CC BY
8Ключевые слова: статистика, язык, звук, фонетика, фонология, фольклор, слово, морфема, диалект.
SOUND STATISTICS OF SARI KHOSOR FOLKLORE
First, the article explores the world languages, their study, the position of phonetics in the language and the alphabet. There are 7151 languages in the world which are divided into 142 different language families. Six of these languages are English, Arabic, Spanish, Chinese, Russian and French which are the official languages of the United Nations and they are spoken by the majority of the world's population.
Second, the article deals with sounds and their statistical information in the folklore of Sari Khosor. Sari Khosor folklore includes a total of28701 words within the scope of 7717 word lists, including morphemes of meaning and communication, which consists of 132963 sounds.
Keywords: statistics, language, sound, phonetics, phonology, folklore, word, morpheme, dialect.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Насимов Нуриддин, номзади илм^ои филологи, раиси Кумитаи ицроияи Анцумани тоцикон ва форсизабонони цауон - «Пайванд». Тел.: (+992) 902-7788-99; е-mail: [email protected].
Сведения об авторе:
Насимов Нуриддин, кандидат филологических наук, председатель Испольнительного комитета Ассоциации таджиков и персоязычных народов мира - ««Пайванд». Тел.: (+992) 902778899; E-mail: [email protected].
About the author:
Nasimov Nuriddin, сandidate of philological sciences, chairman of the Executive Committee of the Tajik Assembly and the Persian-speaking world "Payvand" Tel.: (+992) 902778899; E-mail: [email protected].
ЗАБОНИ ИЛМЙ ВА ХУСУСИЯТ^ОИ ОН, МУАЙЯН НАМУДАНИ ИСТИЛО^ОТИ ЗАБОНИ ИЛМИИ МАТЕМАТИКИ
Саторов А. А.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Маълум аст, ки илм шохах,ои гуногун дошта, х,ар кадоми онх,о истилох,от ва вижагих,ои забонии худро дорад, ки онро аз дигар сох,ах,ои илм фарк мекунад. Х,ар як илм барои тавсифи консепсиях,о (фах,мишх,о, нуктаи назар, даркнамой) забони махсуси худро дорад. Тамоми сох,ах,ои илм бо як консепсия муттах,ид мешаванд, ки падидаи беназир дар сохди забоншиносй мебошад. Ин мафх,ум забони илмй аст. Ба хдма маълум аст, ки забони илмй дар асоси коидах,о ва меъёрх,ои забони адабй ба вучуд омада, грамматикаи махсуси худро надорад. Аммо он аз забони адабй бо вижагих,ои худ фарк мекунад, ки дар кутох,й, хулоса ва да;и;й ифода ёфтааст [1, с.57]. Илова бар ин, забони илмй хусусиятх,ои дигаре дорад, ки онро аз забони адабй фарк мекунанд. Он барои баён кардани мафх,умх,ои илмй хизмат карда, кам мавриди истифода карор мегирад, яъне, онро танх,о доираи одамоне истифода мекунанд, ки дар сохди махсуси илм кор мекунанд.
Лугати забони илмй дар катори калимах,ои адабии умумй инчунин истилохдо ва номенклатураро (мачмуи номх,о барои таъини объектно дар хдма гуна сохди илм ё саноат истифода мешавад). Услуби илмй ё забон ба сох,ах,ои мухталифи илм ва технология мувофикат дошта, раванди таълимро таъмин мекунад [2, с.87]. Дар чах,орчубаи услуби илмй зеркисматх,ои зерин ташкил ёфтанд: илмй-маърифатй, илмй-техникй, оммавй-илмй ва услубх,ои вокеии илмй. Х,амаи зергурухдо бо як хддафи умумй муттах,ид шудаанд - изгори дакик, мантикй ва яктарафа баён кардани фикрх,о. Хусусиятх,ои умумии навъх,ои услуби илмй умумикунонии абстрактй, пешних,оди мантикй мебошад. Абстрактизатсия ва чамъбаст ба воситаи он оварда мешавад, ки кариб х,ар як калимаи илмй хдмчун нишонаи консепсияи абстрактй амал мекунад.
Воситах,ои грамматикй (иборах,ои шахсии номуайян), вох,идх,ои махсуси лексикй (калимах,ои мукаддимавй) хусусияти абстракционалии умумии лексикии забони илмиро таъкид мекунанд. Х,амчун як зух,уроти умумй, хусусияти истифодаи кисмх,ои алох,идаи нутк низ пайдо мешавад. Истифодаи феъл бо истифодаи шакли вокеии беохир (он руй медихдд), шаклх,ои дорои маънох,ои сусти лексикй ва грамматикй дар вактх,о, чех,рах,о, ракамх,о (шумо метавонед мисол оред), шаклх,ои номукаммал бо маънои абстрактй-умумй, шаклх,ои гайрии мушаххаси шахси сеюм хосанд. Истифодаи такрории чонишини "мо" муносибати омезиши
муаллифи матн ва хонандаро таъкид мекунад (мегирем, кабул мекунем). Исмдои чудогона барои ифодаи мафдуми умумй (ихтисорот, коррелятсия) хизмат мекунад .
Услуби илмй бо истифодаи шумораи зиёди исмдои чинси дуюмдарача (сифат, хусусият, дал) тавсиф карда мешавад. Хусусияти хоси услуби илмй пайдардамии катъии мантики тамоми матни илмй аст: ибора, параграф, матн дар мачмуъ; принсипи мантик бо ёрии пайвасткунакдо дар як чумла, калимадои мукаддимавй, иттифокдо амалй мешавад (бинобар ин, пеш аз дама, зеро), иншооте, ки пайдардамии муаррифиро (доло, ва доказо, бахулосае меоем) ифода мекунанд. Иборадои матни илмй асосан аз сохтори мураккаб иборатанд, кариб метафорадо ва эпитетдоро надоранд; деч нишонадои услуби гуфтугу мавчуд нест [5, с.63].
Дар услуби илмй лугатдои абстрактй ва истилодот, калимадои хеле махсус, истилоддои мушаххас бо аломатдо истифода мешаванд (Б-матритса, Б-функсия). Усули муаррифй асосан тавсиф, мулодиза аст. Дар тавсиф деч сюжет ва аломатдо амалкунанда мавчуд нест. Максади тавсиф (тасвир) ошкор кардани аломатдои ашё, раванд, додиса (пайдошавй, бавучудои) мебошад. Далелдо - як катор пешнидоддо оид ба исбот ё рад, мукоиса ё мукобилият (масалан, тартиби исбот кардани теорема). Х,адаф аз санчиши дакикат ё бардуруг будани дар изворот иборат аст. Жанрдои матни илмй: монографиядо, маърузадо, китобдои дарсй, маколадо дар мавзуъдои илмй, схемадо, формуладо, накшадо, диаграммадо илова ба матндои илмй мебошанд, ки хусусан дар илмдои дакик маъмуланд (масалан, сохтордои графикй ва геометрй ва формуладо), хусусияти фарккунандаи услуби илмй, бешубда, мавчудияти истилоддо дар матндо мебошад.
Забони математика як системаест, ки аз чониби математикон барои интиколи гоядои математикй байни худ истифода мешавад. Ин забон аз як зербанди баъзе забони табий иборат аст (масалан, забони англисй), ки бо истифода аз истилоддои техникй ва усулдои грамматикй, ки ба диссаи математикй хосанд, бо формати математикии махсус бо рамзи хаттии рамзй илова карда шудааст. Ба монанди забондои табий дар мачмуъ, бисёр сабти номдоро метавон дар як диско бо истифода аз забони математикй истифода кард. Маколадои илмй дар мачалладои илмй манбаи мудокимаи муфассали назариявй дар бораи гоядо дар бораи математика ва таъсири он барои чомеа мебошанд. Илмдои риёзй як чузъи тамоми чанбадои даёти рузмарра буда - ин фан хусусиятдои муфиди муосир, аз кабили чустучуи интернет, ташхиси тиббй, аниматсияи компютер, пешгуидои обу даво ва дама намуддои алокаи ракамиро дастгирй мекунад. Х,аёти ин фанро олй медонад ва он барои аксари содадои илм ва техника ва дар мачмуъ барои миллат имкониятдо фародам меорад ва тавсия медидад, ки тарбияи насли ояндаи олимони риёзиёт бо назардошти торафт афзояндаи илмдои риёзй аз нав баррасй карда шавад.
Х,исоботи дамкории мутакобилаи гоядо ва одамон аз тамоми содадои илмдои риёзй, таъкид мекунад, ки донишгоддо ва дукумат бояд сармоягузориро дар тамоми доираи илмдои математика идома диданд, то ки тамоми корхонадо дар муддати кутох рушду нумуъ ёбанд. Математика таърифи умумии кабулшударо надорад. Мактабдои гуногуни тафаккур, алахусус дар фалсафа, таърифдои тамоман гуногун доштанд. Х,амаи таърифдои пешнидодшуда бо роди худ ихтилоф доранд. Математика забони илм номида мешавад. Астроном ва физики итолиёвй Галилео Галилей иктибосро чунин шард додааст: "Математика ин забонест, ки Худо оламро навиштааст." Эдтимол, ин иктибос мухтасари баёнияи у дар Оперел Сагиаторе аст: то он даме ки мо забони давлатиро намеомузем ва бо аломатдои дар он навишташуда шинос мешавем, (Олам) хонда намешавад. Он бо забони математикй навишта шуда ва дарфдо секунчадо, доирадо ва дигар шаклдои геометрй мебошанд, ки бе ондо фадмидани як калима гайриимкон аст. Аммо, оё математика дар дакикат забонест ба монанди англисй ё чинй? Барои посух додан ба савол донистани забон ва истифодаи лексика ва грамматикаи математика дангоми сохтани дукмдо муфид аст.
Бозёфтдои асосй: Чаро математика забон аст. Барои забоне, ки забон дисобида мешавад, системаи коммуникатсия бояд лугат, грамматика, синтаксис ва одамоне дошта бошад, ки онро истифода ва фадманд. Математика бо ин таърифи забон мувофикат мекунад. Забоншиносоне, ки математикаро забон дисоб намекунанд, истифодаи онро на шакли шифодии иртибот медонанд.
Математика забони умумичадонй аст. Аломатдо ва ташкили ташкили муодиладо дар дар як кишвари дунё якхелаанд.
Истилод - ин калимаи махсус аст, ки вазифадои хоси худро дорад. Сарфи назар аз адабиёти бой, адабиёт оид ба истилодот, дар байни олимони забоншиносй дар мавриди таърифи ин истилод дамфикр нест. Академик В.М.Лейчик навиштааст, ки дар айни замон мафдуми умумичадонии истилоди "термин" вучуд надорад. Вай кайд кард, ки Б.Н. Головин дар яке аз маколадои худ дафт таърифи ин консепсияро номбар карда, ондоро барои хатогидои мантикй ва номувофикии мудлати мукаррарнамудаи таърифдои хосиятдо ва озодидо бо намуди вокей, забонй ва дадонй муайян менамояд.
Дар китобе, ки соли 1977 нашр шудааст, В.П. Далиненко 19 таъриф дода, таъкид мекунад, ки ин руйхати нопурра аст. Ин аз он дарак медихад, ки истилох объекти як катор илмхо буда ва хар як илм кушиш мекунад, ки хусусиятхоеро чудо кунад, ки аз нуктаи назари он дар ин истилох мухиманд. Бояд кайд кард, ки дар солхои охир дар Русия ва Точикистон бисёр монографияхо интишор ёфтанд, даххо рисолахои докторй ва магистрй дифоъ карда шуданд, бисёр конфронсхо гузаронида шуданд, шумораи зиёди гояхои судманде бой шуданд, ки назария ва амалияи фаъолияти истилохиро бойтар кардаанд (рисолахои доктории М.Б. Султонов, Т. Чураева К., рисолахои номзадии С.Ч,.Ч,аматов, Р.Н. Аслитдинова, Л.М. Мамаджонова, Д.А. Хайдарова ва дигарон). Бо вучуди ин, саволхои назарияи истилох проблемавй бокй монда, ба доираи вазифахои мухимтарини забоншиносии умумй дохил карда мешаванд.
Дар Иттиходи Шуравии пешин, дар охири солхои 1920, барои омухтан, танзими истилоххои миллй, кумитахои истилохотй ташкил шуда буданд. Дар Точикистон аввалин кумитаи истилохот соли 1935 ташкил шудааст. Онро Кумитаи марказии алифбои нав ва истилохот номиданд. Дар омузиши мушкилоти забон ва истилоххои илмй олимони шуравй Д.С.Лотте, В.В. Виноградов, Г.О. Винокур, Б.Н. Головин, В.С.Кулебакин, Я.И.Климовицкий, К.А.Левковская, Л.В.Морозова, Л.А.Капанадзе ва дигарон. Масъалаи мохияти истилох нихоят халли худро наёфт. Аксари олимони забоншинос мекушанд, ки истилохро аз калимахои адабии умумй чудо кунанд ва дар бораи вазифахои махсуси он сухбат кунанд. "Функсияи махсусе, ки дар он калима хамчун истилох амал мекунад," навиштааст Г.О. Винокур, "вазифаи номи консепсия аст."
А.А. Реформатский мукаррароти асосии маколаи Г.О.Винокурро танкид кард ва кайд кард, ки "Номинатсия вазифаи умумии хама калимахост, на танхо истилоххо [3, с.87]." А.А. Реформатский таърифи худро як истилох пешниход мекунад, ки дар он микёси истифодаи он таъкид шудааст: "Истилохот калимахои махсусе мебошанд, ки бо таъиноти махсуси онхо махдуданд: калимахое, ки тамоюл доранд, хамчун ифодаи дакики консепсияхо ва номи ашёро" ифода мекунад.
Ба гуфти яке аз олимони пешбари сохаи забоншиносй М.Б. Султонов, дар Точикистон то хол омузиши амики мафхумхои истилох ва номенклатура хамчун вохидхои лексикии забони илмй вучуд надорад. Аммо, дар аксари асархои илмй ва китобхои дарсии олимони точик, ба гуфтаи Султонов, таърифи шабехи ин истилох оварда шудааст. Олим аз китобхои дарсй ва энсиклопедияхои гуногун мисолхо оварда, ба хулосае омадааст, ки то хол таърифи ягонаи мафхумхои истилох дар истифодаи илм вучуд надошта, хусусиятхо ва таърифхои зиёди ин мафхум, ки олимони мухталиф додаанд, мувофик ё наздиканд . М.Б. Султонов хама чизеро, ки дар пешниходи олимони гуногун кобили кабул аст, чамъбаст карда, мафхумхои зеринро медихад: Истилох - ин калима ё ибораест, ки дар доираи илми муайян мафхуми дакикро ифода карда, хамзамон бо дигар вохидхои забонй, ки бо он алокаманд хастанд, якпорча сохта, системаи терминологй номида мешавад. Мо бо чунин таърифи мафхумхои истилох розй хастем, ки ба назари мо он метавонад ба истилохи математикй пурра вогузор шавад. М.Б. Султонов хусусиятхои мухими истилохро таъкид менамояд, ки онро аз калима ё морфема фарк мекунад.
1. Истилох як калима (ибора) бо функсияхои махсус мебошад;2. Истилох як маънои махсус ва мушаххас дорад, дар холе ки калимаи оддй метавонад якчанд маъно дошта бошад;
3. Истилох ба консепсия бенихоят вобастагй дорад, аммо на хар як калима бо консепсия алокаманд аст;
4. Истилох худуди муайяни семантикй дорад.
5. Истилох, чун коида, бо гузоштани калимахои оддй мазмуни мафхуми илмиро ташкил медихад.
Умуман, истилох ду вазифа дорад: якум, истилох ифодаи мафхуми илмй мебошад; сониян, истилох инъикоси мафхуми илмй мебошад. Аммо ин шарт нест, ки истилох пурра ба мундарича ва маънои консепсияи илмй мувофикат кунад. Мухим он аст, ки истилох яке аз хусусиятхои асосии консепсияро ифода карда ё бори вазнини асосии семантикии консепсия ба истилох вогузор шудааст. Аз нишонахое, ки истилохотшиносон ба ин истилох ахамият медиханд, мухимтар аз хама бояд ба назар гирифта шаванд, ки чавобгуи талаботи зерин бошанд:
а) якрангй. Зарур аст, ки дар сохаи муайяни илм истилох як мафхуми мушаххаси илмиро ифода кунад;
б) возехият. Дар робита ба параметрхои грамматикии он, истилох бояд нокис бошад;
в) Зичй (компактность). Истилох бояд ба кадри имкон кутох, мухтасар, барои талаффуз ва навиштан мувофик бошад.
г) Мураккабй, бастакорй (композитсия). Зарур аст, ки истилох дорои сифатхои ташаккули калима ва истехсоли калима бошад, то дар ин асос истилоххои нав барои ифодаи мафхумхои дигар ташаккул дода шаванд;
д) мувофикати фонетикй. Истилохе, ки интихоб ё эчод шудааст, барои ифодаи мафхумхои нав гирифта мешавад, набояд дагал, ношинам дар забон ва хилофи меъёрхои садой ва фонетикии забон бошад.
Истилоххои математикй ба талаботи мухлат мувофикат мекунанд. Хусусиятхои асосй ва нишонахои истилоххои математикй ба сохаи махсуси дониш, кобилияти ифода кардани консепсияхо мансубанд; муайян кардани дакикии маъной, мустакилияти контекстй, субот ва такроршавй дар нутк, номинатсия, бетарафии стилистй.
Истилохи математикй кисми асосии забони математикй, хамчун яке аз навъхои забони илмй мебошад. Забони математикй як системаи семитикй мебошад, ки дар заминаи забони табий тахия шудааст [1, с.50]. Дар системаи абстраксияи забони математикй, аломатхо семантикали холй буда, (а, б, с), онхо худ ягон мундарича надоранд. Илова ба номахо, дигар унсурхои графикй низ метавонанд пайдо шаванд: векторхо, графикхо, тензорхо. Х,арфхо аломати забони математикй мегарданд, ки бо маънохои математикй хамчун як чузъи гуфтории математикй пайваст мешаванд. Анъанае, ки ГОСТ барои ифода кардани як маъно бо харфхои якхела мукаррар кардааст, барои хама фахмо месозад (масалан, плюс, минус, таксимот, баробарй, зарб, квадрат ва чингила). радами пешрафта дар забони математикй ворид шудани аломатхои арзишхои доимй дар шакли харфхои калони алифбои лотинй аз чониби Ветнам (1591) мебошад. Х,амин тавр, Ф. Виет созандаи формулахои математикй буд ва Рене Декарт аломатхои алгебраро намуди зохирии муосир дода, харфхои алифбои хурди алифборо ба тагирёбандагони номаълум гузошта, ба зудй эътирофи умумичахониро гирифтанд (а, Ь, с, z, х, у). Дар рушди рамзхои математикй хизмати бузурге Л. Эйлер, ки рамзхои функсияхоро чорй кард. Аз асри XIX накши рамзхо дар математика афзуда, зарурати стандартикунонии аломатхои илмхои дакик ба миён омадааст. Нуктаи асосии ворид кардани аломатхо дар он аст, ки онхо дар мухокимаи минбаъда объектхои консептуалиро иваз карда, алифбои забони математикиро ташкил медиханд. Онхо намудхои амалиётро муайян карда, бо истилоххо мукоиса мекунанд. Метавон исбот кард, ки дар вазъияти гуфтугу онхо истилоххоро (истилохоти нутк) иваз мекунанд. Мухим аст, ки маънои оперативии аломатхо то хадди имкон дакик муайян карда шавад. Фахмиши аломатхо хангоми сохтани матн дар назар дошта шудааст.
Ч,иддй, якранг будани забони математикй маънои бечунучаро, маърифатро метезонад. Дар баробари ёддошти рамзй, математикон забони умумиро низ хуб истифода мебаранд. Дар чустучуи дониши нав, инсоният хамеша забони табииро истифода мебарад. Х,аёти муосир нишон медихад, ки донишхои илмй ба яке аз самтхои мухимтарини фаъолияти инсон табдил ёфта истодаанд. Имруз бояд тасаввуроти дакики табиат, типология ва хусусияти функсионалии аломатхо, системахои терминологй дошта бошад, ки бо ёрии он донишхои илмии муосир ташаккул ва интикол дода мешаванд.
Истилохоти математикй забони асосй ва кисми таркибии метаникаи математика мебошад. Истилохоти дакики ин илм дарачаи баланди инкишофи математикаро нишон медихад. Математика яке аз илмхои кадимаи руи замин аст. Терминологияи он, дар мукоиса бо техникй, масалан, системаи аз хама дуруст ва собитшудаи истилоххо мебошад. Аммо дар айни замон, истилохоти математикй наметавонад як системаи комилан беасос хисобида шавад (ба мисли истилоххои дигар илмхо), аз ин ру, мушкилоти тартиби он вучуд дорад (тавсифи истилох дар лугатхо, омузиши усулхои истилохот, шархи истилоххои номуайян [2, с.67].). Илми математикй тахаввулро идома медихад. Х,ар 4 сол як маротиба конгресси байналхалкй гузаронида мешавад, ки дар он маърузахо дар бораи кашфиётхои нав дар сохаи илмхои дакик хонда шуда, мухокима карда мешаванд. Аз соли 1898, инчунин Иттиходи байналмилалии математикй мавчуд аст, мачаллахои математикй нашр карда мешаванд, ки шумораи онхо ба 250 мерасад. Муттахидсозии забоншиносй бо илмхои дакик дар миёнаи асри XX огоз ёфт. Дар он солхо сохахои махсуси математика - забоншиносии математикй ва назарияи омории забон пайдо шуданд. Дар тавсифи категорияхои забони табий усулхои мантики математикй истифода мешаванд. Забоншиносии компютерй рушд ёфта, системахои мураккаби хизматрасонии компютериро тавассути забон эчод мекунад. Х,амаи ин рушди сохаи забоншиносиро таквият мебахшад, ки барои ичрои махз хамин вазифахои амалй мухиманд. Забон имруз барои ин илмхо ахамияти худро нигох медорад .
АДАБИЁТ
1. Абдуллоев Н. Ташаккули истилохоти астрономй ва истилохоти космо химияи точик: Дис ... канд. филол. илмхо. / Н. Абдуллоев - Душанбе, 1979. - 163
2. Донишгохи давлатии омузгории Точикистон ба номи С. Айнй с.
3. Абдурахимов С. Иборахои исмй дар забони адабии хозираи точик. / С. Абдурахимов - Душанбе, 1967. -202с.
4. Акуленко В.В. Ду ёддошт дар бораи лугат ва истилохоти байналмилалй. / В.В. Акуленко // Кдйдхои илмии Донишгохи давлатии Харков: Маколахои факултети филология. - 1962. -Т.116. -С. 10-18.
5. Алексеева Л.М. Масъаладои истило^от ва ташаккули истило^. / Л.М. Алексеева - Перм; Нашриёти Пермск. Донишгох, 1998. - 120 с.
6. Амонова Ф.Р. Вожасозии аффикси номй дар забони хозираи точикй: / Ф.Р. Амонова Дис ... канд. филол. илмхо. - Душанбе, 1979. - 163с.
7. Апресян Ю.Д. Андеша^о ва усул^ои забоншиносии сохтории муосир. / Ю.Д. Апресян -М.: Маърифат, 1966. - 302 с.
8. Апресян Ю.Д. Семантикаи лексики. / / Ю.Д. Апресян - М.: Наука, 1974. - 367 с.
9. Ахманова О.С. Лугати истило^оти забоншиносй. / О.С. Ахманова - М., 1969. - 604 с.
10. Бархударов С.Г. Оид ба маъно ва вазифа^ои тадащоти илмй дар со^аи истило^от // Проблемами забоншиносии истило^оти илмию техники. / С.Г. Бархударов -М., 1970. -С.9-18.
ЗАБОНИ ИЛМЙ ВА ХУСУСИЯТ^ОИ ОН, МУАЙЯН НАМУДАНИ ИСТИЛО^ОТИ ЗАБОНИ ИЛМИИ МАТЕМАТИКЙ
Дар мацолаи мазкур, забони илмй ва хусусият%ои он, муайян намудани истило%оти забони илмии математикй тахлил шудааст.
Мацсади мацола Дар натицаи тахлил, муайян шуд, ки илм шоха%ои гуногун дошта, %ар кадоми он%о истило%от ва вижагщои забонии худро дорад, ки онро аз дигар со%а%ои илм фарц мекунад Лугати забони илмй дар цатори калима%ои адабии умумй инчунин истилощо ва номенклатураро (мацмуи ном%о барои таъини объектно дар %ама гуна со%аи илм ё саноат истифода мешавад).
Натицаи татцицот Ба %ама маълум аст, ки забони илмй дар асоси цоида%о ва меъёр%ои забони адабй ба вуцуд омада, грамматикаи махсуси худро надорад. Аммо он аз забони адабй бо вижагщои худ фарц мекунад, ки дар кутоуй, хулоса ва дацицй ифода ёфтааст. Илова бар ин, забони илмй хусусият%ои дигаре дорад, ки онро аз забони адабй фарц мекунанд. Он барои баён кардани маф%ум%ои илмй хизмат карда, кам мавриди истифода царор мегирад, яъне, онро тан%о доираи одамоне истифода мекунанд, ки дар со%аи махсуси илм кор мекунанд.
Дар он сол%о (1898-1890) со%а%ои махсуси математика, забоншиносии математикй ва назарияи омории забон пайдо шуданд. Забоншиносии компютерй рушд меёфт, системами мураккаби хизматрасонии компютериро тавассути забон эцод мешуданд. Х^амаи ин рушди со%аи забоншиносиро тацвият мебахшид, ки барои ицрои ма%з %амин вазифа%ои амалй мущманд. Забон имруз барои ин илм%о а%амияти худро ниго% медорад.
Калидвожахо: гощои математикй, забон%ои табии, ташхиси тиббй, аниматсияи компютер, системаи коммуникатсия, забони илмй, истило%оти нутц.
ОСОБЕННОСТИ НАУЧНОГО ЯЗЫКА, ОБ ОПРЕДЕЛЕНИИ ТЕРМИНА И МАТЕМАТИЧЕСКОМ НАУЧНОМ ЯЗЫКЕ
В данной статье анализируются научный язык и его особенности, определение терминов математического научного языка.
Цель статьи В результате анализа было установлено, что наука имеет разные отрасли, каждая из которых имеет свою терминологию и языковые особенности, отличающие ее от других отраслей науки (используемых в какой-либо области науки или отрасли).
По результатам исследования: Общеизвестно, что научный язык основан на правилах и нормах литературного языка и не имеет собственной грамматики. Но от литературного языка он отличается своими особенностями, которые выражаются в краткости, завершенности и точности. Кроме того, научный язык имеет и другие черты, отличающие его от литературного языка. Он служит для выражения научных понятий и используется редко, то есть используется только людьми, работающими в той или иной области науки.
В эти годы (1898-1890) возникли специальные разделы математики, математическая лингвистика и статистическая теория языка. Развивалась компьютерная лингвистика, посредством языка создавались сложные системы компьютерных услуг. Все это усилило развитие языкознания, что важно для реализации этих практических задач. Язык и сегодня сохраняет свое значение для этих наук.
Ключевые слова: математические идеи, естественные языки, медицинский диагноз, компьютерная анимация, системы связи, научный язык, речевые термины.
FEATURES OF SCIENTIFIC LANGUAGE, ON THE DEFINITION OF THE TERM AND MATHEMATICAL SCIENTIFIC LANGUAGE
This article deals with scientific language and its features, the definition of the terms of the mathematical scientific language.
Purpose of the article As a result of the analysis, it was found that science has different branches, each of which has its own terminology and language features that distinguish it from other branches of science (used in any field of science or industry).
According to the results of the study: It is well known that the scientific language is based on the rules and norms of the literary language and does not have its own grammar. But it differs from the literary language in its features, which are expressed in brevity, completeness and accuracy. In addition, the scientific language has other features that distinguish it from the literary language. It serves to express scientific concepts and is rarely used, that is, it is used only by people working in a particular field of science.
During these years (1898-1890) there were special branches of mathematics, mathematical linguistics and statistical theory of language. Computational linguistics developed, complex systems of computer services were created through language. All this strengthened the development of linguistics, which is important for the implementation of these practical tasks. Language still retains its significance for these sciences.
Keywords: mathematical ideas, natural languages, medical diagnosis, computer animation, communication systems, scientific language, speech terms.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Сатаров Аличон Абдукодирович-(доктор PhD) факултети забони англиси, кафедраи забоншиноси ва типологияи муцоисави Донишгохи давлатии омузгории Точикистон ба номи Садриддин Айни, Тел: (+992) 200993355. E-mail: [email protected];
Сведение об авторе:
Саторов Аличон Абдукодирович-(доктор PhD) факултети забони англиси, кафедраи забоншиноси ва типологияи муцоисави Донишгохи давлатии омузгории Точикистон ба номи Садриддин Айни, Тел: (+992) 200993355. E-mail: [email protected];
About the author:
Satorov Alijon Abduqodirovich-(Doctorof PhD), Department of English Language, Tajik State Pedagogical Universitynamed after Sadriddin Ayni Phone: (+992) 200993355. E-mail: [email protected];
УДК 811.1/.2
РЕПРЕЗЕНТАЦИЯ ЭМОЦИИ РАДОСТИ И ПЕЧАЛИ ПАРАЯЗЫКОВЫМИ СРЕДСТВАМИ (НА МАТЕРИАЛЕ ТАДЖИКСКОГО И ФРАНЦУЗСКОГО ЯЗЫКОВ)
Сафялоева Л. С.
Таджикский государственный институт языков им. С. Улугзода
В современных лингвистических исследованиях паралингвистика определяется как «область, изучающая явления, сопровождающие вообще всякую языковую деятельность» [Русина 2002: 56]. Согласно мнению Г.В. Колшанского, «понятие паралингвистики есть прежде всего функциональное понятие и поэтому паралингвистику следуют определить как вспомогательную область лингвистики, изучающую функциональное использование неязыковых средств для формирование конкретного речевого высказывания» [Колшанский 2017. - с. 28].
Паралингвистика, как наука, включает в себя две подсистемы: паралингвистическую (виды фонации) и кинетическую. Под термином «кинесика» понимаются те выразительные телодвижения, жесты, мимика, которые участвуют в передаче информации в процессе коммуникации.
Г.В. Колшанский выделяет следующие функции невербальных средств коммуникации:
1. Функция подсобного элемента для достижения однозначности коммуникации;
2. Функция компенсации элиминированных в реальном процессе коммуникации некоторых избыточных языковых средств [Колшанский 2017:21].
Исходя из того факта, что параязык и кинесика являются основной частью коммуникации, они должны найти свое отражение и в художественном дискурсе.
Общеизвестно, что жест и мимика в речевой деятельности обычно являются непроизвольными, в то время, как в художественном дискурсе - это литературно-стилистический прием, посредством которых кинетические явления передаются вербальными средствами.
Как известно, в художественном тексте отсутствует ситуация, которая доступно чувственному восприятию. Данная ситуация является неотъемлемым элементом речевой ситуации. Чтобы в художественном тексте выполнялись все функции без ущерба процесса коммуникации, недостающие элементы должны быть восполнены языковыми средствами. Различные оттенки эмоции, чувства должны быть реализованы посредством лексико-синтаксических средств, в то время как в устной речи различные эмоциональные оттенки
