Особое внимание в данной статье уделно изучению обосновения источником водосбора основных рек ГБАО, и их народнохозяйственное значение.
Ключевые слова: Граница Таджикистана, среднегодовой модуль, гидроэнергетические ресурсы, течение река, годовая продукция, гребни, продолжительность наводнение, источник, данные, сезонность.
ECONOMIC AND GEOGRAPHICAL DESCRIPTION OF THE PYANJ RIVER BASIN AND ITS ENERGY CAPACITY
The article gives an economic and geographical characteristic of the resource potential of the Pyani River and its economic capacity. Particular attention in the article is paid to the study of the substantiation of the catchment source of the main rivers of GBAR, and their national economic significance.
Kevwords:Taiikistan border, average annual module, hydropower resources, river flow, annual production, ridges, flood duration, source, data, seasonality.
Сведения об авторе:
Аминов Хушбахт Наджмиддинович - магистрант второго курса географического факультета Таджикского государственного педагогического университета имени СадриддинаАйни. Тел: (+992) 883334454, E-mail: [email protected].
About the author:
Aminov Khushbakht Najmiddinovich - first-year master of the faculty Geography of Talik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini. Phone: (+992) 883334454; E-mail: Voru0097@e-mail. ru.
МУНОСИБАТИ ДАВЛАЩОИ ОСИЁИ МАРКАЗЙ ДОИР БА ИСТИФОДАИ ЗАХИРАХОИ
ОБЙ ВА ИДОРАКУНИИ ОЩО
Холмуродов С Ш.
Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Аз руи хусусиятхои релефи худ Чумхурии Точикистон хамчун мамлакати кухй эътироф шудааст, ки аз баландии 300 то 7495 м-ро дар бар мегирад. Кариб нисфи худуди Точикистон дао баландии зиёда аз 3000 м чойгир аст. Аз ин сабаб Точикистонро метавон амсилаи махсуси иклимии сайёра номид. Чунки дар худуди он аз -63 С дар Помири Шаркй, то +50иС дар кисми чанубии чумхурй тагйироти иклимй мушохида мешавад.
Куххои баланд ва шароити иклими мусоид Точикистонро маркази яхбандихои кухй кардааст. Аз ин сабаб вобаста ба захирахои оби чумхурй дар Осиёи Марказй чои аввалро ишгол мекунад. Куххо ва нохияхои наздикухии чумхурй минтакаи асосии хосилшавии мачрои обии бахри Аралро ташкил мекунанд. Дар навбати худ дарёхои кухии Точикистон аз хисоби захираи гидроэнергетикй дар чахон чои намоёнро ишгол мекунад.
Дар натичаи тагйирёбии иклим дар худуди чумхурй давоми 50-60 соли охир то 20% хачм ва 30%-и масохати пиряххо кам шудааст.
Ба микдори зиёд мавчуд набудани захирахои сузишворй-энергетикй Точикистонро мачбур менамояд, ки захирахои обиро окилона истифода барад. Барои таъмин намудани об дар хочагии халк Чумхурии Точикистон истифодабарии неруи дарёхоро аввалиндарача хисобидааст.
Ба гайр аз пиряххо дар худуди чумхурй инчунин кулхо мавчуданд, ки захираи калони обй доранд. Танзими обро дар худуди чумхурй зиёда аз 10 обанборхо дар мавсимхои гуногуни сол таъмин менамоянд, ки барои истифодабарандагон дар мавсимхои сол дода мешавад.
Дар баробари манфиатхои ичтимоию иктисодй захирахои обй инчунин таъсири манфй хам доранд. Шароитхои мураккаби географй чумхуриро барои чунин ходисахои табий ба монанди сел, афтиши ярч ва шусташавии кабати хок осебпазир менамояд. Чунин ходисахо дар давоми хар 10 сола то 25 маротиба такрор меёбанд. Солхое, ки захирахои обй нихоят зиёд хосил мешаванд, чунин фалокатхо хисороти зиёд меоранд, ки зиёда аз садхо миллион доллари амрикоиро дар бар мегирад. Чунин масъалахо барои ба даст овардани кушиши чумхурй оиди ба ичро намудани шартномахои байни чумхурихои Осиёи Марказиро зери суол мегузорад. Чунки хама чумхурихои аъзои шартнома мачмуи рушди миллиро дар Точикистон таъмин менамоянд.
Хар сол аз хисоби захирахои гидроэнергетикй дар Точикистон 17 млрд. кВт. соат энергия истехсол мекунад, ки он 3%-и захираи обиро ташкил мекунад. Хачми гидроэнергетика бошад дар мачмуи сузишворй-энергетикии чумхурй зиёда аз 98%-ро ташкил мекунад.
Таъмин намудани захирахои обй барои рушди устувор ва мухимияти муносибатхои обй хамчун омили калидй дар маркази сиёсии давлатхо мебошад. Дар асоси ин сиёсат Точикистон соли 1992 шартнома дар бораи истифодабарии махаллй ва мухофизати захирахои обй байни давлатхо имзо
гузошт. Соли 1993 бошад Чумхурии Точикистон аъзои фонди байналмиллалии мухофизати Арал гардид.
Точикисгон дар баробари дигар давлатхои минтака хар сол хачми иловагии об барои нигох доштани холати экологии каламрави назди Арал ва хавзаи бахри Арал чудо мекунад. Масалан, дар
о
давоми солхои 1992-2010 ба бахри Арал ва назди Арал хар сол ба хисоби миёна 12,1 км об чудо мекунад, ки нисбат ба лимити солона зиёдтар аст. Хукумати Точикистон чандин маротиба дар бораи аз худ намудани захирахои гидроэнергетикии бой пешниходхо намуд, ки метавонист Осиёи Марказиро бо энергияи арзон ва аз чихати экологй тоза таъмин намояд.
Масъалаи асосие, ки барои муносибатхои дурусти обию энергетикии Осиёи Марказй монеа эчод мекунад ин сиёсати миллй ва манфиатхои давлатхои минтака мебошад, ки ба таъминкунии захирахои обию энергетикй вобаста аст. Ин раванд албатта, метавонад нофахмихои зиёдро бабор оварад. Давом додани чунин фаъолият барои таъмин намудани минтака бо об ва энергия хатари зиёд дорад. Хамаи ин сабаб мешавад, ки оид ба мутобикшавй ва тагйирёбии иклим чорахои зарурй андешида шавад. Масалан, солхои 2000-2001 дар поёноби Амударё паи хам 2 сол хушксолй шуд, ки зиёда аз 500 хаз. га заминхои обёришаванда аз кор баромаданд ва зарари нихоят бузурги иктисодй расонид. Барои дубора ба гардиш ворид намудани ин заминхо якчанд сол лозим меояд. Ин ходисаро факат дар холате пешгирй кардан мумкин буд, ки дар хавзаи Амударё барои танзими мачрои об микдори муайяни обанборхо сохта шаванд.
Истифодабарии якчояи ин захираи бузург барои хал намудани як катор масъалахои хозиразамони Осиёи Марказй мусоидат менамояд. Пеш аз хама ин таъмин намудани бехатарии об ва кафолати дастрасии об барои обёрии заминхои тамоми Осиёи Марказй дар солхои хушкй бо роххои сохтани обанборхо мебошад, ки мачрои обро дар мавсимхои сол танзим менамояд. Мавчуд будани обанборхои хозираи хавзаи дарёи Аму барои танзими солонаи об кофй нестанд, ки дар холати номусоиди гидрологй хисороти зиёдро ба бар меорад.
Аз гуфтахои боло бармеояд, ки захирахои обй боз хам аниктар омухта шуда, оид ба танзим ва истифодаи окилонаи онхо чорахои мушаххас чуста шаванд.
АДАБИЁТ
1. Влияние изменения климата на водные ресурсы в Центральной Азии, доклад, Евразийский банк развития Алматы, 2009. - С.56.
2. Паёми Президента Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон \ газетаи Садои мардум аз 23-январи соли 2005.
3. Паёми Президента Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон \ газетаи Минбари халк аз 26 апрели соли 2010.
4. Жильцов С., Зонн И., Борьба за воду\\Индекс Безопасности.- Т. 14.-№> 3 (86).-М., 2009. - С. 416.
ОТНОШЕНИЯ ГОСУДАРСТВ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ В ОБЛАСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ВОДНЫХ РЕСУРСОВ И УПРАВЛЕНИЯ ИМИ
Статья посвящена водным ресурсам, их использованию и управлению в Центральной Азии. Распределение водных ресурсов в государствах Центральной Азии имеет политическую сущность. Такие отношения в будущем вряд ли изменятся.
Ключевые слова: ледники, водные ресурсы, гидроэнергетика, рациональное использование, экологическая ситуация, адаптация, изменение климата, управления, механизмы.
RELATIONS OF CENTRAL ASIAN COUNTRIES IN THE FIELD OF WATER RESOURCES USE AND THEIR MANAGEMENT
The article is devoted to water resources, their use and management in Central Asia. The distribution of water resources in Central Asian countries has a political issues. Such relationships are unlikely to change in the future.
Keywords: glaciers, water resources, hydropower, rational use, environmental situation, adaptation, climate change, management, mechanisms.
Сведение об авторе:
Холмуродов Саид Шарифович магистрантка 2-го курса специальность география, Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, адрес.район Рудаки, село Косибона. Тел: (+992) 902-20-21-16
About the author:
Kolmurodov Said - the 2 n year magister of the faculty of geography, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini, address. Village Kosibon, district Rudaci. Tel: (+992) 902202116