ГОВАКЛИКЛИ ТУЛДИРГИЧЛАР АСОСИДА ДЕВОРБОП ИССИК ИЗОЛЯЦИЯЛОВЧИ МАТЕРИАЛЛАРНИ ИШЛАБ ЧИКАРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИНИ ТАДЖИК КИЛИШ
Фаррух Назарбаевич Базарбаев - т.ф.д доц.
Абулкосимхужа Абдужабборович Абдухоликов - т.ф.н кат ук.
Гулноза Фарход кизи Файзуллаева
АННОТАЦИЯ
Ушбу маколада биноларни реконструкция ва мукаммал таъмирлаш жараёнида ташки девор конструкцияларини иссиклик-физик жихатдан энергия тежамкорлигини ошириш буйича назарий ва амалий тадкикотлар натижалари келтирилган.
Калит сузлар: реконструкция, каршилик, пенопласт материали, конструкция, табиий газ ва нефт махсулотлари.
EXPLORATION OF TECHNOLOGY FOR THE PRODUCTION OF WALL
HEAT INSULATING MATERIALS ON THE BASIS OF POOR FILLER
ABSTRACT
This article describes the process of building, reconstruction and repair of exterior wall constructions to improve the energy efficiency of thermal-physical, theoretical and applied research results.
Keywords: reconstruction, resistance, foam material, construction, natural gas and petroleum products.
Маълумки хозирги даврда курилиб ишлатилиб келаётган турар-жой, даволаниш, болалар муассасалари, мактаб, лицей коллеж ва интернат биноларининг купчилиги мукаммал таъмирлаш ва реконструкция холатига келиб колган. ^М^ 2.01.04-97 талабларига асосан юкорида келтирилган биноларни курилишида, мукаммал таъмирлашда ва реконструкцияда уларнинг энергия самарадорлигини ошириш учун ташки тусик конструкцияларини иссиклик химоясини ошириш лозим. Бунинг учун ташки тусик конструкцияларини иссиклик-физик жихатдан назарий ва амалий тадкикотлар натижасида асослаш лозим. Хрзирги даврда, бутун дунёда табиий энергия бойликларини тежаш энг долзарб масаладир. Чунки, табиий энергия бойликлари качонлардир тугайдиган энергия манбалари каторига киради. Маълумки табиий энергия манбалари асосан кумир, табиий газ ва нефт махсулотлари киради. Уларнинг 50% дан ортиги бино Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 357
ва иншоотларни иситиш, иссик сув билан таъминлаш ва маиший хизматлар учун сарф булар экан. Шу сабабли энергия самарадор бинолар ва уларнинг ташки тусик конструкцияларини лойихалаш ва куриш учун уларни иссиклик-физик жихатдан асослаш лозим. Бундан ташкари КМК 2.01.04-97 талабарига асосан илгари курилиб ишлатилиб келаётган бино ва иншоотларни капитал ва жорий таъмирлашда иссиклик химоясини ошириш лозим. Бунинг учун ташки тусик конструкцияларини келтирилган иссиклик узатиш каршилигини билиш зарур. Бу катталик КМК 2.01.04-97даги иссиклик химоясининг даражаси келтирилган жадвалдан кабул килинади. Ташки тусик конструкциясининг умумий иссиклик узатишга каршилиги бинонинг иссиклик химоясининг берилган даражасига мувофик 2а, 2б ёки 2в жадвалларда келтирилган иссиклик узатиш каршилигидан катта булиши лозим. Иссиклик химоясини 1-чи, 2-чи ёки 3-чи даражалари лойихалаштириш топширигида белгиланади. Келтирилган иссиклик узатиш каршилигини аниклаш учун КМК 2.01.04-97* га асосаниситиш даври Дd-ни аниклаш лозим. Бу катталик куйидаги формула ёрдамида аникланади.[3]
Дй (te tom пер) . Zom пер Бу ерда: Дd - курилиш жойи учун иситиш даври (градус сутка); tB - ички хаво харорати; t0T пер - иситиш давридаги 10 оС дан ортик булмаган уртача суткалик харорат, КМК 2.01.01-94 дан кабул килинади; Z0T пер - уртача суткалик харорат 10 оС дан ортик булмаган иситиш даври суткада, КМК 2.01.01-94дан кабул килинади. Ташки деворни энергия самарадорлигини ошириш максадида утказилган иссиклик-физик жихатдан назарий ва амалий тадкикотлар натижалари куйида келтирилган. Жумладан, иситиш даври Тошкент шахри учун 2от пер = 151 сутка экан. Иситиш давридаги харорат tOT пер = 3,98 оС. Агар жамоат бинолари учун ички хаво хароратини 18 - 20 оС деб кабул килсак, у холда иситиш даври. Дd = (20 - 3,98). 151 = 2419оС сутка. Демак КМК 2.01.04-97га асосан иссиклик химоясининг биринчи даражаси буйича таълим муассасалари бинолари учун келтирилган иссиклик узатиш каршилиги R™v = 0,94 м2 оС/Вт булар экан. Иссиклик химояси ички тарафдан пенопласт материали билан оширилган гишт ва керамзит бетон деворни намлик холатини стационар холатдаги хисоби натижаларида чизилган графикдан маълум булдики, яъни, девор катламида конденсат хосил булар экан. Демак бундай холат талабга жавоб бермайди, чунки девор калинлигида намлик ошиб ишлатилиш жараёнида унинг иссиклик-физик хусусиятларига хам таъсир этади. Бундай конструкциялар санитар-гигиеник талабларга хам жавоб бермайди. Шу сабабли биз ташки деворни иссиклик химоясини ошириш учун иссиклик изоляция катламини ташки деворнинг ташки сиртида урнатамиз. Бу конструкциянинг хисобий схемаси 1 - расмда курсатилган.
1 -расм. Иссицлик изоляцияси керамзит бетон деворни ташци сиртидан пенополистиролдан цурилган уаво цатламли конструкциянинг уисобий
схемаси.[4]
Дастлабки маълумотлар: хонанинг ички хаво харорати tH= 18оС , ички
хавонинг нисбий намлиги ф= 55%. Сув бугининг максимал эластиклиги Е = 15,48
мм.см.уст. Сув бугининг хакикий эластиклиги куйидаги формуладан аникланади:
е ф • Е 55 • 15,48
Фи = — * 100%; еи = „ = ———— = 8,51мм. см. уст Е и 100% 100 у
Ташки хдвонинг январ ойида уртача харорати Самарканд учун tT = 0,5oC. Самарканд шахрида январ ойида уртача нисбий намлик ф = 58% , Ташки хаво учун сув бугининг максимал эластиклиги Е = 4,79 мм.сим.уст. Ташки хавонинг хакикий эластиклиги куйидаги формула ёрдамида аникланади.
Ф • Е 58 • 4,79
= 2,77мм. см. уст
100% 100
Зичлиги 1200 кг/м3 ва калинлиги 0,30 м булган иссиклик химояси керамзит бетон деворнинг ташки сиртидан курилган хаво катламли конструкцияни умумий иссиклик узатиш каршилиги куйидаги формула ёрдамида аникланади.
Ro = Яв + Rk + Rh = 2,294 м2 0С/Вт
9 П
Демак R0 =2,294 м С/Вт. КМК 2.01.04-97*да келтирилган отр шартнинг бажарилишини текшириб курамиз.
R0 =2,294 м2 0С/Вт > R™v = 0,94 м2.оС/Вт. Демак иссиклик химоясини биринчи, иккинчи ва учинчи даражалари шартлари бажарилди. Бундан келиб чикадики ушбу конструкцияда конденсат хосил булиш ёки булмаслигини аниклаш учун иссиклик изоляцияси керамзитбетон деворнинг ташки сиртидан курилган хаво катламли конструкция катламларида хароратни куйидаги формула ёрдамида аниклаймиз:
т = t —
Lu Lu
t — t
R
y
17,5
Ru = 18-224
(0,115) = 17,120C
Шу катламлар хароратига мос равишда сув бугининг максимал эластиклиги Е ни [1] кабул киламиз:
ти = 17,120C; Eu = 14,64 мм.см.уст. = 16,84 0С; Ei = 14,37 мм.см.уст. т2 = 11,6 0С; E2 = 10,24 мм.см.уст. т3 = 8,32 0С; E3 = 8,22 мм.см.уст. т4 = 1,05 0С; E4 = 5,11 мм.см.уст. тт = 0,84 0С; Em = 4,88 мм.см.уст.
+ - п ^ а _ VE 55^14,64
tr - 0,56 C; eu - —
_ Ф^Е
100% 58-4,88
100
= 2,88мм. см. уст.
= 8,05мм. см. уст
100% 100
Юкорида келтириган иссиклик химояси керамзит бетоннинг ташки сиртидан курилган хаво катламли конструкцияни хисобий схемасини маълум масштабда чизамиз. Ушбу чизмага юкоридаги хисоблар натижалари жумладан харорат чизиги ва сув бугининг максимал ва хакикий эластиклик чизикларини 3-расмга туширамиз.
2-расмдан куриниб турибдики, сув бугини максимал эластиклиги Е, сув бугининг хакикий эластиклик чизиги е билан кесишмайди, демак бу конструкцияда конденсат намлик хосил булмайди.
2-расм. Иссиклик изоляцияси керамзит бетон деворни ташки сиртидан пенополистиролдан курилган хаво катламли конструкциянинг намлик холати.[4]
Бундан ташкари бу конструкцияни умумий иссиклик узатиш каршилиги R
2 0
=2,294 м С/Втга тенг экан. Худди шундай иссиклик химояси оширилмаган бир катламли керамзит бетон деворни иссиклик узатиш каршилиги м2 оС/Вт экан.
Демак таъмирлаш жараёнида иссиклик химояси оширилган, тавсия этилаётган конструкцияни иссиклик узатиш каршилиги, эталон конструкцияни иссиклик узатиш каршилигидан 3,7 баробар ортик экан. Назарий тадкикотлар
натижаларини амалий синов, тажриба тадкикотлар натижалари билан таккосланса, максадга мувофик булар эди.
3-расм. Иссиклик химояси ташки тарафдан пенополистирол ва хаво хатлами билан оширилган керамзит бетон девор намунасини тажрибада аникланган
намлик холати.
Шу сабабли биз тавсия этаётган иссиклик химояси оширилган ушбу девор намунасида тажрибада аникланган харорат чизиги чизамиз. Бу схема 3-расмда келтирилган. Девор катламларидаги харорат курсатгичлари иссиклик-физик тажрибалар натижасида аникланган.
Утказилган назарий ва амалий иссиклик-физик тадкикотлар натижасидан куйидагиларни хулоса килиш мумкин:
1. Реконструкция ва мукаммал таъмирлаш жараёнида ташки деворни иссиклик химоясини ошириш учун уларни иссиклик-физик жихатдан назарий ва амалий синов тажрибалари натижасида асослаш лозим.
2. Юкорида келтирилган иссиклик химояси амалиётда ишлатилиб келинаётган гишт ва керамзитбетон деворни ички сиртида пенополистирол билан оширилган конструкциянинг намлик холатини стационар холатдаги хисоби натижаларида чизилган графикдан маълум булдики яъни, девор катламларида конденсат намлик хосил булиш эхтимоли мавжуд экан.[4]
3. Бундай холат санитар-гигиеник талабларга жавоб бермайди, чунки девор катламларида намлик ошиб, ишлатилиш жараёнида унинг иссиклик-физик холатларига хам таъсир этади.
4. Иссиклик химояси керамзит бетонва гиштларни девор ташки сиртидан пенополистирол ва хаво катлами билан оширилган керамик плитали конструкция катламларида конденсат намлик хосил булмас экан.
Шу сабабли амалда ишлатилиб келинаётган биноларни ташки деворини иссиклик химоясини ошириш учун жорий ва мукаммал таъмирлаш жараёнида пенополистирол ва бошка иссиклик изоляцияловчи катламни ташки деворни ташки сиртидан курилса максадга мувофик булар экан.
REFERENCES
1. Шукуров Г.Ш., Бобоев С.М. Архитектура физикаси. 1-кисм. Курилиш иссиклик физикаси - Т.: Мехнат, 2017.
2. Шукуров Г.Ш., Исломова Д.Г. Курилиш физикаси. Самарканд. 2017.
3. КМК-2.01.04-97. Курилиш иссиклик техникаси. Т., 2016.
3. Tulaganov A. Structure formation and properties of the high-strength alkaline lightweight concretes. // Alkaline cements and concretes. II international conference. 2019. Kiev, pp. 168-184.
4. Миролимов М. Формула прочности бетона на безобжиговом щелочном вяжущем /Материалы XXXVI Международной научно-практической интернет-конференции «Тенденции и перспективы развития науки и образования в условиях глобализации»: Сб. науч. Трудов. - Переяслав-Хмельницкий, 2018. -выпуск 36-698 с.
5. www.realt.by
6. www.pari.guru