CC BY
97INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
QIYA VA SHEVRON TISHLI UZATMALARNI GIOMETRIK O'LCHAMLARNI
HISOBLASH VA UNING TAXLILI Abdimuminov Erkin Fayziyevich
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti dotsenti Irgashev Dilmurod Bekmurodovich
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti katta o'qituvchisi Sharipov Shuhrat Po'latovich
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti katta o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.7088953 Annotatsiya. Maqolada mashinasozlikda eng ko'p ishlatildigan tishli mexanizmlardan hisoblangan qiya va shevron tishli uzatmlarni ularni uzatishi mumkin bo'lgan quvvatga uzoq muddat ishonchli hizmat qilishi uchun ularni tishlarni giometrik o'lchmalari va tishlarni g'ildirak sirtiga joylashishi aniq hisoblanish zarur. Maqolda tishli uzatmalarni tishlarida hosil bo'ladigan kuchlar va ular tasirida hozil bo'ladihan tish yuzalaridadi qizish va abrazif yemirishlarni hosil bo'lishini oldini olish uchun mashinasozlikda ishlatildigan tishli uzatmalarni tayyrlandigan materillariga bo'lgan talabini unda hosil bo'ladigan kuchlarni qiymatidan kelib chiqqan holda ruxsat etilgan kuchlanish qiymatidan tishli uzatmlar uchun materilar tanlab olishni hisobladik.
Kalit so'zlar: qiya, shevron, kuchlanish, yuza, uzatish, qator, shesterna, tishli g'ildirak, kantak, eglish.
РАСЧЕТ ГЕОМЕТРИЧЕСКИХ РАЗМЕРОВ И ИХ АНАЛИЗ КОНИЧЕСКИХ И
ШЕВРОННЫХ ЗУБЧАТЫХ ПЕРЕДАЧ Аннотация. Для того чтобы конические и шевронные передачи, считающиеся наиболее широко используемыми зубчатыми механизмами в машиностроении, надежно служили передаваемой ими мощности в течение длительного времени, необходимо точно рассчитать геометрические размеры зубьев и расположение зубьев на поверхности колеса. В целях предотвращения образования теплового и абразивного износа поверхностей зубьев зубчатых колес и усилий, возникающих в зубьях зубчатых колес, потребность в материалах зубчатых колес, применяемых в машиностроении, допускается исходя из величины силы, возникающие в нем.Выбор материалов для зубчатых передач мы рассчитывали исходя из заданного значения напряжения.
Ключевые слова: уклон, шеврон, натяжение, поверхность, передача, ряд, шестерня, зубчатое колесо, угол, изгиб.
CALCULATION OF GEOMETRIC DIMENSIONS AND ITS ANALYSIS OF BEVEL
AND CHEVRON GEAR TRANSMISSIONS Abstract. In order for bevel and chevron gears, which are considered to be the most widely used gear mechanisms in mechanical engineering, to reliably serve the power they can transmit for a long time, it is necessary to accurately calculate the geometric dimensions of the teeth and the location of the teeth on the surface of the wheel. In order to prevent the formation of heat and abrasive wear on the teeth surfaces of the gears and the forces generated in the teeth of the gears, the demand for the materials of the gears used in the machine industry is allowed based on the value of the forces generated in it. We calculated the selection of materials for gear transmissions from the given voltage value.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
Keywords: slope, chevron, tension, surface, transmission, row, gear, gear wheel, angle, bending.
KIRISH
Loyihalashda tishlarni yuzalarini toliqishdan yemirilishiga chidamliligini aniqlash maqsadida g'ildirak tishlarini eguvchi kuchlanish va kontakt kuchlanishga hisoblanadi. Bu hisob asosida g'ildirak o'lchamlari va ilashish o'lchamlari aniqlanadi, so'ng tishlarni chidamliligi eguvchi kuchlanish bo'yicha hisoblanadi, natijada tishlarni toliqishdan yemirilishini oldi olinadi. Asosan tishlarni egilishdagi kuchlanish, kontakt mustahkamlikka hisoblashdagi qiymat ruxsat etilgandan kichik bo'ladi. G'ildirak tishlari soni 200 tadan ko'p bo'lganda yoki tish sirtiga termoximik ishlov berish natijasida qattiqligi (NRC>40) yuqori bo'lgan tishlarni sinishi xavfi yuzaga kelishi mumkin. Bu holni chetlab o'tish uchun tish o'lchamlari, c hidamlilikka eguvchi kuchlanish asosida hisoblanadi.
Ochiq tishli uzatmalar, asosan, tishlarni ishlash davrida yemirilishini hisobga olgan holda, chidamliligi eguvchi kuchlanish bo'yicha hisoblanadi. Bunday holda tish sirtini kontakt kuchlanish bo'yicha tekshirish shart emas, chunki tish sirtini obraziv yemirilishi, o'zgaruvchi kontakt kuchlanish ta'siridan qiyshayishini oldini oladi.
TADQIQOT MATERIALLARI VA METODOLOGIYASI
Vaqtli katta yuk ta'sirida ishlovchi tishli uzatmalarni tishlarini mo'rt yemirilishiga, tishlarni ish yuzalarini plastik deformatsiya ta'siridan egilishini oldini olish maqsadida, egilishga va kontakt kuchlanishga tekshirish shart. Bu ochiq va yopiq uzatmalar uchun teng kuchli ahamiyatga ega. Vaqtli yuk ta'siri tishlarni tashqi yuzalari va umumiy toliqishga mustahkamligiga ta'sir etmaydi. Shuning uchun, bunday kuchlar ta'siridan hosil bo'ladigan kuchlanishlarni aniqlashni, tishlarni yuzaviy va umumiy statik mustahkamlik bo'yicha tekshirish deb qarash mumkin. Hisob tenglamalari toliqishdan mustahkamlikka hisoblash tenglamasi bilan bir xil, lekin bu hisobda ishlatiladigan ruxsat etilgan kuchlanishlar har xil bo'ladi.
Yopiq tishli uzatmalarni tishlarini ish sirtini chidamlilikka kontakt kuchlanish orqali hisoblash, Gers formulasiga asoslangan. Bu formula tishlarni bir-biriga tegish chizig'idagi maksimal normal kuchlanishni aniqlashga xizmat qiladi.
Bunday hol uchun T2 qiymati berilganlar qatorida bo'lishi kerak. KNß - koeffitsiyent va \&h ] lar yuqorida keltirilgan tenglamalar asosida aniqlanadi. Uzatishlar soni "u" shesternya va
g'ildirak tishlari sonlari nisbatiga teng, lekin Z1 va z2 qiymatlari hali aniqlanmagan, shuning uchun quyidagicha qabul qilamiz:
z
0
n
1
z.
'1 W2 n2 (1) bu yerda: W1, W2 lar burchak tezliklari; n1, m - aylanishlar chastotasi.
Agar "u" ni standart qiymatlariga asoslanish talab etilgan bo'lsa, uning aniqlangan qiymati GOST 2185-66 bo'yicha yaxlitlanadi:
1-qator 1; 1,25; 1,6; 2,0; 2,5; 3,15; 4,0; 5,0; 6,3; 8,0; 10,0.
2-qator 1,2; 1,4; 1,8; 2,24; 2,8; 3,55; 4,5; 5,6; 7,1; 9,0; 11,2.
Iloji boricha 1-chi qatordagi qiymatlardan foydalanish tavsiya etiladi.
n
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
Uzatishlar sonini standart qiymatlarini nominal qiymat deb qaraladi. Bundan buyon zi, Z2 - qiymatlarini qabul qilishda "u" ning haqiqiy qiymatlariga aniqlik kiritiladi. Gardish enini koeffitsiyenti yba qiymati GOST 2185-66 dagi qatordan olinadi.
0,10; 0,125; 0,16; 0,25; 0,315; 0,40; 0,50; 0,63; 0,80; 1,00; 1,25. To'g'ri tishli g'ildirak uchun tyba — 0,25 deb qabul qilish tavsiya etiladi; qiya tishli g'ildiraklar uchun yba = 0,25^0,63 bu shartni bajarilishi tekshiriladi ba <0,4 bo'lganda)
. 2,5 mn
¥ba >-r^
aw sm ß (2)
(2)-formula asosida o'qlar orasidagi masofa "aW" aniqlanadi va GOST 2185-66 bo'yicha yaxlitlanadi.
1-qator: 40; 50; 63; 80; 100; 125; 160; 200; 250; 315; 400; 500; 630; 800; 1000; 1250; 1600; 2000; 2500.
2-qator: 71; 90; 112; 140; 180; 224; 280; 355; 450; 560; 710; 900; 1120;
1400; 1800; 2240.
Iloji boricha birinchi qatordan foydalanish tavsiya etiladi.
Modul quyidagi oralikda tanlanadi va GOST 9563-60 asosida belgilanadi.
1-qator: 1; 1,25; 2; 2,5; 3; 4; 6; 8; 10; 12; 16; 20.
2-qator: 1,375; 1,75; 2,25; 2,75; 3,5; 4,5; 7; 9; 11; 14; 18; 22.
Iloji boricha birinchi qatordan foydalanish tavsiya etiladi. TADQIQOT NATIJALARI Qiya tishli g'ildirak uchun normal modul mn - ctandart modul hisoblanadi. Shevron tishli g'ildiraklar uchun normal va aylana modul (mn va mt) standart modul bo'lishi mumkin. Tishlar soni yig'indisi aniqlanadi. z^ — Zi + Z2 (3)
To'g'ri va shevron tishli g'ildiraklar uchun aylana moduli:
7 - 2aw mt
Qiya tishli va shevron tishli g'ildiraklar uchun normal modul
2aw cosß
(4)
m„
(5)
Tish chizig'ini qiyalik burchagi "ß", qiya tishli g'ildirak uchun ß=8^150oralig'ida, shevron tishli g'ildirak uchun ß=25^400 (450 gacha) oralig'ida olinadi. Shesternya va g'ildirak tishlari soni aniqlanadi:
Z„ „ „
(6)
Z
1 -
u +1
Z^ — Z _ — Zi
Zi va Z2 ni yaxlitlangan qiymatlari asosida uzatishlar soni "u" aniqlanadi:
u —
Z Zi
2
q (7)
Oldin qabul qilingan "u" ni nominal qiymati bilan 2,5% gacha farq qilishi mumkin, agar u — 4,5 bo'lsa, agar u > 4,5 bo'lsa, farq 4% gacha ruxsat etiladi.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
Barcha yaxlitlashlardan so'ng, o'qlar orasidagi masofa "aw" ni tekshiramiz. To'g'ri tishli va shevron tishli g'ildiraklar uchun (standart aylana moduli asosida)
aw = 0,5 (Zi + Z2) mt (8)
Bunday tekshirish qiya tishli va shevron tishli g'ildiraklar uchun normal standart maodullar orasida farq yo'qligini tasdiqlaydi.
m
aw = 0,5(Zi + Z (9)
cos ß
Tekshirish natijasida "aw" ni oldingi qiymati bilan, yangi topilgan qiymat orasida farq bo'lishi mumkin (standartga nisbatan). Bunday hollarda "ß" qiymatini o'zgartirish hisobiga farq yo'qotiladi.
m
cos ß = 0,5 (Z1 + Z2)—; (10)
aw
Hisoblashda 5 xonali son darajasida hisoblash kerak, so'ng di va d2 ni qiymatlari asosida tekshirish tavsiya etiladi.
d1 = Z-
m„
1 n; cos ß
d 2 = Z 2
cos ß
(11)
d1 + d 2
Tekshiramiz: a... =-. (12)
w 2 ( )
Aniqlangan qiymat millimetrni yuzdan bir aniqligida bo'ladi.
Hisobni boshqa variantda bajarish mumkin: shesternyani taxminiy tishlar soni qabul qilinadi. U "zmin" dan kichik bo'lmasligi kerak, hamda to'g'ri tishli g'ildirak tishlari shartli ravishda kesilmaydi deb qaraladi.
Z = 17
Z min = 17
Qiya tishli va shevron tishli g'ildiraklar uchun:
Zmin = 17cos3 ß
Radial va normal modulllarni aniqlaymiz:
2 a,
mt =
mn =
2 aw cos ß
(13)
Z1 + Z 2 Z1 + Z 2
Topilgan qiymat yaxlitlanadi va hisob ishlari yuqorida ko'rsatilgan tartibda davom ettiriladi.
MUHOKAMA
Shesternyani yakuniy o'lchamlarini qabul qilingach, g'ildirakni hisobiy kontakt kuchlanish qiymati tekshiriladi (4, 5 va 6 - formulalar), chunki uzatma o'lchamlari yaxlitlanganligi sababli zM; zH; zs Ba KH - koeffitsiyentlar qiymatlari, dastlabki qiymatlariga qaraganda aniqroq ko'rsatilishi mumkin. Po'lat g'ildirak uchun "Zm" yuqorida
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
1
h2 2awu
aniqlangan edi, ya'ni ZM = 275--bu qiymatni va d2 =- ni (4)-formulaga qo'yib,
MM u + 1
uni quyidagi ko'rinishga keltiriladi.
7 7
a.
T
T2Kf(u +1)3
b • u2
(14)
(4)-formulaga kiruvchi kattaliklar, o'lchov birliklari haqida ma'lumot berilgan edi, lekin dastlabki hisobda ZE va Kn qiymatlari tahminiy aniqlanadi, shuning uchun unga tekshirish hisobida aniqlik kiritiladi.
4 — £
To'g'ri tishli Z£ = J—1— ; qiya tishli Zs =
bu yerda: Sa- qoplanish koeffitsiyenti (torsovoy)
f
1
uzatmalar uchun,
s
—
S a =
1,88 — 3,2
V 71
11
—+ —
7
2 y
cos ß
Kn - koeffitsiyent qiymatini aniqlashda (4), (5) va (6)-jadvallardan foydalaniladi.
KH = KHa ' KHß * KHv KNa - koeffitsiyentni qiya va shevron tishli uzatmalar uchun qiymatlari
1-jadval
Aniqlik darajasi Aylana tezlik u, m/s
1-gacha 5 10 15 20
6 1 1,02 1,03 1,04 1,05
7 1,02 1,05 1,07 1,10 1,12
8 1,06 1,09 1,13 - -
9 1,1 1,16 - - -
Eslatma: to'g'ri tishli g'ildirak uchun KNa=1
KNß - koeffitsiyenti qiymatlari
2 - jadval
b ¥bd =~T d1 Tish sirtining qattiqligi
NV<350 NV>350
I II III I II III
0,4 1,15 1,04 1,0 1,33 1,08 1,02
0,6 1,24 1,06 1,02 1,50 1,14 1,04
0,8 1,30 1,08 1,03 - 1,21 1,06
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
1,0 - 1,11 1,04 - 1,29 1,09
1,2 - 1,15 1,05 - 1,36 1,12
1,4 - 1,18 1,07 - - 1,16
1,6 - 1,22 1,09 - - 1,21
1,8 - 1,25 1,11 - - -
2,0 - 1,30 1,14 - - -
Eslatma: Tishli g'ildirak konsol holda joylashgan bo'lsa, I ustundan; tayanchga nisbatan g'ildirak nosimmetrik joylashgan uzatmalar uchun II ustun; Simmetrik joylashgan uzatmalar uchun - III ustun.
XULOSA
Tishli mexanizamlarni hisoblashda tishlarni qiyalik burchgi va va uning giometrik o'lchmlaridan kelib chiqqan holda tish moduli va tishlar soni,tishlarni qiyalik burchaklari tishli g'ildirak va shestrnalarni ichki,asosiy va tashqi aylana diamertlariga bo'g'liq ravishda uzatishi mumkin bo'gan quvvat orasidagi bog'lanishni ko'rib chiqdi. Xulosa sifatida shuni aytish mumkinki tishli uzatmalarda uzarish soni va quvvatni doimiy ravishda saqlab qolish uchun tishli g'ildiraklarni diamaerni doimo kattalashtish fayda keltirmasligini aksincha tishli g'ildiraklar sonini ortish ham yaxshi natija berish mumkin ekanligni yuqorida keltrilgan jadvalardan ham ko'rish mumkin.
REFERENCES
1. R.Tojiboev, A.Jo'raev «Mashina detallari». T:. «O'qituvchi», 2002. 268 bet.
2. A.V.Pyataev. B.K.Muxamedjanov. «Mashina detallari» T:. «Moliya iqtisod», 2007. 218 bet.
3. I.Sulaymonov «Mashina detallari». T:. «O'qituvchi», 1981. 334 bet.
4. R.Tojiboev «Mashina detallari kursidan masalalar to'plami». T:. «O'qituvchi», 1992. 136 bet.
5. B.K.Muxamedjanov. «Mashina detallari» fanidan laboratoriya mashgulotlarini bajarish bo'yicha uslubiy qo'llanma. T:. TDPU, 2007. 51 bet.
6. B.K.Muxamedjanov. «Mashina detallari» fanidan kurs ishini bajarishga doir metodik qo'llanma. T:. TDPU, 2007. 43bet.
7. B.K.Muxamedjanov. «Mashina detallarini mustaxkamlikka hisoblash uchun misollar» T:. TDPU, 2009. 39 bet.
