive in the twentieth century Belarusian fiction. Its organic link with another transversal motive ('continuous war') typical to the national literature is determined. The tendency to consider the psycho-physical problems of a private character (who is an ex-combatant) in combination with the public ones is studied. The characters' need to find adequate language tools that can convey not only the event, but also the emotional component of their experience is emphasized. The extreme importance of the absolute trustworthiness in the relations of an honest veteran-character and the world is pointed out.
Keywords: Belarusian literature, military prose, "return" motif, invasion-continuum.
