Научная статья на тему 'ОЗИҚ-ОВҚАТ БОЗОРИДА ҲАЛОЛ СТАНДАРТИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ИҚТИСОДИЙ ИМКОНИЯТЛАРИ'

ОЗИҚ-ОВҚАТ БОЗОРИДА ҲАЛОЛ СТАНДАРТИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ИҚТИСОДИЙ ИМКОНИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
86
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ҲАЛОЛ / СТАНДАРТЛАШТИРИШ / ИСЛОМ / ҲАЛОЛ ОЗИқ-ОВқАТ САНОАТИ / БОЗОР

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Сувонов З. Ш.

Мақолада жаҳон иқтисодиётида шаклланган “ҳалол” стандарти ва сертификатига эга бўлган маҳсулотлар ва хизматлар бозорида компанияларнинг ривожланиш истиқболлари ҳамда имкониятлари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

HALAL STANDARD IN THE FOOD MARKET ECONOMIC POSSIBILITIES OF APPLICATION

The article deals with issues relating to human interests and their evaluation. It also provides specific formulas through which the economic, social, political, spiritual, legal interests of a person are determined.

Текст научной работы на тему «ОЗИҚ-ОВҚАТ БОЗОРИДА ҲАЛОЛ СТАНДАРТИНИ ҚЎЛЛАШНИНГ ИҚТИСОДИЙ ИМКОНИЯТЛАРИ»

Сувонов З.Ш.

СамИСИ

"Сервис " кафедраси уцитувчиси

ОЗЩ-ОВКАТ БОЗОРИДА ХДЛОЛ СТАНДАРТИНИ КУЛЛАШНИНГ ЩТИСОДИЙ ИМКОНИЯТЛАРИ

Аннотация: мацолада жауон ицтисодиётида шаклланган "уалол" стандарти ва сертификатига эга булган маусулотлар ва хизматлар бозорида компанияларнинг ривожланиш истицболлари уамда имкониятлари таулил цилинган.

Калит сузлар: уалол, стандартлаштириш, ислом, уалол озиц-овцат саноати, бозор.

Suvonov Z.Sh. teacher "Service" department SamlSI

HALAL STANDARD IN THE FOOD MARKET ECONOMIC POSSIBILITIES OF APPLICATION

Abstract: The article deals with issues relating to human interests and their evaluation. It also provides specific formulas through which the economic, social, political, spiritual, legal interests of a person are determined.

Keywords: halal, standardization, Islam, halal food industry, market.

Кириш

Маълумотларга Караганда сайёрамизда мусулмонларнинг умумий сони 1 476 250 000 ни ташкил этади. Улардан 1 миллиарди Осиёда яшайди, 400 млн. Африкада, 44 млн. Европада ва 6 млн. Америкада истикомад килади. Ер сайёрасининг хар беш кишидан бири мусулмондир. Жумладан Узбекистон ахолисининг асосий кисмини мусулмонлар ташкил килади.

Дунё тарихига назар ташласак Ислом диёрларида илм-фан юксак даражада ривожланган. Мусулмон олимлари дунёдаги жуда куп кашфиётларни такдим килганлар. Исломда хадис илмининг мазмун мохиятини дунё мусулмонларига колаверса бутун инсониятга тушинтириб берган бизнинг бобокалонларимиз хисобланишади. Уларнинг колдирган бой маданий мероси оркали диннинг мукаддас китоби Куръони Каримни ва ислом илмининг мазмун ва мохдятини тушинишимиз ва исломдаги асосий тушинчаларини англашимиз мумкин.

Куръони Каримда куйидаги оятлар келтирилган. "Эй муминлар, сизларга ризк килиб берганимиз - покиза нарсалардан енглар ва агар

оллохнинг узит^т ибодaт килгувчи бyлсaнгизлap, у зодга шyкp килингиз!", "У сизлapгa фaкaтгинa Улaксa, конни, тyнFиз гуштини Ba оллоxдaн yзгaгa aтaлиб суйилган нapсaлapнигинa xapом килди"49.

Исломдa шyндaй биp тyшинчa боpки, бу xaлол Ba xapом тyшинчaлapидиp Ba бу диннинг мохиятид^. Диний эътикодгa Kypa мyсyлмонлap зид бyлгaн, тaкиклaнгaн xarra-хapaкaтлapдaн кaйтapилaди. Xap биp б^ диндa бyлгaни кaби Исломдa xaм хукукий Ba axлокий тизимлapдa тaкиклap мaвжyд.

Мавзуга оид адабиётларнинг та^лили

Сунгги йиллapдa бутун дyнёдa яшaйдигaн мусулмон axолининг диди Ba кизикишлapи xилмa-xиллиги сaбaбли xaлол озик-овкaт мaxсyлотлapигa тaлaб raira. Шу билaн б^га, мyсyлмонлapнинг диний эътикодлapи Ba ушбу мaxсyлотлapни Ислом конyнлapигa мувофик сеpтификaтлaш тaлaби билaн боFлик. Хaлол озик-ов^т ёки ичимлик мaxсyлотлapи стaндapт тaлaблapгa тулик жaвоб беpиши KepaK. "Х^ол" aтaмaси, "конуний" ёки "pyxсaт этилган", Исломдa шapиaт xyкмигa мувофик эсa "ичсa, фойдaлaнсa бyлaдигaн, xapом эмaс"50 дeгaн мaънони aнглaтaди.

Исломий xaлол мyносaбaтлapи xaётнинг бapчa жaбxaлapини yзидa мyжaссaм этиб, Исломий шapиaтнинг икки мaнбaси Kypъон Ba Сyннaт aсосидa Уpнaтилaди. Хaлол озик-овкaт Ba озик-ов^т истеъмоли исломий KOнyнлap aсосидa истеъмол килинишига pyxсaт этилгaнлигини билдиpaди. Хapом эсa дин бyйичa тaъкиклaнгaн озик-ов^т мaxсyлотлapини aнглaтaди.

Хaлол кypсaтмaлapгa aмaл килиш aйниксa кунлик озик-ов^т мaxсyлотлapини сотиб олиш, овкaтлaниш тизимига pиоя килиш исломий мyносaбaтлapнинг энг мухим шapтидиp.

Хaлол сepтификaтлaнгaн озик-ов^т мaxсyлотлapигa диндa тaкиклaнмaгaн xaлол овкaтлap киpaди. Дунё axолисининг доимий усиши тyфaйли яpим тaйёp мaxсyлотлapгa тaлaб xaм тез сypъaтлap билaн усиб боpмокдa. Якин кeлaжaкдa xaлол озик-ов^т бозоpининг pивожлaнишини тeзлaштиpaдигaн aсосий омиллap мусулмон axолиси тypмyш тapзининг яxшилaниши Ba дapомaдининг кyпaйиши xисоблaнaди.

Дyнёдa xaлол озик-овкaт бозоpининг усиб боpишигa кУйидaги aсосий фaктоpлap тaъсиp кУpсaтмокдa:

m Мусулмон axолисининг усиб боpиши. Айниксa бyндa 2010-2050 йиллap мобaйнидa ислом динигa эътикод килувчи axолининг 75% гa усиши; m y^a синф axолисининг дapомaдлapи ошиши; m Сaйёxaтлap тyFpисидaги мaълyмотлapнинг кyпaйиши; m Мусулмон сaйёxaтчилapигa xизмaт кypсaтиш сифaтининг яxшилaниши.

Taдкикотлap шуни кУpсaтмокдaки дyнёдaги купчилик дaвлaтлap

49 К^мни Кapим. Бaкapa сypaси 172-173 оятлap.

50"Узбек тилининг изохли лyFaти 80 000 дaн оpтик суз Ba суз б^ию^си", "Узбекитон миллий энциклопедияси" Дaвлaт илмий нaшpиёти.Tошкeнт; 494-бет

жумладан, Х,индистон, Австралия, Миср, Бангладеш, Хитой, Европа давлатлари, ва Канада каби давлатларда куплаб мусулмонлар яшайди. Таъкидлаш керакки бугунги кунда дунё ахолиси таркибининг салмокли хиссаси мусулмонлар улушига туFри келади. Бу эса уз навбатида мусулмон ахолининг замонавий озик-овкат бозорида сезиларли узгаришларни, айникса "халол" махсулот саноатини жадал ривожлантиришни талаб этади.

Дунё мамлакатларидан Малайзия, Индонезия каби Осиё давлатлари "халол" стандартларни ва "халол" фан марказларини ривожлантириш асосида бу сохани ривожлантиришга уз хиссасини кушишмокда.

Якин келажакда халол озик-овкат бозорида туйиб овкатланмайдиган ахоли сонининг купайиши натижасида озукавий кушимчаларга булган талабнинг ортиши туфайли сезиларли усиш суръатлари кутилмокда. Х,алол озик-овкат, халол турмуш тарзи ва хатто халол хизматлар хам мавжуд. Х,алол бозори нафакат озик-овкат сектори чегараси билан чекланиб колмайди, балки у косметика ва фармацевтика, туалет буюмлари ва тиббий асбоб-ускуналарни, шунингдек логистика, маркетинг, электрон оммавий ахборот воситалари, кадоклаш, брендлаш ва молиялаштириш ва бошкаларни уз ичига олади. Буни куйидагича тасвирлашимиз мумкин.

фармацевтика

озик-овкат

косметика

электрон оммавий ахборот воситалари

1-расм. Х,алол бозори структураси

Тадкикот методологияси

Ушбу маколани тахлил килиш ва тадкикот жараёнларида кузатиш, киёслаш, тажриба, тахлил ва синтез усулларидан фойдаланилди.

Тахлил ва натижалар

Республикамизда "Х,алол" стандартини жорий этиш борасида амалга оширилаётган ишлар доирасида "Узстандарт" агентлиги карори билан 2018 йил 1 февралдан О^ DSt 3286:2018 давлат стандарти "Х,алол" озик-овкат махсулотлари буйича умумий кулланма жорий этилди51. ISO 22000 стандартлари бу озик-овкат хавфсизлиги сохасидаги менежмент тизими учун халкаро стандарти хисобланади.

51 https://sputniknews-uz.com/sodety/20180209/7470433.html

"Хдлол" стандартларида махсулотларни ишлаб чикариш, саклаш, ташиш, сотиш ва маркалаш жараёнлари ислом коидаларига мувофик булиши талаб этилади. Стандартларнинг жорий этилиши махаллий ишлаб чикарувчилар учун сотув бозорларини кенгайтириш ва туризм сохасида зиёрат туризмини ривожлантиришга кумак беради. Ишлаб чикаришни ривожлантиришнинг хозирги боскичида махсулот сифати муаммосига катта эътибор берилмокда. Бу бир неча омилларга боFлик.

Биринчидан, экологик муаммолар. Саноат инкилоби инсониятга нафакат ижобий ходисаларни олиб келди, балки ишлаб чикариш сохасидаги янгиликлар, мехнат унумдорлигини ошириш, оммавий ишлаб чикариш асосий тахдидига айланган бир катор экологик муаммоларни келтириб чикарди. Шунинг учун озик-овкат сохасида махсулотларнинг сифати ва хавфсизлиги катъий назоратга олиш зарурати туFилди.

Иккинчидан, дунё ахолисининг (хозирги кунда 7 миллиарддан ортик одам) усиб бораётган талабини кондириш учун ишлаб чикариш даражасини ошириш ва харажатларни максимал даражада камайтиришга йуналтирилган. Купинча бу окибатлари жихатидан хавфли булган усулларга мурожаат килади. Шу муносабат билан бу сохада стандартлаштириш жуда катта рол уйнайди, чунки у хавфсизликни белгилайди.

Иктисодиётни замонавий ривожланишининг яна бир хусусияти шундаки, истеъмолчи ва унинг эхтиёжларини кондириш биринчи уринда туради. Албатта, ахоли фаровонлигининг усишида бутун жамият манфаатлари, шунингдек, фойда олишда ишлаб чикарувчиларнинг манфаатлари жуда мухим рол уйнайди. Аммо бу манфаатларни инсон эхтиёжларини кондирмасдан амалга ошириш мумкин эмас. Истеъмолчининг узига келсак, институционал иктисодиёт вакилларининг назарияларига кура, унинг хозирги боскичидаги хатти-харакатлари турли хил имтиёзлар, анъаналарга, диний ва ахлокий меъёрларга риоя килиш, маънавий эхтиёжларни кондиришга каратилган.

XX асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб дунё ахолиси, шу жумладан мусулмон ахолининг усиши билан боFлик равишда ГОСТ, ИСО ва бошкалар каби мавжуд стандартлаштириш ва сертификатлаш тизимлари билан бир каторда "халол" сифат тизимлари ривожлана бошлади. Айни пайтда жахон иктисодиётида халол саноати шаклланмокда.

Х,алол озик-овкат махсулотлари ишлаб чикариш барча сабзавот ва хайвонот махсулотлари динда буюрилган коидалар асосида етиштириш. Хдйвонот махсулотларида белгиланган суйиш коидаларига мувофик суйиш, соFликка зарарсиз, тоза ва фойдали овкатларга вактинчалик ва доимий, киска ва узок муддатли зарар етказиш такикланади.

Х,алол талабларни нафакат ишлаб чикарилган махсулотлар, балки ташкилотнинг узи хам ислом коидалари асосида фаолият олиб бориши керак. Х,алол сифат менежменти тушунчаси озик-овкат саноати ва молия

сохасида пайдо булган. Айнан шу сохаларда энг куп стандартлар ишлаб чикилган. Бугунги кунда "халол" стандартлаштиришда барча стандартларни бирлаштириш тенденцияси мавжуд. Ушбу жараёнда халкаро ташкилотлар фаол рол уйнайди.

Х,алол саноат бозорини тадкик килинганда халол саноатининг фаол ривожланиб бораётганлигини курсатди. Ушбу бозор хозирда усиш боскичида.

Жахон халол озик-овкат бозори махсулот турлари, сотиш канали ва минтакалари буйича сегментланади. Махсулот турига кура жахон халол озик-овкат бозори дон, мева ва сабзавотлар, сут ва сут махсулотлари хамда гушт, паррандачилик ва денгиз махсулотларига булинади.

Х,алол озик-овкат стандартларининг асосий хусусиятлари шундан иборатки озик-овкат махсулотлари хом ашёни истеъмолчига етказиш боскичидан тортиб то барча исломий эътикод тамойилларига мувофик булиши керак. Махсулот таркибида ишлатиладиган барча кириш материаллари ва кушимчалар манбаи ва ишлаб чикариш усули жихатидан хам ислом меъзонлари ва инсоний талабларга жавоб бериш керак.

Х,алол озик-овкат стандартлари, шунингдек GMP, GHP каби стандартлар ва гигиена коидалари хавфлар тахлили ва танкидий назорат нукталари тизимининг талабларига жавоб бериши керак.

Бошка тамондан кадоклаш материаллари ва махсулотларни саклаш шароитлари, шунингдек ишлаб чикариш боскичлари Ислом мезонлари ва гуманитар талабларга жавоб бериши талаб этилади.

Ишлаб чикариш корхоналарининг "Х,алол озик-овкат сертификати" кабул килишнинг куплаб ижобий тамонлари бор. Ушбу корхоналарнинг махсулотлари, ишлаб чикариш жараёнлари тозалик ва саломатлик холати сертификатлаш идораси тамонидан текширилгандан сунг компания бозорда ишончни козонмокда. Шунингдек у ракобатчилар орасида ажралиб туради ва ракобат устунлиги туфайли компанияни халкаро савдода устунлигини таъминлайди.

Сифат тизимининг бошкача шартлари хам бажарилганлиги ишлаб чикариш пайтида хавфлар камаяди. Бу харажатларни тежаш ва самарадорликни оширишга олиб келади.

Хулоса ва таклифлар

Х,алол озик-овкат сертификатига эга булиш компанияларга куп имкониятлар бериши мумкин.

- ракобат кучига эга булиш. Сертификат эгалари булган компаниялар учун миллий бозорларда кенг имкониятлар очилади.

- жахон бозорларига кириш. Х,алол озик-овкат сектори аста-секин жахон бозорида уз ахамиятини оширмокда. Сертификатланган фирмалар махсулотларни ушбу бозорларга экспорт килишда жиддий ракобат кучига эга буладилар.

- сифатни яхшилаш учун ушбу хужжат бир тамондан махсулотларни диний шароитларга мувофик ишлаб чикарилганлиги, бошка тамондан озик-овкат хавфсизлиги, гигиена ва гигиена шароитларига мувофиклигини тасдиклайди. Бу эса махсулот сифатини оширишга хизмат килади.

- Ишончни шакллантириш. Истеъмолчилар озик-овкат махсулотларини сотиб олаётганда танлов килиш имкониятига эга булади.

- Юридик текширувларга тайёр булиши. Сертификатлаштириш органи тамонидан утказиладиган аудитлар хар доим компанияни юридик текширувларга тайёр килади.

- Компанияни сертификатлаштириш органи тамонидан сертификат олиш жараёнида хам хар йили утказиладиган текширувлар оркали текширилади. Бу яна истеъмолчиларда ишонч хиссини оширади.

Узбекистонда бугунги кунда туризмни ривожлантириш учун мусулмонлар учун яратилган "Хдлол" стандартлари остидаги "халол овкатланиш" хизматларининг ривожлантириш долзарблигини билдиради.

Мамлакатимизга келаётган мусулмонлар учун халкаро "халол" стандартлар асосида "халол" махсулот ва хизматларига булган талаб хам ошиб бораётганлиги сабабли, бу соха долзарб хисобланади.

Республикамизда "Х,алол" стандартларини кулланилиши ихтиёрий равишда амалга оширилади. "Хдлол" белгиси остида ишлаб чикарилган махсулотларнинг назорати амалдаги талабларга асосан мувофиклик сертификатини берган идора томонидан амалга оширилади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Куръони Карим. Бакара сураси 172-173 оятлар

2. Global Muslim Travel Index 2020, Mastercard-Crescent Rating, APRIL 2020.

3. Шайх Мухаммад Содик Мухаммад Юсуф "Ижтимоий одоблар", "Х,илол -Нашр". Тошкент. 2018 й. 80-81бет

4. "Узбек тилининг изохли луFати 80 000 дан ортик суз ва суз бирикма- си", "Узбекитон миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти.Тошкент.

5. www.islam.ru/ исламский информационный портал

6. www.stat.uz

7. www.uzbekistonovozi.uz

8.http://uza.uz/oz/documents/zbekiston-respuWikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-22-12-2017

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.