CC BY
159QATLAMLARNI GIDRAVLIK YORISH TEXNOLOGIYASIDAGI MUOMMOLAR VA ULARNI TEXNIK YECHIMLARI
M. P. Yunusov D. D. Shukrullayev
O'zbekiston kimyo-farmatsevtika ilmiy Qarshi muhandislik - iqtisodiyot instituti tadqiqot instituti, prof. t.f.d. "Neft va gaz ishi" kafedrasi magistranti
ANNOTATSIYA
Qatlamni gidravlik yorish texnologiyasi tahlil qilingan va xorijiy davlatlarda olib borilayotgan zamonaviy texnologiyalarni asoslangan, tik va gorizontal quduqlarda qatlamni yorishni samarali usullarini kon sharoitida qo'llanilishini asoslangan va texnologik jarayonni olib borishni ketma-ketligini ishlab chiqilgan hamda zamonaviy texnikalarni qo'llash asoslangan. Mazkur dissertatsiya ishimda "Muborak neftgaz" USHK konlarida olib borilgan qatlamni yorishishlari tahlil qilingan hamda takomillashtirish bo'yicha taklif larishlab chiqilgan.
Kalit so'zlar: korroziyaga qarshi ingibitor, ishqalanish kamaytirgich, loyni barqarorlashtirgichlar, kimyoviy birikmalar, tuquvchi chiziqli polimerlar, cho'kindilarni hosil qiluvchi ingibitorlar, deemulgatorlar, suyultirgichlar, biotsid.
PROBLEMS IN HYDRAULIC SPLITTING TECHNOLOGY AND THEIR
TECHNICAL SOLUTIONS
M. P. Yunusov D. D. Shukrullaev
Uzbek Chemical-Pharmaceutical Research Karshi Institute of Engineering and Institute, prof. d.m.s. Economics, Master of Oil and Gas
ABSTRACT
The technology of hydraulic fracturing is analyzed and based on modern technologies in foreign countries, the application of effective methods of fracturing in vertical and horizontal wells in mining conditions, and the development of a sequence of technological processes and the use of modern techniques. This dissertation analyzes the cracks in the field at the Mubarek Neftgaz gas field and offers suggestions for improvement.
Keywords: anti-corrosion inhibitors, friction reducers, mud stabilizers, chemical compounds, woven linear polymers, sedimentation inhibitors, demulsifiers, diluents, biocides.
www.scientificprogress.uz
KIRISH
Neft, gaz va gaz kondensat konlari so'nggi bosqichda ishlatilayotgan davrida quduqning asosiy fondining eskirganligi, qazib olish ko'rsatgichining pasayishi sababli, yangi texnologiyalarni qo'llash zarur bo'ladi. Bunday konlar kam debitli hisoblanadi hamda mahsuldor qatlamni drenajlashtirish orqali kuduq tubi atrofi zonasidan yopilib qolgan kollektorkanallari qaytadan ochiladi. Quduq tubi atrofiga ishlov berishning juda ko'p usullari mavjud, ularni tanlashda qatlamdagi tog' jinsining kollektorlik xossasi, debiti ko'rsatgichi, joylashuv chuqurligi va ishlatish davridagi holatlarini chuqur o'rganish asosida tanlanadi [1-5].
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Hozirgi vaqtda QGYO usuli juda keng miqyosda past o'tkazuvchan gaz qatlamlarida Sibir konlarida (2000-4000m chuqurlikkacha), Stavropol o'lkasida (2000-3000m), Krasnodarda (3000-4000 m), Astraxanda ((4000-5000 m) chuqurlikdagi gaz qatlamlarini gidravlik yorishda qo'llanilgan. Shu jumladan O'zbekistonda Shimoliy O'rtabuloq, Kruk, G'arbiy Krukda va Janubiy Kemachi, Janubiy Tandircha (2019 yil
-5
№18 quduqda QGYO 130 ming m gaz oshirilgan), Shimoliy Kultak (3 ta quduqning
-5 -5
debiti 175 ming m dan 390 ming m ga oshirilgan), konlarida qo'llanilgan hamda ijobiy natijaga erishish bilan birgalikda qatlam suvlarni yorib kirishi va oqimni kirib kelmasligi ham kuzatilgan [6-9].
Qatlamni gidravlik yorish (QGYO) neft va gaz quduklarining ishini jadallashtirishniig metodlaridan biri bo'lib, haydovchi quduqlarning qabul qiluvchanligi oshirishdan iboratdir. Qazib olinadigan flyuid oqimini taminlash uchun (gaz, kondensat, neft va ularning aralashmasini) yuqori o'tkazuvchan yoriqlar kanalini qatlamda yaratishdir [10-15].
MUHOKAMA
QGYO amalga oshirilgandan so'ng quduqning debiti keskin oshadi. Neftni va gazni an'anaviy usullarda qazib chiqarish mumkin bo'lmaganda yoki kam debitga ega bo'lganda to'xtab qolgan quduqlarni jonlantirishda qo'llaniladi. Bundan tashqari ko'pgina neft kazib chiqarish bilan shug'ullanuvchi AQSH, Rossiya, Kanada, Qozog'iston va hakozo davlatlarda ham bu eski yoki so'nish bosqichida ishlayotgan konlarda emas ishga tushirishning dastlabki davridan boshlab samarasi past yoki kam debitli quduqlarda ham an'anaviy usullar yordamida QGYO orqali ishlatilmoqda[16].
Texnologiyalar
QGYO texnologiyasini amalga oshirishda neftni qazib chiqarish uchun yuqori quvvatga ega bo'lgan nasos stansiyasi yordamida quduqqa yoruvchi suyuqlik (gel, suv, kislota yoki qum aralashmasi) neftlilik qatlamini yorilish bosimidan yuqori bosim ostida
«SCIENTIFIC PROGRESS» Scientific Journal ISSN: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, ISSUE: 6
quduq orqali bostiriladi. Yoriqlarni ochiq holatda ushlab turish uchun terrigen kollektorlarida yelimlanuvchi agent-proppantdan, karbonat kollektorlarida-kislotadan foydalaniladi, hosil qilingan yoriqlarni devori yemiriladi. Karbonat kollektorlarida ham proppantdan foydalaniladi. QGYO usulidan foydalanib noana'naviy usullarda gaz qazib chiqarishda zichlamali tog' jinslariniig bo'shliqlari tutashtiriladi va tabiiy gazni bo'shatish imkoniyatini beradi [17].
QGYO yorishda qatlamga quduq orqali maxsus aralashma haydaladi. Bunda aralashmaning tarkibiga 99% suv va qum hamda 1 %-atrofida kimyoviy reagentlar qo'shiladi. Gelli agentning tarkibi, (50% dan ko'pi kimyoviy reagentlar), korroziyaga qarshi ingibitor (faqat kislotapi QGYoda), ishqalanish kamaytirgich, loyni barqarorlashtirgichlar, kimyoviy birikmalar, tuquvchi chiziqli polimerlar, cho'kindilarni hosil qiluvchi ingibitorlar, deemulgatorlar, suyultirgichlar, biotsid (suv bakteriyalarini bug'chalash uchun; kimyoviy reagentlar), qo'yuqlashtirgichlardan foydalaniladi. QGYoda suyuqlikni quduqdan yoki yer osti suvlari orqali oqib chiqishiga yo'l qo'ymaslik uchun qatlamlarni izolyatsiya qilishni har xil usullari qo'llaniladi [18].
Qatlamlarni gidravlik yorish natijasida ko'tilgan natijalarga- ya'ni quduqning debitini jadallashtirilashtirish kiradi va quduqqa neft bilan birgaliqda suvlar kirib keladi (yaqin joylashgan kollektordan suvlarni germetik bo'lmagan joydan kirib kelishi) hamda quduqning suvlanganlik ko'rsatgichi oshib ketadi yoki bu jarayonda ijobiy natijaga erishib bo'lmasligi ham mumkin.
QGYoda asosiy muamolardan yana biri yoriqlarni kerakli bo'lmagan tekisliklarda joylashganligi-mumkin bo'lmagan holat bo'lib, tog' jinslariga vektorli kuchlanishini ta'sir qilishni oldindan bilib bo'lmaydi hamda bu yoriqlar tik yoki yotiq ko'rinishida bo'lishi mumkin. Bu metodika asosida ko'pgina tadqiqot ishlari olib borilgan. Birinchidan burg'ilash tizmasini ostki qismini kerakli texnologik jamlanmalar va geofizik datchiklar bilan jihozlash hamda birgaliqda burg'ilash jarayonida litologik qirqimning geomexanik xossalarini aniqlashtirish zarur hisoblanadi [1].
Ikkinchi muhim omillardan biri, QGYO orqali gorizontal yoriqlarni hosil qilishda chuqurligi 600-800 metrdan katta bo'lganda tik kuchlanish gorizontal kuchlanishdan yuqori bo'ladi. Shunday qilib gorizontal yoriqlarni hosil qilishda maxsus konstruktiv va texnologik GYO usullari qo'llaniladi. Gorizontal yoriqlarni gidravlik yorishda metodik modellar ishlangan, tik quduqlarni gidravlik yorishdan farq qiladi hamda maksimallik ko'rsatgichi bilan ajralib turadi.
Uchinchi majburiy holatlardan biri yoriqlarni qiya yo'nalishini boshqarishda quduqning belgilangan uchastkasida troyektoriyani joylashtirish kerak bo'ladi.
QGYodagi ko'pgina muammolar yuqorida keltirilganlardan kelib chiqadi: yoriqlarni ochilishi bizni fikrimizga ko'ra kichik bo'ladi. Gorizontal quduqlarda proppantni oraliqlarga kirib borishi va uni to'ldirishi kichik bo'ladi hamda keyinchalik
yoriqlami siljish bosimi yuqori bo'ladi. Bunda qoldiq oraliq masofada proppantni mustahkamligiga bo'lgan talab oshadi. Bunda yoriqli tog' jinslarida gorizontal yoriqlar kengligi bo'yicha o'zgarmasdan qoladi. Gorizontal quduqlarda QGYO texnologiyasining samaradorligi tik quduqlarga nisbatan 20-30% yuqori bo'ladi. Shuning uchun oddiy ko'p bosqichli yon otvodlardan foydalaniladi [2].
Gorizontal quduqlarda QGYoning afzalligi
Bir xil parametrlarda QGYoda gorizontal yoriqlarni maydoni tik yoriqlarni yorish maydoniga nisbatan katta bo'ladi. Bu usulda yetarlicha kichik bo'lgan qatlamchalarni jadallashtirsh mumkin (5 m), ya'ni bunday kichik qatlamlarda qatlamni tik gidravlik yorish tejamkor bo'lmaydi va ba'zida zararli bo'lishi mumkin lekin, katta quvvatli qatlamlarda maydonning hammasi tik yoriqlar bilan ochilganda debitni oshirishga olib kelmaydi: yoriqlarning bir qismi mahsuldor qatlamning chegarasidan chiqadi va samarali filtratsiya maydonidan chetda qoladi. Yuqorida ko'rsatganimizdek qiyalik burchagi bo'yicha boshqariladigan yoriqlar har xil tik, qiya, ko'p to'pli holatlarda joylashadi va neftberaoluvchanlikni kuchaytirishga olib keladi.
NATIJA
QGYoda gorizontal yoriqlarni hosil qilishning asosiy kriteriyasi mahsulotlarni suvlanish darajasini pasaytirish hisoblanadi. Agarda keyingi olib boriladigan ta'mirlash-izolyatsiya ishlarini olib borishni, qatlamda suvlarni ajratish va utilizatsiya qilish jarayonlarini, elektr energiyasini va jihozlarni, servis xizmati to'lovlarini hisobga oladigan bo'lsak, qatlam gorizontal gidravlik yorish katta qiymatda yutuqli hisoblanadi [3]. Qovushqoqligi kichik konlarimizga nisbatan yuqori qavushqoqli Xovdak, Kokaydo va boshqa konlardan qazib olinadigan og'ir neftlarni hisobga olsak, bu texnologiyani qo'llash samarali va boshqa usullarga nisbatan alternativ variant hisoblanadi.
QGYoning istiqbolligi
Konlarda qatlamlarni ishlatish sharoitidan kelib chiqadigan bo'lsak, ishlatiladigan qatlamlarni va ularning filtratsiya sig'imdorlik ko'rsatgichlari yildan yilga pasayib boradi [19].
Konlarni ishlatish jarayonini keyingi besh yillik davrida QGYO texnologiyasini qo'llash uchun boshlang'ich davridagi qazib chiqarish ko'rsatgichlarini tahliliy ma'lumotlari asosida matematik modellarni, aniq kon sharoitlari uchun mo'ljallangan jihozlarni va operatsiyalarni amalga oshirish ketma-ketligini optimal variantlarini ishlab chiqish zarur hisoblanadi [20].
Bugungi kunda lokal muammolarni yechimini izlashda uni bor yo'qligiga ishonch hosil qilishimiz kerak. Texnik jihatdan qaraganimizda bu muammo mavjud, gidravlik yorish texnologiyasini qo'llanilishi talab qilinadi.
XULOSA
Qatlamni gidravlik yorish usulini qo'llab, slanets gazlari qazib olinganda foydalaniladigan uglevodorod yoqilg'isi kuchayadi. Halqaro energetika agentligi hisobotini ko'rib chiqadigan bo'lsak, "Oltin gaz asrning oltin qoidasiga muvofiq ko'mirni slanets gazi bilan almashtirish iqlimni katostrafik o'zgarishini inkor qiladi. Boshqa hisobotda: tabiatni muhofaza qilish, quyosh, shamol va atom hamda uglevodorod gazlarini ushlab qchiqarish va saqlash iqlimni toza asrashda muhim rol o'ynaydi [21].
1.-rasm. Qatlamni gidravlik yorishning umumiy ko'rinishi
Gaz quduqlarini QGYO usullarida quduqni to'xtatish, quduq usti bog'lanmasini o'rnatish, quduqdan lift kolonnasini chiqarib chiqarish va yuqori bosimli pakerni NKQ bilan birgalikda quduqqa tushirish, quduq usti bog'lanmasini o'rnatish, pakerni pakerlash, QGYoni olib borish, quduq usti bog'lanmasini o'rnatish, yuqori bosimli pakerni uzish va chiqarib chiqarish, lift kolonnasini quduqqa tushirish, quduq usti bog'lanmasini o'rnatish va quduqlarni o'zlashtirish ishlari amalga oshiriladi. QGYO amalga oshirilgandan so'ng quduqning debiti keskin oshadi.
REFERENCES
[1] Алькушин А.И.,"Эксплуатация нефтяных и газовых скажин", Москва, Недра -1989, 360 стр.
[2] Akramov B.SH., Yuldashev T.R. Neft va gaz quduqlarini ishlatish nazariyasi. Qarshi. Qashqadaryo ko'zgusi OAU nashriyoti. 2018, 100 nusxa- 423 bet.2
[3] Akramov B.SH., Mavlonov A.V. Qatlamlaming neft beraolishligini oshirish texnologiyasi. - T.:TDTU. 2004
[4] Akramov B.SH., Sidiqxo'jayev R.K., Umedov SH.X.. - Gaz qazib olishbo'yicha ma'lumotnoma. - T.: «Fan va texnologiya», 2013, 668bet.
[5] Антонова Е.О., Крылов Г.В., Прохоров А.Д., Степанов О.А. "Основы нефтегазового дела",Учебник для вузов, Москва, ООО "Недра-Бизнесцентр"-2003. 307 стр.
[6] Булатов А.И., Макаренко П.П., Будников В.Ф. и др., Под ред. Булатов А.И., Теория и практика заканчивания скважин в 5 т. Москва, Недра - 1997-1998 г. Т: 15, 1001 стр.
[7] Байков Н.М. Иранский фактор. Журнал «Нефть и капитал» № 6. 2000г.
[8] Бурение разведочных скважин: учебник для студентов вузов, обучающихся по специальности "Технология и техника разведки месторождений полезных ископаемых" направления подготовки "Технологии геологической разведки" / Н. В. Соловьев [и др.] ; под общ.ред. Н. В. Соловьева. - М. : Высшая школа, 2012.
[9] Буронов, Ф. Э., Тухташев, У. Ф., & Нурматов, А. С. (2015). Разработка кинематики компактного смесителя с бипланетарным механизмом для приготовления бурильных растворов и смесей. Наука, техника и образование, (9
(15)).
[10] Дустов, А. Ю., Султонов, Н. Н., & Буронов, Ф. Э. (2020). РАСШИРЕНИЕ ШУРТАНСКОГО ГХК С ПРОИЗВОДСТВОМ ДОПОЛНИТЕЛЬНОГО ПОЛИЭТИЛЕНА. Международный академический вестник, (3), 96-99.
[11] Абдирахимов, И. Э., Курбанов, А. Т., Буронов, Ф. Э., & Самадов, А. Х. (2019). ТЕХНОЛОГИЯ ПЕРЕРАБОТКИ ТЯЖЕЛЫХ НЕФТЕЙ И НЕФТЯНЫХ ОСТАТКОВ ПУТЕМ ПРИМЕНЕНИЯ КРИОЛИЗА. Аллея науки, 3(12), 310-314.
[12] Рахматов, Х. Б., Шамаев, Б. Э., Хайдаров, Б. Х., & Буронов, Ф. Э. (2019). ТЕХНОЛОГИЯ ПЕРЕРАБОТКИ НИЗКОСОРТНЫХ СИЛЬВИНИТОВ НА ХЛОРИД КАЛИЯ ФЛОТАЦИОННЫМ МЕТОДОМ. Международный академический вестник, (11), 83-85.
[13] Абдирахимов, И. Э., & Буронов, Ф. Э. (2018). ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ТВЕРДОФАЗНОЙ СПЕКТРОФОТОМЕТРИИ ДЛЯ ОПРЕДЕЛЕНИЯ ИОНОВ РЕНИЯ В НЕФТЕПРОДУКТАХ. In Современные твердофазные технологии: теория, практика и инновационный менеджмент (pp. 337-339).
[14] Рахматов, Х. Б., Султонов, Н. Н., & Буронов, Ф. Э. (2018). Исследование процесса конверсии сульфата калия из хлорида калия Тюбегатанского месторождения и мирабилита Тумрукского месторождения. Техника. Технологии. Инженерия, (1), 35-39.
[15] Абдирахимов, И. Э., & Буронов, Ф. Э. (2018). ОЧИСТКА И ВОССТАНОВЛЕНИЕ ПОЧВ ПОСЛЕ ЗАГРЯЗНЕНИЯ НЕФТЬЮ И НЕФТЕПРОДУКТАМИ. In Современные твердофазные технологии: теория, практика и инновационный менеджмент (pp. 296-298).
[16] Буронов, Ф. Э., & Абдирахимов, И. Э. (2018). ПРИРОДНЫЕ БИТУМЫ И ТЯЖЕЛЫЕ НЕФТИ, ПРОБЛЕМЫ ИХ ОСВОЕНИЯ. In Фундаментальные и прикладные исследования: от теории к практике (pp. 212-215).
[17] Буронов, Ф. Э., & Курбанов, А. Т. (2017). Применение бипланетарного механизма при депарафинизации нефтей и нефтепродуктов. In Новые технологии-нефтегазовому региону (pp. 42-44).
[18] Буронов, Ф. Э., & Курбанов, А. Т. (2017). Математическая модель процесса перемешивания буровых растворов и смесей. In Новые технологии-нефтегазовому региону (pp. 246-248).
[19] Бердиев, Ш. А., Султанов, Н. Н., Курбанов, А. Т., & Буронов, Ф. Э. (2016). ПРИМЕНЕНИЕ АВТОМАТИЧЕСКОГО РЕГУЛЯТОРА В СКВАЖИНАХ. In АВТОМАТИЗАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЧЕСКИХ ПРОЦЕССОВ МЕХАНИЧЕСКОЙ ОБРАБОТКИ, УПРОЧНЕНИЯ И СБОРКИ В МАШИНОСТРОЕНИИ (pp. 44-46).
[20] Файзуллаев Н. И., Буронов Ф. Э., Мусулмонов Н. Х., Кодиров О. Ш., Тошбоев Ф. Н. Влияние количества активных компонентов катализатора на выход продукта при синтезе винилацетата из этилена и уксусной кислоты // Bulletin of Science and Practice Т. 7. №4. 2021 https://doi.org/10.33619/2414-2948/65. стр.301311.
[21] Khuzhayorov, B. K., Djiyanov, T. O., & Yuldashev, T. R. (2019). Anomalous nonisothermal transfer of a substance in an inhomogeneous porous medium. Journal of Engineering Physics and Thermophysics, 92(1), 104-113.
