CC BY
3Казакстан My3e^epi / Museums of Kazakhstan /
Музеи Казахстана
https://doi.org/10.47500/2024.v17.i1.11
Алманк;улова Ж.А.1
1Жамбыл облыстык тарихи-елкетану музейi Тараз, К,азакстан е-mail: osken 91 [email protected]
ОТАНДЫК ТАРИХЫМЫЗДЬЩ К¥НДЫ Ж6Д1ГЕРЛЕР1 САКТАЛГАН - ЖАМБЫЛ ОБЛЫСТЫК ТАРИХИ-6ЛКЕТАНУ МУЗЕЙ1
Ацдатпа. Жамбыл облыстык тарихи-елкетану музейi Казакстандагы кене, эрi бiрегей музейлердщ катарына жаткызылады. 1931 жылы ашылган музей 1970 жылдары БYкiлодактык туристтiк маршруткакосылып,1977жылданбастапшетелдiктуристтер кабылдай бастайды. Аталмыш кезенде музейдщ экспозициялык ауданы небэрi 328,5 шаршы метрдi кураган. Музей ашылган алгашкы жылдарда кунды жэдiгерлер болып археологиялык олжалар есептелген. K,азiрri танда «Кене Тараз» этно-мэдени, тарихи кешенi жалпы аумагы 4000 аса шаршы км курайды, 2 кабаттан туратын 4 экспозициялык зал халыкка кызмет керсетуде. Музей корында 50-ге жуык тас мYсiндер сактаулы. Музей коры: археологиялык, нумизматикалык, заттык, кiтап, кужаттык, этнографиялык, графика, мYсiндер, фотосуреттер атты 9 топтамага топтастырылган. Барлык белiмдердi коса есептегенде 75 мьщнан аса жэдiгер сактаулы. Сонымен катар, музейдщ 6 калалык жэне 4 аудандык белiмдерi де жумыс жасайды. Макалада музейдщ калыптасуы, бiрегей жэдiгерлер тарихы, калалык жэне аудандык белiмдерi туралы мэлiметтер усынылган.
Осы негiзде жазылган бул макаланын, басты максаты - музей тарихын, багалы, эрi бiрегей корынын кундылыгын, кызметiн, халкымыздын кене тарихындагы релi мен маныздылыгын насихаттау болып табылады. Музей жумысынын басты керсетюшь экспозициялары мен корлары. Макалада экспозициялык залдарга жеке-жеке токталып, кен келемде акпарат берiлген. Музейдiн калалык белiмдерi: Керкемсурет галереясы, Д.А. Конаев орталыгы, Асанэлi Эшiмов шыгармашылык орталыгы, Данк залы, Бауыржантану гылыми-зерттеу орталыгы, К.И. Скрябин музей^й туралы кыскаша акпарат усынылган. Экспозициялык залдарга жекеше токталып, залда койылган экспонаттардын тарихы туралы кещнен баяндалады.
Дэйексвз ymin: Алманцулова Ж.А. Отандъщ тарихымыздыц цунды жэдиерлер1 сацталган - Жамбыл облыстыц тарихи-влкетану музей // Мддени мура. 2024. №1 (104). 139-150 б.(цаз.) DOI: https://doi.org/10.47500/2024.v17.i1.11
MU3EUI
1931 жылы 25 тамызда Эулиеата елкетану музейiн ашу туралы шешiм кабылданды. Жамбыл облысынын мемлекеттiк мурагатында бул женiнде сакдалган кужаттар осыны айгактайды. Эулиеата елкетану музей кенесiнiн бiрiншi отырысында алгашкы директор (ол кезде музей менгерушМ) П.Р. Косивцев музейдiн алгашкы экспонаттары мен койылган жэдiгерлер туралы мэлiметтер келтiрген.
Сонымен бiрге учлеспромхоз, Ленин атындагы, Октябрь революциясынын жетi жылдыгы атындагы мектептер, аншылар серiктестiгi ужымдастарына, медицина кызметкерлерiнiн одагына музейге ездершдеп жэдiгерлердi тапсырганы Yшiн алгыс айта келш, алдагы уакыттада бiрлесе жумыс iстейтiндiгi женiнде мэлiмдеген. Осы отырыска катысушылар бiр ауыздан Эулиеата елкетану музеш 1931 жылдын 25 тамызында ашылганы женiнде Эулиеата радио желМнен хабарлау туралы шешiм кабылдаган. Сонымен бiрге, осы шешiмде музей ^н сайын кешкi сагат бестен сепзге дейiн жумыс iстейтiндiгi, экскурсияга келетшдермен ерекше келiсiм жасалынатындыгы жэне юру тегш екендiгi айтылган.
Музей отырысыньщ екiншi отырысында (1931 жылдын 27 тамызында) кабылдаган шешiмде былай делшген: «Кала жэне аудан тургындарына музейдщ ашылгандыгы женiнде листовкалар мен жерплжт газеттер мен радио желiлерi аркылы хабарлансын. Археологиялык казба байлыктарын музейге етюзу жэне табылган археологиялык казба байлыктардын манызы женiнде археолог М.Е. Массонга хабарлап отыру мшдеттелшсш».
Сондай-ак, бул уакытта
халкымыздын тарихында ауыр
кезендер етiп жаткандыгы белгiлi. Алгашкы музей кенесiнiн терагасы болып П.Р. Косивцев, хатшысы болып Сержинский сайланган.
Музейдiн алгашкы гимараты ортагасырлык сэулет ескертюш^ бYгiнгi Тараздын бейнесi К,арахан кесенесiнiн манындагы шагын гимаратта орналасты. Екi экспозициялык залдын келемi небэрi 328,5 шаршы метрдi камтыган. Осылайша музей кызметi бар мYмкiндiкке орай дами бастады, археологиялык жэдiгерлер жинактау жумыстары жYргiзiлдi. 1939 жылы Жамбыл облысынын курылуына орай, музей статусы облыстык денгейге кетерiлдi. Музейдщ курылган уакытынан бастап жумысынын алгашкы жанданган кезi 1947 - 1948 жылдарга сэйкес келедi. Музей жэд^ерлерш тiркеу жэне каталогтеу жумыстары жYЙелендi. 1946 жылы ВКП (б)- нын кыскаша тарихы негiзiнде «Элкетану музейлерi экспозицияларынын Yлгiлiк-такырыптык курылымдары» деп аталатын кужат кабылданды. ТунFыш рет бiрынFай Yлгiдегi тiркеу кiтабы енпзтдь
Халык Yшiн музей керсеткiшiнiн жумысы эрине экспозициялар мен корлары. Бул жумыстар екiншi дYниежYзiлiк согыс жылдары болсын, согыстан кейiнгi киын кезендер де музей кызмет ешкашан токтаган емес. Кептеген археологиялык экспедициялар мен музей кызметкерлершщ ерен енбегi непзшде музей коры эрдайым толыгып отыр. Сондай-ак, Жамбыл журтшылыгы да музей корын толыктыруга Yлкен септiгiн типздь
Музей экспозицияларынын
жасакталуы мен корынын толыгуына П. Косивцев, Л.И. Ремпель,
К. Байбосынов, Ж. Казиева, А. Попов, Г.И. Пацевич жэне т.б. зерттеушь
талымдардын, ецбеп бага жетпес болды.
Алгашкы экспозициялар: «Элемнщ жаратылуы мен жердегi емiр», «Ортатасырлык Тараз каласынын орнынан табылтан археологиялык казба байлыктар», «Жамбыл облысынын жануарлар ДYниесi», «¥лы Октябрь социалиста революциясына - 30 жыл», «Жамбыл -Казакстаннын халык, жыршысы», «Коныстанушылар»,
«Казакстан ¥лы Отан сотысы жылдарында», «Халыктар достыты» такырыптарында жасалды.
Kазiргi танда жасакталтан 4 Yлкен экспозиция бойынша келушiлердi кабылдайды. Бiрiншi экспозициялык, залда Жамбыл облысынын жер бедер^ табитаты, флорасы мен фаунасы, тас жэне кола, темiр дэуiрлерiндегi тайпалар тарихы, кунды, эрi бiрегей жэдiгерлер койылтан тYркi дэуiрi тарихы баяндалады. Осы орайда, келушiлер назарын, эсiресе талас тудырып, кептеген талымдардын Fылыми-зерттеуiне аркау болтан жэдiгерлердi атап етуiмiз кажет. Кола дэуiрiндегi адамдардын ДYниетанымы мен о ДYние туралы тYсiнiгiнен мол акпарат беретiн Мойынкум ауданы, Хантау тауы, Кожабала жерiнен эйел адамнын корымынан коладан жасалтан эшекей буйымдар: сырта, быезж, кыш ыдыстар табылтан. Бул жэд^ерлер кола дэуiрiндегi еркениеттiн, коленердщ дамуы мен турмыстык емiрлерiнен мол акпарат бередь Сак тайпаларынан да мол мура сактаулы тур. Казакстан, Орта Азия территориясынан табылтан Yш сак дулытасынын, бiрi облыстык, музей корында сактаулы туртаны Yлкен мэртебе. Ежелп Орталык, Азия территориясында металдан жасалынтан дулыта табылуы ете сирек кездесетiн олжа. Онын бiрден-бiр себеб1 карапайым жауынгерге кол жепмйз
элеуметтiк манызы бар металл
кортаныс куралынын баталы тYрiне жаткызылатынында. Ежелгi кешпел1 тайпалардын (сактардын) мекен еткен территорияларынан Yш дана сак дулытасы табылтан.
Бiрiншi данасы - Жепсудын батысындаты Кордай ауданы, Кысмышы калашытынан табылтан. Дулытанын биiктiгi -20 см, еш (он,нан-солта ) - 20 см, узындыты (алдынан артка карай ) - 23 см. Екiншi данасы - Самарканд ауматынан табылтан, таластык типке ете уксас келедi. Yшiншi данасы - Кыртызстаннын Джалал-Абад облысы, Тогуз Тороос ауданынан кездейсок табылтан.
Экспозицияда, сондай-ак,
ТYркiлердiц дiнi, жазуы, сенiмi кенднен керсетiлген жэне де бул жэдиерлер тYпнуска кYЙiнде тур. ТYркiлердiн дYниетанымы бойынша Тэндр кекте деп тYсiнiп, тэщрлж дiндi устантан. Сондай-ак, эйелдердщ, бала-шатанын кортаушысы ретшде ¥май аната сыйынтан.
£ *
Сур. 1. Сак,тардьщ к,ола дулыгасы Fig. 1. Bronze helmet of the Saks
MU3EUI
¥май ананын таска кашалган бейнес1 Талас ауданы, Майтебе ауылы, Билiкел келiне жакын жерден табылган. Бет1 жаксы сакталган. Кезкиыгы бадам дэнi тэрiздi жакын орналаскан. Кыр мурынды. Билiкелдiк тас мYсiннiн ерекше атрибуты - тактатастын бетше тYсiрiлген Yшбурышты сызыктар тYрiнде келген бас кшмь Бул Yш мYЙiздi бас киiм болып табылады. Ягни, ¥май ана ертедегi ¥лы Даланы мекендеген тYркi тiлдес халыктардын урпак, жалгастырушы, береке-молшылык, тэнiрiсi. Отбасы жэне бала-шаганын коргаушысы, жебеушiсi. Тас мYсiн VI-VII ЕЕ.жаткызылады.
Кене тYркiлер дэуiрiнен жеткен кунды муралардын бiрi - ол кене тYркi руна жазулары. Гылымда оны «Орхон Енисей жазулары» деп атайды. БYгiнде тYркi руникасынын Талас типiне жаткызылатын бтктастар мен орхон жазуы бар балбал тастар Жамбыл облыстык тарихи-елкетану музей корында сактаулы жэне бул бiрегей ескерткiштер музей корынын мактанышы екенi сезсiз. Эйткеш, бiрнеше Талас руникалык жазуы бар ескертюштер Ресейдiн Мемлекеттiк Эрмитажына етiп кеткен. Сондай-ак,
Кыргызстандагы Бiшкек каласындагы Мемлекетлк тарих музейiнде сактаулы. Талас - I (Т1) бтктасы Талас каласынан (бурынгы Эулие - Ата уез^ Дмитриевский калашыгы) 8 шакырым шыгыс-ощуслктеп Айр - Там - Ой (Кырык-Казык) деген жерден табылган.
4 жол мэтш кашалган. 1896 жылы В.А. Каллаур, Гастев тапкан. Г. Гейкел, В.В. Радлов, Ю. Немет, С.Е. Малов, Х.Н. Орхун, И.А. Батманов, Ч. Жумагулов, А.С. Аманжоловтар зерттеу жYргiзген. Мэтiннiн казакша магынасы: Ат YЙiрiм ер батыр атым ¥дын, иесiздерме Катун енесi сонда тул калды. Iнiлерi Кара барыс, огул барыс. Эзi сонда Еашке (аты).
Музей корында 50 - ге жуык тас мYсiндер сактаулы. Балбал тастардын осынша данада экспозицияга койылган бiрегей музей екенiн атап еткен жен. Тас мYсiндерге табыну гурпы VII-XII тасырларда TYpкi жэне Карлук, каганаттарынын, Огыз, Кыпшак жэне Караханид мемлекеттерiнiн курамына юрген ТYркi тiлдес тайпалардын арасында ерк алды. Кене тас мYсiндер Казакстаннын барлык аймактарында кYнi бYгiнге дешн сакталган. Олар
Сур. 2. ¥май ананьщ таск,а к,ашалган бейнесi Сур. 3. Талас I бтг тас
Fig. 2. The image of Umai Ana carved in stone Fig. 3. Talas I runic script
Орталык Казакстанда Тортай езеншщ бойы мен ¥лытау бектершде, Сарыарканын, кYншыFысына карай Алтай мен Тарбататай тауларынын тещрегшде кептеп кезедеседi. Ал он^стжте Каратау мен Кыртыз Алатауынын, жоталарында, Шу, 1ле алкаптарында, Хантау мен Жамбыл манындаты жазык далаларда
ушырасады.
Екiншi экспозициялык залда 2022 жылы ДYниежYзiлiк коленершiлер каласы ататын алтан Тараз каласынын тарихы халык назарына усынылтан. Тараз каласы ¥лы Жiбек жолы бойында орналаскан ец iрi сауда, мэдени, тылым ошактарыныц бiрi болды. «Тараз каласы алташ рет 568 жылы Византиялык жазба деректерiнде кездеседi. Осы кезенде Византия Парсыларта карсы одактас табу Yшiн Земарх бастатан елшыерш, Шытыста ДYркiреп туртан Батыс ТYрiк катанына жiбередi. Осы елшiлердi Византия тарихшысы Менандрдын айтуы бойынша ТYрiк катаны Естем1 (Дизабул) Тараз манындаты улы ордасында кабылдайды...» - деп жазтан В.В.Бартольд. Сонымен катар, кытай жэне араб деректершде кала туралы кептеген мэлiметтер сакталтан.
Экспозицияда кыш ендiрiсiнiц дамуы, сауда жолы аркылы таралтан дiни атымдар, исламнын енуi, мешытер мен кала курылысынын тарихы, Тараздан шыккан улы туламалар берiлген. Ортатасырлык Тараз каласынын дамуы барлык сипаты жатынан бiрнеше кезендерден еткен:
- Ерте феодализм кезещндеп Тараз VI-IX тт.
- Тараздын гYлденген кезецi Х-Х11 тт- феодализм дэуiрi.
- Талас бойындаты мэдениеттiн кулауы - ХШ-ХУШ тт. Ежелгi Тараз
калашыты 3 белжтен туртан: цитадель, шахристан, рабад.
Бул залдада Казакстаннын баска музейлершде кездеспейтiн бiрегей жэдiгерлер кептеп
койылтан. Атап айтканда, мыспен безендiрiлген кумыра. Келемi: h - 23.5, d - 15,5 см. Тарихи жэдиер Жалпактебе ауылында бакшадаты жер жумыстары кезiнде табылтан. Кумыраны музейге кала туртыны Дэулетбаев табыстады. Кыш кумыранын сфералык дене туркы кус тумсыты тYрiнде шытатын ерiкпен аякталады. Теменде ею ай тэрiздес ернектiц ортасына карашык, жабыстырылтан. Дене мен мойыннын тYЙiскен жерiнде тiзбек (немесе флагелла) тYрiнде бедерлi ою байкалады. Магистральда ат тэрiздi пiшiндi бедерл1 калыптар керiнедi, олардын ортасында мыспен капталтан жабыскак конустар бар. Сондай-ак, мундай конустар су тегетiн жерден тж жакта орналаскан. Кумыранын туткасы тiк, шытынкы. Мундай кумыралар сирек кездесед^ олар «сотды» тYрiне жатады.
Сур. 4. Мыспен безендiрiлген кумыра Fig. 4. Vessel, inlaid with copper.
Казахстан РклцЬшкюж ,
V А Т Т Ы к
MU3EUI
Ою-ернек мотивтершщ сюжет1 бойынша Тараздык кыш ыдыстарды сэндеудiн терт тYрлi тобын атауга болады: сызыктык-геометриялык, есiмдiк, эпиграфиялык жэне зооморфтык. Осы аталган топтардын арасында эпиграфиялык ернектег1 жалатапалы кыш ыдыстар музей корында кептеп кездеседь Ыдыстарда карапайым куфиден бастау алып, стиль1 калыптаскан араб жазуымен жазылган мэтiндер усынылган. Араб жазуларында кебшесе Кураннын Yзiндiлерi мен игi тыектер магынасындагы мэтiндер берiлдi.
Эпиграфиялык ернектеп ыдыстар Орта Азиялык калаларда Х-ХП ее. ете кен таралды. Таразда будан ерте кезенге жаткызылатын жалатпалы кыш ыдыстар кездеспейдi. Сондай ерекше жэд^ердщ бiрi - араб жазуы бар жалатпалы кыш кумыра.
1971 жылы 24 акпанда Жамбыл каласынан 15 шакырым кашыктыктаЕы корЕаннан жасеспiрiм елкетанушы, археологтар YЙiрмесiнiн мYшесi
болЕан Александр Шабловский ХП-Х1У
ЕасырларЕа жататын кеплд1р жалатпалы кумыраны кездейсок тауып алып, музейге тапсырЕан. Элшемк би1кт1г1 - 20 см; дене диаметр1 - 16,5; мойын диаметрi - 7 см.
Теменг1 Барысхан, Ж1к1л,
Жамукат калашыктарында жYзiм шаруашылыЕынын,, шарап ендiрiсiнiн болЕандыЕын дэлелдейтiн музейде бiрнеше жэдiгерлер бар. Сонын бiрi кыш ыдыстын какпак белiгi. Элшемк биiктiгi -7,5 см, диаметрi - 28 см. Мерзiмi VII-IX ее., ею фрагменттен желiмделген. КакпаЕы денгелек, бедерлi ернегi бар денес, колы бYгiлген жэне аяЕы кен, жанында ешкi бейнесi бар адамнын схемалык бейнесi бейнеленген. ЖоFарыда-жемiс шоЕырлары бар жYзiм бейнеленген. Шетiнде екi бедерлi белдеу созылып жатыр, олардын Yстiнде батырмалап шенберлер салынЕан. Онын шеттершде жэне iшкi жаЕында кYЙе iздерi бар. КYЙдiру бiркелкi жYргiзiлген. Теменп Барысхан калашыЕынын аумаЕынан кездейсок табылЕан. В.В. Быков жеткiзген.
Музей корында археологиялык
Сур. 5. Араб жазуы бар жалатпалы кумыра Fig. 5. Irrigation ceramics with Arabic inscription
Сур. 6. К,ак,пак, белЫ. Fig. 6. A fragment of the lid
олжалар ете кеп сакталтан. 2000 жылдан аса тарихы бар каланын таты бiр тарихи ерекшелт - сэулет енерi болып табылады. Юнесконын ескерткiштер курамына кiрген Эрнек калашытынан табылтан Yйдiц кабыртасын эсемдеген белжтер^ Айша бибi кесенесiнiн тYпнуска кiрпiштерiн ерекше атаута болады. Облыста бiрегей кесенелер бYгiнде туристтердiц ен кеп келетiн орындарынын бiрiне айналды. Тараз каласы тек iрi сауда орталыты тана емес, Тараз - Казакстандаты Ислам еркениет1 алтын беактершщ бiрi, улы туламалар дYниеге келген киелi мекен саналады.
Yшiншi экспозициялык зал Казак хандытынын курылуы жэне казак халкынын экспозициясымен таныстырады. Бул залда халкымыздын музыкалык енерше, турмысына, эшекей буйымдары мен эскери енерше аса мэн бертген. Ежелден казак халкында ауызша халыктык жэне музыкалык енер дамытан, 100 ден аса музыкалык аспап тYрлерi болтан, алайда, бiзге 20 - дан аса тYрi жеттi. Музыкалык енердщ даму шегi ХVШ-ХIХ тт сэйкес келедь Музейдiн кунды жэдiгерi Ыкылас ДYкенулынын кобызы экспозиция терiнен орын алтан. Х1Х-ХХ тасырларда емiр сYрген к,обызшы, куйпп - сазгер Ык,ылас
Сур. 6. Ыкылас Дукенулыньщ крбызы Fig. 6. musical instrument of Y.Dukenuly
ДYкенулыныц езi жасап, ^й шертш, пайдалантан музыкалык аспабы.
Казак даласында Коркыт пен Койлыбай аталардан кейшп атакты кобызшы Ыкылас ДYкенулыныц бул кунды жэдiгерiн Сарысу ауданы Жайлаукел ауылынын туртыны, кобызшынын шебере келт Алтын Акынбаева музей корына 2008 жылы табыстатан болатын.
Музей кызметкерлерi жинатан, казак зергерлерi шебер орындатан кYмiс зергерлiк буйымдар топтамасы лайыкты танданыс тудырады. Бул ещр жиек, бойтумар, шашбау, бтезжтер, сырталар, тоталар сиякты тYрлi конструкциялардаты кеуде эшекейлер^ Казактын зергер шеберлерi зергерлж буйымдарды жасауда ою, штамптау, монеталау, асыл тастарды жэне сэндiк тастарды кырку сиякты техникалык, эдiстердi колдантан. Казак эйелiнiн емiрiнде зергерлiк буйымдар манызды рел аткарды. Олар бакытка деген Yмiттi, табитат пен зулымдыктан кортаута кабiлеттi тажайып КYштерге деген сенiмдi бейнеледi. Бул залда казактын ересi биiк - кусбегiлiк енерше катысты ерекше экспозиция жасакталтан. Кусбеп Жапар Сатылтанов 2017 жылы желтоксан айында «Болашакка батдар: рухани жащыру» батдарламалык, макаласы аясында музей корына экес1 Тiлеужан Сатылтанулынан калтан аншылык мураларын тапсыртан. Мойынкум ауданынын Курметт азаматы, танымал этнограф, зерттеушь натуралист, кусбегi Жапар Сатылтанов кусбегiлiк енердщ кайта жандануына ез Yлесiн косып келедi. Сондай-ак, таты бiр экспозиция ХVII-ХIХ тасырлардаты казактардын карулануымен танысута мYмкiндiк бередi. Эскери дэстYрлер кешпендшердщ емiрiнде Yлкен
MU3EÜI
манызга ие болды. Темiрден жасалган эскери дулыга, сауыт, найза, садактар сакталган. Облыстык музейдщ бiрегей экспонаттарынын 6ipi - эскери сауыт. Мундай кару-жаракты жасау Yшiн 6ip сакинаны екiншiсiне шыдамдылыкпен етюзш, оларды дэнекерлеп, кару-жарак шеберi бiрнеше жыл бойы жасаганы керiнедi, жэдиер елшемi: 86, 5х67 см, 6 кг 800 гр курайды. Yшiншi экспозициялык залда Казак хандыгынын кулдырауы мен елкемiздi Кокандыктардын басып алуы, жерiмiздщ Ресей империясына косылуы, Алаш жэне Кецес Yкiметi жэне KуFын-сYргiн жылдарынын тарихына жэне осындай тарихи окигалардын, куэсi болган, Жамбылдык жерлестерiмiздщ емiрбаяны мен енбектерiнiн,
ерлiктерiнiн тарихы баяндалады.
Тертiншi залда Жамбыл облысынын курылуынан казiргi кYнге дейiнгi ауыл шаруашылыгы, медицина, гылым мен б^мнщ, букараттык акпарат куралдарынын дамуы, Жамбылдан шыккан атакты енер адамдары мен жазушы, журналисттерiне экспозициялар жасакталган. Музей корында А.А. Аскаров, Б. Момышулы, К. Байбосынов, Ж. Кэрiбайулы, Т. Омарбеков, К.И. Скрябин, А. Эшiмов, К. Рыскулбеков, Ж. Куанышбаев, К. Эзiрбаев, С. Сапарбаев, Л. Брюммер сынды улы тулгалардьщ жеке заттары мен муралары сактаулы.
БYгiнгi танда музей коры: археологиялык, нумизматикалык, заттык, кiтап, кужаттык, этнографиялык, графика, мYсiндер, фотосуреттер атты 9 топтамага топтастырылган. Барлык белiмдердi коса есептегенде 75 мыннан аса жэдиер сактаулы. Сонымен катар, музейдiн 6 калалык жэне 4 аудандык белiмдерi де жумыс жасайды. Калалык белiмдерi:
Керкемсурет галереясы - 1971 жылдан жумыс жасап келедi.
Галереяда Жамбыл облысынын
атакты суретшыершщ жэне екiншi дYниежYзiлiк согыс жылдары жер ауып келген суретшi Л. Брюммердiн 1000-нан аса суреттерi сактаулы. КепшШктщ жиi келетiн орнына арналган галерея балалармен, жас жеткшшектермен аса тыгыз жумыс жасайды.
Д.А. Конаев орталыгы - 2022 жылы 13 тамызда аса кернектi мемлекет жэне коFам кайраткерi, Yш мэрте Социалистiк Енбек Ерi Дшмухамед Ахметулы Конаевтын емiр жолы мен елiмiзге сiнiрген енбектерш кенiнен насихаттау максатында 110 жылдыгына орай ашылып, халыккы кызмет етш келедi.
Асанэлi Эшiмов шыгармашылык орталыгы - ерекше мэдени орындардын бiрi. 2008 жылы Тараз каласындагы мэдениет Y^mH гимаратында театр -кино енершщ биiк шыны, КСРО жэне Казакстан Халык эртiсi, танымал актер Асанэлi Эшiмовке арнап керме залы ашылса, 2011 жылы ресми тYрде орталык ретiнде кызметiн бастады. Орталыкта актердiн кептеген кунды жеке заттары койылган.
Данк залы - ¥лы Отан согысынын тарихына, данкты батырлардын ерлiгiн улыктауга арналган зал 2019 жылы салтанатты тYрде ашылган. 1941 жылдын 22 маусымында басталып 1418 ^нге созылган алапат согыска арналган зал 5 белiктен жасалган, согыстын эр жылдарына арналган.
Бауыржантану гылыми-зерттеу орталыгы - Данк залынын екiншi кабатында орналаскан. Б. Момышулы-нын емiрiне, шыгармашылыгына арналган шетелдiк жэне Казакстандык архив деректерiн зерттеуге багытталган
непзп орталыктын бiрi.
К.И. Скрябин музей^ш.
Гельминтология гылымынын непзш калаушы К. И. Скрябин 1907-1911 жж аралыгында Эулиеата каласында турып, мал емдейтiн дэрiгер болып жумыс iстедi. Бул музей YЙi 1962 жылы галымнын кезi тiрiсiнде ашылган. Музейде галымнын емiрi мен кызмепмен байланысты болган жеке заттар, кужаттар мен материалдары, кенестiк жэне элемдж галымнын алтын корына кiрген академиктщ енбектерi насихатталады.
Аудандык белiмдер:
Бауыржан Момышулынын
мемориалдык музейi Жуалы ауданынын, Аксай округынын, К,айрат ауылында орналаскан. Музейдiн курылысы 1990 жылы басталып, 1995 жылы 5 мамырда салтанатты тYрде ашылды. Айта кететiн жайт, Б. Момышулы 1965 жылы езшщ барлык мурасын, жеке заттарын дэл Жамбыл облыстык тарихи-елкетану музейiнiн корына табыстайтынын, баска ешбiр музей талас тудырмауын есиет етiп калдырган. БYгiнде емiрi мен кызметiне, шыгармашылыгына катысты жэдiгерлер жергiлiктi, баска енiрлер мен шетелден келетш конактарга насихатталуда.
Сарысу аудандык Т. Макашев атындагы тарихи-елкетану музеш. 1978
жылы Сарысу ауданынын курылуынын 50 жыл толуына орай, Саудакент ауылында Т.Макашев атындагы тарихи-елкетану музеш ашылды. Бул музейде Сарысу ауданынын килы тагдырларынан сыр шертетш тарихи жэд^ерлер ете кеп. Музейге аудан мэдениет мен экономикасынын кетерiлуiне, дамуына Yлкен Yлес коскан Т. Макашевтын есiмi берiлген.
Т. Рыскулов аудандык тарихи-елкетану музеш. 1983 жылы Енбек К,ызыл Ту орденшщ иегерi, елкетанушы Эмiре Султанбековтын бастамасымен уйымдастырылган тарихи жэдiгерлер кермей бYгiнде Т. Рыскулов ауданынын тарихын насихаттайтын музей ретiнде кызмет аткарады.
Шу аудандык тарихи-елкетану музейi. Шу ауданынын орталыгындагы Теле би ауылындагы тарихи-елкетану музейi облыстык музейдiн Шу аудандык белiмi болып 1986 жылы алгаш когамдык негiзде курылса, 1988 жылы ресми тYрде жумыс ктей бастады.
Музей ареалы тек кана жэдiгерлердi жинау, сактау, халыкка насихаттаудан турмайды, музей сонымен катар жалпы когамнын агартушылык, мэдени дамуына да тжелей ыкпал етедi. Жамбыл облыстык тарихи-елкетану музеш бул кызметтердi лайыкты аткарып келедi.
MU3EUI
Алманкулова Ж.А.1
1Жамбылский областной историко-краеведческий музей
Тараз, Казахстан e-mail: [email protected]
ЖАМБЫЛСКИЙ ОБЛАСТНОЙ ИСТОРИКО-КРАЕВЕДЧЕСКИЙ МУЗЕЙ - ХРАНИЛИЩЕ ЦЕННЫХ ПАМЯТНИКОВ НАШЕЙ НАЦИОНАЛЬНОЙ ИСТОРИИ
Аннотация. Жамбылский областной историко-краеведческий музей считается одним из старейших и уникальных музеев Казахстана. Музей, открытый в 1931 году, в 1970-е годы был включен во Всесоюзный туристический маршрут, а с 1977 года начал принимать иностранных туристов. В этот период выставочная площадь музея составляла всего 328,5 квадратных метров. В первые годы открытия музея археологические находки считались ценными реликвиями. В настоящее время этнокультурно-исторический комплекс «Древний Тараз» имеет общую площадь более 4000 квадратных километров, а публику обслуживают 4 выставочных зала, состоящих из 2 этажей. В фонде музея хранится около 50 каменных изваяний. Фонды музея сгруппированы в 9 коллекций: археологическая, нумизматическая, материальная, книжная, документальная, этнографическая, графика, скульптура, фотография. С учетом всех отделов в музее хранится более 75 тысяч артефактов. Кроме того, работают 6 городских и 4 районных отделов музея. Значительное внимание уделяется представлению сведений о становлении музея, истории уникальных экспонатов, городских и районных ведомствах.
Основной целью статьи является популяризация истории музея, ценности значимой уникальной коллекции, деятельности, а также роли и значения в древней истории нашего народа. Особый акцент
в работе сделан на представление отдельных выставочных залов музея, так как главный показатель работы музея - его экспозиции и коллекции. Представлена краткая информация о городских подразделениях музея: картинная галерея, центр Д.А.Конаева, творческий центр Асанали Ашимова, зал Славы, научно-исследовательский центр по бауыржановедению, дом-музей К.И.Скрябина. В работе подробно описывается история экспонатов, представленных в залах.
Для цитирования: Алманкулова Ж.А. Жамбылский областной историко-краеведческий музей - хранилище ценных памятников нашей национальной истории // Мэдени Мура. 2024. №1 (104). 139-150 с.(Каз.)
DOI: https://doi.org/10.47500/2024.v17.i1.11
Almankulova Zh.A.1
1Zhambyl Regional Museum of Local Lore Taraz, Kazakhstan e-mail: [email protected]
ZHAMBYL REGIONAL MUSEUM OF LOCAL LORE IS A PLACE OF PRICELESS EXHIBITS OF NATIONAL HISTORY
Abstract. Zhambyl Regional Museum of Local Lore is considered one of the oldest and unique museums in Kazakhstan. The museum, opened in 1931, was included in the All-Union Tourist Route in the 1970s, and since 1977 began to receive foreign tourists. During this period, the museum's exhibition area was only 328.5 square meters. In the early years of the museum's opening, archaeological finds were considered valuable relics. Currently, the ethnocultural and historical complex "Ancient Taraz" has a total area of more than 4,000 square kilometers, and the public is served by 4 exhibition halls locating on 2 floors. The museum has about 50 stone sculptures in its collection. The museum's funds are grouped into 9 collections: archaeological, numismatic, material, book, documentary, ethnographic, graphics, sculpture, photography. Taking into account all departments, the museum houses more than 75 thousand artifacts. In addition, there are 6 city and 4 district departments of the museum. Considerable attention is paid to the presentation of information about the formation of the museum, the history of unique exhibits, city and district departments.
The main purpose of the article is to popularize the history of the museum, the value of a significant unique collection, activities, as well as the role and significance in the ancient history of our people. Special emphasis is placed on the presentation of individual exhibition halls of the museum, as the main indicator of the museum's work is its expositions and collections. Brief information about the city divisions of the museum is presented: the art gallery, the D.A.Konaev Center, the Asanali Ashimov Creative Center, the Hall of Fame, the research center for bauyrzhanology, the K.I.Scriabin House Museum. The work describes in detail the history of the exhibits presented in the halls.
For citation: Almankulova Zh.A. Zhambyl regional museum of local lore is a place of priceless exhibits of national history // Madeni mura. 2024. №1 (104). 139-150 p. (in Kaz.)
DOI: https://doi.org/10.47500/2024.v17.i1.11
Казахстан РклуЬшкашн....
V Л Т Т Ы к
MU3EÜI
Автор туралы мэлiмет:
Алманкулова Ж.А., гылыми зерттеу жумыстарын камтамасыз ету белiмiнiн (тарих, археология, этнография) менгерушМ, Жамбыл облыстык тарихи-елкетану музейi, Тараз, Казакстан.
Сведения об авторе:
Алманкулова Ж.А., заведующий отделом обеспечения научно-исследовательской работы (история, археология, этнография), Жамбылский областной историко-краеведческий музей, Тараз, Казахстан.
Information about the author:
Almankulova Zh.A., head of the Department of Research Support (History, Archaeology, Ethnography), Zhambyl Regional Museum of Local Lore, Taraz, Kazakhstan.
