a difficult military-political situation, the Afghan border guards lost the ability to control the northern borders of the country. Therefore, the control of the border with Afghanistan lies entirely to Tajikistan. In turn, the Government of the Republic of Tajikistan coordinates cooperation with other Central Asian countries, world and regional organizations to prevent the spread of any kind of threat in the region from Afghanistan.
Key words: Tajikistan, Afghanistan, Collective Security Treaty Organization, national security, state border, border line, drugs trafficking, criminal groups, terrorism, extremism.
Сведения об авторах:
Латифов Джура Латифович - доктор исторических наук, профессор кафедры дипломатии и внешней политики Республики Таджикистан факультета международных отношений Таджикского национального университета. Адрес: Республика Таджикистан, г. Душанбе улицаРудаки 17. Тел. 917-05-29-00. Е[email protected].
Анвари Сафари - кандидат исторических наук, преподаватель кафедры внешней политики Республики Таджикистан, факультета международных отношений, ТНУ. Адрес: Республика Таджикистан, г. Душанбе, ул. Маяковского, дом 70/2, 734025. Тел: (+ 992) 918973181, email: [email protected]
About the authors:
Latifov Jura Latifovich - Doctor of Historical Sciences, Professor of the Department of Diplomacy and Foreign Policy of the Republic of Tajikistan, Faculty of International Relations, Tajik National University. Address: Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki street 17. Tel. 917-05-29-00. E - mail jlatifov@yahoo. com.
Anvari Safari - c.hs., teacher of the department of diplomacy andforeign policy of the Republic of Tajikistan, the faculty of International relations, Tajik National University. Address: Republic of Tajikistan, Dushanbe city, Sino region, Mayakovski street, home 70\2, 734025. Tel.: (+ 992) 918 97 31 81, email: [email protected].
ТА^АВВУЛИ ^АМКОРЩОИ ИЛМЙ-ФАРХАНГИИ ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН БО ШОХДГАРИИ АРАБИСТОНИ САУДЙ (2007-2016)
Крамаров А.З.
Донишгоуи миллии Тоцикистон Ракцб А.
Академияи миллии илщои Тоцикистон
Шохигарии Арабистони Саудй хамчун давлати пешбари чахони ислом ва араб дорой сармояхои бузурги молй ва шахрхои мукаддас барои тамоми мусалмонони чахон, ки аз онхо тамаддуни бузурги башарй мутаваллид гаштааст, мебошад. Метавон гуфт, ки бо доштани чунин бартарихо Арабистони Саудй хамеша бо кишвархои мусалмонишине мисли Точикистон дар робитаи фархангй карор доштааст.
Заминаи хамкорихои илмй-фархангии Чумхурии Точикистон бо Арабистони Саудй дар давраи ташаккули он (1991-2006) поярезй гаштааст, ки асоси онро сафархои Президента кишвар Э. Рахмон ба ин кишвар, санадхои имзогаштаи чонибхо дар сохахои мавриди таваччухи тарафайн ба шумор меравад. Бояд гуфт, ки Арабистони Саудй бешак кишварест, ки дар ин давра муносиботи Точикистон бо он тахким ёфтааст.
Навгонии тахкикоти мазкур аз тахлили рушди хамкорихои илмй-фархангии Чумхурии Точикистон бо Шохигарии Арабистони Саудй дар солхои 2007-2016 иборат аст, ки маълумоти заруриро вобаста ба он дар бар мегирад.
Хадаф аз омузиши мавзуи мазкур тахлил намудани рушди хамкорихои Чумхурии Точикистон бо Арабистони Саудй дар сохахои фарханг, маориф ва илм дар замони истиклолият мебошад.
26 феврали соли 2007 Вазири корхои хоричии Чумхурии Точикистон X,. Зарифй Сафири Фавкулодда ва Мухтори Арабистони Саудй дар Чумхурии Точикистон Хишом ибни Абдулвахоб ибни Заръа, ки кароргохаш дар шахри Алмаъто буд, дар робита бо супоридани эътимодномааш ба Президенти Чумхурии Точикистон ба мулокот пазируфт.
Пас аз анчоми маросими расмии супоридани эътимоднома миёни Э. Рахмон ва сафири Арабистони Саудй мулокот сурат гирифт. Дар чараёни мулокот Э. Рахмон кайд кард, ки «Точикистон дар татбики стратегияи хамкорихои минтакавию байналмиллалй дар ростои хамкорй бо кишвархои арабй пеш аз хама бо Арабистони Саудй ахамияти хоса медихад.» Чонибхои кушодани сафорати Точикистонро дар Арабистони Саудй вокеияти мухим шумориданд. [5. С. 38-39]
17 марти соли 2007 карори Президенти Чумхурии Точикистон тахти №220 «дар бораи кушодани сафорати Чумхурии Точикистон дар Шохигарии Арабистони Саудй» содир гардид.
Мохи сентябри соли 2008 сафорати Чумхурии Точикистон дар шахри Ар-Риёз ба кор ошз карда, 13
ceffra6p 6o кapopи Пpeзицeнти Чyмxypии Toчикиcгoн Э. Ра^ме Нacpидцинoв С.A. Сaфиpи Фaвкyлoдцa Ba Myxтopи ЧТ дap Шoxигapии Apaбиcтoни Сayдй тaъйин шуд. [4. С. 77, 171]
Э. Ре^юн 17 мapти coли 2008 Шox Aл-Baлид ибни Тaлaл Aбдyлъaзиз Оли Сayдpo 6a мyлoкoг пез^уфт. Хангоми мyлoкoт мacoили кунунй Ba дypнaмoи pyшди x,aмкopиx,oи Toчикиcroнy Apa6raro™ Сayдиpo бappacй кapдaнд.
«Mo 6a тaвceaи мyнocибaтxoи ^crorn 6o mmBapx^ apa6^ аз чумла 6o Apa6^ro™ Сayдй диккати мaxcyc мeдиxeм», - 3rnp нaмyд Э. Рак^н, 6o ëдoвapй кapдaни yмyмиятx,oи фapxaнгию амана^и тaъpиxй Ba тааллук дoшгaни мapдyми xap ду кишвap 6a дини мубини иcлoм.
Шox Валид ибни Талал Aбдyлъaзиз Оли Сayд ниcбaт 6a дypнaмoи лoиxaxoи Toчикиcгoн дoиp 6a capмoягyзopй мapoк; 3oxHp ^да oмoдaгии чoниби Сayдиpo бapoи иштиpoк дap orn,o эълoн намуд.
Дap чapaëни мyлoкoг чoнибxo poчeъ 6a pyшди мyнocибaтxoи минта^ии тичopaтй-ик;шooдй Ba Hra^^apxanrn тaбoдyли aндeшa кapдaнд. [6. С. 25]
5-6 Ba 11-14 янвapи гали 2009 xaйъaтxoи xyкyмaтии Шoxигapии Apaбиcтoни Саудй аз Toчикиcгoн бoздид намуда, мyлoкoтy гyфтyшyнидxo мгёни тapaфxo 6o мавдди oмyзиш Ba муайян кapдaни caмIxoи мyнocибaтxoи дуфниба бapoи тaxкими заминаи xy^y^™ мyнocибaтxoи xap ду кишвap, бapгyзop гapдидaнд.
19-21 майи coли 2009 caфapи pacмии Baзиpи кopxoи xopичии Чyмxypии Toчикиcтoн Х. Зapифй ба ^Moxrnapm Apaбиcтoни Саудй cypaт гиpифт. Дap дoиpaи caфapи pacмй ба Apa6rano™ Саудй, ки 6o cyпopиши Пpeзидeнти кишвap амалй гapдидa буд, Х. Зapифй дap шaxpи Ap-Риëз 6o нaмoяндaгoни вoлoмaкoми Apaбиcгoни Саудй - "Н^итини дyвyми Рaиcи Шypoи вaзиpoн Aмиp Нoиф ибн Aбдyлъaзиз, Ваз^и кopxoи xopw^ aü^ Сауд Фадоал, Baзиpи мoлия Ba Рaиcи Сандуки Саудии pyтд Ибpoxим Aбдyлъaзиз Acca<^ Ba Рaиcи чамъияги xaйpиявии «ал-Валид ибн Талал» Aмиp Валид ибн Талал як rçarop мyлoкoтxo ry3apo4^
Хангами мyлoкoг 6o Aмиp Ниф ибн Aбдyлъaзиз мacъaдaи кyтoдaни caфopaти Apaбиcгoни Саудй дap Дymaнбe xaмчyн кадами ydyBop бapoи дypнaмoи pyшди xaмкopиxoи гyнoгyнчaбxaи дyчoнибa бaxoгyзopй гapдид. Дap poбигa ба ин маш^ъ Х. Зapифй кайд кapд, ки Toчикиcтoн бapoи мycoидaт кapдaн ба чoниби Саудй oмoдaacт, ки китъаи замин Ba ë бинoepo бapoи бyнëди caфopaтxoнa чyдo нaмoяд.
Дap чapaëни мyлoкoт мacъaдaи caфapбap ^дани ^bbm кopй аз Toчикиcгoн ба Apa6rano™ Саудй бapacй шуда, кайд гapдид, ки ин мacъaдa аллакай дap caux^ maxcoни дaxлдopи coxaи xap ду китвap xaлди xyдpo ëфтaacт Ba лoиxaи xaмкopй низ oмoдa гapдидaacг. Пac аз ба h^o pacoнидaни caнaди мaзкyp ^чи^агон мeгaвoнaд, ки мyIaxaccиcoни xyдpo ба мoнaнди coxтмoнчиëн, инжeнepxo, пизиmкoн, oi^rapo^ poнaндaxo, мyтaxaccиcoни coxaи киmoвapзй Ba raMpapo ба Apaбиcгoни Саудй фиpиcтoнaд.
Х. Зapифй Aмиp Нoиф ибн Aбдyлъaзизpo дaъвaт намуд, то дap кopи кoнфpoнce, ки дap ша^и Дymaнбe бакшида ба бyзypгдoтти Ишми Aъзaм Aбyxaнифa гyзapoнидa мemaвaд, иттиpoк нaмoянд. Пemниxoд 6o кaмoли xypcaндй пaзиpyфтa шуд.
Сoли бyзypгдomти йюми Aъзaм эълoн гашгани coли 2009 аз чумлаи тaдбиpxoи пypapзиmи Пpeзидeнти Hyuxypm To^^crc^ Э. Рaxмoн аст, ки нaтaнxo ба paвaнди ycгyвopгapдoнии вaxдaтy ягoнaгии миллй дap дoxили киmвap мycoидaти фaъoл мeкyнaд, балки o6yp^ нуфузи дaвлaти Toчикиcтoнpo дap oлaми иcлoм бoлo мeбapaд, 3epo бem аз 70 дap caди мycyлмoнoни oлaм пaйpaвoни мaзxaби xaнaфй мeбoтaнд. Acocи ин мaзxaб аз чoниби фapзaнди бapyмaнди миллаги точик Aбyxaнифa Нyъмoн ибни Сoбиг ^ornra myдaacт.
Дap ин cимпoзиyм дap бapoбapи oлимoнy мyтaфaккиpoн Ba rnaxc™!xM бapчacгaи oлaми cиëcaт Ba илму мaъpифaт аз 50 киmвapи ча^н, нaмoяндaи Apaбиcгoни Саудй -Даб^и кулли Кумигаи чаянии xифзи К^юн Кapим Aбдyллo ибни Aлй Бacфap, иштиpoк намуд. Хадафи acocй аз ин xaмoиши ча^нй тapFибy тamвик; Ba тагбики амалии тaълимoти тaxaммyлпaзиpии Aбyxaнифa Нyъмoн ибни Сoбиг Имoми Aъзaм миëни мycyлмoнoни oлaм буд, то ки дap poxи 6apxaH задани тaфpикaaндoзй Ba аз байн бypдaни низoъxoи динию мaзxaбй кaдaмxoи нaмoëнy мyaccиp гyзomтa maвaнд.
Aкcapи иттиpoкдopoни ин xaмoиm дap oн ан^ша буданд, ки чунин кaдpдoнию кaдpшинocй аз пeтвoи мaзxaби тaxaммyлпaзиpи xana<^ дap тaъpиxи дини мубини жж»! бopи нaxycт cypaт гиpифт Ba oн xaм дap Toчикиcтон 6o ибтикopи Сapвapи дaвлaт Э. Ре^юн. [21. С. 148, 16G]
Баъд аз cимпoзиyми мaзкyp мexмoнoн аз кишвapи Apaбиcтони Саудй бapoи шиштой ба факултети mapкmинocии Дoнитгoxи миллии Toчикиcгoн тampиф oвapдaнд. Онxo ба Ba3^ oмyзити зaбoни apaбй Ba тaдpиcи oн тaвaччyx,и xoc зoxиp кapдaнд. [12. С. 785]
26-27 ceнтябpи coли 2009 Пpeзидeнти Чyмxypии Toчикиcгoн Э. Рaxмoн дap ша^и Дубайи AMA 6o мymoвиpи Шoxи Apaбиcтони Саудй дoктоp Mareyp мyлoкoт намуд.
Дoктоp Mareyp caдoми Шoxи Apaбиcгoни Саудй Aбдyлдox ибн Aбдyлъaзиз Оли Сayдpo ба Сapвaди Дaвлaти Toчикиcтон pac^a, oмoдaгии paëcarn xyкyмaти xyдpo бapoи pyшди xaмкopиxoи му-з^билен cyдмaнд ибpoз дomт.
Дap чapaëни мyлoкoт кайд гapдид, ки ^Moxmapm Apaбиcгoни Саудй xaмчyн киmвapи бoнyфyзи мycaдмoнитин дap дaвapaи бyxpoни мoлиявй бoяд ба китвapxoи мycaдмoннитини дap xoли pyшд, аз
чумли ^чи^агои кyмaк иaмoяд. [7. С. 208]
5 oктябpи coли 2009 Э. Рех^н иaмoяндaи вoлoмaкoми Аpaбиcтoни Сayдй - кaгиби Геиеpaлии coзмoни хифзи ^ypъoи Äбдyллox Бacфappo бa мyлoкoт пaзиpyфт. ^p чapaëии мyлoкoт мacaили хaмкopихo миëии xap ду кишвap бapacй гapдидa, Äбдyллoх Бacфap дap poбигa 6o бapгyзopии cимпoзиюми бaйнaлмиллaлии бaxшидa бa бyзypгдoшги Й^ми Äъзaм дap шaxpи Дyшaибе ибpoзи кaиoaтмaидй кapд вa дap ин pocio бa Toчикистoи бaxoи бошнА Д0Д. Иичунии, койд иaмyд, ки дap oяидaи иоздик дap шaxpи Дyшaибе caфopaти Äpaбиcтoии Сиудй во Мapкaзи хифзи ^ypъoи кyшoдa xoxaд шуд. [7. С. 209]
Дap мoxи oктябpи шли 2009 китоби Пpезиденти Чyмxypии ^чи^агои Э. Рaxмoи зеpи yнвoии «Hasape 6a меpocи Имoми Äъзaм Абyxaнифa aи-Hyъмoи» дap Äpaбиcтoии Сиудй 6a иaшp pacид. Китоби мaзкyp бaxшидa 6a 1310 caлaгии бyзypгдoшти Абyxaнифa Hyъмoи, ки caли 2009 6o тaшaббycи Пpeзидeнги Чyмxypии Toчикистoи эълoн гapдидa буд, тявлиф шyдaacт.
Ин китоб 4 ми^л^ Пpeзидeнти Чyмxypии Toчикистoиpo, ки 6a xaëxy фи^лият ви тaълимaги Имoми Äъзaм бaxшидa шудя, 6o тeъдoди 1000 ^cxa 6a тибъ pacидaacг.
Мyкaддимaи китоби зикpгapдидa оз тapaфи дoиишмaиди мaшxypи иcлoмшииoc, имoм ви xaтиби мacчиди Ал-Х^м дap шaxpи Мокко уагод Шaйx Одил иби Сoлим an-KarfDo™ иaвишгa шyдaacт. [7. С. 222]
Дap caли 2009 дap мовшми «Хоч-2009» тибки oмopи Вaзopaти фapxaнг 2525 иaфap xoчиëи 6a Macara™ Äpaбиcгoии Сиудй caфapбap гapдидaaид. [2. №№1-09/2291. 16.11.09.]
22 янвapи шли 2010 caфopaти Äpaбиcгoии Сиудй дap шaxpи Душшбе 6o мapocими pacмй ифтитох гapдид, ки oи aввaлин иaмoяндaгии диплoмaтии кишвapxoи apaбй дap Душиибе 6a xиcoб мepaвaд. [8. С.
14]
2 мирти шли 2010 Вaзиpи кopxoи xopичии Чyмxypии Toчикистoи Х. Зapифй кopдopи мyвaккaти caфopaти Äpaбиcтoии Сиудй дap Чyмxypии Toчикистoи Äбдyppaxмoи бии Сиид an-Hyiwbapo 6a мyлoкoт пaзиpyфт. 4o™6xo aтpoфи мacoили 6a хим мapбyт cyxбaт кapдa, из caтxи кунуиии мyнocибaтxoи бийни xap ду кишвap ибpoзи кaиoaтмaидй иaмyдaнд.
Х.Зapифй oмoдaгии Хукумити ЧyMxypии Toчикистoиpo 6a xaмкopиxoи н^битни фaъoл ви зиëд 6o ^Mox^aprn Äpaбиcгoии Сиудй дap хилли мирили xycycияги дyчoиибaдoшгa, из чумли дap дoиpaи coзмoнxoи бaйнaлмиллaлй ви минта^й ибpoз кapд. [8. С. 36]
12 oктябpи caли 2010 кapopи Пpeзидeнти ЧyMxypии Toчикистoи Э. Рaxмoн дap бopaи oзoд кapдaии Hacpиддинoв С.Ä. 8з возифш Сaфиpи Фaвкyлoддa ви Myxтоpи 4T дap ^Mox^aprn Äpaбиcтoии Сиудй ви Чyмxypии Ямин тохти №940 caдиp гapдидa, 6o кapopи №942 Юлдoшeв AK. 6a чoи y твъйии гapдид. [8. С. 102]
1 нoябpи шли 2010 Э. Рaxмoи чoиишиии Воз^и кopxoи xopичии Хукумити Äpaбиcгoии Сиудй Шox Хoлид иби Сиуд иби Хoлид Оли Сиуд 6a мyлoкoт пaзиpyфт. Хнигоми вoxypй мacъaлaxoи мyнocибaтxoи бийни Чyмxypии Toчикиcтoиy Äpaбиcгoии Сиудй ви тaвcиaи xaмкopиxoи мyтaкoбил 6apaœ гapдидaнд.
Рaиcи Хукумоти ЧТ Э. Рaxмoи оз «caIxи бaлaндy шapoиги фapoгиpи иxлocмaндoиa, xaмcaзию xaмдигapфaxмй» и^бити Чyмxypии Toчикиcтoи ви Äpaбиcтoии Сиудй ибpoзи кaиoaтмaндй кapдa, койд иомуд, ки «мo 6a тaвcиa ви тaxкими мyнocибaIxo 6o Äpaбиcгoии Сиудй дик^ти xoca медихем.»
Шox Хoлид иби Сиуд иби Хoлид Оли Сиуд кyшoдaшaвии caфopaти Toчикиcгoиpo дap Äpaбиcтoии Сиудй ви caфopaти кишвapи xyдpo дap шaxpи Душоибе нишoнaи мapxилaи нови pyшди ииcбaтaи здеди мyнocибaIxoи ду кишвapи 6o хим дуст шyмopидa, ëдoвap шуд, ки «Äpaбиcтoни Сиудй oмoдaaст, ки 6o Toчикистoи дap хими coxa^^ мaвpиди тови^чухи ин кишвapи дуст мyнocибaтxoи мyтaкoбилaи cyдмaнд дoшгa бoшaд».
Дap чapaëии мyлoкoт зикp гapдид, ки Аpaбистoни Сиудй дap муддоти 10 шли oxиp бapoи aмaлй кapдaни лoиxaxoи гyнoгyни ичгимoй ви фyндaмeнтaлй, 6a xycyc caxтмoии мaктaбy шифoxoнaxo кумики мoлиявиpo дap хичми 265 млн. дoлapи ИМА пeшииxoд номудн^! [8. С. 109]
Сoли 2011 дap шaxpи Чиддaи Äpaбистoии Сиудй кoиcyли Toчикистoи тоъйии гapдид.
24 янвapи caли 2011 Пpeзидeнт Э. Рaxмoн эътимoдиoмaи Сaфиpи Фaвкyлoддa ви Myxтоpи Äpaбистoии Сиудй дap 4T Бaидap Мухоммод Чдмил Ахмод Мохмуд кибул иимуд. [9. С. 17]
Дap чapaëии мyлoкaг чoиибxo зapypaти гyзapoиидaии чaмъoмaди якуми кoмиccияи бaйниxyкyмaтии Toчикистoиy Äpaбистoни Сayдиpo вoбaстa 6a мyнocибaтx,oи иктишдй, i^op^ capмoягyзopй, тритию фapxaигй ви oмoдa иaмyдaии як ^TOp caиaдxoe, ки 6a зиминои хукукии мyнocибaтxo мycoидaт мeиaмoянд, тоъкид кapдaид.
6 июли coли 2011 дap caxифaxoи pyзиoмaи apaбии «aш-Шapк aл-Авcaт» мycoxибaи Пpeзидeнги Чyмxypии Toчикистoн 6o pyзиoмaиигopи Очoиcии иaшpии Аpaбистoни Сиудй (SPA) иaшp гapдид. Дap мycoxибaи xyд Э. Рaxмoи poчeъ 6a мyнocибaтxoи дyчoиибa бойни Toчикистoн ви Äpaбистoи ви мacoили xycycrara бaйнaлмиллaливy минтaкaвидoшгa ибpoзи ондешо иомуд.
Рyзиoмaи «aш-Шapк aл-Авcaт», ки биши acocиaш дap шaxpи Лoндoи acx, яке оз мaшxypтapии
нaшpияxo дap чaxoни apa6 мeбomaд. Рузшмаи мaзкyp дap Apaбиcтoни Саудй, Mapoкaш, Mrnp, Лубшн, AMA, ^orç, Олмoн, Иcпaния, Бpигaнияи Кaбиp Ba MMA 6o тeъдoди миллшнй нamp мeгapдaд.
Bacoити axбopи oммaи Apaбиcгoни Саудй ба wycox^an Пpeзидeнти Чyмxypии Toчикиcгoн диккати вижa дoдaнд. A3 чумлаи pyзнoмaи «ap-Риëз» Ba «aд-Явм» мyxтaвoи мycoxибaи Пpeзидeнтpo дap якe аз caxифaxoяшoн чoй дoдa, ба нaшp pacoндaнд. [9. С. 150]
15 июли шли 2011 Baзopaти фapxaнг Ba xaбapгyзopии Apaбиcгoни Саудй rçapop кабул намуд, ки дap pyзxoи наздик ба кигoбxoнaи M^^m Toчикиcтoн кигoбxo такдим мeнaмoяд.
№>мгуи кигoбxo ба 650 адад pacидa, тeъдoдam 1000 дoнapo ташкил мeкyнaд. Кигoбxoи мaзкyp бaxmидa ба 20-шлагии pyзи иcгикдoлияти ЧТ ба ж>ми Сaфopaти Apaбиcтoни Саудй дap Toчикиcгoн Ba ë ба Идopaи кигoбxoнaи Mилдии Toчикиcгoн paвoнa мeгapдaнд.
Инчнин, нaмoяндaи Baзopaти нoмбypдa мaвзyи таъмин кapдaни кигoбxoнapo 6o кoмпютepy дигap тexникaи зapypй ба миëн ^orn^ Taчx,изoг дap maxpи Дyтaнбe xapидцopй шуда, ба кигoбxoнaи Mилдй cyпopидa мeтaвaд. [9. С. 158]
11 ceнтябpи coли 2011 мycoxибaи Сaфиpи Toчикиcгoн Aбдyлдox Юлдomeв дap Apaбиcтoни Саудй 6o бapaндaи бapнoмaи «Сyбxи Саудй»-и шабакаи якуми Саудй xoнyм Бyдyp Axm Ba A6^^ox Саадй мудцати 20 дакика cypa! гиpифт.
Дap OFO3и cyx,бaт xoнyми Бyдyp Axm paëcaти Хукумат Ba мapдyми Toчикиcгoнpo ба мyнocибaти тачлили 20-coлaгии иcгикдoлияти Toчикиcгoн тaбpик намуд. ^mc cyx,6a™ Сaфиp вoбacтa ба caBo^^ пemниx,oдmyдa чop мaвзyъ: Toчикиcгoн, мyнocибaтx,oи ду^н^ш Toчикиcгoнy Apaбиcтoни Саудй, накши фapxaнгй-paвmaнгapии тoчикoн дap фapxaнги apaбй-мycaдмoнй Ba иcлoмy Toчикиcгoн дap acpи 2G-po дap 6ap г^ифт. [9. С. 216]
10 oктябpи coли 2011 caфopaти Чyмxypии Toчикиcгoн дap Шoxигapии Apaбиcгoни Саудй мexмoндopии бoтaнтaнaepo бaxmидa ба 20-coлaгии иcгикдoлияти ЧТ дap кacpи TyBa™, ки дap maxpaки дипдoмaтии Ap-pиëз чoйгиp аст, бapгyзop намуд. Дap ин чopaбинй Ч^ишим якуми Aмиpи вилoяги Ap-pиëз Aмиp Саттом ибн Aбдyлъaзиз Сауд ба xaйcи мexмoни oлщaдp иmтиpoк ^да Faйpи y чexpaxoи вoлoмaкoми ин вилoяг, кopмaндoни Baзopaти кopxoи xopичии Apaбиcтoни Саудй 6o poxбapии Baзиp, Baзиpoнy кopмaндoни Baзopaтx,o, кopпycи диплoмaтй, кoнcyли фaxpии Toчикистoн дap Чидца, cox^roopo^ pyзнoмaнигopoн, xaмвaтaнoни coкини maxpxoи Ap-pиëз, Ma^a Maдинa Ba Toиф Ba дoниmчyëни точик дoниmгoxx,oи Maккaвy Maдинa Ba Ap^ë3 иттиpoкчии ин чopaбинй буданд.
Дap толopи кафи Tyвaйк бapoи мexмoнoн филюи xywrä дoиp ба Toчикистoн Ba cypanxo бaxmидa ба cacara xop^m китвap нaмoит дoдa шуд. Чopaбинии мaзкyp зepи фaъoлияги вaceи BAО rçapop гиpифт. [9. С. 250]
20 нoябpи coли 2011 Саф^и Toчикиcтон дap Apaбиcтони Саудй A. Юлдoшeв 6o paиcи кумигаи caëxй Ba ëдгopиxoи тaъpиxии Apa6ffirrc>™ Саудй Шox Aмиp Султон ибни Сaлмoн ибни Aбдyлъaзиз Оли Сауд мyлoкoг ^да Bo6aCTa ба машили мутааллик ба xap ду mrnBap дap coxaxoи мaвpиди тaвaччyx aндeшapoнй намудаанд. [9. С. 250-257]
Дap ин дaвpa 10 июли шли 2012 дap назди Чамъияги дустй Ba paвoбиги фapxaнгии Toчикистoн 6o киmвapxoи xopичй Чамъияги дустии «Toчикистoн - Maмдaкaтx,oи Apa6» тaъcиc ëфт, ки poxбapии oнpo аз pyзи тaъcиcëбй то кунун, capxoдими шуъбаи apaбmинocии Инстигути зaбoн aдaбиëт, rnap^rn^orä Ba мepocии xaттии ба жми Рудакй д.и.ф. пpoфeccop Т.Н. Mapдoнй ба узда дopaд.
Чамъияги дустии мaзкyp аз coли 2012 то 2016 тaвoнистaaст, ки дap бapгyзopии якчанд чopaбиниx,oи дустй - фapxaнгй мycoидaт нaмoяд, аз чумла 13 oктябpи coли 2012 Ba 24 ceнтябpи coли 2013 дap Рузи милли Apaбистoни Саудй, oзмyни дoнaндaгoни зaбoни apaбй Ba oзмyни «Хрфз Ba к^гати ^Уpъoни кapим» дap Дoниmгoxи иcлoмии Toчикистoн Ba Faйpa. [3]
Дap coли тaxcили 2013-2G14 ce шaxpвaнди Apaбистoни Саудй дap ДЫТ ба дoниmaндyзи машгул гашгаанд, аз чумла як acпиpaнт Ba ду yrao^iy. Дap coли тащили 2014-2015 бomaд, ду тaxpвaнди Apa6raro™ Саудй ба xaйcи yнвoнчУ Ba мaгиcгp ба Дoнитгoxи миллии Toчикиcroн кабул гapдидaнд.
Дap coли 2013 бapoи гyстapиmи xaмкopиx,o Ba ба имзo pacoнидaни кapopдoдx,o oиди xaмкopй нaмoяндaгoни дoнитгoxx,oи xopичи китвap, caфиpoн Ba дигap на^гадат^и xopичии мукими Toчикиcтон ба Дoниmгoxи миллии Toчикистoн тampиф oвapдaнд. A3 чумла, caфиpи Apaбиcтони Саудй - Myx,aммaд Бaндap, ба дoнитгox ба ма^ди ш^кат дap чopaбиниx,o тampиф oвapдa, дoиp ба пaxлyx,oи мyxтaлифи гyстapиmи xaмкopиx,oи гyмaнигapй миëни ДЫТ Ba дoнишгoxy мapкaзxoи илмии китвapaт 6o paëcaт мyлoкoт намуданд. [10. С. 622-645]
14-19 фeвpaди coли 2013 Ваз^и фapxaнги Чyмxypии Toчикистoн Acpopй M. чи^ати иmтиpoк дap танганаи бoшyкyx, ба xoгиpи «Romax™ фapxaнги иcлoмй» эълoн гapдидaни maxpи Maдинaи MyïïaBBapa ба Maмдaкaти Apaбистoни Саудй дaъвaт гapдид. [2. №1-G9/267. G6.G2.13.]
29 мapти coли 2013 дap Китобxoнaи миллии Toчикистoн Гушаи фapxaнгии Шoxигapии Apaбиcтони Саудй 6o иmтиpoки Baзиpи фapxaнги Чyмxypии Toчикиcтон Ba шoxзoдaи Apaбистoни Саудй ифтитоx гapдид. [2. С. №1057. 10.06.13.]
21 янвapи шли 2014 Ваз^и кopxoи xopичии ЧТ С. Acлoв 6o Саф^и Фaвкyлoдцa Ba Myxтоpи
Apa6raro™ Саудй дap ЧТ Бaндap Myx,aMMaA Чамил дap чapaëни мyлoкoтe, ки дap maxpи Дyтaнбe бapгyзop шуда буд, Myroc^aixoM ду^н^еи caтx,и oлии xap ду киmвappo бapacй ^данл.
Tapaфxo xaмчyнин, чaвoниби гyнoгyни мyнocибaтx,oи дyчoнибapo Bo6acra ба coxaxoи икгишдиëг, capмoягyзopй, мaopиф, энepгeтикa, киmoвapзй Ba Faйpa мaвpиди бapacй rçapop дoдa, poчeъ ба дypнaмoи pyтди xaмкopиx,o дap coxaxoи зикpгapдидa тaбoдyли aфкop намуданд. [10. С. 13]
31 мapти coли 2014 Baзиpи кopxoи xopw^m ЧТ С. Acлoв дap OFO3и caфapи pacмии xyд ба Apa6raro™ Саудй дap maxpи Ap^ë3 6o Baзиpи кopxoи xopичии Шoxигapй Шox Сауд Фaйcaд мyлoкoт opocx.
Дap чapaëни мyлoкoг мacoиди дучэниба Ba дигap мacъaдaxoe, ки xycyc^ra дyтypaфaдomтa мaвpиди бapacй rçapop гиpифтaнд.
Дap фapчoми мyлoкoг дap 6op^ мamвapaти дyчoнибaи cиëcй байни Ba3opaixoM кopxoи xop^m Toчикиcтонy Apaбиcгoни Саудй ëдцoшти тaфoxyм ба имзo pacид.
Дap дoиpaи caфapи мaзкyp 1 aпpeл С. Acлoвpo Baдиaxди Шox, Чoниmини paиcи тypoи вaзиpoн Ba Baзиpи мyдoфиaи Apaбиcтони Саудй am^ Сaдмoн ибни Aбдyлъaзиз Оли Сауд ба мyлoкoт пaзиpyфт.
Дap шaxpи Ap-pиëз Baзиpи кopxoи xopичии ЧТ С. Acлoв 6o Рaиcи кумигаи Дaвлaтии capмoягyзopии Apaбиcтони Саудй Aбдyллaтиф ибни AxwaA ycMo^ ки y xaмзaмoн Рaиcи кдоми cayдии Koмиccияи мymгapaки байни^укуматии миëни xap ду кишвap мeбomaд, мyлoкoт дoиp намуд.
Дap мyлoкoти мaзкyp мacъaдaxoи lynoc^aixo® дyчoнибa вoбacтa ба coxaxoe бapдoштa шуданд, ки orno дap чамшмади якуми Koмиccияи мyштapaки байни^укуматии дap мoxи aвгycти coли 2013 дap Дymaнбe бappacй гашта буданд. [10. С. 95-114]
8 ceнтя6pи шли 2014 Пoдmoxи Apaбиcгoни Саудй, Хoдими Хapaмaйни Шapифaйн Aбдyлдox ибни Aбдyлъaзиз Оли Сауд ба мyнocибaти pyзи иcгикдoлияги ЧТ ба Пpeзидeнти mrnBap паеми тaбpикoти иpcoл намуд, ки дap oн чунин oMaAaacr
«Чашби Олй, бapoдapи азиз Пpeзидeнти Чyмxypии Toчикиcгoн Э. Рaxмoн, Aллox Шyмopo xифз нaмoяд!
Accaлoмy алайкум Ba paxмyтyллoxи Ba бapaкoтyx, (Сaлoмy мexpyбoнй Ba бapaкaти Aллox 6ap rnyMo бoд)!
Бapoи mo mapaфи бyзypг аст, ки аз нoми мapдyм, Хукумати Apaбистoни Саудй Ba rnaxcafí аз нoми xyдaм Шyмopo Ч,анс>би Олй, ба мyнocибaти pyзи истикдoлияги киmвapaтoн caмимoнa тaбpик намуда бapoягoн тaмoми xymиxopo тaмaннo нaмoям.
Ба Хукумати бapoи mo бapoдap Toчикистoн тapaккиëт Ba pивoчy paвнaкpo opзyмaндeм.
Чpoби Олй эxиpoми caмимoнaи Mopo кабул фapмoeд». [10. С. 148]
27 oкгябpи coли 2014 мyлoкoги Пpeзидeнти ЧУмxypии Toчикистoн Э. Рaxмoн 6o чoниmини вaзиpи кopxoи xopичии Apaбистoни Саудй Typкй ибни Myx,aMMaA ибни Сауд aд-Kaбиp дoиp гашт, ки дap oн мacoили xaM^prn^ дyстoнa Ba мyнocибaтx,oи мyтaкoбилaн cyдмaнд миëни Toчикистoнy Apaбистoни Саудй 6appaœ гapдидaнд. [10. С. 156-17G]
Э. Рaxмoн тamaббycи Шoxи Apaбистoни Сayдиpo дap poбигa ба тaвcиa бaxшидaни Хapaмaйни Шapифaйн - maxpxoи Ma^aBy Maдинa - «бapoи xaмaи уммати иcлoмй муфид» apзëбй намуда, xaмзaмoн аз нoми maxpвaндoни Toчикистoн, ки xaMaaMa бapoи aдoи xaччи aráap Ba yMpa ба ин rnaxpxo мepaвaнд, бapoи Myx^ë кapдaни rnapomn apзaндa apзи cипoc намуд.
Бo бoвapй таъкид гapдид, ки ичгимoи нaвбaтии Koмиccияи мyштapaки байнщукуматй дap xaмкopиx,oи икгиcoдию тичopaтй Ba илмию тexникй, ки дap Ap-Риëз бapгyзop мeгapдaд, тaкoнe дap дypнaмoи lynoc^aixo xoxaA буд.
5 нoябpи шли 2014 6o кapopи Пpeзидeнти Чyмxypии Toчикистoн № 285 Шapифй A3aMrno Лaтифзoдa Сaфиpи Фaвкyлoдцa Ba Myxтopи ЧТ дap Пoдmoxии Apaбистoни Саудй таъйин шуд. [10. С. 172]
9 дeкaбpи coли 2014 дap maxpи Дyтaнбe С. Acлoв Саф^и Apaбистoни Саудй дap Toчикистoн Бaндap Чамил Maxмyдpo ба мyлoкoт пaзиpyфт.
Дap OFO3и cyx,бaт Сaфиpи Apa6raro™ Саудй ба poxбapи ни^ци œëcarn xopичии Toчикистoн пасми Пoдmoxи Apaбистoни Саудй Aбдyлдox ибни Aбдyлъзиз Оли Сayдpo ба нoми Пpeзидeнти Чyмxypии Toчикистoн Э. Рaxмoн cyпopид.
^mc як ^rop мacъaлaxoи Bo6aCTa ба pyrn^ тaвcиaи мyнocибaтx,oи ду^^ба Ba биcëpчoнибaи байни Чyмxypии Toчикистoн Ba Apa6ffirrc™ Саудй бapacй гapдидaнд.
Дap coли 2014 6o дapxoсти чoниби Саудй BKХ ЧТ тaxминaн 5 xa3op maxpвaндampo, ки ба xaч мepaфтaнд, 6o mинocнoмaxoи биoмeгpй гаъмин намуд. [10. С. 395]
23 cernrf^ coли 2014 бaxтидa ба 84 - умин coлгapди Рузи милии Apaбистoни Саудй дap ^rna^e 6o итигиpoки Сaфиpи Apaбистoни Саудй дap Toчикистoн Бaндap Myx,aMMaA Чамил чамюмад дoиp гapдид.
Рaxмaтyлдoзoдa Э. ëpдaмчии Пpeзидeнти Чyмxypии Toчикистoн oид ба мacъaлaxoи poбигaxoи xopичй, пасми тaбpикoгии Э. PaxMonpo ба Сaфиp Ba мapдyми Apaбистoни Саудй pacoнидa, paBrnrç
ёфтани хамкорихои хар ду кишварро натичаи муносибатхои хуби дипломатй хонд.
- Арабистони Саудй гахвораи ислом буда, шоёни тахсин аст. Ин кишвар бо доштани мукаддасоти ислом бо Маккаву Мадина орзуи дакко мусалмонон аст, ки барои адои хаччи фарзй мераванд, - иброз дошт Рах,матуллазода Эркинхон. [20]
То соли 2015 аз чониби Фонди Саудии Рушд 8 муассисаи тахсилоти миёнаи умумии нотамом дар кишвар сохта ба истифода дода шудааст. [1]
22 ноябри соли 2015 Сафири нави Арабистони Саудй Абдулазиз ибни Мухаммад ал-Бодй эътимодномаи худро ба Э. Рахмон супорид.
Сафири Саудй дар мулокот бо Э. Рахмон аз сатхи муносиботи дучонибаи Точикистону Арабистон изхори каноат карда, хавасмандии кишварашро оид ба тавсеаи равобити хасанаи ду кишвар баён намуд. [18]
Дар соли 2016 Арабистони Саудй барои тахсили шахрвандони Точикистон 50 бурсияи тахсилй пешниход кардааст, ки 14 нафар кабул гашта, 10 нафар аз ин теъдод дар муассисахои тахсилоти олии он тахсил мекунанд. [1]
5 январи соли 2016 Э. Рахмон дар доираи сафари расмй ба Арабистони Саудй ба Маккаи мукаррама ташриф оварда, бо хамсар ва чанде аз фарзандону пайвандони худ Каъбаро зиёрат кард.
Зимни ин зиёрат хам, ки дафъаи чорум чараён гирифт, бо таваччухи хосу эхтироми баланди Ходими Харамайни Шарифайн, Шохи Арабистони Саудй ба Э. Рахмон муяссар гардид, ки ба дохили хонаи рамзии Худо - Каъбатуллох бори дувум ворид шавад ва 2 ракъат намоз гузошта, барои Точикистони азиз ва мардуми шарифи он дуои наку намояд.
^аблан аз Точикистон танхо 5000 нафар барои адои хаччи фарзй сафар мекарданд. Холо бошад, бо ташаббуси рохбарияти хукумати кишвар теъдоди танхо адокунандагони хаччи фарзй ба беш аз 6 хазор расидааст. [16]
Хамчунин, Э. Рахмон равзаи пайгамбари ислом Мухаммади Мустафо (с)-ро, ки дар шахри Мадина аст, зиёрат намуд. [17]
Бо барасии тахаввули хамкорихои илмй-фархангии Точикистон бо Арабистони Саудй дар ин мархила метавон ба ин хулосахо омад:
- кушода гаштани сафорат ва консулгарии Точикистон дар Арабистони Саудй ва сафорати он дар Точикистон дастоварди бузурге дар муносибатхои дучониба кишвархо ба хисоб меравад;
- баргузории чорабинии байналмиллалй бахшида ба «Бузургдошти Имоми Аъзам» дар равобити илмй-фархангии Точикистону Арабистони Саудй такони чиддй бахшида, шароити муносибро дар ин росто ба вучуд овард;
- такдими китобу тачхизоти лозима аз тарафи Арабистони Саудй ба китобхонаи миллии Точикистон, кушода шудани гушаи Саудй дар он ва таълими забони арабй дар ин гуша шаходат аз он меихад, ки хамкорихои илмй-фархангии чонибхо дар ин давра хело таквият ёфтаанд;
- дар ин давра сармоягузории Арабистони Саудй дар сохаи маориф дар Точикистон ва то 50 бурсия барои донишчуёни точик чудо кардани он, дарак аз он медихад, ки Саудй барои хамкорихои дучонибаи нисбатан фаол моил аст;
- дар ин давра хамасола шахрвандони Чумхурии Точикистон барои адои маносики хаччи фарзй ва умра ба Арабистони Саудй сафар кардаанд.
- хамчунин, шумораи точиконе, ки дар Арабистони Саудй ба таври расмй ва гайри расмй тахсил ва ё сукунат мекунанд, кам нестанд.
АДАБИЁТ
1. Бойгонии чории Вазорати маориф ва илми Чумхурии Точикистон. ШМБ. Парвандаи Шохигарии Арабистони Саудй. Маълумтнома.
2. Бойгонии чории Вазорати фарханги Чумхурии Точикистон. ШРБ. Парвандаи Шохигарии Арабистони Саудй.
3. Бойгонии чории ЧДРФТ. Чамъияти дустии «Точикистон - Мамлакатхои Араб». Маълумотнома
4. Дипломатия Таджикистана: вчера и сегодня. Том 2. Под общей редакцией Х. Зарифи (Составитель Д.Назриев) Серия: Внешняя политика Таджикистана. - Душанбе: «Ирфон», 2011. 296с.
5. Дипломатия Таджикистана. Ежегодник - 2007 год. Внешняя политика Республики Таджикистан: хроника и документы. Под общей редак. Х. Зарифи. Составители Д. Назриев и др. - Душанбе, «Ирфон», 2010, 324 с.
6. Дипломатия Таджикистана. Ежегодник - 2008 год. Внешняя политика Республики Таджикистан: хроника и документы. Под общей редак.Х. Зарифи. Составители Д. Назриев и др. - Душанбе, «Ирфон», 2010, 270 с.
7. Дипломатия Таджикистана. Ежегодник - 2009 год. Внешняя политика Республики Таджикистан: хроника и документы. Под общей редак. Х. Зарифи. (Составители: Д.Назриев и др.) Душанбе, «Ирфон», 2011, 370 с.
8. Дипломатия Таджикистана. Ежегодник - 2010 год. Внешняя политика Республики Таджикистан: хроника и документы. Под общей редак.Х. Зарифи. (Составители: Д.Назриев и др.) Душанбе, «Ирфон», 2011, 370 с.
9. Дипломатия Таджикистана. Ежегодник - 2011 год. Внешняя политика Республики Таджикистан: хроника и документы. Под общей редак.Х. Зарифи. (Составители: Д.Назриев и др.) Душанбе, «Ирфон», 2012, 600 с.
10. Дипломатия Таджикистана. Ежегодник - 2014 год. Внешняя политика Республики Таджикистан: хроника и документы. Под общей редакцией С. Аслов. (Составители: Н.Зохиди и др.) Душанбе, «Ирфон», 2015, 416 с.
11. Имомзода М., Сафармамадов С., Расулиён К., Рахмон X,, Крсимов С. Аз осгон то камолот. - Душанбе: Эр-граф, 2018. 692с.
12. Имомзода М., Сафармамадов С., X. Рахмон, К. Расулиён. 25 зинаи камолот (Донишгохии миллии Точикистон дар масири истиклолият). - Душанбе: Эр-граф, 2016. 785 с
13. Камаров, А. З. Вклад таджикского национального университета в подготовке арабистов / А. З. Камаров // Вестник Таджикского национального университета. - 2017. - N° 3-5. - С. 141-147.
14. Камаров, А. З. Научно-культурное сотрудничество Республики Таджикистан с арабскими странами в советский период / А. З. Камаров // Вестник Таджикского национального университета. - 2018. - N° 5. - С. 76-83.
15. Камаров, А. З. Вклад таджиков в развитие исламской цивилизации / А. З. Камаров // Вестник Таджикского национального университета. - 2019. - N° 2. - С. 124-131.
16. Пешвои миллати точик бори чорум хонаи худо-Каъбатуллохро зиёрат кард. Чумхурият. 06.01.2016. .№3.
17. Пешвои миллат оромгохи пайамбари исломро зиёрат намуд. Чумхурият. 07. 01. 2016. .№4
18. Рахмониён, Ф. Огози мархалаи нави муносибот бо 14 кишвар. Чумхурият. 24. 11. 2016. .№232.
19. Самиев, Х.Д. Баркароршавии хамкорихои илмй-фархангии Чумхурии ТОЧИКИСТОН бо кишвархои араб (1991-2006) / Х.Д. Самиев, А. З. Камаров // Идоракунии давлатй. - 2021. - No 3(52). - P. 231-244.
20. Тачлили рузи миллии Арабистони Саудй. Чумхурият. 02. 10. 2014.
21. Шарифзода А., Шамсиддинов С., Крсимй З. Президент. (Накши Эмомалй Рахмон дар тахкими хокимияти давлатй ва истиклолияти миллй.-Душанбе: «Ирфон», 2011. - 372 с.
РАЗВИТИЯ СОТРУДНИЧЕСТВА РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН С КОРОЛЕВСТВОМ САУДОВСКОЙ АРАВИИ В СФЕРЕ НАУКИ И КУЛЬТУРЫ (2007-2016)
В статье рассматривается развитие научных и культурных связей Республики Таджикистан с Саудовской Аравией в 2007-2016 гг.
Отмечается, что Саудовская Аравия является одна из первых стран арабского мира по укреплению культурных связей и развитию сотрудничества в области образования и науки с Республикой Таджикистан.
В этот период с открытием посольств двух стран, участием представителей Саудовской Аравии в международном симпозиуме в честь Абуханифи, инвестиции саудовской стороны в сферу образования и науки Республики Таджикистан, проведение Дней культуры сторон в странах друг друга стали фактором развития дружественных отношений между двумя странами.
Также при Таджикской обществе дружбы и культурных связей с зарубежными странами (ТОДКС) было создано Общество дружбы «Таджикистан - арабские государства», основным членом которого является Саудовская Аравия.
Ключевые слова: Саудовская Аравия, Таджикистан, культура, наука, общество, умра, Мекка, сотрудничество, посол, посольство, Эр-Рияд, арабы, президент.
DEVELOPMENT OF COOPERATION OF THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN WITH THE KINGDOM OF SAUDI ARABIA IN THE SPHERE OF SCIENCE AND CULTURE (2007-2016)
The article discusses the development of scientific and cultural ties between the Republic of Tajikistan and Saudi Arabia in 2007-2016.
It is noted that Saudi Arabia is one of the first countries of the Arab world to strengthen cultural ties and develop cooperation in the field ofeducation and science with the Republic of Tajikistan.
During this period, with the opening of the embassies of the two countries, the participation of representatives of Saudi Arabia in the international symposium in honor of АЬ^Шо^а, the investments of the Saudi side in the education and science of the Republic of Tajikistan, the holding of the Days of Culture of the parties in each other's countries became a factor in the development of friendly relations between the two countries.
Also, under the Tajik Society for Friendship and Cultural Relations with Foreign Countries, the Friendship Society «Tajikistan - Arab States» was created, the main member of which is Saudi Arabia.
Key words: Saudi Arabia, Tajikistan, culture, science, society, umrah, Mecca, cooperation, ambassador, embassy, Riyadh, Arabs, president.
Сведения об авторах:
Камаров Аслиддин Зайниддинович - ассистент кафедры восточных исследование, факультета международных отношений, ТНУ. Адрес: Республика Таджикистан, г. Душанбе, 734025, Республика Таджикистан, г. Душанбе, проспект Рудаки 17. Тел.: (+992) 915-15-74-45. Email: [email protected]
Абдулхаев Ракиб - доктор исторических наук, профессор, ведуший научний сотрудник, современной истории Института истории имени А. Дониша Национальной академии наук Таджикистана. Адрес: Республика Таджикистан, г. Душанбе Душанбе улица Рудаки 33. Тел. 939-00-55-36. Электронная почта [email protected]
About the authors:
Kamarov Asliddin Zayniddinovich - assistant of the Department of Oriental Studies, Faculty of International Relations, TNU. Address: Republic of Tajikistan, Dushanbe, 734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudakiavenue 17. Tel.: (+992) 915-15-74-45Email: [email protected]. Abdukhaev Rakib - Doctor of Historical Sciences, Professor, Leading Researcher, Modern History of the Institute of History named after A. Donish of the National Academy of Sciences of Tajikistan. Address: Republic of Tajikistan, Dushanbe Dushanbe street Rudaki 33. Tel. 939-00-55-36. E-mail [email protected]
ТАХДИЛИ МОХИЯТ ВА ХУСУСИЯЩОИ ХОСИ ИФРОТГАРОЙ ДАР ЗАМОНИ
МУОСИР
Fайратова Ф.А.
Донишгощ миллии Тоцикистон Воронова Р.А.
Донишкадаи технология ва менецменти инноватсиони дар ш. Кулоб
Маъмулан истилохи ифротгарой, бо дарназардошти тарчумаи тахтуллафзии он (аз лотинии ехйетш - фавкуллода, Fайриоддй) чун «чонибдорй аз акидахо ва амалхои фавкулодда, котеъона инкоркунандаи меъёрхо ва коидахои дар чомеа мавчуда», [16]маънидод мешавад.
Новобаста ба аник ва ба назар содда будани мундаричаи мафхуми ифротгарой дар доираи коршиносон фахмиш ё худ шархи гуногуни зухуроти мазкур вучуд дорад. Дар ин замина бояд гуфт, ки набудани мавкеъ ва бардошти ягона аз мафхуми ифротгарой боиси бахсу мунозирахои тезутунд дар доираи васеи донишмандон ва коршиносони минтакавй ва берун аз он гардидааст.
Тахлили пайдоиши ифротгарой моро ба хулосае меорад, ки асоси зухури падидаи мазкурро бархурди табиии манфиатхо ва зиддиятхои хислати сиёсй, иктисодй, ичтимой, кавмй ва пинхонй дошта ташкил медихад. Дар ин хол тавре, ки мухаккики рус В.Е.Петришев ишора мекунад: «микёси чунин бархурдхо метавонад гуногун бошад: аз зидгузории Fайритабии «ман» - и худ ба хамаи чомеа ё хатто инсоният, аз чониби афроди алохида то ба муковимати шадиди низомхои давлатй, ки зимнан робитаи байни чахони сотсиалистй ва кишвархои пешрафтаи империалистиро дар айёми чанги сард тачассум мекард». [13:14]
Дар шароити Fайриимкон будани риояи манфиатхои хеш ба ин ё он иллат яке аз чонибхо кобил аст ба методхои котеъонаи халли мушкилоти сиёсй, мазхабй, кавмии худ даст занад, чун дар аксари мавридхо махз ноилочй метавонад ба амалхои ифротй тела дихад. Тавре коршиноси кирFиз М. Койчукулов ишора мекунад, «ифротгарой табиатан хислати эътирозй дорад: норозигй аз режими сиёсй, нобаробарии ичтимой, мавкеъи табакахои муайяни ичтимой, гуруххои кавмй, нажодй ва мазхабй дар чомеа». [5:10]
Хамзамон кайд кардан зарур аст, ки на хамаи бархурдхо хислати зуроварона, зиддихукукй, зиддичамъиятй ба худ мегиранд. Танхо дар холати мавчуд будани меъёрхо ё нишонахои мушаххас ифротгароёна будани амали мавриди назарро тасдик кардан мумкин аст ва ё онро танхо зухуроти гайриоддии андешахое дар доираи риояи хукукхои чамъиятй, фардй ва манфиатхо тавсиф намудан мумкин аст. Тавре мухаккики точик А. Имомов тасдик менамояд: «ифротгарой ба сари худ чиноят нест, балки зухури он, паёмадхои он, ки дар амалй гардидани аъмоли хатарноки чамъиятии ба шахс, чомеа ва давлат тахдидкунанда тачассум меёбанд, чиноят мебошад». [4: 170]
Хадафи асосй аз ошкор сохтани меъёрхои аник ва фарогири ифротгарой на танхо тасдики зарурияти муковимат ба FOяхои харобсозанда, ки дар аъмоли мушаххаси зиддичамъиятй ва зиддиконунй (аз кабили изхори нафрат ё оштинопазирии нажодй, миллй ё динй) тачассум мегарданд, балки чудосозии амики онхо аз андешахоест, ки ба меъёри мазкур мансуб нестанд. Дар ин хол равшан аст, ки дар сурати гуногунии бардоштхо аз тавсифи ифротгарой мачмуи ягонаи меъёрхо вучуд надорад ва хар мухаккик мачмуи меъёрхои хешро нисбат ба ифротгарой пешниход мекунад.
Ба андешаи мо, таърифи нисбатан пурра ва аники меъёрхои ифротгароиро мухаккики рус М.Краснов пешниход кардааст: ба акидаи у ифротгарой ба пахн намудани андешахо, чараёнхо ва акидахо бахри аъмоли зерин равона шудаанд:
- тафрикасозии одамон аз руи нишонахои синфй, молумулкй, нажодй, миллй ё динй;
-эътироф накардани хакки инсон хамчун арзиши волои конститутсионй;
- рафъи худи имконияти гуногунандешии расмй, густариш ва табодули озоди андешахо;
- заъиф намудани андешаи ягонаи давлатй». [7]
Меъёрхои зикршуда гарчанде тамоми манзараи андешаву бардоштхоро нисбат ба арзёбии ифротгарой инъикос накунанд хам, бо вучуди ин, метавонанд василаи босамари мушаххассозии падидаи мазкур гарданд.