CC BY
5Латыши и белорусы: вместе сквозь века. - 2023. - Вып. 12. - С. 38-52.
ИСТОРИЯ
I-
УДК 94(474.3)(476)+323.i5+929
ПЯТРО ЖУРКОУСК1 - ДЗЕЯЧ БЕЛАРУСКАГА РУХУ У М1ЖВАЕННАЙ ЛАТВ11
V
Piotr Zurkofiski the activist of the Belarusian movement
in interwar Latvia
Ю. Грыбоусю (J. Grzybowski),
Варшаусю ушверсггэт г. Варшава, Польшча ORCID 0000-0002-7359-487X
В межвоенный период Латвия являлась местом компактного проживания белорусского населения. Эти люди заселяли в основном юго-восточную часть страны - Латгалию. Среди латгальских белорусов было много тех, хто активно участвовал в национально-культурном и общественно-политическом движении. Одним из них был Пётр Жур-ковский, культурный и общественный деятель белорусского меньшинства в Латвии. Долгое время личность П. Журковского оставалась малоизвестной белорусскому читателю. В данной статье речь идёт о роли, которую он сыграл в национально-культурном развитии белорусов Латвии. На протяжении короткого времени он успел побывать учителем, школьным инспектором, организатором молодёжного и студенческого движения, кандидатом в Сейм. Следует заметить, что этот человек оставил также значимый след в истории латвийского народа.
Ключевые слова: Латвия, межвоенный период, белорусское меньшинство, культура, школа, Пётр Журковский.
Latvia was a place of compact living of the Belarusian minority in the interwar period. These people lived in the south-eastern part of the country -Latgale. Among the Latgalian Belarusians there were many who actively participated in the national-cultural and socio-political movement. One of them was Piotr Zurkoйski, a cultural and public figure of the Belarusian minority in Latvia. For a long time the personality of P. Zurkoйski was unknown to the Belarusian reader. This article deals with the role which he played in the national and cultural development of the Belarusians in Latvia. In a short time he became a teacher, a school inspector, an organizer of youth and student movement and a candidate to the Saeima. It should be noted that this person also left a significant trace in the history of the Latvian nation.
Keywords: Latvia, interwar period, Belarusian minority, culture, school, Piotr Zurkoйski.
Псторыя ведае шмат прыкладау, к^ адны i тыя ж асобы пакiнулi след у гюторьп адразу некальюх народау. Нярэдка гэта быт людз^ яюя
пaxодзiлi з кyльтyрнaгa i этнiчнaгa памежжа. Да лiкy aпошнix нaлежылi некаторыя жы^ары Латгалй. Гэты маляушчы куток пayночнa-yсxодняй Латви aдрознiвayся шматнацыянальным i шматканфесшным складам нaсельнiцтвa. У вышку складаньк г^тарыи^« прaцэсay, якiя тут ад-бывaлiся на працягу стaгоддзяy, рэгiëн нaгaдвay сaпрayднyю этнакуль-турную i рэлiгiйнyю мазайку. Яшчэ y сярэднявеччы на гэтым абшары сyiснaвaлi розныя культуры i рэлiгii. Сярод жы^ароу Латгалй колькас-на перaвaжaлi кaтaлiкi, але нямала было прaтэстaнтay, прaвaслayныx i стaрaверay. Пад уплывам блiзкaгa суседства i aктыyныx сацыяльна-гaспaдaрчыx сувязей з yсxоднеслaвянскiм насельнщтвам адбылася па-ступовая моyнaя аамшяцыя значнай чaсткi мясцовык бaлтay. Моунай aсiмiляцыi спрыялi кyльтyрнa-пaлiтычныя i эканам1чныя працэсы, якiя aдбывaлiся y Латгалй i на Беларуси На працягу некаль^ сот год абодва рэгiëны iснaвaлi y межax адной дзяржayнaй прасторы (Полацкае княства, Вялiкaе княства Лггоускага, Рэч Пaспaлiтaя, Рaсiйскaя iмпе-рыя), што спрыяла як аамшяцыйным, так i мiгрaцыйным працэсам. У вышку y Х1Х ст. на латгальсюм этнакультурным крaявiдзе сфaрмiрaвa-люя белaрyскaмоyныя абшары. На пачатку ХХ ст. белaрyскaмоyнaе сялянства Латгалй стала аб'ектам нацыянальна-культурнай экспанси з боку нацымнальныгс рyxay - латышскага, польскага, беларускага i расшскага. У сyвязi з гэтым не пaвiннa здзiyляць, што асобы, якiя нaрaдзiлiся i выкавалюя y тaкiм шмaтмоyным i шматкультурным ася-роддзi, мaглi мець складанасщ з уласнай сaмaiдэнтыфiкaцыяй. Доказам гэтага з'яуляецца факт, што мнопя жыxaры латгальскай вëскi лiчылi сябе "тутэйшымГ'. Нярэдка пад уплывам знешнix фaктaрay адны i тыя ж людзi y розны час дэклaрaвaлi розную нацыянальнасць.
Сведкам i непасрэдным прaдстayнiком вышэйзгаданага пакалення жaxыроy Латгалй з'яуляецца герой нашага артыкула. Пятро Жyркоyскi нaрaдзiyся 10 трayня 1906 г. у сям' i Яна i Сафп каталщкага веравызнання. Ён прыйшоу на свет у мaëнткy Антаполе Розентayскaй воласщ Рэжыц-кага павета Вiцебскaй губерш, дзе яго бацька aрaндaвay панскую зямлю. Нягледзячы на тое, што бацьк пaxодзiлi з Латгалй, у маладым узросце Пятро выеxay у Расш да свaякоy бaцькi, яюя жылi y Цaрскiм Сяле. Дзякуючы гэтаму яшчэ y дзяцiнстве ëн aвaлодay рускай мовай i пaзнaëмiyся з двaрaнскiм этыкетам. У 1914 г. бацька набыу зямлю на Рэжыччыне, пасля чаго сям'я замацавалася на yлaснaй гаспадарцы1. У 1915 г. бацью aддaлi яго y Рэжыцкую рускую пачатковую (а пазней -сярэднюю) школу (г.зв. Сyслayскyю гiмнaзiю). Малады Жyркоyскi нaлежыy да кагорты латгальскай молaдзi, якая здабывала асвету Ужо y
1 Lietuvos centrinis valstybés archyvas (LCVA), f. 175, ap. 6(VII)C, b. 47, l. 258.
незалежнай Латвн. Варта прыгадаць, што мiжваенная латвiйская дзяржава была месцам актыунай дзейнасщ беларускай меншасцi. З пачатку 1920-х гг. у краше дзейнiчалi беларусюя культурна-асветныя таварыствы, а таксама было створана беларускае пачатковае i сярэдняе школьнщтва. У 1922 г. была адчынена Дзвiнская беларуская дзяржау-ная гiмназiя (першы юраушк Ян Краскоусю). Менавiта у гэтую школу вырашыу аддаць сына Ян Журкоусю. 31 жшуня 1922 г. ён звярнууся да юраунщтва гiмназii з просьбай залiчыць 16-гадовага Пятра у склад вучняу гэтай школы. У вынiку юнак быу прыняты у гiмназiю, дзе пачау 4-гадовае навучанне. З асабовай дакументацьи вучня Пятра Журкоу-скага вышкае, што ён фiгуравау як беларус па паходжанш1. На падста-ве аналiзу гэтай жа дакументацыи можна зрабiць выснову, што сям'я Журкоусюх змагалася з матэрыяльнымi цяж-касцям^ якiя уплывалi на атрыманне юнаком асветы. У прыватнасцi, не хапала сродкау на аплату
навучання. Сведчыць аб тым заява вучня Пятра Журкоускага (8 трауня 1925 г.), як прасiу Школьную раду вызвалщь яго ад аплат за другое паугоддзе "дзеля таго, што я ад бацькоу не атрымлiваю шякай дапамоп"2. У сваю чаргу 70-гадовы i хворы бацька юнака у кастрычшку 1925 г. у звароце да Школьнай рады iнфармавау, што па прычыне узросту i стану здароуя з цяжкасцю утрымалiвае сына3. Магчыма, што матэрыяльныя цяжкасщ былi прычынай невысокiх адзнак па боль-шасцi прадметау у атэстаце сталасщ Жур-
4
коускага4.
Г> ^
Фота з асабттай справы 3 уПЭуненаСЦЮ МОЖНа аДЗНаЧЫЦЬ, ШТО у
вучня Дзетскай беларускай мурах дзвшскай пмнази адбылося першае
гшназИ .. -
знаемства юнака з 1дэям1 беларускага нацыянальнага адраджэння i беларускай лгаратурнай мовай. У гэты час школа з'яуля-лася кузняй беларускай шиэл^енцын у Латвii. У перыяд навучання маладога Журкоускага у гiмназii яе выкладчыкамi з'яулялiся вядомыя беларускiя дзеячы: Ян Краскоускi, Уладзiмiр Пiгулеускi, Андрэй Якубецю, Паулiна Мядзёлка, Сяргей Сахарау. У школьных мурах вучнi мелi магчымасць удзельнiчаць у тэатральнай i
1 Latvijas Уа^ уё81иге8 агЬт (ЬУУЛ), 2067 £, 1 ар., 408 1., 210 1р.
2 ГУУЛ, 2067 £, 1 ар., 408 1., 212 1р.
3 ГУУЛ, 2067 £, 1 ар., 408 1., 216 1р.
4 ГУУЛ, 7427 £, 1 ар., 12111 1., 25 1р.
выдавецкай працы. Пад юраунщтвам П. Мядзёлк ладзiлiся тэатральныя выступы вучняу, у тым лiку пастаноука п'есы Янк Купалы "Паулшка". Частка вучняу праяуляла паэтычны талент пiшучы па-беларуску вершы. Пад пiльным вокам дырэктара выдавауся саматужны вучнёуск перыёдык. У такой атмасферы адбывалася сталенне i уваходжанне у дарослае жыццё Пятра Журкоускага. Нягледзячы на матэрыяльныя цяжкасцi 31 трауня 1926 г. ён скончыу гiмназiю i атрымау сярэднюю адукацыю. 19 чэрвеня яму быу выдадзены атэстат сталасцi. Разам з iм выпускнiкамi гiмназii былi яго аднагодю, якiя неузабаве сталi yдзельшкамi беларускага нацыянальна-асветнага руху у Латви: мастакi Пятро Мiрановiч i Мiхась Калшш, паэтка Валянцiна Казлоуская, публщыст Янка Доуп1.
Пасля заканчэння пмнази юнак планавау працягнуць адукацыю у ВНУ. На шляху аднак стаялi перашкоды, з якiмi тады мусш сутык-нуцца амаль усе выхаванцы беларускiх школ. Студэнтамi маглi стаць асобы, якiя добра валодалi дзяржаунай мовай i свае веды магт засведчыць падчас iспыту. Маладыя беларусы звычайна не ведалi латышскай мовы на належным узроуш Акрамя таго, навучанне у ВНУ было платным, што у выпадку незаможнага сялянства было непера-дольнай перашкодай. У сувязi з гэтым дзеячы мясцовага беларускага руху парупшся аб тым, каб выпускнш беларускiх гiмназiй Латви магт атрымаць стыпендыю чэхаславацкага урада i тым самым атрымаць магчымасць паступлення у тамашнiя ВНУ. Планавалася, што у лiк гэтых асоб трапщь П. Журкоусю, якi ужо рыхтавауся да ад'езду у Чэхаславаюю. Аднак па невядомых прычынах ён не змог выехаць у Прагу i у вынiку стращу стыпендыю2.
Няудача не спынiла юнака на шляху да ажыццяулення сваёй задумы. У жшуш 1926 г. яму удалося выехаць у Польшчу. 21 верасня 1926 г. ён падау заяву на iмя дэкана матэматычна-прыродазнаучага факультэта Унiверсiтэта Стэфана Баторыя (УСБ) у Вшьш аб залiчэннi яго у склад студэнтау3. Як шшаземец ён быу вымушаны здаць дадат-ковыя iспыты па паланютычных прадметах. З асабовых дакументау студэнта Пятра Журкоускага вышкае, што падчас навучання у мурах УСБ ён дэкларавау латышскую нацыянальнасць. У Вiльнi ён праву-чыуся толькi адзiн семестр, пасля чаго па матэрыяльных прычынах быу
1 ЬУУЛ, 2125 5 ар., 333 1., 2 1р.; Пстарычны нарыс пящгодзьдзя Дзьвтскай Дзяржаунай Беларускай Пмнази за 1922 - 1927 г.г., С. Сахарау (укл.), Дзьвшск 1927, с. 30-34; Беларуси вучыцель, IV выпуск Дзьвтскай дзяржаунай беларускай г1мназп, «Голас Беларуса» 1926, №10 ад 1 лшеня, с. 2.
2 "Ьа1к8" 1988, 28.12.
3 ЬСУЛ, f. 175, ар. б(У11)С, Ь. 47, 1. 258.
вымушаны спынщь навучанне i вярнуцца у Латвiю1. У 1927 г. П. Жур-
с; ' ' ^ ТТ ' ЧУ • ^ • • ^ • •• ^ с; *
коуск пастушу у Латвшсю ушверсггэт. 7 кастрычшка ён быу залiчаны у склад студэнтау матэматычнага факультэта (атрымау студэнцк бiлет №12252), якi, аднак, таксама не скончыу2.
Пасля вяртання з Вшьш П. Журкоуск далучыуся да дзейнасщ бе-ларускiх арганiзацый Латви. Нейкi час ён належыу да рэдкалеги газеты Голас Беларуса , галоуным рэдактрам i выдауцам якой з яуляуся пачынальнiк беларускага руху у Латвii Кастусь Езавггау3. Вакол выдання гуртавалiся маладыя беларусы, яюя пад уплывам рэдактара падзялялi сацыялютычныя погляды. Магчыма, што нейкi час П. Жур-коyскi таксама належыу да гэтай групы. Аднак нават кат гэта так, то яго хаурус з левым крылом беларускага руху быу непрацяглы, на што магт пауплываць iншы светапогляд юнака i яго каталiцкае выхаванне. Яскрава сведчыць аб гэтым яго пазнейшая дзейнасць. 25 сакавка 1928 г. ён далучыуся да Таварыства беларускага тэатра у Латвii. Прауда, вяль кай актыyнасцi у шэрагах гэтай аргашзацьи не праяуляу4. Тым часам аргашзацыйныя i юраушчыя здольнасцi П. Журкоускага выявiлiся падчас стварэння i дзейнасщ шшай арганiзацыi - Таварыства беларускай моладзi у Латвii (ТБМЛ), якая пачала дзейнiчаць 25 красавiка 1928 г. Сядзiба галоунай управы аргашзацыи знаходзiлася у Рызе у будынку 1-й Рыжскай беларускай пачатковай школы. Актыу таварыства складауся са студэнтау, выхаванцау беларускiх школ i слухачоу настаyнiцкiх курсау. Пятро Журкоyскi стау на чале першай управы ТБМЛ. Акрамя яго у яе склад увайшлi калеп па дзвiнскай пмнази - Пятро Мiрановiч i Млхась Калiнiн, а таксама iншыя актывюты. Згодна са статутам арганiзацыя ставша наступную мэту:
аб'яднаць усю беларускую моладзь, спагадаць прасьвеце моладз1, выпрацоуваць у яе крытчны погляд на рэчы 1 самастойнасьць, эстэтыч-ны густ, злосьць да чужога перакананьня, дбаць аб ф1зычным выха-ваньт моладз1, абуджаць каханьне да працы (...) дбаць аб разьв1тку самадзейнасьщ, абарона гаспадарчага 1 праунага становшча моладз1, клопат аб моладз1 з боку дзяржавы, зьтшчэньне алкаголю 1 ткатыны сярод моладз1, зьвязак моладз1 з шшай Латв1йскай 1 м1жнарадовай моладзьдзю, пашырэньньне вестак аб руху беларускага народу у м1жнарадоваи прэссе5.
Стварэнне беларускай моладзевай аргашзацыи было натуральным вынiкам "нацыянальнага саспявання" беларускай меншасцi. Яно было
1 ЬСУЛ, f. 175, ар. б(У11)С, Ь. 47, 1. 257.
2 ЬУУЛ, 7427 f., 1 ар., 12111 1., 11 1р.
3 Нацыянальны арх1у Рэспублт Беларусь (НАРБ), ф. 458, воп. 1, спр. 135, л. 5.
4 ЬУУЛ, 1747 £, 1 арг., 19 1., 43 1р.
5 ЬУУЛ, 2125 f., 5 арг., 13 1., 43 1р. Цытавана у арфаграфи арыгшала.
абyмоyлена нацыянальнай эмансшацыяй маладога пакалення латвшсюх беларyсаy, якое не жадала заставацца y бакy ад нацыянальна-культур-най працы. Пятро Жyркоyскi адыграy iстотнyю ролю y стварэннi ТБМЛ. Ён не проста стаяy ля вытокаy беларyскага моладзевага руху y Латвп, а нават з'яуляуся яго щэйным натxняльнiкам. Сведчаць аб гэтым наступныя радкi з праграмнага артыкула П. Жyркоyскага, якi выйшаy на старонках друкавага органу ТБМЛ грамадска-лгаратурнага часошса "Пагоня". Вось якiм чынам аyтар абгрyнтоyваy патрэбу арганiзацыйнай працы сярод мясцовай беларускай моладзь
Псторыя часу даказвае нам, што моладзь займае y палiтычным, грамадзкiм i культурным жыцьщ моцнае становiшча, што яна адвечна была тым iмпyльсам, тым актывам, якi накiроУваУ жы^щ наперад. Даводзiць гэта не патрэбна ведаючы тую моц, тую энэргш, з якой iдзе яна праз крыжывыя дарогi, праз перасьледаваньнi i Ущси да новага жыцьця (...) зараз перад намi - сучаснай беларускай моладзьдзю - якая пасьля пажару yсясьветнае бойкi апынулася перад голымi рyiнамi Бацькаyшчыны, паyстае пытаньне: з чаго пачаць i яюя нашы заданьнi (...) Мы, беларуская моладзь, стаiмо на раскрыжаваньнi, мы топчымся на адным мейсцу. Частка моладзi пад уплывам пэуных пал^ычных абставiн, паасобных грамадзян, якiя страцт веру y памыснасьць працы i пачынаюць ставiць справу асабiстyю, альбо матар'яльную, вышэй за агульна-грамадзкую i нацыянальную, якраз паддалася гэтаму цячэнь-ню, у той час калi перад намi ляжыць вялiкая адказная праца. Прыйшоу час, калi беларуская моладзь павшна скiнyць з сябе yсе тое благое, тую агрубеласьць, што пакiнyлi нам у душы розныя, часам i надта цяжшя, абставiны жыцьця, але аб'яднацца i пайсьщ y народ i з народам, i паказаць сваю энэргш, якая да гэтага немаль спала. Амаль усе мы вый-шлi з сялянскага працоyнага народу, усе мы ведаем гаротнае жы^щ яго i, носячы y сабе як перажытае yвесь цяжар ягонага жыцьця - нiколi не зможамо павясьщ наш народ памылковым шляхам, а гэтае дае нам права стаць правадыром яго. Мы - нарастаючая моц - цьвëрда стаючы на грунце барацьбы за лепшую будучыню нашага народу, нашае Бацькаyшчыны, павшны значнае зрабiць у гэтым напрамку. У першую чаргу, атрымлiваючы асьвету, мы не павiнны выракацца свайго народу, як гэта часта рабшася да часу вайны, калi сыны беларускага народу, здабыyшы асьвету часта стыдалшя свае мовы, свае нацып i, часам, выракалiся сваix бацькоy. Kлiч Мацея Бурачка "Не паквдайце мовы вашай беларускай, каб не памерлГ', павiнен стаць нашай пуцяводнай зоркай, бо ëн мае сваю псторыю, навокал якога гуртавалася беларуская штэлпенцыя (.) 1дучы наперад нам трэба абапiрацца на наша мiнyлае, якое жыве у духовым скарбу нагаша народу. Таму мы павшны щкавщца яго мiнyУшчынай, зьбiраць народныя песьнi, легенды, бакi, пагаворкi, навуковыя матар'ялы, арxеалагiчныя памяткi (...) Таксама мушмо зьвярнуць увагу на свае самавыхаваньне, бо нашыя гады - гэта час, калi
u и и u u u u X г
наймацней, найвыразьней, найпаyней укладаецца характар. У сабе мы
павшны выгсавадь людзей не эгоlстay, не кар'ерыстау, але тыx гyмaнlстay, як1я будуць дбаць аб шчaсьдl i дабры свайго народу i грамадзкую нацыянальную справу паставяць вышэй за Усë. I яшчэ адно 1 самае галоунае гэта нацыянальнае усьведамленьне сялянскlx 1 нрaдоУныx белaрyскlx массау 1 кажучы нацыянальнае ня дай Божа нацыянальна-шавшстычнае, бо здаровае нацыянальнае усьведамленьне беларускага народу ëсьдь тымчасам адз1ны пэуны шляx да лепшае дол1. Ускладаючы на сябе гэтыя заданьн1 нам трэба мець асьцярогу, каб не пайсьц1 тым шляxaм, як1м пайшл1 нашы уваскрошаныя браты-народы (кал1 можам ix назваць братам1). Мы пав1нны высьдерaгaддa шав1н1с-тычнае вопратк1, якая пануе у нaшыx суседзяу, але апрануцца у прыго-жае, здарова-нацыянал1стычнае адзеньне, якое было, павшна быць 1 будзе гордасьцю кожнага народу1.
На стaронкax гэтага выдання П. Журкоуск выказвауся таксама наконт станов1шча беларускай асветы у Латви. Звяртау увагу на неда-xопы у настаунщкай працы i закткау педагогау прыкладаць больш намаганняу да паляпшэння ix кантактау з беларусюм вясковым асярод-дзем. Ён адзначау, што незаможная беларуская моладзь патрабуе боль-шай рупл1васц1 з боку педагогау. Адначасова дзеяч л1чыу неaбxодным пашырэнне у школьныx сценax нацыянальнай працы шляxaм стварэн-ня гурткоу ТБМЛ. Свае выновы аутар завяршау наступным чынам: Асабл1ва патрэбна вучыцялем зьвярнуць увагу на адчыненьне пры школax гурткоу моладз1, каб зaxaвaць у маладым пакаленьт raxarn^ да працы наогул, да працы грамадзкае, каб зaxaвaць у ix маладыгс дyшax кaxaньне да свайго народу, каб пашыраць ix нацыянальную сьвядомасьць. Тольк1 працай беларускага грамадзянства у гyрткax можна правесьц1 новыя тэоры1 у вясковай гаспадарцы, новыя прыемы апрацоук1 зямл1, 1 тым самым палепшыць эканам1чнае латгальскага беларускага грамадзя-н1на2.
Дзейнасць ТБМЛ была наюравана на працу са студэнтам1, слyxa-чам1 белaрyскix нaстayнiцкix курсау, вучням1 стaрэйшыx класау пмна-зш i пaчaтковыx школ, гарадской i вясковай моладдзю. На пачатку таварыства axaпiлa працай Люцыншчыну, дзе у 1928-1929 гг. было створана 10 аддзелау3. Дзеячы ТБМЛ намагал1ся пашыраць пaчyццë беларускай нацыянальнай свядомасц1. У звароце рэдакцы1 "Пагоня" чытаем:
Пры самый рожнaaдменныx ноглядax на рэчы, у самыя гарачыя моманты пал1тычнае 1 грамадзкае нязгоды нельга забывацца, што усе мы пер за yсë беларусы, дзец1 аднае зямл1, аднае маць, аб 1стнаваньн1 якой мы не маемо права забывацца 1 зьнявага якой ëсьць ганьбай. Мы л1чамо, што поуная сьвядомасьць нацыянальная ëсьдь першае аружжа,
1 Журкоуск1 П., Нашы заданьм, "Пагоня" 1930, №1, с. 4. Цытавана у арфаграфп арыг1нала.
2 Журкоуск1 П., Школа i яе недахопы, „Пагоня" 1939, №1, с. 5-8.
3 Хротка, "Пагоня" 1930, №1, с. 12.
з як1м трэба выходз1ць на прасторы грамадзкага жыцьця; гэта ёсьць духовая моц, той магутны рычаг, як перамагае усё. Дык паспрабуймо-ж зноу знасьщ адз1ную мову, якую разумельб усе 1 кожны з нас, паспрабуйма зноу супольна гараць нашы родныя адлоп 1 сеяць моцнае найсьвяцейшае зерне - вялшае пачуцьцё багавеньня 1 каханьня да свае нацын!1
На падставе аналiзу даступных крынiц можна меркаваць, што у першыя гады iснавання аргаизацыи, калi ёй кiравау П. Журкоусю, яна магла пахвалiцца значнымi поспехам^ ТБМЛ ладзiла спектаклi i канцэр-
ты, арганiзоувала публiчныя лекцыi. У складзе таварыства iснавалi тры
2
струнныя аркестры, арганiзацыя валодала пяццю радыёпрыёмшкамг.
Акрамя дзейнасцi на карысць ТБМЛ П. Журкоуск удзельнiчау у спробах стварэння Беларускага студэнцкага аб'яднання у Латвiйскiм унiверсiтэце. Ён увайшоу у склад трохасабовай групы студэнтау (разам з Казiмiрам Мяжэцкiм i Раманам Вггкоусюм), якiя у 1933 г. арганiзавалi iнiцыятыуны камiтэт па стварэнш беларускай студэнцкай карпарацыi3. Увесну 1934 г. iмi быу распрацаваны i перададзены на зацвярджэнне унiверсiтэцкiх улад статут беларускай студэнцкай карпарацыи "Л1Ьоги-Шепюа". Аднак арганiзацыйная праца рухалася вельмi павольна. З мэ-тай рэпстрацыи студэнцкай арганiзацыi неабходна было сабраць подтсы 15 студэнтау. Па прычыне сваёй нешматлiкасцi беларускiя студэнты былi вымушаны далучыць да аргкамггэта добразычлiвых калег iншых нацыянальнасцей. Напрыканцы першага семестра 1934/35 навучальнага года беларусы атрымалi адмову рэгiстрацыi, пакольк сярод сяброу iнiцыятыунай групы знаходзшася значная колькасць латышоу, а таксама два беларусы, яюя ужо належылi да карпарацый, якiя аб'ядноувалi студэнтау-латышоу. Па прычыне немагчымасщ стварэння карпарацый студэнты-беларусы былi вымушаны задаволiцца юнаваннем гуртка (з 5 чалавек). У адрозненш ад карпарацыi гурток меу значна менш прау, але мог весщ нацыянальна-культурную працу4. За-слугоувае увагi факт, што дзейнасць на карысць беларускага студэнц-тва П. Журкоусю спалучау з сяброуствам у латвшсюх студэнцкiх арга-нiзацыях. 17 лютага 1930 г. ён далучыуся да студэнцкай карпарацыi "Lacuania", якая аб'ядноувала навучэнцау з Латгалii. Сябры карпарацыi падкрэслiвалi сваю рэгiянальную культурную адметнасць i Удзельнiчалi ва урачыстасцях (перадусiм рэлiгiйных). Прысутнасць яго у складзе
1 Адрэдакцъи, "Пагоня" 1930, №1, с. 2.
2 УЛатвп, "Родны Край", 1933, с. 5.
3 Хротка беларускага жыцьця у Латвп, "Беларуская Школа у Латви" 1933, №6(23), с. 354.
4 В.С., ЛатвШсю утвэрсытэт i беларускае студэнства, «Беларуская Крынща» 1935, №5 ад 28 студзеня, с. 4.
гэтай аргашзацы1 з'яуляецца з'явай цалкам зразумелай, кал1 узяць пад увагу тое, што П. Журкоусю пaxодзiy з Латгали i выxоyвayся у каталщ-к1м асяроддз1, каштоунасцям якога надавау 1стотнае значэнне.
Асобна варта разгледзщь дзейнасць П. Журкоускага на шве беларускага школьнщтва у Латвй. У 1927-1929 гг. ëн
__V/ "Р " V/
прaслyxay 2-гадовыя Беларуск1я настау-н1цк1я курсы у Pызе, заканчэнне якix дазволша яму атрымаць права навучання у беларус^ школax. У той час у латвш-скай стал1цы працавал1 тры пачатковыя школы i адна пмназ1я. У 1929 г. П. Журкоусю уладкавауся настаушкам у дзве з ix: у Pыжскyю беларускую дадатковую прыватную школу i Pыжскyю беларускую прыватную вячэрнюю пмназ1ю Та-варыства белaрyскix настаушкау Латвй (вул. Вял1кая Маскоуская, 173). У першы год 1снавання пмнази П. Журкоусю юра-вау Педагапчнай радай. Ад 1мя рыжскага беларускага настаунщтва ëн удзельшчау у працы Рады Беларускага школьнага аддзела Мшютэрства асветы Латвй, а таксама беларус^ нaстayнiцкix кaнферэнцыяx1.
Актыунасць i юраушчыя здольнасц1 П. Журкоускага не засталюя незауважаным1 калегам1. 5 чэрвеня 1930 г. Paдa Беларускага аддзела Мшютэрства асветы даручыла яму часовае выкананне абавязкау 1нспектара белaрyскix школ2. У выбaрax на гэту пасаду, як1я адбыл1ся 30 л1пеня 1930 г. у Pызе, П. Журкоуск1 перамог вядомага у той час педагога i нацыянальнага актыв1ста М1калая Дзям1дава3. У гэты час у Латвй нал1чвалася 27 белaрyскix пaчaтков^Ix школ, у тым л1ку 19 - на Дзвшшчыне, 4 - на Люцыншчыне i 4 - у Pызе4. Да абавязкау 1нспектара належыу нагляд за навучальным працэсам у школax i ix матэрыяльным станам. Ёсць усе падставы, каб меркаваць, што П. Журкоусю належ-ным чынам выконвау сваю працу. 23 верасня 1930 г. у Pызе адбылася беларуская настаун1цкая канферэнцыя, падчас якой П. Журкоусю
Пятро Журкоусю. Фота са справы студэнта ЛатвШскага утверстэта
1 LVVA, 3175 f., 1 ap., 1 l., 1 lp.
2 LVVA, 2125 f., 5 ap., 5 l., lp. 20.
3 LVVA, 2125 f., 5 ap., 5 l., lp. 21.
4 Уласнае апрацаванне на падставе: LVVA, 2125 f., 5 ap., 259 l.
заявiу, што настаунш павiнны больш дбаць пра свой аутарытэт у вачах вучняу. Акрамя таго, ён звярнуу увагу на стан беларускай мовы у школах, адзначаючы, што там паусюдна пануе расейшчына, а настаунш нярэдка як памiж сабой, так i з вучнямi размауляюць па-руску:
У нацыянальным адношаньт мы як быцам кагосьщ ба1мся. Тыя вучт, яшя канчаюць школы таксама ня маюць выразнага беларускага твару. Нашы пачатковыя школы не маюць выразнага нацыянальнага твару (...) Кал1 у нас ня будзе нацыянальнага выхаваньня, дык на што нам таше школы?1
Новы юпектар рупiуся аб тым, каб на належным узроунi знаходзь лася пазашкольная асвета. На старонках газеты "Наша Доля" П. Жур-коуск ускладау адказнасць за недахопы у гэтай галше на настаунiкау, якiя ухшялюя ад пазашкольнай працы, а таксама на беларусюя культурна-асветныя арганiзацыi, яюя не уцягвалi насельцнiтва у арбггу
• • ^ ^ '7 X 1—Г *\Т/* с; ' о с; 1 * *
сваёй дзейнасцi2. 1нспектар П. Журкоускi увайшоу у склад камiсii па падрыхтоуцы альманаха "Дзесяць год Беларускае Школы у Латви", рашэнне аб выданш якога было прынята 16 лшеня 1931 г. падчас паседжання Рады Беларускага школьнага аддзела3.
У чэрвеш 1931 г. П. Журкоускi узяу удзел у настаунiцкай экскурсii групы беларускiх дзеячау Латвii, якiя наведалi Коуна. Латвiйскiя беларусы сустрэлiся з мясцовым беларускiм актывам (Клаудыем Дуж-Душэускiм, Васiлём Барысовiчам, Сымонам Якавюком, Аляксандрам Плескачэусюм). Мэтай сустрэчы была спроба паспрыяць паяднанню памiж прыхiльнiкамi С. Якавюка i К. Дуж-Душэускага4. (Сутнасць канфлiкту заключалася у тым, што нешматлш беларускi актыу Лггвы быу падзелены паводле палiтычнай арыентацыи. Можна было зауважыць падзел на дзьве плыш, якiя выводзiлiся з асяроддзя палпыкау БНР: прасавецкую i пралiтоускую. На чале першай знаходзiуся С. Якавюк, а да другой належыу К. Дуж-Душэускi. Першая група утрымлiвалася савецкiмi бокам i знаходзшася у шчыльных кантактах з савецкiмi
о о 5 \
дыпламатамi, а другая атрымлтала дапамогу лiтоускага урада5.)
Пятро Журкоускi спрабавау таксама праводзщь палiтычную дзей-насць сярод латвшсюх беларусау. У 1931 г. ён зрабiу спробу трапiць у Саэйму Латвii, далучыушыся да выбарчага спiса "Хрысщянсюя сяляне i каталш" (№ 9) ад Латгальскай партыи хрысцiянскiх сялян i каталiкоу на чале з етскапам Язэпам Ранцансам. У складзе гэтай партыи ён
1 ГУУА, f. 2125, арг. 5, 1. 92, 1р. 13.
2 Журкоусю П., Незакранутае пытаньне, «Наша Доля» 1930. № 1 ад 26 студзеня, с. 1.
3 Дзесяць год Беларускае Школы у Латвп 1921 - 1931, Рыга 1932, с. 3-4.
4 Езав1тау К., Ц тжанэр-архтэктар К. Душэусю хоча зрыву працы беларускае меншасьц у Л1тве?, "Беларуская Школа у Латви" 1933, №2(9), с. 285-286.
5 Гл. падрабязней: Т. В1^2С2ак, Biaíomsim w Republice Litewskiej 1918-1940, Bialystok 2017.
стварыу i yзначалiy беларускую секцыю. Органам секцын была газета "Беларускае Слова", першы нумар якой выйшау 10 жшуня 1931 г. Галоуным рэдактарам перыёдыка быу П. Журкоусю. Секцыя аб'ядноу-вала беларусау, якiя мелi антыкамунiстычныя i кансерватыуныя погля-ды. Яна ставiла мэту пераканаць беларускае латгальскае сялянства у тым, каб яно падтрымала на выбарах латгальсюх хадэкау, а не аддавала сваiх галасоу левым партыям1. Кфаушк беларускай секцыi акцэнтавау увагу на патрэбе перакiдання беларусамi мосту супрацоунщтва з латгальскiмi суседзямi. Свой удзел у саюзе з латгальскiмi хадэкамi ён тлумачыу перадусiм сацыяльнымi матывамi2. Прычыны гаротнага стану беларускай латгальскай вёск П. Журкоyскi бачыу у неашчаднай палiтыцы левых партый (найперш сацыял-дэмакратау). Адначасова ён заклiкаy не галасаваць за прадстаушкоу рускай i польскай меншасцг. Выдауцы "Беларускага Слова" адзначалi:
Беларусы! Не паддамося угаворам 1 х1трыкам тых, яшя зараз з мягк1м1 1 салодк1м1 словам1 выдаюцца за дабражадальткау 1 нашэптываюць у вушы ня х1траму народу рожную ману 1 абяцанш, а пасьля - на здабыцьщ таго, што 1м трэба, пакажуць свой запраудны твар. Ганще ус1х, хто робщь замах1 на родную мову 1 школы вашы: моцна стойце на сва1м нацыянальным грунце 1 баранще тое, чым жыу народ 1 што дае яму права на духовае штнаваньне. Ус памятайце, што вы беларусы, што назова гэтая мусщь быць сьвятая кожнаму з нас, якой зрачыся - ёсьць зрабщь праступак перад сва1м сумленьнем 1 будучыней дзяцей4. Беларускiя матывы з'яулялюя, аднак, толькi на старонках цытава-най газеты. Тым часам праграма сшса № 9 не yгрымлiвала беларускiх пастулатау. У ёй дамiнавалi лозунгi сацыяльнага (паляпшэнне дабра-быту i асветы сялян) i рэлтйна-маральнага характару (рэлiгiйнае выха-ванне i абарона ад бязбожнiцтва)5. Крытыкавалася паттыка сацыял-дэмакратау i прагрэсiстаy, яюм закiдвалiся "антыкаталщкасць" i "бяз-божнщтва"6. Большасць агiтацыйнага матэрыялу на старонках "Беларускага Слова" друкавалася на рускай мове, а яго адрасатамi быт "ся -ляне-кататю"7.
Адносшы да групы П. Журкоускага з боку шшых беларускiх дзея-чау не былi прыхшьнымг Прадстаyнiкi Беларускай дэмакратычнай партыi Латвii (БДПЛ) называлi акцыю П. Журкоускага "мыльнай бур-
1 Журкоусю П., Разнагалосьсе 7 разыходжаньне, "Беларускае Слова» 1931, № 1, с. 1.
2 Мы пачынаем, «Беларускае Слова» 1931, № 1, с. 1.
3 Чаму мы ¡дзём з Латгальскай Хрысьщянска-Сялянскай партыяй, "Беларускае Слова» 1931, № 1, с. 2.
4 Беларусы!, «Беларускае Слова» 1931, № 1, с. 1.
5 Католики! Голосуйте за № 9, «Беларускае Слова» 1931, № 1, с. 3-4.
6 Пастор А., Как прогрессисты обманывают народ, "Беларускае Слова» 1931, № 2, с. 1-2.
7 Журковский П., Все Крестьяне-Католики, «Беларускае Слова» 1931, № 2, с. 1.
балкай", створанай на патрэбы перадвыбарчай аптацыи. Сяргей Сахарау лiчыу, што беларусы павiнны гуртавацца вакол уласных аргашзацый, а не выступаць "пад чужымi сцягамi". Вось якiм чынам аутар газеты "Думка Беларуса" характарызавау беларускую секцыю П. Журкоу-скага:
Мы, беларусы, павшны быльбы радавацца, што пашыраецца бела-рускае друкаванае слова 1 таму трэба была-бы в1таць пачынальткау гэтае справы. Але гэтага нельга сказаць у вадношаньт да газэты "Беларускае Слова", не гледжючы на тое, што яе выдае 1 рэдагуе шспэктар беларуск1х пачатковых школау. Па перш, сам ён сябра не беларускай партып, а латгальскай, а па другое ён прымушан будзе тсаць у сваей газэце тое, што патрэбна гэтае партып, а не беларускай нацыянальнай справе. Трэба таксама прыняць пад увагу, што газэта гэта, як ввдаць, зьяуляецца прэдвыборчым "мыльным пузыром", бо яна
и ' • • и и • и и и
узьн1кла тольк1 некальк1 тыдняу да выборау 1 у дзень выборау пэуна зьткне. Дык зачым-жа Вам, гр. Журкоусш, марнаваць свае маладыя сшы на той справе, якая ня можа даць належнай карысьщ беларускай нацыянальнай меншасьщ? Надта павял1чыны Вашы лятуценьня, што быццам пад партыйны сьцяг латгальсшх крыспгау1 пойдзе беларускае сялянства. Добра 1 Вы павшны адчуваць, як шспэктар беларусшх школ, што беларусам патрэбен ня гэты сьцяг, а родны сьцяг беларускай культуры, эканам1чная разьвщьця бел. нац. меншасьщ. Мы л1чам, што уваходжаньнем беларусау "на адз1нчке" у чужыя партып, якраз 1 "сеяцца той нацыянальны раскол сярод беларусау", а яшм вы кажаце у сва1м арыткуле "рожнагалосьсе щ разыходжаньне". У нас, латвшск1х беларусау, да таго часу будзе 1 рожнагалосьсе 1 разыходжаньне, пакуль мы усе ня прыйдзем да аднэй простай думкг стаць ус1м на аб'еднаны дэмакратычна-нацыянальны шлях. Тады мы тольк знойдзем шлях да агульнага супрацоунщтва, тады мы заслужым пашану з боку латысшх 1 латгальск1х партыяу 1 тады мы сумеем установщь кантакт у працы з 1м1 на карысьць нашага грамадзянства. Гэту думку Вы, гр. Журкоусш, займаючы адказную пасаду шспэктара беларуск1х школ, павшны пер-шым усвощь 1, адк1нуушы служэньне чужой партып, пак1раваць нашу культурна-нацыянальную справу у Латвп па гэтаму запрауднаму шляху2. Тым часам П. Журкоускага падтрымалi некаторыя настаунш. Сярод iх знаходзiуся Парфiры Жэрдз^ прадстаунiк таварыства "Прасвета" у Радзе Беларускага школьнага аддзела3. Беларускую секцыю латгаль-скiх клерыкалау належыць лiчыць адзiным палiтычным прадстаунщт-вам латвшсюх беларусау правага ухшу. Беручы пад увагу дамшацыю сярод беларускiх дзеячау левых i скрайне левых поглядау дадзеную
1 Маецца на увазе Латгальская партыя хрысщянсюх сялян { кататкоу.
2 Дземенсю, Думю беларуса аб новай беларускай часота, «Думка Беларуса» 1931, пг 4, с. 3-4. Цытавана у арфаграфи арыгшала.
3 ЬУУА, 2125 f., 5 ар., 24 1., 11р.
з'яву можна разглядаць як новую якасць у мясцовым беларусюм руху. Крок П. Журкоускага з'яуляуся невыпадковым, паколью гэты дзеяч быу шчыльна звязаны з латгальскiм каталiцкiм рухам i не падзяляу захаплення "лявiзной", якую праяуляла большасць беларускiх лщарау. Аднак выбары, якiя адбылiся у кастрычшку 1931 г, не прынеслi яму чаканых вышкау. Паразай скончылася спроба П. Журкоускага дасяг-нуць беларускай выбарчай карысцi пры дапамозе латгальсюх хадэкау. Трэба адзначыць, што iм удалося атрымаць найбольшую колькасць галасоу у Латгали (67 413), i гэта дало восем месцау у Саэйме1. Але юраушк беларускай секцьи не трапiу у iх лж, паколькi знаходзiуся у спiсе кандыдатау на дзявятым месцы. 1снаванне беларускай секцыи аказалася, аднак, з'явай часовай. Амаль адразу пасля выбарау гэтая група зшкла з палiтычнага далягляду.
У трауш 1934 г. у Латви адбыуся дзяржауны пераварот, у вышку якога у краше быу усталяваны аутарытарны рэжым правага ухшу Карлiса Улманiса. У гэты час памянялася палпыка дзяржавы у дачы-неннi да нацменау, у тым лiку беларусау. Дзяржава узяла курс на лжвь дацыю нацыянальна-культурнай аутаноми не-латышоу. Беларускiя настаунiкi i грамадсюя актывiсты, якiя належылi да прыхшьшкау левых партый, былi адхiлены ад працы. Гэта не тычылася П. Журкоу-скага, яю не належыу да левых сш i займау прадзяржауную пазiцыю. У сувязi з гэтым пасля лкв^дацыи Беларускага школьнага аддзела i пасады iнспектара беларускiх школ П. Журкоускаму удалося захаваць працу у беларусюм школьнщтве. Замест лiквiдаванага Беларускага школьнага аддзела у падпарадкаваннi Мiнiстэрства асветы была створана пасада реферэнта па справах беларускай асветы, на якую прызначат П. Журкоускага. У 1936 г. у сувязi са змяншэннем колькасщ беларускiх школ гэта пасада была скасавана. Пасля гэтага П. Журкоу-сю атрымау працу у Аддзеле iнфармацыi i прапаганды МУС. У гэты час ён належыу да адзшай дзеючай у Латви аргашзацыи беларускай меншасцi - Таварыства беларускiх настаунiкау Латвii. Кiраунiцтва гэтай аргашзацыи запрашала яго чытаць лекцыи па беларускай мове i лггаратуры для сяброу арганiзацыi2.
У другой палове 1930-х гг. П. Журкоусю цалкам адышоу ад беларускай дзейнасщ. Можна меркаваць, што на гэты крок мела уплыу як агульная палiтычная сiтуацыя у краiне i звязаны з ёй стан мясцовага
1 Latvijas Republikas Saeimas velesanas 1931 gada, tekst un redakcija M. Skujenieka, Riga 1933, s. 18-19.
2 Екабсонс Э., Белорусы в Латвии в 1918-1940 годах, [у:] Беларуская дыяспара як пасярэдмцау дыялогу цывшзацъш. Матэрыялы IIIМ1жнароднага кангрэса беларуастау, Мшск 2001, с. 59, 66-67.
беларускага руху (быу вельмi абмежаваны), так i залiшняя "лявiзна" яго дзеячау (прадстаушку кансерватыуных поглядау было з ïmî не па дарозе). Як асоба, якая добра валодала усходне-славянскiмi мовамi (беларускаи, рускаи) ен з яуляуся каштоуным дзяржработнiкам сярод нелатышоу. У 1935-1940 гг. П. Журкоусю юравау дзяржаунаИ пмназь яИ у Абрэнэ, дзе кампактна пражывала рускае насельнщтва. У перыяд савецкаИ акупацьи Латвii (1940-1941 гг.) ен працавау настаунiкам рускаИ мовы у пмназн у Рызе1. 14 чэрвеня 1941 г. П. Журкоусю разам з сям'еИ быу затрыманы савецкiмi карнымi органамi. 1м пагражала дэпартацыя у Сiбiр, якоИ у рэшце рэшт удалося пазбегнуць. Паводле пазнеИшых сведчанняу Журкоускага гэта адбылося дзякуючы iнфармацыi аб тым, што ранеИ ен быу звязаны з польскiмi камунiстамi. (Гэты факт вынiкае са слоу самога П. Журкоускага перад савецюм1 органамi i пакуль не удалося адшукаць якога-небудзь iншага таму пацвярджэння). З прыходам нямецкiх воиск ен зноу быу арыштаваны на чатыры месяцы па сфабрыкаваным абвшавачванш2. Пасля вызвалення П. Журкоускi працавау настаушкам дакладных навук у гiмназiях у мясцовасцях Вiляка i Яунаглона. Пасля II сусветнаИ ваИны падзялiу лес эмiгранта. Спачатку апынууся у Германii, дзе знаходзiуся у лагерах для перамешчаных асоб (дыпiсау). У гэты час П. Журкоусю заангажавауся у асветную працу сярод латышсюх дыпiсау. У Мюнхене iм была створана 1-я латышская гiмназiя. На працягу пяцi год ен з'яуляуся яе дырэктарам. У 1950 г. П. Журкоусю эм^авау у ЗША, дзе пасялiуся у штаце Нью-Джэрс1 За акiянам ен (у гэты час вядомы як
у
Peteris Zurkovskis-Arns) навучауся у Lafayette College, а таксама у University of Princeton (пры падтрымцы Science Foundation). ПазнеИ працавау у Blair Academy, дзе юравау хiмiчным аддзелам. Увесь гэты час ен удзельшчау у жыцщ латышскаИ дыяспары у ЗША. Пятро Журкоускi памер 3 лютапада 1983 г. i быу пахаваны у штаце Нью-Джэрсi3.
Падсумоуваючы, неабходна адзначыць, што лес П. Журкоускага з'яуляецца прыкладам жыццевага шляху чалавека, яю адначасова запiсауся на старонках псторыи як беларускага, так i латышскага народау. Жыцце гэтага чалавека з'яуляецца прыкладам лесу асобы, якая паходзша з этнакультурнага памежжа, дзякуючы чаму магла мець у розны час некалью нацыянальных щэнтычнасцеИ. У сувязi з гэтым ен, бясспрэчна, заслугоувае удзячнаИ памяцi як латышоу, так i беларусау. Нягледзячы на тое, што ен адыграу iстотную ролю у
1 LVVA, 7427 f., 1 ap., 12111 l., 22 lp.
2 LVVA, 7427 f., 1 ap., 12111 l., 19 lp.
3 "Laiks" 1988, 28.12.
гюторьи латвшсюх беларусау у мiжваенны перыяд, яго iмя i дзейнасць працяглы час былi невядомымi беларусам.
Крын1цы i б1бл1яграф1я:
Адрэдакцыи, "Пагоня" 1930, №1, с. 2.
Беларуси вучыцель, IV выпуск Дзьвiнскай дзяржаунай беларускай гiмназii, "Голас Беларуса"
1926, №10 ад 1 лшеня, с. 2. Беларусы! "Беларускае Слова" 1931, № 1, с. 1.
В.С., ЛатвШсюутвэрсытэт i беларускае студэнства, "Беларуская Крынща" 1935, №5 ад 28 студзеня, с. 4.
Пстарычны нарыс пящгодзьдзя Дзьвтскай Дзяржаунай Беларускай Пмнази за 1922 - 1927 г.г.,
укл.: С. Сахарау, Дзьвшск 1927. Дземенсю, Думю беларуса аб новай беларускай часота, "Думка Беларуса" 1931, nr 4, с. 3-4. Дзесяць год Беларускае Школы у Латви 1921-1931, Рыга 1932.
Езавгау К., Ц тжанэр-архтэктар К. Душэусю хоча зрыву працы беларускае меншасьц у
Лтве?, "Беларуская Школа у Латви" 1933, №2(9), с. 285-286. Журковский П., Все Крестьяне-Католики, "Беларускае Слова" 1931, № 2, с. 1. Журкоусю П., Нашы заданьм, "Пагоня" 1930, №1, с. 4.
Журкоусю П., Незакранутае пытаньне, "Наша Доля" 1930. № 1 ад 26 студзеня. С. 1. Журкоусю П., Разнагалосьсе iразыходжаньне "Беларускае Слова" 1931, № 1, с. 1. Журкоусю П., Школа i яе недахопы, „Пагоня" 1939, №1, с. 5-8. Католики! Голосуйте за № 9, "Беларускае Слова" 1931, № 1, с. 3-4. Мы пачынаем, "Беларускае Слова" 1931, № 1, с. 1.
Нацыянальны архiу Рэспублш Беларусь (НАРБ), ф. 458, Канстанцт Барысавiч Езавтау. Пастор А., Как прогрессисты обманывают народ, "Беларускае Слова" 1931, № 2, с. 1-2. У Латви, "Родны Край", 1933, с. 5.
Хротка беларускага жыцьця у ЛатвИ, "Беларуская Школа у Латви" 1933, №6(23), с. 354. Хротка, "Пагоня" 1930, №1, с. 12.
Чаму мы iдзём з Латгальскай Хрысьщянска-Сялянскай партыяй, "Беларускае Слова" 1931, № 1, с. 2.
Latvijas Republikas Saeimas vëlësanas 1931 gada, tekst un redakcija M. Skujenieka, Riga 1933. Latvijas Valsts vestures arhïvs (LVVA), f. 2067 Daugavpils Valsts baltkrievu gimnazija, 1921-1936. LVVA, f. 2125 Izglîtîbas Ministrija. Mazakumtautîbu izglîtîbas parvaldes. Baltkrievu izglîtîbas
parvalde, 1919-1940. LVVA, f. 3175 Latvijas baltkrievu skolotaju biedrîbas privata gimnazija. LVVA, f. 7427 Latvijas Universitates student.
Lietuvos centrinis valstybés archyvas (LCVA), f. 175 Stepono Batoro universitetas Vilniuje.
Екабсонс Э., Белорусы в Латвии в 1918—1940 годах, [у:] Беларуская дыяспара як пасярэдмца у дыялогу цывмзацый. Матэрыялы IIIМ1жнароднага кангрэса беларуастау, Мшск 2001, с. 47-71.
Blaszczak T. Biaiorusini w Republice Litewskiej 1918-1940, Bialystok 2017. "Laiks" 1988, 28.12.
