Научная статья на тему 'РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ ВА БАНК ХИЗМАТЛАРИДА БЛОКЧАЙН ТЕХНОЛОГИЯСИНИ КЎЛЛАШ'

РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ ВА БАНК ХИЗМАТЛАРИДА БЛОКЧАЙН ТЕХНОЛОГИЯСИНИ КЎЛЛАШ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
15
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инновация / инновацион иқтисодиёт / рақамли иқтисодиёт / блокчайн / рақамли технология / интеллектуал мулк / электрон ҳукумат. / innovation / innovative economy / digital economy / blockchain / digital technology / intellectual property / e-government / financial technology / threats.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Ражабоев Ш. Ш., Амиртошев Д. Ш.

Мақолада рақамли иқтисодиёт, молиявий технологиялар ривожланиши шароитида банк хизматларининг ўрни қараб чиқилган. Бунда блокчайн технологиялари асосида рақамли иқтисодиётни амалга ошириш йўллари ҳам кўрилган. “Электрон ҳукумат”нинг бошқариш жараёнлари ҳам ўз ифодасини топган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

APPLICATION OF BLOCKCHAIN TECHNOLOGY IN DIGITAL ECONOMY AND BANKING SERVICES

The article examines the analysis of opportunities and threats for commercial banks in the context of the digital economy, the development of financial technologies. It also looks at ways to implement a digital economy based on blockchain technology. The management processes of e-government are also reflected.

Текст научной работы на тему «РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ ВА БАНК ХИЗМАТЛАРИДА БЛОКЧАЙН ТЕХНОЛОГИЯСИНИ КЎЛЛАШ»

Ражабоев Ш.Ш.

СамИСИ "Ахборот технологиялари " кафедраси ассистенти Амиртошев Д.Ш.

СамИСИ талабаси

РАЦАМЛИ ЩТИСОДИЁТ ВА БАНК ХИЗМАТЛАРИДА БЛОКЧАЙН ТЕХНОЛОГИЯСИНИ КУЛЛАШ

Аннотация. Мацоладарацамли ицтисодиёт, молиявий технологиялар ривожланиши шароитида банк хизматларинингурни цараб чицилган. Бунда блокчайн технологиялари асосида рацамли ицтисодиётни амалга ошириш йуллари уам курилган. "Электрон уукумат"нинг бошцариш жараёнлари %ам уз ифодасини топган.

Калит сузлар: инновация, инновацион ицтисодиёт, рацамли ицтисодиёт, блокчайн, рацамли технология, интеллектуал мулк, электрон уукумат.

Rajaboev Sh.Sh. assistant

"Information technologies" department

SamIES Amirtoshev D.Sh.

student SamIES

APPLICATION OF BLOCKCHAIN TECHNOLOGY IN DIGITAL ECONOMY AND BANKING SERVICES

Abstract. The article examines the analysis of opportunities and threats for commercial banks in the context of the digital economy, the development of financial technologies. It also looks at ways to implement a digital economy based on blockchain technology. The management processes of e-government are also reflected.

Keywords: innovation, innovative economy, digital economy, blockchain, digital technology, intellectual property, e-government, financial technology, threats.

Барчамизга маълумки, бутун дунёда рацамли технологиялар барча сохдларга ва ах,оли турмуш даражасига ва сифатини ошириш ижтимоий-иктисодий ривожланишнинг энг мух,им якуний натижаси булиб бормокда. Республикамизда ракамли иктисодиётни шакллантириш ва шу асосда банк хизматларининг сифатини ошириш ижтимоий-иктисодий ислох,отларнинг

мухим йуналиши ва бош максади килиб белгиланган. Узбекистан Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев ушбу мухим масалага алохида эътибор каратиб: "Шарк донишмандлари айтганидек, "Энг катта бойлик -бу а^л-заковат ва илм, энг катта мерос — бу яхши тарбия, энг катта кашшоклик — бу билимсизликдир!" Хусусан, бу масала 2020 йилга "Илм, маърифат ва рак;амли иктисодиётни ривожлантириш йили"39, деб ном берилиши, яъни илм-фанни янада равнак топтириш, ёшларимизни чукур билим, юксак маънавият ва маданият эгаси этиб тарбиялаш, ракобатбардош иктисодиётни шакллантириш борасида бошлаган ишларимизни жадал давом эттириш ва янги, замонавий боскичга кутариш максади кузланган. Шу сабабли, Узбекистонда амалга оширилаётган ислохотларнинг пировард натижаси авваламбор хар бир сохада ривожланишга эришишга каратилган.

Шу боис мамлакатимизда ракамли иктисодиётни ривожлантириш бугунги куннинг ва якин истикболнинг энг мухим вазифасига айланган. Президентимизнинг 2020 йил 28 апрелдаги "Ракамли иктисодиёт ва электрон хукуматни кенг жорий этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги карорида 2023 йилга бориб ракамли иктисодиётнинг мамлакат ялпи ички махсулотидаги улушини 2, ушбу сохадаги хизматлар хажмини 3 баравар ошириш, улар экспортини 100 миллион АКШ долларига етказиш вазифаси куйилган.

Албатта ракамли иктисодиёт жамиятда муайян узгаришларни юзага келтиради, хусусан, унинг мехнат шароитларига таъсири сезиларли булади. Ракамли трансформация шароитида автоматлаштириш жараёнларининг кучайиши, сунъий интеллект, улкан маълумотлар билан ишлайдиган аналитик тизимлар, роботлардан фойдаланиш куламининг ортиши мехнат ресурслари учун уринбосар булиб хизмат килади. Натижада бизнес юритиш шароитлари такомиллашиб ва самарадорлик сезиларли даражада ортади.

Ракамли иктисодиёт канчалик тез шаклланса, ахоли турмуш даражасида турли кулайликлар пайдо булади. Хдммамизга маълумки бир неча ун йиллардан буён электрон хукуматни тизимини ривожлантиришга интилиб келамиз. Натижалар эса у даражада сезиларли эмас, атиги сунгги уч йилда кузга ташлана бошлади. Халкимиз "электрон хукумат" афзалликларини энди хис кила бошлади. Бу эса "интеллектуал хукумат" тамойиллари асосида ахоли ва тадбиркорлик субъектларига электрон давлат хизматлари курсатиш тизимини янада кенгайтириш накадар тугри йул эканлигини хам курсатади.

Бугунги кунгача банклар мижозларига хизмат курсатиши учун турли хужжатлар ва имзоларни йигиб келишни талаб килган булса, бугун эса аксинча, мижоз банкхизматларидан тула конли электрон фойдаланмокда. Бунга сабаб эса жорий этилаётган инновациялар. Масалан, банклар ракамли

39Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномасидаги маърузаси.-Т.: 2020 йил 25 январ.http://prezidentuz/uz/Hsts/view/.

иктисодиётга утаётганлиги, миллий валютадаги пластик карталардан хеч чекловларсиз хорижий валюталарга айрибошлаш мумкинлиги, кредит олиш учун хужжатларни электрон шаклига утганлиги, банкларга блокчейн технологиялар кириб келиши, буларнинг хаммаси юкоридаги изохдаримизнинг яккол далилидир.

Уз вактида мобиль банкингнинг жорий этилиши мижозлар учун инновация сифатида каралган булса, бугунги кунда бу технология мижозлар учун, айникса ёш авлод учун мажбурий шарт сифатида каралмокда. Экспертлар ва тахлилчиларнинг фикрича, мобиль банкинг технологияси банк-лар учун минимум шарт сифатида каралиб, бундай технологиядан фойда-ланмаган банк, банк хизматлари бозорида аутсайдир сифатида каралади.

Экспертларнинг фикрича, 2018 йилдан бошлаб йирик банкларнинг карийб 15 фоиздан ортиги узларининг иш фаолиятида Blockchain технологиясидан фойдаланишни бошлаб юборишди. Бунга сабаб килиб, Blockchain технологиясининг нисбатан эндигина яратилганига карамасдан, унинг мавжуд бизнес жараёнлардаги инкилобий узгаришларни камраб олгани молия бозорлари иштирокчилари орасида улкан кизикиш уйготганини курсатиш мумкин.

В1оскЛат технологияси молия бозорининг купгина тармокларини ракобатбардошлигини ва юкори салохиятини ошириш имкониятини намойиш этади. Келажакда молия бозорида Blockchain технологиясини жорий килишга энг жозибадор тармок булиб инвестицион банкинг ва молиявий транзакцияларни бошкариш хисобланади. Blockchain технологиясини кенг куллаш мумкин булган тармокларга банкларнинг чакана операцияларини, сугурта, кучмас мулкка инвестициялар ва факторингни мисол килиб келтириш мумкин. Шу билан бирга, В1оскЛат технологиясини молия бозорларини ривожлантиришдаги мавжуд барча муаммоларнинг ечими сифатида караш нотугридир. Х,озирги вактда Blockchain технологиясидан молия бозорларида фойдаланишни тартибга солишнинг хукукий асослари охиригача тулик ишлаб чикилмаган ва бу борада нихоясига етмаган, узини ечимини кутаётган куплаб масалалар турибди.

Blockchain технологиясини кенг таркашига тускинлик килиб турган кейинги муаммолардан бири унинг хукукий макомини аник белгилаб куйилмаганлигидир. Айникса, бу холатни молия бозорларида фойдаланишда куришимиз мумкин. Барча мавжуд миллий валюта тизимлари миллий хукуматлар томонидан яратилган ва тартибга солинган. В1оскЛшп технологиясидан эса, хам миллий, хам халкаро даражада фойдаланилишини хисобга олсак, уни технологиясини конунийлигини таъминлашда катор долзарб ва ечилиши мухим булган муаммоларга дуч келинади. Blockchain технологиясини ривожланишига тускинлик килаётган яна бир муаммо сифатида транзакциялар блокини шакллантириш учун

улкан хажмдаги хисоблаш операцияларини амалга ошириш хисобланади. Шунингдек, Blockchain технологиясининг кенг ривожланишига тускинлик килаётган сабаблардан бири сифатида куп энергия сарф этиши ва унинг юкори капитал кийматига эгалигини хам келтириб утиш мумкин.

Президентимиз мурожаатида таъкидланганидек ахолининг моддий фаровонлигини ошириш ва иктисодиётни баркарор ривожлантириш максадида "РакамлиУзбекистон - 2030"давлат дастури тузилади ва ундакуйидагилар устувор вазифалар сифатидабелгиланади:

1.Ракамли иктисодиёт инфраструктурасини яратиш, АКТривожлантириш,"Аклли шахарлар", "Хавфсиз шахарлар" лойихаларини амалга ошириш.

2.Инсон капиталини ривожлантириш ва ракамли куникмаларни шакллантириш. Мурожаатномада айтилгандек якин 3-4 йил ичида мамлакатимизда1000 000 компьютер дастурини яратадиган программистлар ва ракамли иктисодиёт сохасида ана шунча иш жойлари яратилади.

3.Ракамли инновациялар экотизимини яратиш. Мурожаатномада таъкидланганидек " Инновацион тараккиёт биз учун хаводек зарур"

4. Самарали ахборот хавфсизлик тизимини яратиш Жамиятнинг канча куп аьзоси янги ракамли, юкори технологик

махсулотларни эгалласа, уларнинг харидоргирлиги ва киммати шунча ортади, яьни истеьмол куламининг синергетик самараси намоён булади. Натижада иктисодий ривожланиш салохияти янада ошади.

Умуман олганда, ракамли иктисодиёт ва унинг технологиялари аьнанавий молиявий хизматлар бозорини "купориб ташлаш" салохиятига эга. Бу эса тижорат банкларидан ракамли трансформацияни жадал амалга ошириш, Fintech компаниялари билан хамкорликнинг самарали йуналишларини йулга куйишни такозо этади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномасидаги маьрузаси. -Т.: 2020 йил 25 январ.http://prezident.uz/uz/lists/view/.

2. Зайналов Дж.Р. Усмонова Ш.Ш. Эффект, образующийся при сокращении величины инвестиционных вложений (2021 йил 19-20 февраль)

3. Хусанов Б.Ш., Усмонова Ш. Инвестиция мухитини яратиш оркали иктисо-дий тараккиётнитаьминлаш истикболлари (2021 йил 19-20 февраль)

4. Ahmadovich, R. A., Tulkinjonovna, T. N., & Shodiyevich, R. S. (2023). Statistical Analysis of Word Formation by Affixation between Two Languages. Best Journal of Innovation in Science, Research and Development, 2(4), 213-218. Retrieved from https://www.bjisrd.com/index.php/bjisrd/article/view/150

5. Tursinxanov Nurlan Mustafaevich, & Rajaboev Shakhboz. (2022). SYSTEM FOR ANALYZING AND PROCESSING DATA ON UNIVERSITY STAFF

BASED ON A FUZZY CONTROLLER WITH A FIXED KNOWLEDGE BASE. Open Access Repository, 8(03), 16-21.

https://doi.org/10.17605/OSF.IO/9X7YF

6. Rajaboyev, S. (2023). Ta'limni axborotlashtirish sharoitida web-dizayn kursini flipgrid dasturining imkoniyatlaridan foydalanish.

7. Shodiyevich, Rajaboev Shahboz, Rajabboyev Shohzod Shodiyevich, and Usmonov Sunnatillo Berdiqul o'g'li. "ACCOUNTING ISSUES IN THE DIGITAL ECONOMY." CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MATHEMATICAL THEORY AND COMPUTER SCIENCES 4.6 (2023): 8084.

8. Shodiyevich R. S., Shodiyevich R. S., Berdiqul o'g'li U. S. ACCOUNTING ISSUES IN THE DIGITAL ECONOMY //CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MATHEMATICAL THEORY AND COMPUTER SCIENCES. - 2023. - Т. 4. -№. 6. - С. 80-84.

9. Ulugbekovich K. D. et al. Trends of Fast Development of the Service Sector in Uzbekistan //Gospodarka i Innowacje. - 2023. - Т. 35. - С. 554-563.

10. Shakhboz R. USING MODERN TECHNOLOGIES TO INCREASE THE EFFECTIVENESS OF TEACHING COMPUTER SCIENCE BASED ON DISTANCE EDUCATION //Journal of Advanced Scientific Research (ISSN: 0976-9595). - 2023. - Т. 3. - №. 7.

11. Shodiyevich, R. S., Shodiyevich, R. S., & o'g'liU. S. B. (2023). ACCOUNTING ISSUES IN THE DIGITAL ECONOMY. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MATHEMATICAL THEORY AND COMPUTER SCIENCES, 4(6), 80-84. Retrieved from https://cajmtcs.centralasianstudies.org/index.php/CAJMTCS/article/view/475

12. To'lqinjanovna T. N., Shodiyevich R. S. Word Formation by Affixation //INTERNATIONAL JOURNAL OF BUSINESS DIPLOMACY AND ECONOMY. - 2023. - Т. 2. - №. 5. - С. 217-222.

13. Shahboz R., Sayidaxon T., Sheroz R. IQTISODIY FANLARNI O 'QITISHDA MULTIMEDIYA VOSITALARIDAN FOYDALANISH TEXNOLOGIYALARI //International Journal of Contemporary Scientific and Technical Research. - 2023. - С. 518-520.

14. Shodiyevich R. S., Berdiqul o'g'li U. S., Shodiyevich R. S. The Process of Managing the Flow of Information, in the Example of Accounting //Nexus: Journal of Advances Studies of Engineering Science. - 2023. - Т. 2. - №. 5. - С. 99-104.

15. To'lqinjanovna T. N., Shodiyevich R. S. Word Formation by Affixation //INTERNATIONAL JOURNAL OF BUSINESS DIPLOMACY AND ECONOMY. - 2023. - Т. 2. - №. 5. - С. 217-222.

16. Ражабоев Ш. Ш. Экологическое образование в целях устойчивого развития территорий. -2022 //Kielce: Laboratorium Wiedzy Artur Borcuch. -2022.

17. Rajaboyev S. Экологическое образование в целях устойчивого развития территорий //Scienceweb academic papers collection. - 2022.

18. Rajaboev S. S. Technologies of Using Multimedia Tools in Teaching Economic Sciences //Spanish Journal of Innovation and Integrity.

19. Ражабоев Ш. Ш. РОЛЬ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ТЕХНОЛОГИЧЕСКОМ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВЕ //ББК 65.29 я43 Т384. - 2022. - С. 54.

20. Ражабоев Ш. Ш. ЦИФРОВИЗАЦИЯ И ЗЕЛЕНЫЙ СЕКТОР В УСТОЙЧИВОМ РАЗВИТИИ //ББК 65.05 П 78. - С. 596.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.