CC BY
33УДК 325.2:061.213(476)(477)
В. У. Коваль, кандыдат пстарычных навук, старшы выкладчык (БДТУ)
АСАБЛ1ВАСЦ1 СУПРАЦОУН1ЦТВА БЕЛАРУСКАЙ I УКРА1НСКАЙ ЭМ1ГРАЦЫ1 У КРА1НАХ ЛАЦ1НСКАЙ АМЕРЫК1 (1918-1939)
Дадзены артыкул 1люструе шрунш дзейнасщ украшскай i беларускай эмпрацып у кра1нах Лацшскай Амерыкi у мiжваенны час. У матэрыяле прадстаулена малавядомая шфармацыя пра Саюз украiнскiх i беларуск1х рабочых арганiзацый. Псторыя дадзенай арганiзацыi непасрэдна звязаная з псторыяй Аргенцiны у м1жваенны перыяд. Саюз прапагандавау пракамушстычныя iдэi у асяродку рабочых Аргенцшы. Спецыяльная увага у артыкуле надаецца дзейнасцi бiблiятэкi iмя Тараса Шаучэнка у Буэнас-Айрэсе i рабоце Культурнага цэнтра iMH Т. Шаучэнш у Мантэвь дэа. У даследаваннi разглядаюцца палггычныя i культурныя сувязi памш украiнскiмi i беларус-кiмi эмпрантам^ а таксама ix супольныя аргашзацьп.
The article illustrates the activity of Ukrainian and Belarusian emigrants in Latin America during the inter-war period. It presents little-known information about The Union of Ukrainian and Belarusian Workers' Organizations. The history of the organization is connected with the inter-war period of Argentine history. This union was a member of pro-communist movement in Argentine. Special attention is given to the characteristic of the Taras Shevchenko Library in Buenos Aires and Taras Shevchenko Ukrainian Cultural Centre in Montevideo. The political and cultural ties between Ukrainian and Belarusian emigrants and the common organizations were analyzed in the research.
Уводзшы. Даследаванне пстарычнай спад-чыны сучаснай беларускай дзяржавы патрабуе вывучэння м1нулага дыяспары. На сучасны дзень узшкла вострая неабходнасць у кампетэн-тным анатзе асабл1васцей м1жкультурнага дыя-лога беларусау замежжа. У сва1х даследаваннях псторыкам важна выдзелщь тыя факты, яюя дазволш эм^рацып скласщ аснову нацыяналь-най щэнтычнасщ на прасторы шшакультурнай супольнасщ. Асабл1васц1 супрацоунщтва бела-русюх i украшсюх эм1грантау у крашах Лацшс-кай Амерыю пашыраюць пэуныя фрагменты агульнай пстарычнай карцшы.
Асноуная частка. Раней спецыялюты у сва1х навуковых працах ужо звярталюя да тэмы узае-масувязей беларускай i украшскай дыяспар. У 2005 годзе была абаронена кандыдацкая ды-сертацыя С. В. Шабельцава [1], прысвечаная дзейнасщ украшцау i беларусау у Аргенцше. У дадзеным дысертацыйным даследаванш грун-тоуна i падрабязна разглядаюцца супольныя бе-ларуска-украшсюя праекты з 1945 па 1991 гады.
Да вызначанай тэмы звяртаюцца не толью айчынныя даследчыю, але i замежныя вучоныя. Пра дзейнасць паттычных i культурных аргаш-зацый, створаных русюм^ укра1нск1м1 i бела-руск1м1 эм1грантам1 у крашах Лацшскай Аме-рыю, у сваёй манаграфп узгадвае расшская дас-ледчыца М. М. Масейкша [2]. Праца вядомага спецыялюта у галше эм1грантазнауства прадс-тауляе глыбою анатз сацыяльна-эканам1чнай адаптацып эм1грантау з 1920 г. па 1960 г., што адметна пашырае сучасныя уяуленш пра жыццё i дзейнасць беларускай дыяспары у Пауднёвай Амерыцы.
Новым поглядам на праблему супрацоу-нщтва эм1грантау у 1930-ыя гады вызначаецца
манаграф1я С. Цыпко [3], выдадзеная у 2011 годзе на англшскай мове у Канадзе. У дадзеным замежным даследаванш аутар вылучыу асобны раздзел, прысвечаны дзейнасщ Саюза украшс-кх i беларусюх рабочых аргашзацый. На асно-ве шырокага стсу англамоуных даследаванняу i замежных пстарычных крынщ аутар прадс-тауляе падрабязны агляд дзейнасщ саюза, атс-вае яго асноуныя мэты, вылучае найбольш уп-лывовыя постащ з лшу украшскай i беларускай супольнасщ, вызначае складанасщ i перашкоды, з як1м1 сутыкалася аргашзацыя.
Найбольш яскрава беларуска-украшсюя су-вяз1 можна прасачыць на прыкладзе дзейнасщ эм^рантау у Аргенцше, дзе дыяспары вызна-чылюя сваёй актыунай грамадскай пазщыяй i агульным1 палiтычнымi мерапрыемствамь Эмь гранты славянскага паходжання у Аргенцiне нярэдка жылi разам, ядналюя, каб справiцца з працэсам вдывщуальнай i сацыяльнай адап-тацыi. Нярэдка сваiмi асабiстымi кантактамi вызначалiся беларусюя i украiнскiя працоуныя i сяляне.
Напрыклад, украiнская сям'я у Мюьонсе ча-сова жыла у беларусау, яюх апiсвалi наступным чынам: "Антон Беляковiч быу родам з Заходняй Беларусi. З трыма братамi ён прыехау у Арген-цiну некалью гадоу таму назад, да пачатку сус-ветага эканамiчнага крызiсу, калi прадпры-мальнiкам яшчэ патрабавалiся працоуныя рую. Хлопцы працавiтыя, сяброУскiя i беражлiвыя -сабралi нейкае песа, а кат пачалося беспра-цоуе, пасялiлiся у сэльве... i стат гаспадарыць. Праз пэуны час да ix завiтау бацька, якi шмат гадоу жыу у ЗША. Ён паюнуу сынам свае збера-жэнш, а тыя узят "на выплату" грузавую машы-ну" [4, с. 194]. У станаулент i развiццi прыватнай
гаспадарю щ свайго уласнага 6i3Hecy эм^ранты былi вымушаны разлiчваць толью на свае сшы, таму прыклад yзаемадапамогi можна лiчыць тыповым.
Цшавым фактам супрацоунщтва беларускай i украшскай дыяспар у Аргенцiне стала ства-рэнне дастаткова моцнай i пашыранай аргашза-цыi Саюза украшсюх i беларyскiх рабочых ар-ганiзацый. Дзейнасць саюза яшчэ неабходна даследаваць i вывучаць, а яго уплыу на грамаду эм^антау Пауднёвай Амерыю патрабуе сур'ёз-нага i дэталёвага аналiзy.
Даследчык беларускай эмграцш у Аргенцше С. В. Шабельцау пазначае, што першапачаткова у 1929 г. быу створаны Саюз yкраiнскiх рабочых аргашзацый [5, с. 11]. Саюз падтрымлiвау цесныя сyвязi з Камушстычнай партыяй Арген-цiны, прапагандавау ^i сацыяльнай справядль васцi i iнтэрнацыяналiзмy. Арганiзацыя актыу-на адстойвала правы эм^рантау, рабочых i ся-лян. Першапачаткова яна дзейшчала у Буэнас-Айрэсе, але сyполкi хутка пачалi стварацца па усёй краiне.
З самога заснавання Саюза украiнскiх рабочых аргашзацый у iм прымалi актыуны удзел беларyскiя эмiгранты, яюя i выстyпiлi з шщыя-тывай пашырыць назву арганiзацыi. Саюза быу перайменаваны у Саюз yкраiнскiх i беларyскiх рабочых арганiзацый (СУБРА). Псторыю разы-ходзяцца у даце пашырэння саюза. С. В. Шабельцау перакананы, што СУБРА быу створаны у 1932 г. [6, с. 194], аднак у англамоунай манагра-фп С. Цыпко сцвярджаецца, што новая назва з'я-вiлася у сярэдзше чэрвеня 1933 года [7, с. 138].
На дзейнасць украшска-беларускай аргаш-зацыi непасрэдна уплывала палпычная сггуа-цыя у Аргенцiне. Члены саюза сютэматычна падвяргалiся палiтычным рэпрэшям з боку улад, якiя вялi барацьбу з распаусюджваннем прака-мушстычных iдэй у Аргенцiне. Афiцыйнымi дрyкаванымi органамi СУБРА сталi газеты "Украшская рабочая газета", газета беларyскiх эм^рантау "Рабочая прауда", якая рыхтавалася да друку на рускай мове, а у 1935 г. яшчэ з'явь лася украшамоуная газета "Свггло" [8, с. 138]. Прэса эм^антау нярэдка канфiскоувалася Уладамi, а яе выдауцы арыштоувалюя.
Найбольш актыуныя дзеячы саюза з лшу бе-ларyскiх i украшсюх эмiгрантау былi дэпарта-ваны на радзiмy. З 1931 па 1933 гады па палпыч-ных прычынах было арыштавана каля 550 чле-нау саюза, а да 1935 г. яшчэ каля 250 актывю-тау [9, с. 138]. Нягледзячы на палiтычныя рэп-рэси у дачыненнi эмiгрантау, Саюз украшсюх i беларyскiх рабочых арганiзацый праводзiу маштабныя акцыi па распаусюджванню пра-камyнiстычных iдэяу у асяродку рабочых Ар-генцiны. З шэрагу найбольш актыуных членау
арганiзацыi можна вылучыць Пятра Тэмнюка, Пятра Новак-Несцерчука, Васшя Коваля, Пятра Мовчана.
Саюз украшсюх i беларyскiх рабочых аргашзацый аказвау дапамогу беспрацоуным эм^-рантам у мiжваенны час, адстойвау iх правы, аб'ядноувау i дапамагау арыентавацца на лащ-наамерыканскiм рынку працы. Арганiзацыя выступала у буйных гарадах Аргенцшы з мпын-гамi пратэсту супраць эканамiчнай i прававой дыскрымiнацыi эмiгрантау, стварала федэрацыi вытворцау сельскагаспадарчай прадyкцыi.
Асобнай тэмай даследавання дзейнасщ Саюза украiнскiх i беларyскiх рабочых аргашза-цый з'яуляецца абарона правоу эмiгрантау у пе-рыяд сусветнага эканамiчнага крызiсy 1929— 1932 гадоу. З 1928 г. урад Аргенцiны на закана-даучым yзроУнi вiдавочна абмежавау эм^ра-цыю у краiнy па прычыне пагаршэння экана-мiчнай кан'юктуры на рынку працы, аднак прыток рабочай сшы працягнууся.
Лёс беларyскiх i украшсюх эмiгрантау, якiя прыехалi у Аргенцшу, быу няпросты. Замест надзеi на шча^вую будучыню, яны сустра-калшя з беспрацоуем, голадам i хваробамь На старонках мiжваеннай прэсы трапна атсва-лiся праблемы эмiгрантау у Лацшскай Амеры-цы. Напрыклад, львоуская газета "Грамадскi го-лас" апублшавала лiст галiцкага селянiна Пятра Семюва, якi пiсау з Буэнас-Айрэса: "Бес-працоуе узрастала не па днях, а па хвшшах. Ку-ды нi глянеш, убачыш цэлыя грамады людзей без працы, без хлеба, у дзтм стэпу i лесе" [10, с. 223].
Прычынай высокага беспрацоуя для Арген-цшы, акрамя iншых фактарау, стала падзенне кошту на сельскагаспадарчую прадукцыю. Ас-ноуная частка эмiгрантау з тэрыторьи Заходняй Беларyсi i Заходняй Украшы працавала менавiта у галiне сельскай гаспадарю, таму сусветны эканамiчны крызю прывёу да значнага пагаршэння iх становiшча.
Нягледзячы на заканадаучыя абмежаваннi для эмiгрантау, якiя ехалi у Аргенцiнy, бела-рyскiя i украiнскiя сяляне iмкнyлiся адправiцца за пошyкамi грошай у краiны Пауднёвай Аме-рыкi, бо за 1920-я гады у масавай свядомасцi сялянства сфармiравауся мiф пра забяспечаную будучыню у Амерыцы. Не змаглi цалкам спы-нiць эмiграцыйнyю хвалю i мерапрыемствы Mi-нiстэрства працы i сацыяльнай апекi Другой Рэ-чы Паспалiтай, таксама накiраваныя на абмежа-ванне эмiграцыi. Нярэдка узнiкалi супрацьза-конныя схемы, распрацаваныя агентамi марап-лауных кампанiй. СyпрацоУнiкi карабельных таварыствау цудоуна ведалi, што адпрауляюць юнакоу i дзяучат на пакуты, аднак пагоня за уласным прыбыткам для iх была больш важнай.
"Учора у 7 гадзш ранщы група беспрацоуных рабочых замежшкау шукала удачы, каб атры-маць працу на некалью дзён. Ахоушк крыкнуу: "Для рускiх i палякау працы няма, яны могуць сыходзщь". Адзiн з гэтых рабочых, сыходзячы, адказау: "Усе мы таксама маем права пад'есщ" [11, с. 140-141].
Саюз украiнскiх i беларускiх рабочых арга-нiзацый намагауся у няпросты перыяд дэпрэсii арганiзаваць дапамогу эм^рантам, падтрымл> вау сталыя сувязi з беларусамi i украiнцамi Уругвая i Парагвая. У Аргенцiне саюз выступау з акцыямi пратэстау, арганiзоУваУ мпынп i ма-нiфестацыi, намагауся звярнуць увагу ураду на кошт прадукцьи сельскай гаспадаркi.
Акрамя таго, беларусюя i украiнскiя эм^-ранты спецыяльна пiсалi лiсты у газеты i часо-пiсы Бацькаушчыны, каб iх публiкацыi дазволiлi сялянам рэальна ацанщь сiтуацыю у Аргенцiне. "Каля гарадоу i мястэчак галадаючыя асядаюць цэлымi лагерамi. Жывуць яны з таго, што горад выкiдае у сметнщы. Ажно страшна, калi ра-нщай iдзеш па вулiцы. Быццам бы сабаю, за-вiхаюцца людзi каля сметшкау, каб знайсцi нейкi кавалак ежы i тым самым уратавацца ад галоднай смерщ. Кожны дзень прэса прыно-сiць новыя звестю з лагероу галадаючых" [12, с. 223], - тсала львоуская газета "Грамадсю голас" у 1932 г. пра жыццё украiнскiх сялян у Аргенцше. Такiм чынам, актыуная грамадс-кая пазiцыя супольнасцi замежжа была наюра-ваная на развенчванне мiфа пра казачнае жыццё эмiгрантау за аюянам.
Беларускiя эмiгранты у крашах Лацiнскай Амерыкi намагалiся выкарыстаць вопыт i нап-рацоую больш кансалщаваных i колькасных славянскiх дыяспар у аргатзацып культурна-асветнай дзейнасцi i палiтычных акцый. Укра-iнскiя палпычныя лiдары i культурныя дзеячы падтрымлiвалi асабiстыя кантакты з беларусю-мi эмiгрантамi, актыуна перадавалi iм свае нап-рацоую па захаваннi пстарычнай памяцi у ш-шакультурным асяродку прымаючай краiны, па арганiзацыi юбшейных дат, гiстарычных падзей цi угодкау.
Калi частка украiнскага замежжа iмкнулася аб'яднацца вакол легендарнай постацi Тараса Шаучэню, беларускiя эмiгранты у мiжваенны перыяд спрабавалi знайсцi свайго пстарычнага героя, якi мог бы стаць шмвалам усёй нацыi. Напрыклад, у Празе адбывалюя вечарыны з на-годы угодкау беларускага драматурга В. Дунша-Марцiнкевiча, паэта М. Багдановiча, першадру-кара Ф. Скарыны, праходзш творчыя вечарыны ж^1вых класiкау Я. Купалы i Я. Коласа i г. д. Выбар тэм для правядзення культурных мерап-рыемствау беларускай дыяспары быу невыпад-ковым, бо эм^ранты вылучалi даты, якiя мам
аб'яднаць усю дыяспару, стварыць настрой пстарычнага аптымiзму. Навiны культурна-асвет-нiцкай дзейнасцi шырока прадстаулялi перыя-дычныя выданнi беларусау замежжа. Памiж сус-ветнымi войнамi адбывалiся актыуныя працэсы фармiравання нацыянальнай свядомасцi, таму беларусюя палiтычныя дзеячы намагалiся культурным мерапрыемствам надаць яскрава вызна-чаны мiжнародны характар, як гэта рабш укра-iнскiя эмiгранты падчас правядзення Шаучэн-каускiх дзён.
Беларусюя эмiгранты шырока супрацоУнi-чалi з украiнцамi замежжа, таму iмя Тараса Шаучэню шмат каму з беларусау было добра знаёмым. У мiжваенны перыяд арганiзац^Ii i уста-новы, названыя у гонар украiнскага гешя, дас-таткова актыуна стваралiся у краiнах Пауднё-вай Амерыкi, асаблiва часта у асяродку праса-вецку арыентаванай эмiграцыi. Беларускiя эмiг-ранты шчыльна супрацоУнiчалi з украiнскiмi арганiзацыямi Аргенцiны, асаблiва актыуна да-лучалюя да мерапрыемтвау бiблiятэкi iмя Тараса Шаучэню [5, с. 14]. Практыка навед-вання украiнскiх бiблiятэк беларусамi замежжа была дастаткова пашыранай у розных краi-нах свету, бо падабенства моу i ментальнасцей дазваляла iм лёгка далучацца да культурнага жыцця украiнцау.
Бiблiятэка iмя Тараса Шаучэнкi дзейнiчала у Буэнас-Айрэсе, была дастаткова папулярнай у эм^ранцюм асяродку. Установа паспяхова займалася захаваннем i распаусюджваннем тэ-атральнага i музычнага нацыянальнага мастац-тва, а таксама аргашзацыяй мерапрыемствау, наюраваных на фармiраванне пачуцця адзiнст-ва прадстаушкоу дыяспары. СупрацоУнiкi бiб-лiятэкi арганiзоУвалi канцэрты, заняткi з украш-скiмi дзецьмi па мове i нацыянальнай культуры, пры установе нават была заснавана украшская школа i дзейнiчала жаночая арганiзацыя эмiг-рантак [7, с. 163]. Вечарыны, выступленш i за-няткi у бiблiятэцы мелi выключны поспех сярод украшцау замежжа, пра што сiстэматычна тсала прэса эм^рацып. Папулярнасць установы хутка стала вядомай i сярод беларусюх эмiгрантау, якiя нярэдка станавiлiся Удзячнымi гледачамi канцэртау.
Пра непасрэдны уплыу пстарычнай постащ Тараса Шаучэнкi на беларускую супольнасць сведчыць той факт, што у 1927 г. беларускiя эм^ранты разам з украiнцамi замежжа прымалi удзел у стварэннi Культурнага цэнтра iмя Т. Шаучэнкi у Мантэвщэа [13, с. 131]. Аб'яд-ноувала эмiгрантау iх прасавецкая арыентацыя. Члены Культурнага цэнтра iмя Тараса Шаучэню мелi сталыя сувязi з Пасольствам Савецкага Са-юза ва Уругваi [14, с. 131], атрымоУвалi кшп, падручнiкi, фiльмы. Арганiзатары Культурнага
цэнтра ¡мя Тараса Шаучэню мелi яскрава выз-начаныя прасавецкiя перакананш, фактычна усе яны былi эканамiчнымi эмiгрантамi. Укра-шцы разам з беларусамi у рамках дзейнасцi ку-льтурнага цэнтра iмкнулiся усвядомщь сваю культурна-пстарычную мiсiю у прымаючым грамадстве, таму актыуна рэатзоуват кансаль дуючую i сацыяльна-псiхалагiчную функцыю.
Супольнымi палiтычнымi праектамi таксама вызначалiся эмiгранты, яюя жылi у Бразiлii. Яны стварылi беларуска-украшскую аргашза-цыю "Асвета", мэтай якой стала змаганне за улас-ныя эканамiчныя правы у прымаючым грамадстве. Эм^анцкаа газета "Барацьба" у 1933 годзе апублiквала адозву эм^рантау з Бразiлii: "Мы Беларусы i Украiнцы, згуртаваныя каля свае работнщкай арганiзацыi "Асьвета" у Порто Алегре энерпчна пратэстуем процiу новай су-довай камедыi над правадыром беларускiх пра-цоуных мас i над арганiзатарам беларускай сто-тысячнай арганiзацыi "Грамады" - Б. Тарашке-вiчам" [15, арк. 9 зв.]. Члены беларуска-украш-скай арганiзацыi Бразши выступалi адзiным палiтычным фронтам у барацьбе за свабоду эканамiчнай мiжваеннай эмiграцыi.
Заключэнне. Такiм чынам, на прыкладзе супольных палiтычных праектау эм^анцюх арганiзацый на лацiнаамерыканскiм кантынен-це можна вывучаць развiццё уземасувязей беларускай i украiнскай дыяспар у мiжваенны час. Нягледзячы на тое, што у адзначаны перыяд Пауднёвая Амерыка вабiла перасяленцау дас-таткова лiберальным эмiграцыйным заканадау-ствам, наяунасцю зямлi для сельскагаспадар-чых работ, запатрабаванасцю у працоунай сiле, сацыяльная адаптацыя беларускiх i украiнскiх эм^рантау адбывалася дастаткова складана. Яны былi вымушаны разам адстойваць свае правы на мiжнародным узроУнi, у перыяд сус-ветнага эканамiчнага крызiса, развiваць сувязi памiж палiтычнымi i культурнымi цэнтрамi розных рэгiёнау i краiн.
Лiтаратура
1. Шабельцев С. В. Украинцы и белорусы в Аргентине: общественно-политическая деятельность и связи с родиной (1945-1991 гг.): дис. ... канд. ист. наук: 07.00.03. Минск, 2005. 116 с.
2. MoceÖKHHa M. H. «PacceaHbi, ho He pac-TOprHyTbi»: pyccKaa эмнгpaцнa b CTpaHax HaTHH-ckoh AMepHKH b 1920-1960 rr. MocKBa: PyAH 2011. 344 c.
3. Cipko S. Ukrainians In Argentina, 18971950: The Making Of A Community. EdmontonToronto: Canadian Institute of Ukrainian Studies Press, 2011. 282 p.
4. fflaöenb^B C. B. npocoBeTCKaa opuema-цнa öenopyccKHx HMMHipamoB H3 II Penu nocno-.thtoh b ApreHTHHe (1930-1950 rr.) // H3Becraa roMenbcKoro rocygapcTBeHHoro yHHBepcuTeTa HMeHH O. ckophhm. 2010. № 6. C. 193-198.
5. fflaöenb^y C. B. Eenapycbi y Аpгeнцiнe: rpaMagcKaa g3e0Hac^ i pээмiгpaцмa y CCCP (1930-1960-a rr.): 36. gaKyMeHTay i ycnaMrnay. MiHcK: MegbicoHT, 2009. 368 c.
6. ffla6enb^B C. B. npocoBeTCKaa opuem-a-^a 6enopyccKHx HMMHipamoB H3 II Penu nocno-.thtoh b ApreHTHHe (1930-1950 rr.) // H3Becraa roMenbcKoro rocygapcTBeHHoro yHHBepcuTeTa HMeHH O. Ckophhm. 2010. № 6. C. 193-198.
7. Cipko S. Ukrainians In Argentina, 18971950: The Making Of A Community. EdmontonToronto: Canadian Institute of Ukrainian Studies Press, 2011. 282 p.
8. TaM ®a.
9. TaM ®a.
10. Kanapa6a C. n. EMirpa^a 3 3axigHoi' yKpai'HH 1919-1939. HbBiB: HbBiBcbKHH Ha^OHarb-hhh yHiBepcuTeT iMeHi iBaHa OpaHKa 2003. 416 c.
11. Cipko S. Ukrainians In Argentina, 18971950: The Making Of A Community. EdmontonToronto: Canadian Institute of Ukrainian Studies Press, 2011. 282 p.
12. Kanapa6a C. n. EMirpa^a 3 3axigHoi' yKpai'HH 1919-1939. HbBiB: HbBiBcbKHH Ha^o-HanbHHH yHiBepcuTeT iMeHi iBaHa OpaHKa, 2003. 416 c.
13. MoceÖKHHa M. H. «PacceaHbi, ho He pac-ToprHyTM»: pyccKaa эмнгpaцнa b cTpaHax Ha-thhckoh AMepHKH b 1920-1960 rr. MocKBa: PyflH, 2011. 344 c.
14. Ta® ®a.
15. HAPE. O. 458. Bon. 1. Cnp. 182. Eeno-pyccKaa нaцнонaтнcтннecкaa ra3eTa «Eapaцb6a». 16 apK.
nacmyniy 03.03.2014
