Научная статья на тему 'РАНГЛИ АСФАЛТНИНГ ЖАМОАТ ТРАНСПОРТ ЙЎЛЛАРИНИ ЁРИТИШИГА ТАЪСИР ЭТИШИНИ ЎРГАНИШ'

РАНГЛИ АСФАЛТНИНГ ЖАМОАТ ТРАНСПОРТ ЙЎЛЛАРИНИ ЁРИТИШИГА ТАЪСИР ЭТИШИНИ ЎРГАНИШ Текст научной статьи по специальности «Физика»

CC BY
41
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
РАНГЛИ АСФАЛЬТБЕТОН / ПОЛИМЕР БОғЛОВЧИ / РАНГ БЕРУВЧИ ПИГМЕНТ / РАНГЛИ ТЎЛДИРГИЧ / ТЕРМОПЛАСТИК

Аннотация научной статьи по физике, автор научной работы — Нуриддинов А. О., Ҳамидов А.

Ушбу мақолада рангли асфальт бетоннинг жамоат транспорт йўллари учун яроқлилиги тадқиқ қилнган ва унинг ёруғлик оптик хоссалари тадқиқ қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STUDY OF THE EFFECT OF COLORED ASPHALT ON PUBLIC TRANSPORT LIGHTING

This article examines the suitability of colored asphalt concrete for public transport and its light-optical properties.

Текст научной работы на тему «РАНГЛИ АСФАЛТНИНГ ЖАМОАТ ТРАНСПОРТ ЙЎЛЛАРИНИ ЁРИТИШИГА ТАЪСИР ЭТИШИНИ ЎРГАНИШ»

УДК: 691.168

Нуриддинов А.О. таянч докторант ТАЩ ^амидов А. тф.доктори профессор НамМЩ

Научный руководитель: Касимов И.И.

тф.доктори профессор

ТАЩ

РАНГЛИ АСФАЛТНИНГ ЖАМОАТ ТРАНСПОРТ ЙУЛЛАРИНИ ЁРИТИШИГА ТАЪСИР ЭТИШИНИ УРГАНИШ

Аннотаця. Ушбу мацолада рангли асфальт бетоннинг жамоат транспорт йуллари учун яроцлилиги тадциц цилнган ва унинг ёруглик оптик хоссалари тадциц цилинган.

Калит сузлар: Рангли асфалътбетон, полимер богловчи, ранг берувчи пигмент, рангли тулдиргич, термопластик.

Nuriddinov A. O. basic doctoral student TAQI

Hamidov A., t.f.doctory professor NamMQI

Scientific director: Kasimov I.I., t.f.doctory

professor TAQI

STUDY OF THE EFFECT OF COLORED ASPHALT ON PUBLIC

TRANSPORT LIGHTING

Annotation. This article examines the suitability of colored asphalt concrete for public transport and its light-optical properties.

Key words: Colored asphalt concrete, polymer binder, mineral agregate, colorpigment,coloredagregate, thermoplastic.

Очи; рангли йул копламасини ишлаб чикариш жараёнида куплаб лабаротия синовлари утказилган. Автомагистралда полимер асосида модификацияланган шаффоф богловчи танланган. О; ва оддий йирик тулдиргичлар оптимал нархлар ишлаш нисбатига олиб келади. Делден ва Х,енгело-жанубий (59.1 ва 59.6 км оралигидаги гарбий катнов кисми)

уртасида А35 автомагистралида жой танланган. А35 автомагистрал йули Wиерден ва Эншеде оралигида жойлашган булиб, Германия томонга ва у ердан бу томонга катновчи минтаккавий транспортлар учун хам мухимдир.

Синов зонаси курилиши 2011-йил 26-сентябр кунидан боулаб 5 кун давом этди. Тавсиядаги булимдан ташкари (А) ваяна уч хил вариантда очик рангли асфалт (Б, С ва Д) булимлари ташкил этилган.

A. Тавсиядаги аралашма сифатида чакиктош ва кора полимер асосида модификацияланган битумли 30 мм стандарт юкори катлам;

B. Ок рангли тулдиргич, чакинтош ва шаффоф полимер асосида модификацияланган битум аралашмасидан 30 мм очик рангли говакли асфальт;

C. Ок тулдиргич, чакинтош ва полимер асосида модификацияланган богловчи аралашмасидан 30 мм очик рангли говакли асфальт;

Э. Ок тулдиргич, чакинтош ва полимер асосида модификацияланган богловчи аралашмасидан 30 мм очик рангли чакик тош мастикали асфальт; Биринчи уч булимнинг хар бирининг узунлиги 175 метрдан, туртинчи кисм куприкнинг паски кисмида жойлашган булиб, узунлиги тахминан 100 метр. Турт аралашманинг наъмуналари лабараторияда цилиндр наъмуналари ва плиталар ишлаб чикариш жараёнида олинган. Йул копламаси ёткизилганан кейин цилиндр наъмуналар олинган. Охирги натижани визуал курсаткичини олиш учун фавкулодда йулнинг бир неча кв метрдаги битум юза катлами шлифоака ёрдамида олиб ташланди. Биринчи синов ва ёритиш тадкикотлари 29-30-сентябр 2011-йил кунлари йулхаракат учун синов булими очилишидан олдинбулибутди.

2-расм. Рангсиз богловчи асосидаги йул копламанинг биринчи метри

Оддим биту ид асосиДаги асфальт

ПоЛИМвр асосИцаги рангли асфальт коллама

3-расм. ^опламаларнинг тундаги куриниши

5-расм. Б ва С булимларнинг ажратилиши

б-расм Охирги куринишини курсатиш учун ажратилган кисми

Мумкин бyлгaн йул xдрaкaти хaвфсизлигини текшириш ишлaри УШ6У бyлимгa киритилмaгaн. Синовлaр Ba yлчовлaр кyйидaгилaрни aниклaш кyйидaгилaрни y3 ичига олган:

• Мосликни бax1олaш учун курилиш мухдндислик хyсyсиятлaр;

• ЁрyFликнинг пaсaйишини микдорий aниклaш учун ёрyFликни aкс эттириш хyсyсиятлaр;

Автомaгистрaлдa очик рaнгли aсфaлтни юкори кaтлaм сифaтидa яроклилигини нaмойиш килиш учун курилиш мухдндислик хyсyсиятлaрини yргaниш керaк. Kyйидaги хyсyсиятлaргa эътибор кaрaтилгaн:

• Дaстлaбки силжишгa кaршилик тормознинг секинлaшиши синови;

• Бир йилдан сунг силжишга каршилик;

• Сирт катламининг ва буйлама текислиги;

• Сув штказмасликка текшириш;

• Дастлаб ва бир йилдан сунг визуал текшириш;

• Бир йил давомида автомобил йулидаги хдрорат датчиклари ва юкори катламдаги иссиклик хусусиятларини урганиш;

• Маркировкага(йул бэлгиларининг) ёпишиш(бевосита кенгаювчан (тортиш) синовлари)

• Цилиндр наъмунасидаги сувга чидамлилик

Тавсиядаги А булимга зарур тормозланиши тугридан тугри бажарилмади, иккинчи улчов бир неча ойдан сунг килинди. Бошка барча курилиш мухдндислик хусусиятлари талабга жавоб берди.

Ушбу маколада силжишга каршилик хоосаларини текширишга йуналтирилган. Чунки уларга турли хил махсус компонентлар таъсир килиши мумкин. Бундан ташкари термик хусусиятларини тасвирлайди. Чунки бу ностамдарт тадкикотдир.

7-расм. Ишкаланишга синаш (тормозланишга каршилиги)

Синов булими очилиши олдидан дастлабки силжиш каршилиги соатига 70 км тезликда (86%), тормоз секинлашуви А,В,С булимларда жи^озланган шахсий машина билан аникланди. Бир йилдан сунг яна силжиш каршилиги А,В,С булимларда диаметри 225 мм булган пармаланган цилиндр силжиш каршилиги синов машинаси ёрдамида текширилди. Уртача кийматлар куйидаги 1-жадвалда курсатилган.

1-жадвал

Булим-лар Асфальт аралашмалари Сирга! карши (>0,43; ишга лиги Ишкала-ниш (автомобилда) Секинла-шиш Цилиндрда

Сен. 2011-йил Сен. 2012-йил Сен. 2011-йил Сен. 2012-йил Дастлаб-ки охири

А Оддий стандарт битум асосидаги 0,52 0,56 79 5 0,44 0,44

Б Рангли тулдиргич ва битум, полимер асосидаги 0,56 0,55 76 5,2 0,49 0,37

С Рангли тулдиргич ва модификациялан-ган, полимер асосидаги ПА 8 0,64 0,58 74 5,3 0,48 0,41

Д Рангли тулдиргич ва модификацияланган, полимер асосидаги СМА 8 0,57 0,53 71 5,5 - -

Дастлабки тавсиядаги аралашма билан А булим тормозга каршилик синовида 5.2 м/с2 талабга жавоб бермади. Бир неча ойдан сунг иккинчи синовда 5.5 м/с2 улчови билан талабга жавоб. 100% чакиктош билан тавсиядаги А булим дастлабки силжиш каршилиги ок агрегат ва чакиктош кушилмаси Б,C ва Д булимларга караганда пастрокнатижа беради. Аммо бир йилдан сунг А булимнинг силжиш каршилиги ошди, Б,C ва Д булимлари бироз пасайган. Бир йилдан сунг барча туртта булим хусусиятлари сезиларли узгарган, Wehner/Schulze тестида хам худди шундай тенденсияни кузатиш мумкин[5].

Куёш нурларининг акс этиши туфайли очик рангли асфальт юзаси ва унинг остидаги асфалт катламларида харорат куёшли кунда стандарт тук рангли асфальт копламасига караганда пастрок булади. Бу эса унинг хизмат килиш муддатига сезиларли таъсир килади. Бу потенциал натижаларни текшириш учун йил давомида харорат улчанади. Буни термопара ёрдамида юкори катлам ичкарисини хамда харорат датчиклари оркали автомобил йулининг ташки хароратини улчаб боориш билан бажарилган[6]. Йул четида иккита маълумот ёзувчи (хар ун дакикада) термопара ва харорат сенсорлар ёрдамида улчанган кийматларини кайд этган.

Д булимида тажриба шуни курсатадики, куприк пастки кисмидаги копламанинг харорат профили куприк олди ва оркасига караганда бошкача харорат харакатига эга.

Айникса совук кунларда нол атрофидаги даража бу йул фойдаланувчилари учун жуда мухимдир. Иссик кунларда хам фарк

булиши мумкин, лекин бу йул фойдаланувчилари учун унчалик ахамиятли эмас. Натижалардан хулоса килиш мумкинки, совук кунларда турли булимлардаги сирт харорати фарк килмайди. Бу йул фойдаланувчилари ва йулда харакатланувчилари учун хам тажриба хисобланади. Ушбу маълумотларга асосланиб кишки таъмирлаш ишлари хеч кандай мослашишни талаб килмайди. Бошка йуллардаги каби очик рангли йулларда хам бир вактнинг узида бир хил микдордаги тузни сепиш мумкин. Аммо ёзнинг иссик кунларида сирт харорати фаркланади. Тук рангли А булим хар доим Б, С ва Д булимлари кейин энг иссик булиб куринади. Куприкнинг пастки кисмидаги жойлашган урни туфайли Д булими учун энг паст харорат кузатилади. Оч рангли С булими хар доим тук рангли А булимига караганда анча паст хароратда булади, бу фарк целсий буйича саккиз градусгача кутарилиши мумкин. Уртадаги Б булимда, тошларнинг очик ранги куринадиган булишни бошлайди. Шуни таъкидлаш керакки, бу факат биттаси хар бир булим учун термопара ва юкори катламда аник чукурлик жойи бироз фарк килиши мумкин (асосан улар сирт остидан 1 см).

Очик рангли юкори катлам йул фойдаланувчиси учун йул юзасининг куринишига ижобий таъсир курсатади. Бундан ташкари, жамоат авто-йулларини ёритишни кискартириш мумкин, аммо куриш даражаси бир хилда колади. Йул ёритилмаган булса, йул юзаси куриниши сезиларли даражада яхшиланиши мумкин. Ушбу мумкин булган таъсирларни куллаб -кувватлаш учун ёруглик тадкикотлари утказилди. Асфальтнинг фотометрик оптик акс эттириш хусусиятларини тахлил килиш куйидагиларни уз ичига олади.

U £

U,

8-расм. Кундузи ва тунда табиий ёруFлини акс эттириши куриш

(Qd)

10-расм. Жамоат йуллари ёритилишида тунда куриш (уртача ёруFлик коеффициенти Q0 -S1 -S2)

Синов булимида биринчи ёруглик тадкикотлари (2011 йил сентябр) да утказилди. У ерда А35 нинг бу кисмида жамоат йулларини ёритиш ташкил килинмаган. Стандарт ёруглик мосламалари булган ёруглик тадкикотлари кисми учун ЛЭД ёритгич билан таккослаганда, вактинча ёруглик устунлари икки марта жойлаштирилган. Энг сунгги ёруглик тадкикотлари 2015 йил ноябр ойида утказилган. Ёругликни акс эттириш хусусиятларининг уртача кийматлари куйидаги 2-жадвалда курсатилган.

2-жадвал

00 ш

Булимлар Асфальт аралашмалари Сен. 2011 Сен.2012и л Ноя.2015 Сен.2011 Сен. 2012 Ноя. 2015 Сен. 2011 Сен. 2012 Ноя. 2015 Сен. 2011 Сен. 2012 Ноя. 2015

Оддий стандарт битум асосидаги 0,04 0,0 34 - 1,0 35 1,1 52 - 3 6 - 37 39 -

Рангли

тулдиргич ва битум, полимер асосидаги 0,04 1 0,0 4 - 1,0 49 1,1 32 - 3 7 - 36 47 -

Рангли

тулдиргич ва модификация ланган, полимер асосидаги ПА 8 0,08 3 0,0 66 0,0 54 0,5 97 0,4 01 0,3 63 17 12 16 81 68 63

Рангли

тулдиргич ва модификация ланган, полимер асосидаги СМА 8 0,08 0,0 7 0,0 56 0,6 47 0,6 29 0,3 63 15 10 15 72 60 63

Ёруглик тадкикотининг асосий хулосалари:

• Биринчи натижаларга кура, анъанавий тук рангли таккосланадиган икки катламли энергия ёритлиши даражаси Б булган говакли асфалт (електр сарфи тахминан 7800 ватт/км)га такккосланганда очик рангли асфалт жамоат йулларини ёритиш учун ёритиши даражаси Б булган энергияга(електр сарфи тахминан 3600 ватт/км) эга булиши керак. Очик рангли асфальт коплаш оркали ёритиш даражаси пастрок даражага утади. 2015 йилги натижалар жамоат йулларини ёритилишини камайтириши мумкинлигини курсатди.

• Шаффоф богловчи (С ва Д булимлар) билан очик рангли асфалт анъанавий фаралар билан таккосланадиган икки каватли говакли асфальт (А булим) билан солиштирганда хайдовчининг уз фараларига нисбатан карийб икки баробар куп нурни акс эттиради.

Кейинги тадкикотлар, бу хавфсизлик нуктаи назаридан, куринишнинг ошишига таъсир курсатади

• Кундузги Qd куринишнинг улчовлари уртача ёруглик коеффициенти Q0 билан бир хил нисбатни курсатади (жамоат йулларини ёритиш). Бу шуни англатадики, ой ва осмон ёруглигида очик рангли асфалт билан автомобилчи йуналиши буйича ёруглик янада юкори булади. Натижада, йулнинг йуналиш тизимидаги йуналиши янада аникрок куринади (узок масофани яхширок куради). Бу албатта жамоат йуллари ёритишлари булмаган йуллар учун жуда мухимдир.

Хулоса ва таклифлар. Бу тадкикотдан очик рангли асфальт Голландиянинг икки каватли говакли асфалт ва чакик тош мастикали асфальтнинг устки катлам талабларига жавоб берди, деган хулосага келиш мумкин.

Синов участкалари лойихалангандан сунг, А тавсиядаги булимининг тормоз секинлашуви талабга тугридан-тугри мос келмади, бир неча ойдан кейин иккинчи улчовдагина талабларга жавоб берди. Бошка барча курилиш мухандислик хусусиятлари талаблар кутилган холатга жавоб берди. Термик хусусиятларини кузатиш натижасида сирт харорати совук киш кунларида турт хил вариантда фарк килмади деган хулосага келиш мумкин. Аммо ёзнинг жазирама кунларида очик рангли С ва Д йул булимлар (иккаласи хам шаффоф богловчи билан) сирт харорати анча пастлигини курсатди (саккиз С даражагача фарк).

Курилиш мухандислик тадкикотлари ва улчовларидан шуни айтиш мумкинки, очик рангли асфалт автомобил йулларида куллаш учун мос келади.

Ёруглик тадкикотлари шуни курсатдики, жамоат йулларини ёритилишини 40% дан купрок камайтириш мумкин. Бу улкан энергия тежаш ва СО2 чикиндиларининг камайишини билдиради. Очик рангли чакик тошлар, ок пигмент ва полимер модификацияланган шаффоф богловчи уни киммат асфальт аралашмасига айлантиради. Харажатларни хисобга олган холда, катлам калинлигини иложи борича юпка килиб ёткизиш фойдалидир. 24 соат мобайнида ёрииладиган туннелларда бу жуда хам зарур хусусият хисобланади.

Ёруг булмаган йулларда очик рангли юкори катлам сезиларли ёркин куинади. Куриниш стандарт йул копламасига караганда анча яхши. Бу фараларнинг юкори акс этиши билан боглик. Шу билан бирга табиий ёруглиги билан узок масофадаги йул йуналиши яхширок куринади. Аммо очик рангли юза ва ок термопластик белгилар уртасидаги фаркга эътибор бериш керак. Хавфли жойларда хавфсизлик чоралари автомобил

йулларини очик рангли асфалт билан яхшилаш мумкин. Ушбу тадкикотда йул хдракати хавфсизлиги масалалари куриб чикилмаган.

- Ёруглик тадкикотидан хулоса килиш мумкинки, очи; рангли асфалт жамоат йулларини ёритишда катта энергия сарфини тежашга олиб келиши мумкин, бу энергия сарфини камайтириш ва СО2 эмиссиясини камайтириш демакдир. Ёруг булмаган йулларда эса очи; рангли асфалт коплама йул сиртининг куринишини яхшилайди.

Адабиётлар руйхати:

1. https: //asfaltproductiedeeem.nl/producten/luminumpave/

2. Черных Д.С. Длительная водостойкость цветного пластбетона на каучуко-полиолефиновом вяжущем/ Д.С. Черных, И.В. Мардиросова, В.Г. Колев // Сб. материалов Международной научно-практической конференции «Строительство 2012». - Ростов н/Д, 2012 -С. 51-52.

3."Light Coloured Asphalt" Dura Vermeer Infrastructuur BV, Hoofddorp, Netherlands,Ministry of Infrastructure and the Environment, Rijkswaterstaat, Utrecht, Netherlands

4. Чан Н.Х. Асфальтобетон с повышенными эксплуатационными свойствами для условий жаркого и влажного климата Вьетнама: автореф. дис. на соискание науч. степени канд. техн. наук. - 05.23.05 / Н.Х. Чан -Ростов н/Дону, 2011. -23 с.

5.https://www.wille-geotechnik.com/en/automatic-wehner-schulze-friction-test-device.html

6. Муминов А.Р., Кохоров А.А. ИНФОРМАЦИЯ О ФИЗИКО-МЕХАНИЧЕСКИХ СВОЙСТВАХ ПОЛИСТИРОЛБЕТОНА [Электронный ресурс] // Матрица научного познания, 2022. №2-2 2022 - С.95-100.

7. KDJ-3 KOMPLEKS KIMYOVIY QO'SHIMCHA QO'SHILGAN KONSTRUKTSION-ISSIQLIK IZOLYATSION POLISTIROLBETONNING FIZIK-MEXANIK XOSSALARI

AA Abduholiqov, AAAOGL Yoqubov - ...: Innovative, educational, natural and social sciences, 2021

8. Бузруков, Закирё Саттиходжаевич. "ВЫБОР РАСЧЕТНОЙ СХЕМЫ СИСТЕМЫ «ПЛОСКАЯ РАМА-РОСТВЕРК-ГРУППА СВАЙ» ПРИ ДИНАМИЧЕСКОЙ НАГРУЗКЕ." Universum: технические науки 12-1 (81) (2020).

9. Buzrukov Z., Yakubjanov I., Umataliev M. Features of the joint work of structures and pile foundations on loess foundations //E3S Web of Conferences. - EDP Sciences, 2021. - Т. 264. - С. 02048.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.