CC BY
2УДК 54.378
ОРТА МЕКТЕПТЕ ХИМИЯ ПЭНГН ОЦЫТУДА ЦИФРЛЬЩ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ЦОЛДАНУ ЭД1СТЕМЕС1
0ТЕГАЛИЕВА Н¥РИЛА МЫРЗААХМЕТЦЫЗЫ
Х.Досмухамедов атындагы Атырау университетi Жаратылыстану гылымдары факультетшщ Химия ББ-ньщ магистранты Атырау, ^азакстан
КАЛИМАНОВА ДАНАГУЛ ЖАСКАЙРАТОВНА
Х.Досмухамедов атындагы Атырау университет Химия жэне химиялык технология кафедрасыныц кауымдастырылган профессоры, б.г.к. Атырау, ^азакстан
НАЖЕТОВА АЙКYМIС АСКАРОВНА
Х.Досмухамедов атындагы Атырау университетi Химия жэне химиялык технология кафедрасыныц ага окытушысы, магистр Атырау, ^азакстан
Ацдатпа. Бшм беру цызметШц нег1зг1 мацсаты заманауи бшм беру технологияларын енг1зу жэне интеграциялау арцылы б1л1м беру сапасын арттыру болып табылады, осы арада электрондыц ресурстар жетекш1 рвл атцарады. Оцушылардыц химия пэтне турацты оц цызыгушылыгын цалыптастыру жэне олардыц взгндгк таным дагдыларын дамыту, сабацтарда цифрлыц технологияларды цолдану кез1нде де ескершеди К,аз1рг1 бшм беру ортасында химия мугалгмг химия пэшн оцытуга гана емес, сонымен цатар взгн-взг жетшд1руге багытталган жеке тулганы тэрбиелеуге де жауапты. Ягни заманауи жалпы бшм беретт мектепте табысты оцыту Yшiн веб-беттерде цолжет1мд1 цифрлыц бшм беру ресурстары мен эртYрлi бшм беру цуралдары белсендi пайдаланылады. Казiргi кезецде бшм беру процестщ сапасын арттыруда оцу процест кушейтетт, дамыта оцыту идеясын wm асыратын, оцу процест уйымдастырудыц нысандары мен эдютерт жетiлдiретiн жэне нацты бшм алудан жаца бiлiмдi вз беттше алуга квшудi жацсартатын цифрлыц бшм беру технологияларын кещнен енгiзу ерекше рвл атцаруга тшс. Осылайша, мацаланыц мацсаты орта мектепте химия пэшн оцытуда цифрлыц технологияларды цолдану эд^темест зерттеу.
Клт свздер: химия, цифрлыц технология, эд^теме, цолдану процеЫ, сабац барысы, заманауи жабдыцтар.
Жаца цифрлык технологияларды цолдану - химиялык бшм беру жYЙесiне катты эсер ете алады. Сандык окулыктарды колдану оку процесше адам миыныц мYмкiндiктерiн, атап айтканда есту жэне эмоционалды мYмкiндiктерiн тарта отырып, ец мацызды угымдарды, тужырымдар мен мысалдарды тYсiнудi жэне есте сактауды барынша жецiлдетуi керек. Осы тургыда компьютерлш оку модельдерш колдану оку процесшщ кернекшгш арттыруга жэне оны ^шейтуге гана емес, сонымен катар бул процест тYбегейлi езгертуге мYмкiндiк береди Мектептеп химия курсын окуда цифрлык технологияларды колдануга непзделген бiрнеше багыттар бар:
- микроэлем объектiлерi мен кубылыстарыныц кернею керша;
- химиялык ешмдер ендiрiсiн зерттеу;
- химиялык эксперимент пен химиялык реакцияларды модельдеу [1].
«Химия» оку пэншщ инновациялык элеуетi, егер оныц максаттары, мазмуны, окыту мен тэрбиелеу эдiстерi педагогикалык инновациялардыц пайда болу жэне даму зацдылыктарын, олардыц бшм беру субъектшерше катысты еткен, болашак дэстYрлерiмен байланысын ескере
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
отырып, K;a3ipri педагогикадагы осы факторлардьщ дамуына сэйкес келтiрiлсе, едэуiр кYшейтiлуi MYMKiH. Мектепт жацартуда жетекшi рeлдi тек экономикалы; немесе саяси мYДделер гана емес, сонымен катар педагогикалы; гылымныц жэне ец алдымен педагогикалы; инновацияныц жетiстiктерi мен ресурстары аткаруы керек екеш аны;. Мэселен, мысалы, муFaлiмнiц санды; зертханаларды сабакта жэне сабактан тыс уакытта ;олданудыц артыкшылыгы айкын:
- эксперимент окушыларга акпараттык, кeрнекi жэне тYсiнiктi болады, eйткенi эксперимент барысында алынган елшем нэтижелерi графиктер мен кестелер тYрiнде экранда кeрсетiледi;
- санды; зертханаларды колдана отырып, алдыцгы зертханалы; жумыстарды орындау мYмкiн болатын елшемдер шецберш кецейтедц
- химияны о;уга деген кызыFушылык артып келедц
- зерттеу ;ызметшщ дaFдылaрын кaлыптaстыруFa ы;пал етедi.
Эксперимент-жаратылыстану Fылымдaрын зерттеудщ кaжеттi жэне ете мацызды белш. Химия бойынша цифрлы; зертханалар - мектептеп жаратылыстану зертханаларыныц жаца буыны. Олар деректердi автоматты тYPде жинауды жэне eцдеудi ;амтамасыз етедi, эксперименттщ барысын графиктер, кестелер, аспаптардыц кeрсеткiштерi тYрiнде кeрсетуге мYмкiндiк бередi. ЖYргiзiлген эксперименттер на;ты уа;ыт режимiнде са;талуы мYмкiн жэне олардыц бейнежазбаларымен синхронды тYPде ойнатылуы мYмкiн. Зертханалар сыныпта да, далада да тэж1рибелер мен о;у зерттеулерiн жYргiзуге мYмкiндiк бередь Виртуалды тэжiрибелердi зертханада тiкелей жумыс жасамас бурын жэне жумысты орындау кезшде кaуiпсiздiк ережелерiн ;айталау Yшiн колдaнуFa болады. «Виртуалды химия зертханасында» жумыс iстеген кезде о;ушылар зертханалы; жабды;ты жинап, виртуалды химиялы; эксперименттер жYргiзе алады. Тэжiрибенi орындау барысында о;ушылар eздерiнiц ба;ылауларын, химиялы; реакция тецдеулерш жэне ;орытындыларын зертханалы; журнaлFa енгiзедi. Сондай-а;, «виртуалды химия зертханасын» жаца материалды зерттеу кезещнде KOлдaнуFa болады. Мысалы, жаца та;ырыпты зерттеу кезшде: «Алкандар». Алкандардыц ;¥рылымын, изомериясын жэне гомологиясын кaрaстырFaн кезде топтaрFa тапсырма берiледi, эр топ eзiнiц шектi кeмiрсутек молекуласын алады жэне оны виртуалды химия зертханасыныц ^мепмен салады. Содан кейiн эр топ интерактивт та;тада eз жауабын усынады. Виртуалды зертхана - бул практикалы; жумыстар мен тэжiрибелердiц жиынтыFы. Бшм беру процесiнде цифрлы; зертханаларды пайдалану мынaлaрFa бaFыттaлFaн:
- о;ушылардыц мотивациясы мен танымды; белсендiлiгiнiц децгейiн арттыру;
- о;ушылардыц eз бiлiмдерiн на;ты eмiрлiк жaFдaйлaрдa колдaнуFa дaйындыFын ;алыптастыру (эртYрлi процестердi модельдеу ар;ылы на;ты элемдi зерттеу);
- aкт-кaныккaн ортада дарынды балаларды дамыту жэне eзiн-eзi дамыту ;уралы ретiнде интеллектуалды бaFыттaлFaн педагогиканыц мiндеттерiн iске асыру;
- бiрлескен саба; жэне саба;тан тыс ю-шаралар барысында о;ушылар мен муFaлiмдер aрaсындaFы eзaрa iс-кимыл тэсiлдерiн eзгерту.
«Einstein» цифрлы; зертханасы эртYрлi педагогикалы; мiндеттердi кaнaFaттaндырaтын зертханалар куруFa мYмкiндiк бередi [2]. Санды; дaтчиктердi ;олдана отырып, кeптеген зерттеулер, демонстрациялар мен зертханалы; жумыстар жYргiзуге болады, сонымен ;атар пэнаралы; мэселелердi шешуге жэне игеруге ы;пал ететiн Fылыми-зерттеу жобаларын жYзеге aсыруFa болады. Сондай-а;, цифрлы; зертханаларды пайдалану пэнге деген ^вы^шы!™;™ едэуiр aрттыруFa ы;пал етедi жэне окушылaрFa жаратылыстану Fылымдaры сaлaсындaFы бiлiмдi Faнa емес, сонымен ;атар жэне заманауи техникамен, компьютерлiк
бaFдaрлaмaлaрмен жумыс тэжiрибесiн, а;паратты; iздеу жэне зерттеу нэтижелерш усыну тэжiрибесiн ала отырып, eз бетiнше жумыс ютеуге мYмкiндiк бередi.
Саба;та экранда ^рс^летт презентацияларды тиiмдi пайдалану (атомныц ;урылымы, химиялы; байланыстыц ;алыптасуы) уFымын ^рсету мYмкiн болмaFaн кезде. Бул ^рнек^кп ;амтамасыз етедi жэне жа;сы есте ;алады. Саба;та ец бастысы эрдайым мэтiнмен
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
жумыс ютейтшш есте устаган жен, презентация 25 минуттан аспауы керек, ю-эрекеттш 03repyi, ;озгалыс ;ажет. «Металдардыц кристалды; торы» так;ырыбын зерттеу кезiнде натрий Na немесе мыс Cu сиякты кристалды; тордыц керсетiлiмi болатын презентацияны пайдалануга болады [3]. Бiлiм беру мекемесшш жагдайында кажеттi жабдыщтардыц, реактивтердш болмауына немесе олардыц уыттылыгына байланысты демонстрациялы; тэжiрибелер, зертханалы; жэне практикалы; жумыстар жYргiзy эрдайым мYмкiн емес. Содан кешн материалды зерттеу бейорганикалы; жэне органикалы; химия бойынша «виртуалды химия зертханасыныц» о;ытушысы ;олданган кезде мYмкiн болады. Тэжiрибелердi керсету барысында олар о;ушыларды тYсiндiрy кезiнде жеткiзy ;иын, демонстрация кезiнде керiнбейтiн негiзгi ойлар мен Yзiндiлердi ашуга егжей-тегжейлi то;талатынын есте устаган жен. Мэселен, мысалы, «Су. Табигаттагы су айналымы», алдымен су ерiткiш ретiнде айтылады, содан кешн табигаттагы су айналымы, оныц мацызы туралы айтылады, содан кешн су буыныц булануы мен конденсациясы бойынша тэж1рибелер керсетiледi. Осыдан кешн о;ушыларга компьютерде о;у багдарламасымен жумыс усынылады, онда динамикада суда эртYрлi заттардыц еру процестерi усынылган.
Сонымен ;атар, компьютерлiк анимация органикалы; химия белiмдерiн зерттеуде мацызды орын алады. Органикалы; заттардыц ;урылымын зерттеу кезшде о;ушыларга кYPделi органикалы; заттардыц ;урылымды; формулаларын жасау усынылады. Радикалдар панелшщ кемегiмен олар заттар формуласыныц бел^ерш жинап, осы ;осылыстардыц атауларын ;урастыруга машы;танады, балалар алынган заттар формулаларын кещспкпк айналымда ;арайды. Мундай саба;тарда о;ушылар эртYрлi органикалы; ;осылыстарды кезбен куэландырады. Компьютерлiк анимация сонымен ;атар «тотыгу - тоты;сыздану реакциялары»та;ырыбын зерттеу кезшде орын табады, ал саба;тарда балалар стехиометриялы; коэффициенттердi ездерi тацдайды [4]. Жаца материалды зерделеу кезшде алдын-ала дайындалган фрагменттердi, презентация слайдтарын ;олданган дурыс, эсiресе демонстрацияда керсету мYмкiн болмаса. Жаца материалды зерттеу кезшде слайдтарды ;олдану дэстYрлi эдютермен салыстырганда динамизмдi, кернекiлiктi, жогары децгей мен а;парат келемiн ;амтамасыз етедь
Балаларды презентациялар жасау бойынша бiрлескен шыгармашылы;;а белсендi тарту олардыц танымды;, акпараттык-коммyникативтiк жэне рефлексиялы; кызметiн ;амтамасыз етедi жэне дамытады. Мундай бiрлескен жумыс «муFалiм - о;ушы - ата-ана» жYЙесiндегi тулгааралы; ;арым-;атынастыц жаца децгешне шыFyFа мYмкiндiк бередi. Компьютерлш презентацияны ;олданудыц формалары мен эдютершдеп эртYрлiлiк о;ушылардыц химияга деген тура;ты ;ызыгушылыгын са;тауга, о;у материалын берш жэне толы; игеруге, пэнаралы; байланыстарды сэттi жYзеге асыруга, ужымда жумыс ютеу кабiлетiн дамытуга ы;пал етедь Мундай мэселелердi шешyдiц ;уралы - бул сенiмдердi ;алыптастыруга жэне теорияны практикамен байланыстыруга кабiлеттi химиялы; эксперимент. Химиялы; реактивтердiц жетiспеyшiлiгi, кажеттi жабдьщтардыц жетiспеyшiлiгi мектеп химия муFалiмдерiн мектептеп химияны зерттеу процесiн эксперименттiк CYЙемелдеyдi виртуалды экспериментпен алмастыруга мэжбYP етедi - казiргi уа;ытта кеп мелшерде шыгарылатын эртYрлi бейнелер. Бейнематериалдар келес жагдайларда эксперименттердi суреттей алады деп санаймыз, егер:
- каyiпсiздiк техникасы ережелерiне сэйкес, зертханалы; жумыстарды жYргiзy процесi о;ушылардыц денсаулыгына зиянды немесе ;ауштц
- улы заттарды ;олдануды талап етедi немесе эксперимент экзотикалы; санат;а жатады (реактивтердiц болмауы немесе зертханалы; практикум еткiзyге арналган ;ондыргылардыц кYPделiлiгi).
Осылайша, жалпы бiлiм беретш мектептегi сапалы заманауи химия сабагыныц мiндеттi шарты оныц заманауи материалдык-техникалык жабды;талуы болуы керек. Заманауи жабды;талган жэне дурыс жобаланган химиялы; кабинет саба;тыц эр минутын тиiмдi пайдалануга мYмкiндiк бередi, химия саба;тарында жэне саба;тан тыс уа;ытта езiндiк
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
жумысты уйымдастыруга кажетп жагдай жасайды. Компьютерлiк технологиялар мен мультимедиялык жабдыкты пайдалану окыту дэстYрлi химиялык эксперименттi, eндiрiске экскурсияларды, табигатка, коршаган шындыктан окшаулауды ауыстыруды немесе жоюды бiлдiрмеуi керек. Химияны окыту эдiстемесiн жетiлдiру химия сабактарында жэне сыныптан тыс жумыстарда окушыларды тэрбиелеу мен химияны окытудыц жылдар бойы жинакталган тэжiрибесiн жокка шыгаруды бiлдiрмейдi. Химия сабактарында муFалiмнiц эцпмеа мен тYсiндiрмесi ете кунды сатып алу болып кала бередi жэне окытудыц «заманауи» белсендi эдiстерiн енпзу жаFдайында мацыздылыFын жоFалтпайды. Бiз белсендi танымдык iс-эрекеттi уйымдастыру оку материалын есте сактаумен, жYЙелi сауалнамамен, бiлiмдi тексерумен жэне бакылаумен сэттi YЙлесуi керек екенiне терец сенiмдiмiз. ДэстYрлi окыту жYЙесi конкурстар, рeлдiк ойындар, Fылыми-практикалык конференциялар, семинарлар, шыFармашылык кездесулер eткiзудi жандандырады.
Эз кезегiнде, кептеген зерттеушшер атап еткен геймификация технологияларыныц басты артыкшылыFы - окудан лэззат алу мYмкiндiгi. Кептеген зерттеушiлердiц птршше, цифрлык технологиялардыц педагогикалык элеуетi тек оку Fана емес, сонымен катар окушылардыц элеуметтiк кузыреттшктерш калыптастыруFа баFытталFан:
- командада жумыс iстеу даFдысы;
- коммуникативтiк даFдылар;
- жобалык жумыс даFдылары;
- сандык даFдылар.
Эр тYрлi пэндiк салалардаFы тэж1рибелер ойын эдiстерiн сэттi колдануды керсетедь Ойындармен айналыса отырып, окушылар кебшесе бiрдей ойын тYрiнде бiлiм беру мазмунын еш киындыксыз игередi, бул кузыреттшкп игеру кезiнде мотивацияны арттырады. Эр тYрлi пэндердi окыту мен окытуда колданылатын инновациялык тэжiрибелердi зерттеу осы такырыш^ы зерттеулердiц осы шектеул тiзiмiнде де усыны1етан оц тэж1рибеш кeрсетедi [5]. ОйындарFа эуестенiп, элеуметпк желiлерде окуFа деген кезкарастарын ашык бiлдiре отырып, окушылар окуда ойын мазмунын пайдалану тэжiрибесiн оц баFалайды. Химиялык бiлiмдi игерудiц келесi ерекшелш аудиториялык жумыска геймификация элементтерi бар мотивациялык компоненттi косу болды. «Заттар - электролиттер жэне электролиттер емес» такырыбы бойынша тегiн ресурс пайдаланылды (https://jeopardylabs.com), «ез ойын» викторинасы курылды. 10 минут iшiнде «Фармация» бeлiмшесiнiц окушылары Yшiн командалык ойындар етюзшдь
Kahoot платформасы колданылады, бул викториналарды оцай к¥PУFа мYмкiндiк бередi, ал окушылар смартфондары мен телефондарынан 7-10 минут шшде сурактарFа жауап бердь Платформаныц курметi - эртYрлi такырыптаFы пэндер бойынша колма-кол тест жинактары. Тiркелгеннен кейiн (https://kahoot.it) окытушыдан бiр жыл алFан окушылар сурактарFа жауап бердi [6]. Материалды жабу Yшiн Google Play-де усынылFан химия косымшасы колданылды: «Химиялык тецдiк. ^олданыстаFы букаралык зац», сондай-ак Chemistry Advisor баFдарламасы (Chem Advisor). Аудиториялык жумыста барлык ойын ресурстарын пайдалану сыныптаFы окушылардыц 100% камтыды. Командалык жумыска мYмкiндiк беретiн платформаларды (мысалы, Kahoot) пайдаланудан ерекше рахат алынды, окушылар викторинаFа катысып, сурактарды eздерi жасады. Желшк ойын платформаларыныц педагогикалык элеуетi командалык жумысты жYзеге асыруFа мYмкiндiк берд^ коммуникация жэне eзiн-eзi керсету даFдыларын калыптастыруды жеделдеттi, окушыларды eнiмдi шы^армашылык кызметтiц кецейтiлген тYрлерiмен таныстырды.
Окытудыц ойын эдютерш колдану окытушылардыц кузыреттшгш калыптастыратын «нэтижелер турFысынан перспективалы жэне кызыкты баFыт» болып табылады. Kahoot, Mentimeter, Socrative, Jeopardylabs кызметтерiн, Google Chemistry Advisor табши^ылыми пэндерге арналFан косымшаларын зейiндi сактау куралы ретшде жэне мотивацияны арттыру максатында оку процесшщ езгерпштЫн алды. Ойын эдютерш колданудыц мацызды курамдас бeлiгi - чаттарда, Zoom-да керi байланыс мYмкiндiгi. Геймификация куралдары
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
;алыптастырушы багалау Yшiн, жаца материалды тYсiнyдi тексеру Yшiн, саба;тыц соцгы сатысында рефлексия кезещнде ;олданылды. О;ушылардыц багалауы бойынша, ойын эдiстерiн ;олдана отырып, цифрлы; кецiстiкте жумыс iстеy кYPделi химиялы; процестердi визуализациялауга, виртуалды ортада дагдыларды алу механизмiн жецiлдетyге, ;атысуды арттыруга мYмкiндiк бердi.
«Kahoot», «Mentimeter», «Socrative» санды; кызметтерiнiц артыщшылыгы - олардыц кеп функционалдыгы, ягни эртYрлi тапсырмалар Yшiн пайдалану. Жоба енiмдерiн ма;ала тYрiнде усынган о;ушылар конференцияларда баяндамалар жасады. Геймификацияланган платформаларды пайдалану жэне о;ушылардыц шыгармашылы; белсендiлiгiн ынталандыру Yшiн жобалы; кызметтi жYзеге асыру кезшде муFалiмдер Yшiн проблема эдiстемелiк ;олдау болып ;ала бередi. Геймификация ресурстарын окy-танымдык ;ызметке ;осу бiлiм беру мэселелерш тиiмдi шешуге жагдай жасайды. Багдарламалы; ;уралдардыц педагогикалы; элеyетi а;паратпен жумыс iстеy шецберiнен шыгатын о;у iс-эрекетiнiц эртYрлi тYрлерiн болжайды, о;ытушыларга командалы;, жобалы; жумысты уйымдастыруга жэне керi байланысты жYзеге асыруга гана емес, сонымен ;атар бiлiм алушылар кызметiнiц сипатындагы сапалы; езгерiстердi ба;ылауга мYмкiндiк бередi.
^орытындылай келе, цифрлы; технологиялар казiргi бiлiм берyдiц мацызды жэне ажырамас белiгi болып табылады деген ;орытынды жасауга болады. Мектеп о;ушыларын уткырлык, динамизм, констрyктивтiлiк сия;ты касиеттердi дамыта отырып, езгерiстерге дайындауы керек. Дегенмен, классикалы; та;та муFалiмнiц саба;тагы негiзгi ^ралы болып ;ала бередi жэне уза; уа;ыт ;алады. Эйткенi, барлы; тYсiндiрмелердi та;тадан презентация слайдтарына ауыстыруга болмайды. Та;таны жою кезiнде муFалiмнiц о;ушылармен тiкелей байланысы жогалады. Компьютерлер, проекторлар, экрандар, интерактивт та;талар - бул техниканыц барлыгы о;ушылардыц назарын аударуга, танымды; ^вы^шы!™;™, о;уга деген ынтаны арттыруга арналган.
1. Tuyakbayeva R.R., Ashenova A.T., Mansurov N.B. Химияны окыту Yдерiсiнде колданылатын цифрлы; технологиялар тYрлерi // Bulletin of L.N. Gumilyov Eurasian National University. -2023. - 142(1). - 97-105.
2. Наренова С.М., Сатенова Г. Эффективность применения цифровых образовательных ресурсов на уроках химии // Наука, техника и образование. - 2018. - 5(46). - 101-103.
3. Кабиева Д.М. Жогары сынып окушыларына жалпы химияны окытудагы заманауи цифрлы; технологияны колдану эдiстемесi // ЗКУ Хабаршысы. - 2023. - 90(2). - 34-34.
4. Завальцева О.А., Мишина О.С., Коротков О.В. Использование интерактивных и цифровых технологий в обучении химии // Проблемы современного педагогического образования. -2023. -81-2. - 256-259.
5. Karabassova G.B. Цифрлы; технологияларды колдану непзшде физика курсыньщ демонстрациялы; эксперименттерш жетiлдiру // Bulletin of Abai KazNPU. Series of Physical and mathematical sciences. - 2020. - 72(4). - 131-136.
6. Азюкова О.С., Любина Е.Н. Использование информационно-компьютерных технологий на практических занятиях по химии в средней школе // Наука и инновации-современные концепции. - 2020. - 43-46.
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
