Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-473-478
ПАХТА ТОЗАЛАШ КОРХОНАЛАРИДА МАЙДА ВА ЙИРИК ИФЛОСЛИКЛАРДАН АЖРАТУВЧИ МАШИНАЛАРНИНГ ТОЗАЛАШ САМАРАДОРЛИГИНИ АНЩЛАШНИ МИСОЛЛАР ЁРДАМИДА
УРГАТИШ МЕТОДИКАСИ
Олимжон Шарипжанович Саримсаков
НамМТИ ТТДИТ кафедраси профессори
Комолиддин Амонжон ^ли Миргулшанов
НамМТИ ТТДИТ кафедраси ассистенти
АННОТАЦИЯ
Ушбу маколада пахтани ифлослик даражасини аникдаш, пахта тозалаш корхоналарида майда ва йирик ифлосликлардан ажратувчи машиналар ва уларнинг тозалаш самарадорлигини аниклашни мисоллар ёрдамида ургатиш хакида суз юритилади.
Калит сузлар: пахтани ифлослик даражаси, майда ва йирик ифлосликлардан ажратувчи машиналар, тозалаш машиналарининг тозалаш самарадорлиги, К1 ва К2 коэффициентлар.
METHODOLOGY OF DETERMINING THE EFFECTIVENESS OF CLEANING MACHINES FROM SMALL AND LARGE MESSINESS IN
COTTON CLEANING PLANTS
ABSTRACT
This article devoted about determine the level of contamination of cotton, how to use machines to separate small and large contaminants in ginneries, and how to determine their cleaning efficiency using examples.
Keywords: degree of contamination of cotton, machines for separating fine and coarse contaminants, cleaning efficiency of cleaning machines, coefficients K1 and K2.
КИРИШ
Пахтани ифлосликлардан тозалаш жараёни курсаткичлари тозалаш машинаси ишчи кисмларининг параметрларига боглик. Тозалаш машиналари
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-473-478
пахтани майда ва йирик ифлосликлардан тозалайдиган машиналарга булинади. Пахтадан бегона аралашмаларни ажратиш жараёни самарадорлиги пахтанинг селектсион нави, саноат нави хусусиятларига, унинг намлик даражасига, толасининг узунлиги, йугонлиги ва жингалаклик даражасига, ифлос аралашманинг пахтага илашиш кобилятига, ифлосликнинг умумий массаси, толали масса биланбогланиш ва бошка курсаткичларга боглик.
Пахтани ифлосликлардан тозалаш самарадорлиги машина иш органларининг пахтага таъсир этиш усулига: турли сирт ёки колосник устида пахтани силкитиш, тозалаш вактида хаво окимининг аралашиши, козикчалар ёки планкаларнинг пахтага динамик таъсири, аррали барабанларнинг пахта булакчаларининг кандай титкилаб, тарашига боглик. Тозалаш машиналари ишчи органларини пахтага таъсири уз навбатида бир катор сабабларга: тозалаш машинасининг иш унумига, ишчи кисмларнинг айланиш тезлигига, ишчи кисмлари орасидаги технологик ораликларга, уларнинг конструкциясига, пахтанинг нечанчи маротаба тозаланишига ва хоказоларга боглик.
Майда ифлосликларни ажратиш машиналари технологик линияда урнатилишига караб индивидуал ва батареяли, ишчи органларининг пахтага таъсири жихатидан бир таъсирли ва кайта таъсирли, ишчи органларининг сонига караб бир барабанли ва куп барабанли, конструкцияси буйича эса барабанли ва шнекли хилларга булинади.
Майда кушилмалар пахтадан барабанли ва шнекли тозалагичларда яхши тозаланади. Турли сиртлар пулат симлардан тукилган, хар хил шаклдаги кузли яхлит тунука ёки турли шаклдаги колосниклардан ясалган булиши мумкин.
АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ
Хрзирда пахта тозалаш корхоналарида ишлатилаётган майда ва йирик ифлосликлардан тозалаш агрегатининг тозалаш самарадорлигига уларнинг иш унумдорлиги, пахтанинг намлиги ва ифлослиги катта таъсир килади. Масалан, агрегатнинг уртача иш унумдорлигини меъёридан купайтирадиган булсак, ифлосликлар ажралиб тушишига улгурмайди ва пахта булаклари билан бирга кейинги жараёнга утиб кетиши мумкин. Пахтанинг намлигини юкори булиши пахта ва ифлосликлар орасидаги илашишлик кобилятини оширади ва ажралишига салбий таъсир килади.
пахтани ифлосликлардан тозалаш ускуналарининг тозалаш самарадорлигини урганишдан олдин пахтанинг ифлослик даражасини топишни
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-473-478
урганишимиз керак. Пахтани ифлослик даражасини аникдаш учун куйидаги формуладан фойдаланамиз:
М л.
с = 1 о 0 ■ Kl- К2 (1)
Мн 1 2 V 7
Бунда: С - пахтанинг ифлослик даражаси, % М и ф - намунадан ажратиб олинган ифлослик массаси, гр
- пахта ишчи намунаси массаси,гр. .
Кх - тозаланган намунада колган колдик ифлосликни тузатиш коэффициенти
К 2 - ифлос аралашмалардаги намликни хдсобга олувчи коэффициент O'zDSt 592:2008 стандартига асосан Кх ни кийматлари куйидаги жадвалда келтирилган. Жадвалда келтирилмаган бошка селекцион навлари учун деб олинади.
Селекцион нави коэффициент микдори К ! да иштирок этадиган ифлос аралашманинг массавий улуши, %
Ашхабод-25 1,15 барча холларда
133 1,09 7 % ва ундан куп
С-6524 1,16 7 % ва ундан куп
С-6530 1,14 7 % ва ундан куп
Киргизский-3
Наманган-1 1,12 7 % ва ундан куп
Наманган-77
Ан Боявут-1
С-6532 1,07 7 % ва ундан куп
К2 = 0 , 9 8 Агар синаш учун намуна тозалаш олдидан лаборатория куритгичида куритилмаса (Намликнинг массавий нисбати 12 % ва ундан кам).
К 2 = 1 , 0 Агар синаш учун намуна тозалаш олдидан лаборатория куритгичида куритилган булса (Намликнинг массавий нисбати 12 % дан куп).
Энди пахтани ифлосликлардан тозалаш ускуналарининг тозалаш самарадорлигини хдсоблаш хдкдда суз юритамиз.
Пахтани ифлосликлардан тозалаш ускуналарининг тозалаш самарадорлиги пахтани тозалашдан олдинги ифлослик даражасидан
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-473-478
To3anamgaH KefiuHru u^nocnuK gapa^acuHu afiupMacu To3anamgaH onguHru u^nocnuK gapa^acura HucöaTaH $ou3 xucoöuga onuHagu. EyHu Kyfiugaru ^opMyna epgaMuga e3um MyMKuH:
1 0 o (2)
EyHga: KM - naxTaHu u^nocnuKnapgaH To3anam ycKyHanapuHuHr To3anam caMapagopnuru, %
C± - naxTaHH To3anamgaH onguH u^nocnuK gapa^acu, % C2 - naxTaHH To3anamgaH KefiuHru u^nocnuK gapa^acu, %
MYXOKAMA BA HATH^A^AP
ro^opugaru MatnyMoTnapHu TynaKoHnu ypraHum ynyH Muconnap KenTupaMH3:
1-Mhco^: Cene^uoH HaBu AHgu^OH-35 Ba HaMnuru 11,0 % öynraH naxTagaH Metep öyfiuna 300 rp umnu HaMyHa onuö .HKM anaparaga u^nocnuKnapgaH TO3anaraHuMu3ga u^noc apanamManap Ba3Hu 14 rp nuKKaH öynca, naxTaHuHr u^nocnuK gapa^acuHu TonuHr?
Ennrn: Macana maprara Kypa öroga M H(j, = 1 4 rp , M H = 3 0 0 rp Ba cene^uoH HaBu AHgu^oH-35 Ba HaMnuru 11,0 % öynraHu ynyH K ± = 1 , 0 Ba K 2 = 0 , 9 8 ra TeHr öynca, C hu TonumuMro KepaK. (1) ^opMynara acocaH
M a 14
c = iC'100'Ki'K2 = m'100'10'0'98 = 4,6 0/0
^eMaK, Macana mapragaru naxTaHuHr u^nocnuK gapa^acu 4,6 % экaн. ^aBoö: 4,6 %
2-Mhco^: ^opufi naxTaHu Mafiga u^nocnuKnapgaH To3anam MamuHacuHuHr To3anam caMapagopnuruHu aHuKnam ynyH naöopaTopua TaxnunnapuHu yткaзгaннмнзga naxTaHu To3anamgaH onguH u^nocnuK gapa^acu 6,8 % Ba To3anamgaH KefiuHru u^nocnuK gapa^acu 3,0 % öynca, To3anam MamuHacuHuHr To3anam caMapagopnuruHu TonuHr?
Ennrn: Macana maprara Kypa öroga Cx = 6, 8 % Ba C2 = 3 , 0 % öynca, KM hu TonumuMu3 KepaK экaн. (2) ^opMynara acocaH
Cx - C2 6,8 - 3,0
KM = \ '100% = ———-100 % = 55,9 % « 56 %
6,8
^eMaK, aHru ^opufi KunuHraH naxraHu Mafiga u^nocnuKnapgaH To3anam MamuHacuHuHr To3anam caMapagopnuru TaKpuöaH 56 % экaн.
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-473-478
^aBo6: 56 %
3-MHCO^: ^Hru ^opun KuguHraH naxTaHu Manga u^gocguKgapgaH To3agam MamuHacuHuHr To3agam caMapagopguru 60 % Ba naxTaHu To3agamgaH ogguH u^gocguK gapa^acu 7,0 % 6ygca, TO3agamgaH KenuHru u^gocguK gapa^acu Hena % 6ygagu ?
Ennrn: Macaga maprara Kypa 6u3ga KM = 6 0 % Ba Ct = 7, 0 % 6ygca C2 hu тoпнmнмнз KepaK экaн. (2) ^opMygara acocaH C2 hu Tonu6 ogaMro:
C2 = ( Cl = ( 7 0 = 2 '8
^eMaK, naxTaHu To3agamgaH KenuHru u^gocguK gapa^acu 2,8 % 6ygap
экaн.
^aBo6: 2,8 %
4-Mncog: ^Hru ^opun KuguHraH naxTaHu Manga u^gocguKgapgaH To3agam MamuHacuHuHr To3agam caMapagopguruHu aHuKgam ynyH To3agamgaH ogguH Ba KenuH cege^uoH HaBu AHgu^OH-35 Ba HaMguru 11,8 % 6ygraH naxTagaH Metep Synuna 300 rp umnu HaMyHa TaHga6 ogu6 .HKM anapaTuga u^gocguKgapgaH T03agaraHuMu3ga T03agamgaH ogguH u^goc apagamMagap Ba3Hu 9,0 rp Ba T03agamgaH KenuHru u^goc apagamMagap Ba3Hu 5,0 rp hukk^h 6ygca, T03agam MamuHacuHuHr T03agam caMapagopguruHu aHuKgaHr.
Ennrn: Macaga mapTura acocaH MH^011flH HrH = 1 7, 0 rp MH)J). Kefl HHrH = 6 ,0 r p 6ygca, ZZM hu Tonum KepaK. (2) ^opMygara acocaH ZZm hu Tonum ynyH aBBagaM6op Cx Ba C2 gapHu Tonu6 ogum KepaK. EyHuHr ynyH (1) ^opMygagaH ^ongagarnMro:
Ci =^2^.W0.Ki.K2 =^.W0.V0>98 = s>ss w 5|6 %
= MH4,,KefiHH.1Q(). = -100T0,98 = 1,96 « 2,0 %
MH 12 300
Cx Ba C2 gapHu Tonu6 ogguK. 3Hgu (2) ^opMygara acocaH ZZM hu TonaMu3:
Ct - C2 5,55 - 1,96 KM = 1 -100% =-—---100 = 64,7 % « 65 %
Li-^ j,J D
^eMaK, To3agam MamuHacuHuHr To3agam caMapagopguru 65 % экaн. ^aBo6: 65 %
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-473-478
ХУЛОСА
Адабиётларда пахта тозалаш корхоналарида майда ва йирик ифлосликлардан ажратувчи машиналарнинг тозалаш самарадорлигини аниклаш формуласи хдкида суз юритилган булсада, уни бевосита ишлаб чикариш жараёнидаги кетма-кетлиги, формулалар билан ишлаш ва укувчи мустакил ишлай олиши хдкида маълумотлар берилмаган. Мисоллар ёрдамида ургатишда укувчи хотирасида колиши учун содда ва осон мисоллар келтирилган булиб, берилган маълумотлар асосида пахта тозалаш корхоналарида мустакил тажрибалар утказишда ва ёш тадкикотчи олимлар илмий ишларини олиб боришида ёрдам беради.
REFERENCES
1. Х.Т.Ахмедходжаев, М.Т.Ходжиев, М.Абдувохидов Машиналарни лойихалаш асослари. - Т.: "Узбекистон халкаро ислом академияси", 2020. - 90 б.
2. O'zDSt 592:2008 Пахта. Ифлосликни аниклаш усуллари. -Т.: Узбекистон стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш агентлиги
3. А.А.Парпиев, АД.Усмонкулов, Х.Н.Пардаев, М.М.Очилов Машиналарни лойихалаш асослари. - Т.: Укув кулланма 2020. - 96 б.