Абдуллаева Н. Ж.
Педагогика ва психология кафедраси профессори Андижон Давлат Педагогика институти
ПЕДАГОГИК МАСЪУЛИЯТ ОРЦАЛИ ТАЛАБАЛАРДА КАСБИЙ
ЖОЗИБАДОРЛИК СИФАТЛАРИНИ ТАРКИБ ТОПТИРИШ
Аннотатция: Ушбу мацолада булажак педагогларни педагогик масъулият орцали касбий жозибадорлик сифатларини таркиб топтириш, ривожлантириш ва касбий масъулиятларини ошириш юзасидан маълумот ва курсатмалар берилган.
Таянч сузлар: Масъулият, бурч, касбий сифатлар, касбий этика, масъулиятли мутахассис, педагог кадрлар, касбий жозибадор, педагогик цобилиятлар.
Абдуллаева Н. Ж.
Профессор
кафедра педагогики и психологии Андижанский государственный педагогический институт
ФОРМИРОВАНИЕ КАЧЕСТВ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ПРИВЛЕКАТЕЛЬНОСТИ У СТУДЕНТОВ ЧЕРЕЗ ПЕДАГОГИЧЕСКУЮ ОТВЕТСТВЕННОСТЬ
Аннотация: В данной статье даются сведения и указания по формированию, развитию и профессиональной ответственности будущих педагогов через педагогическую ответственность.
Ключевые слова: Ответственность, долг, профессиональные качества, профессиональная этика, ответственное поведение, педагогический коллектив, профессиональная привлекательность, педагогическое мастерство.
Abdullaeva N.D.
Professor
of the Department of Pedagogy and Psychology Andijan State Pedagogical Institute
FORMATION OF QUALITIES OF PROFESSIONAL ATTRACTIVENESS IN STUDENTS THROUGH PEDAGOGICAL
RESPONSIBILITY
Annotation: In this article, information and instructions are provided on the formation, development and professional responsibilities of future pedagogues through pedagogical responsibility.
Key words: Responsibility, duty, professional qualities, professional ethics, responsible behavior, pedagogical staff, professional attractiveness, pedagogical skills.
Узбекистан Республикаси Президентининг «Ёшларни маънавий-ахлокий ва жисмоний баркамол этиб тарбиялаш, уларга таълим-тарбия бериш тизимини сифат жихатидан янги боскичга кутариш чора-тадбирлари тугрисида»ги ^арори хамда таълим тизимини тубдан ислох килишга оид катор хужжатларида укитувчиларнинг жамиятдаги нуфузини юксалтиришга оид катор вазифалар белгиланди. Замонавий укитувчига берилаётган эътибор хамда имтиёзлар, яратилаётган шарт-шароитлар шуни талаб киладики, укитувчилар уз касбий билимлари ва уз ишига масъулият даражасини доим ошириб бориши керак[45].
Таълим тизимида амалга оширилаётган ислохотларнинг самараси унда фаолият юритаётган укитувчи кадрларнинг билим ва компетенцияларига боглик. Бу эса булажак укитувчиларнинг юксак махоратли ва касбий билими юкори булишини таъминлайди. Чунончи, ёшлар таълим-тарбияси олдида жавобгарликни хис этадиган даражада булиш долзарб вазифа булиб келган. Зеро таълим беришнинг замонавий инновацион технологияларни укув жараёнига татбик этиш асосида тарихий кадриятлар ва миллий гурурни ёшлар онгига янада мукаммалрок сингдириш укитувчининг асосий вазифаларидан биридир.
Таъкидлаш жоизки, барча сохаларда булгани каби, укитувчиларнинг педагогик махорати хам йиллар давомида ривожланиб ва такомиллашиб боради. Маълумки, педагогнинг касбий махорати, амалий тажрибасининг ривожланиши талабалик йилларида шаклланиб боради. Бу махорат сирларининг назарий жихати илдизлари талабага уз вактида ургатилмас экан, уни олий таълим муассасасидан кейинги иш фаолиятида узини намоён килиши кийин булади.
Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 5 сентябрдаги "Халк таълимини бошкариш тизимини такомиллаштириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида" [5] ПФ-5538-сон Фармонида укитувчилик касбининг жозибадорлигини ошириш, умумий урта таълим муассасалари педагог ходимларининг тизимли равишда уз устида ишлаши, педагогик касбий махоратини ошириб боришига кумаклашиш ишлари директор жамгармаси маблаглари хисобидан молиялаштирилиши хакидаги фикрлар илгари сурилган.
Шунингдек, "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги Фармонида олий таълимда долзарб муаммоларнинг тизимли ва изчил хал этишнинг мухим вазифаларини аниклаш, инсонийлик фазилатлари устувор булган,
эркин мушохада юритa олaдигaн махоратли мyтaхaссислaрни тaйёрлaшнинг cифaтини юкори даражага кутариш, олий тaълимдa янги ислохатларни амалга ошириш, фаннинг замонавий ютyкдaригa таянган холда ижтимоий, сиёсий, иктисодий cоxaдaрдaривожлaнтириш мaкcaдидa олий тaълимнинг инвеетициявий жозибадорлигини ошириш, хорижий тaълим Ba илм-фaн тeхнологиялaрини жадб этиш мacaдaдaри илгари еурилгон.
Мозкур вaзифaдaр мохиятидон келиб чикиб, олий тоълим мyaccacaдaридa педогог кодрлор тaйёрлaшдa ижобий узгаришлор Ba нотижолорго эришиш учун caмaрaди фоолият олиб бориш Ba белгилонгон вaзифaлaргa виждотан ёндошишни токозо этмокдо.
Буложок укитувчи етук во боркомол 6улиши, зомон тaдaблaригa мое, фон во техниконинг энг янги ютуклорини узлоштирган, миллий во моътавий кодриятлоримизни кaдрлaйдигaн во ундон тоълим тизимидо мо^адли фойдaдaнa олодигон Укитувчидон эндиликдо тaлaблaргa мое ровишдо янгичо методико во янгичо ёндошув толоб кдлитади. Mam шу юкоридо еотаб утилган борчо жихотлор умумлошган холдо укитувчи коеби жозибадорлиги во тоъеирчонлигини ошироди. Педогог мукоммад билим эгаеи булео, ^богта, тоълим жозибадор булоди. Педогогик жороённинг жозибодорлиги уз новботидо унинг иштирокчилори фоолиятини тизимли, моксодли хомдо caмaрaли кечишини тaъминлaшгa хизмот килоди[167].
Укитувчи мохир булиши учун уз оклий еолохиятидон юкори еовиядо фойдвлониши, тоълим жороёнининг еомородорлигини оширишдо узидоги бор билимни тамоён килиши во уз уетидо ишлой олиши лозим. Бу турличо йуллор оркдли ш^га оширилоди. Шу билон бирга, буложок укитувчи мохоротини тамоён килиб берувчи, энг оеоеий жихот - муомоло модониятига эгадик педогогнинг коебий жозибодорлигини ошиши во шохеий еифотлорини токомиллошиб боришдо котта охомият коеб этоди[4].
Педогогнинг коебий еомородорлиги во мохорот эгаеи булиши учун зорур куйидоги мухим жихотлор мовжуд[172]
касбий билимнинг юкрри булиши;
масъулиятлилик
собитк,адамлик
мутахассислик буйича пухта тайёргарлик;
т
\
педагогик маданият;
ташхислаш ва олдиндан кура билиш;
\
/
педагоглик касби ва болани севиши;
педагогик ижодкорлик ва креативлик;
ва
Педагогнинг касбий самарадорлиги ва майорат эгаси булишида мухим жихатлар.
Маълумки, педагогика олий таълим муассасалари булажак укитувчиларни касбий фаолиятга тайёрлайди. Бугунги кун мутахассисида мавжуд булиши талаб этиладиган касбий сифатларнинг мухим тупламини талаба педагогик жараёнда эгаллаши лозим. Касбий тайёргарлик мобайнида барча зарур хусусиятлар таълим тизимидаги камчиликларни бартараф этишга хизмат килади. Улар янги тажриба хамда замонавий билимларга асосланиб, узидаги бор имконият ва махоратини сафарбар этади. Бунинг натижасида максадга эришиш жараёни жонланади ва талабанинг касбий самарадорлик фаолияти ривожланади. Шу тарика касбий мукаммалашиб бориб, зиммасидаги мажбуриятни бажариш булган масъулиятини туя билади.
Шу билан бирга булажак педагог аклий етукликка эришиши, ахлокий меъёрларга куйилган талабларга фаолиятини мослаши ва ижод кирраларини эгаллаши шартдир. Давр ижодкор укитувчига мухтож. У таълим жараёнига янгича ёндашади, замонавий технологияларни жараёнда фаол куллай олади. Буларнинг хаммаси булажак укитувчининг келажакка булган ишончни кучайтириб, эртанги кун истикболига эришиш максади сари илдамлашларида кучли мотивация бера олади[131].
Булажак укитувчининг юкори даражада масъулиятни хис килиши унинг касбига булган эътибори, жавобгарлиги, онгли муносабатини ижобий тарбиялайди. Бу оркали талабалар касбий етуклик сари йуналтириб борилади. Булажак укитувчи ижодкорлик, кобилиятлилик, илгор тажрибаларга таяниш,
новаторлик, ташки киёфа ва кийиниш маданияти каби хусусиятларни эгаллаш учун харакат килади ва натижада педагогик махорати такомиллашиб боради.
Демак, касбий жозибадорлик булажак укитувчилар учун мухим хусусиятлардан бири булиб, унинг таълим жараёнига ижодий ёндашиши, янги методларни максадли куллай олишида намоён булади. Булажак укитувчи масъулият билан педагогик жараёнга киришса, масъулият билан мутахассислик сирларини эгалласа, касбий жозибадорлиги ортади[128]. Бу уз навбатида таълимни жозибадор булишида катта ахамият касб этади. "Жозибадор" сузини бежиз кулламадик, диккатни купрок тортиш ва кизикарли объектни ифода этадиган тушунча сифатида мутахассиснинг жозибадор булиши ва таълимни жозибадор ташкил этиши, бу таълим олувчини тез узига карата олиши, маълумотларни етказиб беришида таъсирчанлигини ошириш учун кулай булади. Бизнингча, касбий жозибадорлик педагог учун зарур булган сифатлардан саналиб, унинг самарадорлигига эришиш педагогик кобилиятлар устида тизимли ва узлуксиз ишлашга боглик
Ушбу кобилиятлар куйидагича гурухларга ажратилади:
- коммуникативлик - шахслараро муносабатларда хайрихохлик, муомала маданиятига эгалик, бошка одамлар билан буладиган муносабатларда мулокотнинг максимал имкониятларидан фойдалана оладиган ва шу билан бирга укитувчилик фаолиятида кечадиган барча жараёнларда узаро алока урнатиш учун намоён буладиган кобилият;
- перцептив кобилият - идрок этиш, объектни англаш ва хотирада мавжуд булган образлар билан таккослаш, киёслаш;
- дидактик кобилият - таълим жараёнини максадга мувофик амалга
ошириш;
- эмпатик кобилият - узгалар рухий холатларини тушуниш ва уларга хамдардлик килишдир, узгалар холатини хис килиш;
- конструктив кобилият - укитувчининг уз фаолиятини тугри лойихалай олиши;
- ташкилотчилик кобилияти - укувчилар жамоасида якдилликни таъминлаш, етакчи булиш;
- педагогнинг касбий фаолиятга юкори савияда тайёрлиги;
- методларни уринли куллаш лаёкати;
- педагоги жараённи максадли бошкариш;
- доимо уз устида ишаш куникмасига эгалик; - фикрларни мустакил баён килиш.
Бундай педагогик кобилиятлар талабада тугма холатда ёки шунчаки пайдо булмайди, балки улар тизимли мехнат килиш, тинимсиз изланишлар, узини узи ривожлантириб бориши натижасида эришилади. ^обилиятни шакллантириш педагогик жараёнда олиб бориладиган маъруза, семинар ва лаборатория машгулотларида амалга оширилиши лозим. Булажак укитувчиларни касбий тайёрлашда уларга таълим бераётган укитувчилар хам
ceркиррa кобилият эгacи 6улиши Ba пeдaгогик мacъyлияти юкори 6улиши кaттa ax,aM^T кacб этaди.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР
1. Узбекистан Pecпyбликacи Олий тaълим тизмини ислох килиш бyйичa меъёрий хyжжaтлaри. 1- кисм. Тошкент, 1998 йил.
2. Кукон Дaвлaт пeдaгогикa инcтитyтидa пeдaгогик aмaдиётни утк&зиш xaH^a йyрикномa. КУкон, 2003 йил.
3. Ашуров P.A., Зyфaровa M.Э. Ba бошк. Пeдaгогик aмaдиёт бyйичa тaдaбaдaргa мeтодик-aмaдий ёрдaм. ФaрFонa нaшриёти, 1993 йил.
4. Шобeковa M., Тyрaкyловa Ф., Иcоxоновa M.. Пeдaгогик aмaдиёт дaвридa пcиxологиядaн бeрилaдигaн топширикдaр. КУкон, 2004 йил.
5. X,aйдaров M., X,acaнбоeвa О. Пeдaгогик aмaдиётни тaшкил этиш мeтодикacи. Тошкент, 2003 йил.
6. Ашуров Р., Иcмоиловa Д., Тyрaкyловa Ф., Юcyповa M., Уcмоновa M. Пeдaгогик aмaдиёт (укув-услубий кУллaнмa). -Т.: Фaн Ba тexнология, 2005йил.