CC BY
13И.Ц. ЕЛЕУС130ВА,
КР Зац шыгару институты азаматтыц, азаматтыц 1с жург1зу, кэсткерлт, отбасы цуцыгы саласындагы Н'КА-ны 1ргел1 зерттеу, талдау жэне эз1рлеу бвл1мШц ага гылыми цызметкерг
ПАЙДАЛЫ МОДЕЛЬДЩ еНЕРКЭСШТЖ МЕНШ1К ОБЪЕКТ1ЛЕР1 ЖУЙЕСШДЕГ! ОРНЫ ЖвНЕ ТУС1Н1Г1
Казахстан экономикасы уш!н интеллектуалдык шыгармашылык кызмет натижелер!, соныц !шшде ас!ресе жаца техникальщ шеш!мдерд!ц мацызды-лыгы барган сайын кецейе тусуде. Энеркас!пт!ц жуйел! токырауы мен отандык еншдердщ басеке-ге кабшетс!зд!г! патенттш коргалуды кажет ететш жаца технологияларды, жаца техникалык жане керкемд!к-курылымдык шеш!мдерд! !здеуд! талап етед!. Аталмыш техникалык шеш!мдер интеллзк-туалдык меншштщ ерекше бел!м!нщ камтитын енеркасштш менш!к объектшер!нен куралады.
Энеркасштш менш!к объектшер! енд!р!с курал-дары мен тутыну заттары, технологиялык енд!р!стер, гылыми-техникалык жане баска да ен!мдер рет!нде айкындалады [1, 20 б.].
Кукык адебиеттер!нде енеркас!пт!к менш!к кукык угымына катысты б!ркатар п!к!рлер калыптаскан, олардыц !ш!нде оны ек! санатка бел!п карастыратындары да бар. Атап айтканда, енеркас!пт!к менш!кке кукык инновацияларды, улг!лер мен технологияларды куруды ынталанды-ратын кукыктан (енертабыс, интегралдык микро-кестелгр, енд!р!ст!к улгшер мен купия акпарат/ком-мерциялык купиялар) жане ерекше белг!лерд! (та-уар белгшер!, географиялык керетк!штерд!) коргау уш!н арналган кукыктардан куралады.
Энеркас!пт!к менш!к объект!лер!н азаматтыц кукык жуйес! курамында карастырмайтын ав-торларда бар [2, 7 б.]
Энеркас!пт!к меншш кукыгы накты тулгалар-дыц объективт!к нысандагы интеллектуалдык менш!кт!ц материалдык емес объект!лер!н мерз!мд! жане мерз!мс!з иелену, пайдалану жане бил!к ету кукыктарын белг!лейт!н кукык каты-настарын реттейт!н алеуметт!к-кукыктык институт жиынтыгы рет!нде карастырылатын п!к!рлер де орын алган [3, 22 б.]
Энеркасштш меншш казакстандык зацнамага халыкаралык таж!рибеден жакын арада енг!зшген. Кукыктык адебиеттерде енеркас!пт!к менш!к ре-т!нде енд!р!сте пайдаланылатын зацмен коргала-тын интеллектуалдык шыгармашылык кызмет натижелер!не жане азаматтык айналымда пайда-
ланылатын тауар белгшершз, кызмет белгшер!не, фирмалык атауларга, тауар шыгарылган жер атау-ына ерекше кукыктар угынылган п!к!рлер де бар [4, 2 б.]. Энеркасштш менш!кт! меншш кукыгынан ажырату кажет. Себеб!, б!р!нш!с! интеллектуалдык (рухани) кызмет натижелерше, ягни материалдык емес объект!лерге катысты кукыктарды камты-са, ек!нш!с! заттык кукыктарды камтиды.
Б!зд!ц пш!рш!зде, енеркасштш менш!к кукыгы рет!нде енертабыска, пайдалы модельге, енеркас1пт1к менш1к объектгпер1не катысты туын-дайтын кукык катынастарын реттейтш интеллек-туалдык менш1к кукыгыныц тармагын камту жен. Себеб1, аталган объектшер баска интеллектуал-дык менш1к объектшерше караганда тек енд1р1ске катысты пайда болады жане жаца техникалык шеш1мнщ белг1л1 б1р нысанынан куралады.
Б1збен пайдалы модель енеркас1пт1к менш1к объектшер! жуйеш курамында карастырылады. Оныц бул жуйеде карастырылуына ец алдыме-нен Энеркас1пт1к менш1кт1 коргау туралы Париж конвенциясы нег1з болад^1 [5, 2 бап].
Пайдалы модель езше тан сипаттары бойын-ша баска интеллектуалдык менш1к объект1лер1 жуйес1н1ц курамында карастырылмайды. Интел-лектуалдык менш1к объект!лер1н1ц ортак белггпер1 бойынша ез1нд1к жеке терт институтка белуге болады. Олар авторлык жане сабактас кукык, патентт1к кукык (енеркас1пт1к менш1к объект!-лер1), азаматтык айналым катысушыларын жане олармен дайындалатын ен1мд1 (жумысты, кыз-метт1) дараландыру куралдары, дастурл! емес интеллектуалды1к меншш объектшерш коргау ин-ституттары. Бул институттардыц басты айырма-шылыгы олардыц курамындагы коргалатын объектгперд1ц сипатымен, уакгпетт1 тулгага бер1-лет1н кукык мазмунымен, алгашкы кукыкты иелену ад1с1мен, коргалатын натижен! алу сипатымен айкындалады. Энеркас!пт!к менш!к объек-т!лер! авторлык жане сабактастык кукык объек-т!лер! келес! белг!лер бойынша айрыкшаланады:
а) авторлык кукык жане сабактастык кукык объект!лер!н!ц нег!зг! кундылыгы болып олардыц
Трибуна молодого ученого
П3П
б1регей болуын бшдаретш керкемдш нысаны мен тЫ табылса, ал енеркасштш меншж объекть лершщ кундылыгы болып техникалык шеш1м мазмуны табылады;
а) авторлык кукык объектшер1 болып макса-тына, мазмуны мен мацызына, сондай-ак бершу адЫ мен нысанына карамастан, шыгармашылык ецбектщ натижеш болып табылатын гылым, аде-биет жане енер туындылары, койылымдар, орын-даушылыктар, фонограммалар, эфирлж жане кабельдш хабар тарату уйымдарыныц хабарла-ры табылса, енеркасштш меншш объектшер1 ре-тшде техникалык шеш1мдерге катысты объекп-лер жатады;
б) авторлык кукык объектшер1 бурын болга-нына карамастан, материалдык дуниеге белпс1з кубылысты, зацдылыкты, туындыны ойлап табу натижесшде туындаса, енеркасштж меншш объектшер1 шыгармашылык акттсше дейш бол-маган объектшерд1 жасанды жолмен жасау натижесшде туындайды;
в) авторлык кукык пен сабактас кукык бой-ынша авторга жария керсету, жария орындау, аударуга, эфирде тарату секшд1 кукыктар берш-се, енеркасштш меншш кукыгы бойынша патент иеленушше сатуга усыну, азаматтык айналымга енпзу, дайындау, сату секшд1 кукыктар бершед!
Бул ею институт бойынша бершетш мулштш емес жеке кукыктардыц арасында ерекшелштер бар. Маселен, енеркасштш меншш кукыгы ушш шыгармашылык натижеге кол сукпаушылык кукыгы тан емес. Себеб1, енеркасштш меншш объектшер1 непзшен туп нусканын жетшд1рген нысаны болып табылады жане соцгысы кол сукпаушылык объекпс бола алмайды;
г) авторлык кукык пен сабактас кукык бойынша кукык тек авторга жане кукык иеленушга-не (азаматтык кукыктык шарт немесе кукыктык мираскорлык бойынша) тиесл болса, енеркасштш меншш кукыгы бойынша кукык патент иелену-шше тиест болады.
Азаматтык айналымга катысушыларды жане олармен дайындалатын ешмд1 (жумысты, кыз-метп) дараландыру куралдары непзшен субъек-тшер мен олармен енд1ршетш етмд1, аткарылатын жумысты, керсетшетш кызметл ерекшелеуге, уксас субъектшер мен етмдерден, жумыстардан, кызметтерден ажыратуга багытталган. Бул непзшен турл1 символдардан куралады жане ездер1 белгшейтш объектшер орнына колданылады. Энеркасштш меншш объектшер! болса, азаматтык айналымда бурын болмаган жаца объектгт аз1рле-уге немесе айналымда бар етмге жаца, таж1ри-
белш кажетплшп канагаттандыруга мумкшдш беретш пайдалы касиетп беруге багытталган.
Дастурл1 емес интеллектуалдык меншш объектшерше селекциялык жепстштер, тополо-гиялык интегралдык микросызбалар, кызметтш жане коммерциялык купияны курайтын мал1мет-тер, баска интеллектуалдык меншш натижелер1 жатады. Олардыц ортак белгшер1 ретшде кура-мындагы акпараттыц шектеул тулгалар санына гана белгЫ болуын атауга болады.
Интеллектуалдык меншш объектшерше кукык пайда болудыц ею адга орын алган. Олар обектгт жасау сапнгн жане оларды тану сатшен бастап тану ад1стер1 Энеркасштш менш1к объектгпер1не кукык оларды тану сат1нен бастап, ягни оларга сараптама натижеш бойынша ресми тану иелен-ген сат1нен бастап туындайды. Сондай-ак, баска институттарга белпс1з басымдылык угымымен ерекшеленед1.
Пайдалы модель жогары аталган енеркас1пт1к менш1к объектшерше тан касиеттерд1ц барлыгын дерл1к иеленгд! Атап айтканда, пайдалы модель объектшер1 жаца немесе бурын бар ешмнщ, буйымныц жетгпд1рген нысанынан куралган тех-никалык шеш1м болып таб^глады, оган кукык жа-гымды сараптама натижеш бойынша патентпен куаландырылып, патент иеленуш1ге тиесгп1 болады жане сатуга, азаматтык айналымга зацда шек-телмеген адютермен енг1зуге кукык берелед1.
Эдебиеттерде интеллектуалдык менш1к нати-желер1 шыгармашылык жане шыгармашылык емес кызмет натижелерше бел1нед1. Пайдалы модель интеллектуалдык кызмет шыгармашылык натижес1не катысты карастыр^1лат^1н енеркас1пт1к менш1к объектгпер1 болып табылады. Шыгармашылык натиже жаца, бер1гей болу жане кайталан-бастыгымен сипатталады. Оларга интеллектуал-дык менш1к объект!лер1н1ц басым бел1г1 шыгармашылык кызмет натижелер1 болып табылады. Шыгармашылык емес кызмет натижелер1 ретш-де дараланды1ру куралдары (фирмалык атаулар, тауар белплер1, тауар ш^1гарылган жер атауы), енд1р1с купиясы (ноу-хау) карастырылады.
Б1регейл1к, енеркас1пте колдануга жарамды болу сипатымен жеке тулга ецбег1 натижесшде алынган жаца техникалык шеш1м болып табыла-тын пайдалы модель шыгармашылык кызмет натижес1 болып табылады.
Жалпы енеркас1пт1к менш1к объект1лер1 -когам ем1р1н1ц кез келген саласындагы жаца, таж1рибеге енг1згеннен кей1н заттык сипатты иеленет1н техникалык немесе керкемд1к-куры-лымдык м1ндеттер шеш1м1.
Пайдалы модельдщ патенттш коргалуын енп-зу нарык катынастарына ету кeзeцiндe туындайды. Казахстан Республикасы тауелшздтн алган-нан кeйiн кабылданган 1992 жылдыц 24 маусымын-дагы №1422-XII Патeнттiк зацы тек бiздщ eлiмiз гана емес, сонымен катар ТМД eлдeрiнiц аума-гында пайдалы модeльдiц кукыктык табигатын сипаттайтын алгашкы зацдардыц бiрi. Зац бойынша пайдалы модель ретшде ендiрiс куралдары мен тутыну заттарын конструкторлык орындау, сондай-ак олардыц курамдас белiктeрi камтылган Атал-ган аныктама Ресей зацнамасында орын алган.
Осы аныктамага катысты кукыктык адеби-еттерде карама-карсы кезкарастар орын алган. Маселен, В. Томашек, РФ Патенттш зацыныц 5 бабында бeлriлeнreндeй пайдалы модeльдiц аныктамасын кыска «пайдалы модельдерге курылгылар жатады» деген аныктамамен ауыс-тыруды усынган болатын. Аталган аныктама казiрri кезде Ресей Федерациясыныц Азаматтык кодeксiндe ез кушш иeлeнeдi. Ресей галымыныц тюршше, арекет еткен аныктама ете аукымды жане тауар ендiрушiлeрдe жиi осы аныктамага жататын объeктiлeрдi аныктау бойынша киын-дыктарды тудырады [6, 46-51 бб.].
Ресей галымдары усынгандай кукыктык коргау объeктiсi пайдалы моделые колданым-ды (енертабыска колданымды сиякты) курылгы рeтiндe тек курылгыныц езi гана емес (машина, аппарат, курал), сонымен бiрre аркайсысы-ныц езiндiк максаты бар, ортак мшдетл орын-дайтын курылымдык куралдар жиынтыгы (мы-салы, бeлriлi операцияны етюзу Yшiн хирурга-ялык жабдыктар), сондай-ак кептект матери-алдар типiндeri буйымдар жане т.б. угыныла-ды [7, 160 б.].
Жогарыда айтылгандай, кукыктык адебиет-терде пайдалы модель «юшЬ» енертабыс деп те аталады. Бул оныц енертабыска ете жакынды-гын айкындайды. Рeсeйдiц патeнттiк кукыктык адебиеттершде енертабыс пен пайдалы модeльдi бiр объект деп танитын пiкiр де орын алган. Масе-лен, В.А. Старобогатова «зацда баяндалган пайдалы модель бeлriлeрi жане оны кукыктык турга-да рашмдеу, оны пайдалану, дауларды шешу жане т.б. eрeжeлeрi енeркасiптiк мeншiктiц бул объек-псше коргау керсету рeжимiмeн, коргалатын объект шeцбeрiмeн, коргау арeкeтi мeрзiмiмeн жане т.б. сиякты кeйбiр eрeкшeлiктeрiмeн енертабыс жаткызылады» деп пайымдайды [8, 32 б.].
Казакстандык авторлардыц, маселен Т.Е. Кау-дыровтыц пiкiрiншe, енеркасштш меншштщ бар-лык объeктiлeрiн енертабыстан туындылар
объeктi рeтiндe бiр немесе бiрнeшe бeлriлeрдi косумен не кыскартумен тану кажет [9, 203 б.].
Манi бойынша енертабыска жакын, техникалык дeцreйi бойынша енертабыс болып танылмай-тын курылыгылар пайдалы модель деп таныла-ды жане кукыктык коргалады деп тужырымдай-тын авторлар пiкiрi де орын алган [6, 17 б.]. Элемдш тажiрибeдe малiм болгандай, адетте «пайдалы модель» угымы сырткы бeлriлeрi бойынша патентке кабшетп енертабыска уксас ке-лeтiн, бiрак техника дeцreйiнe аздаган улесш коса-тын техникалык жацалыктарды камтиды [10, 312 б.]. Сонымен барлык пайдалы модельдер енертабыс бола алмайды, бiрак барлык курылгыга катысты енертабыстар пайдалы модель бола алады.
Сонымен, пайдалы модель манш ею TYрлi угым курайды. Тар магынада пайдалы моделые кeцiстiк курылымы бар объектшер гана жатады, ал кец - енертабыска катысты барлык объекть лер, ягни курылгы, адю, заттар жатады.
Казакстан мен Ресейде жасалган шeшiмдeрдiц барлыгы коргауды камтамасыз етуге мYмкiндiк бeрeтiн тар магынадагы пайдалы модель ретшде зацнамага енпзшген, сeбeбi статистика бойынша конструкторлык шeшiмдeр катарына аукымды келeмдeri еттмдер кiрeдi.
Улттык зацнамада пайдалы модельдердщ бар-жогын айкындау Yшiн пайдаланылатын бел-riлeр керсeтiлeдi жане олардыц толыгымен бо-луы мiндeттeмeйдi. Бiр немесе бiрнeшe белп-лeрдiц болуы жетюшкп. Соныц iшiндe бeлri - элемента (элeмeнттeрдi) немесе жалпы курылгы дайындалган материал, толыгымен пайдалы модель объекпсшщ бар-жогын аныктау ушш жеке белп рeтiндe колданымды, бiрак бул жагдайда «курылымдык сипат» орын алмайды.
Пайдалы модeльдeрдi сипаттау Yшiн жалпы курылгыда немесе оныц элементшде курылгыныц жумыс ютеуше жане оныц мiндeтiн iскe асы-руга асер eтпeйтiн сипаттамалардыц (ауызша, кернeкi немесе курамдастырылган) бар-жогын бгвдретш бeлriлeрдi пайдаланбау керек.
Бул белплер енертабыс нысаны рeтiндe курыл-гыны сипаттау Yшiн де пайдаланылган.
Алайда, пайдалы моделые енд1р1с курал-жаб-дыктары мен тутыну заттарын, сондай-ак олардыц курамдас белштерш (курылгысын) конструк-циялык орындау жататын болса, енертабыс ны-саны рeтiндe курылгыга конструкциялар мен буйымдар жатады.
Курылгы ретшде келш куралдары, курал-жабдыктар, жабдыктар жане TYрлi буйымдар мен олардыц курамдас белiктeрi табылады.
Трибуна молодого ученого
ПзП
Баска техникалык шеш!м турлер!не караганда курылгылар олардыц накты пайдаланылуына бакылау жург!зуд! камтамасыз етед!. Сол се-бепт! олар ец кец таралган техникалык шеш!м тур! болып табылады.
Б!зд!ц п!к!р!м!зше пайдалы модель рет!нде тек курылгылар гана емес, сонымен катар ад!стер де табылады. Себеб! зацда бек!т!лген пайдалы модель аныктамасында енд!р!с куралдарын жане тутыну заттарын конструкторлык орындау, ягни !с-арекетт! материалдык куралдардыц кемег!мен жузеге асыру урд!с! камтылган.
Сонымен б!рге, б!збен енеркас!пт!к дамыган елдер таж!рибес!н басшылыкка алып, пайдалы модель рет!нде тек курылгы нысанындагы ен!мд! гана емес, сонымен катар, заттарды, микроорга-низмн!ц штаммыларын, ес!мд!ктер немесе хайу-анаттар клеткаларыныц кебею!нде коргау кажетт!л!г! пайымдалады.
Эрекет етуш! зацнама бойынша енертабыс нысаны рет!нде заттарга химиялык косылыстар, композициялар (курамдар, коспалар), ядролык ен!мдер! жаткызылган.
Егер пайдалы модель рет!нде ен!мдер мен ад!стер табылса, оларды жаца максатта немесе жаца ен!мд! белг!л! б!р максатта колдануды да коргалатын объект!лерге жаткызуда керек деп санаймыз.
Б!зд!ц п!к!р!м!зше, пайдалы модель объект!-лер! материалдык нысандагы зацмен тыйым салмаган кез келген ад!спен, куралмен орын-далган техникалык шеш!мдер болып табыла-ды. Дал!рек айтканда, пайдалы модель объек-т!лер! олармен камтамасыз ет!лет!н техникалык натижеге жету уш!н жетк!л!кт! мацызды белг!-лер жиынтыгымен айкындалады. Сонымен катар, аталган белг!лер жиынтыгы техникалык натижемен себепт! байланыста болуы кажет. Бул жерде техникалык натиже рет!нде ен!мд! не буйымды дайындау немесе пайдалану кез!н-де кер!н!с табатын техникалык кубылыс, каси-ет сипаттамалары табылады.
Техникалык натиже рет!нде адамныц ойлау каб!лет! нег!з!нде кабылдау ерекшел!г! салдары-нан туындаган, белг!л! тарт!пт! сактау аркылы кандай да б!р кызмет тур!н оган катысушылар-дыц езара кел!с!м! нег!з!нде жетет!н, кандай да б!р акпаратты алудан гана курлатын, акпараттыц манд!к мазмуны ерекшел!ктер!не нег!зделген натижелер танылмайды.
Каз!рг! басекелест!к дамыган, нарык эконо-микасы шарыктаган заманда бастаган !ст! сак-тау мен дамыту уш!н жане катац басекелест!к
куреске тетеп беру уш!н кандай басымдылык-ты иелену кажетт!л!г! жен!нде езект! маселе ту-ындайды. Маселен! шешу уш!н кас!пкерл!к кыз-мет жузеге асырылатын нарыкта б!р!нш! болуга умтылу жане ез!нд!к ерекшел!кт! иелену кажет. Мундай дарежеге жету ец алдыменен, жаца басекеге каб!летт! жеке немесе иеленген баск-ару мен енд!р!с технологиясы болуын талап етед!. Ел!м!зд!ц каз!рг! тацдагы даму кезец!нде отандык енд!р!с пен тутыну саласындагы жаца техникалык шеш!мдер болып табылатын пайда-лы модель санын ес!ру кажет.
Пайдалы модель санын ес!руд!ц тагы б!р се-беб!не зацшыгарушыныц талаптарыныц ет!н!м беруш! уш!н ете ти!мд! жане муддел! тулгаларга курдел! емес техникалык шеш!мдерге тез (терец сараптаманы кажет етпей) жане арзан (енерта-быска караганда баж мелшер! темен) патент алуга мумк!нд!к беру!нде. Пайдалы модельд! коргау табысы кей!нг! техникалык шыгармашы-лыкты ынталандыратын инновациялык кызметт!ц алгашкы кадамына асер етед!.
Булар пайдалы модельд! пайдаланудыц ти!мд! салаларын керсетед! жане олар рет!нде дамуына барлык елдерде, соныц !ш!нде Казакстанда каз!рг! тацда ерекше кец!л бел!нет!н шагын жане орта бизнес танылады.
Таж!рибеде кептеген енертабыстар шыгарма-шылык децгей! кажетт! дарежеде жогары бол-мауына, б!рак кеб!нз олардыц нысан езгешел!г! техникалык ман!мен гана байланысты болгандык-тан осындай курылгы енертабыс рет!нде де кор-галмайтындыгын айкындайды.
Сондай-ак, б!р жагынан накты айкындалган, б!рак жетк!л!кт! субъективт!к белг!лермен шек-телет!н («енертабыстык децгей!») техникалык шеш!м авторы ез!н!ц шыгармашылыгына жиыр-ма жылдык монополияны иеленед!, ал ек!нш! жа-гынан техника децгей! туралы мал!меттерде белг!л! болуына байланысты автор ез шыгарма-шылыгына монополия иелену!не кукыгы болмай-ды. Осындай жагдайда шыгармашылык кызметт! ынталандыру уш!н пайдалы модельд! енг!зу ти!мд! болып табылады.
Айтылган максаттарга жету жолында алем-дег! пайдалы модельге катысты таж!рибеге суйен!п арекет етуш! зацнама бойынша пайдалы модель рет!нде коргалатын объект!лер санын кецейту усынылады. Атап айтканда, пайдалы модель рет!нде ен!мге (курылгыга, затка, мик-роорганизмн!ц штаммына, ес!мд!ктер немесе хай-уанаттар клеткаларыныц кебею!не), ад!ске (ма-териалдык объект!мен !с-арекетт! материалдык
куралдардыц кемепмен жузеге асыру процесь не), сондай-ак белгЫ ешмд1 немесе эдкп жаца максатта немесе жаца енiмдi белгЫ 6ip максат-
та колдануга жататын кез келген саладагы жаца жане енеpкэсiпте колдануга жарамды техникалык шешiмдеpдi тану тужырымдалады.
Пайдаланылган адебиеттер
1. Постановление Совета Министров Республики Беларусь №368 от 06.03.1998. «Положение о порядке и условиях государственного стимулирования создания и использования объектов промышленной собственности» // Главный бухгалтер. - 1998. - №12. - С. 20-22.
2. Лаптев Г.А. Промышленная собственность в Российской Федерации: понятие, правовая характеристика и судебная защита: дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.03. - М., 2006. - 229 с.
3. Целиков С.С. Охрана интеллектуальной (промышленной) собственности в Российской Федерации (Гос.-правовые аспекты): дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.02. - Москва, 1994. - 126 с.
4. Амангельды А. Комментарий к патентному закону РК // Предпринимательство и право. -2004. - №11 (249). - С. 2-6.
5. Парижская Конвенция от 20 марта 1883 года по охране промышленной собственности // Параграф - информационная система. - (ЮРИСТ).
6. Томашев В. Охрана полезных моделей: успехи, ошибки, перспективы // Интеллектуальная собственность. - 2000. - №4. - С. 46-51.
7. Рекомендации по вопросам экспертизы заявок на изобретения и полезные модели - М.: ФИПС Роспатента, 1999. - 220 с.
8. Старобогатова В.А. Как лучше защитить полезную модель // Патенты и лицензии. - 1998. -№ 827. - С. 32-35.
9. Каудыров Т.Е. Гражданско-правовая охрана объектов промышленной собственности. - Алма-ты: Жет жаргы, 2001. - 448 с.
10. Сергеев А.П. Патентное право. - М.: БЕК, 1994. - 512 с.
Мацалада автормен пайдалы модель онеркэсттт менш1к объектш реттде царастыры-лады жэне пайдалы модель объектыер1 шецберт кецейту арцылы «пайдалы модель» угымы-ныц авторлыц тустт усынылады.
Автором в статье рассматривается полезная модель как объект промышленной собственности и предлагается авторское толкование понятия «полезная модель» путем расширения круга объектов полезной модели.
In the article the author has considered the useful model as a object of industrial property and offered authorial concept to "the useful model" through the extension of useful model objects range.
